Homeric Scenes in Bactria and India: Two Silver Plates with Bactrian and Middle Persian Inscriptions
Αργυρό πινάκιο με Ομηρική σκηνή - Αυλίς
Αργυρό πινάκιο με Ομηρική σκηνή - Χάριτες
Το αριστούργημα των ΧΑΡΙΤΩΝ ανήκε σε Ελληνικά χέρια (συγκεκριμένα στον Νικόλα Παλαιολόγο, αγορασμένο στην Kabul) μέχρι σχεδόν πρόσφατα, αλλά αφέθηκε να πετάξει μακρυά[1] ..
Δύο διακοσμητικά πινάκια με επιγραφές σε Βακτριανή και Μέση Περσική προσφέρουν νέα στοιχεία σχετικά με τις πολιτιστικές επιρροές από την Μεσόγειο προς την Βακτρία και την Ινδία κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η πλατέα με το όνομα 'ΑΥΛΙΣ' κατασκευάστηκε πιθανότατα στην Ιταλία, στα μέσα του 1ου αι. π.Χ. και, ως εκ τούτου, θα μπορούσε να είναι το παλαιότερο αντικείμενο αυτού του τύπου που διατηρείται στις μέρες μας. Με βάση τις αναφορές του Ομήρου και του Ευριπίδου σχετικά με την Αχαϊκή συνέλευση μπροστά από το ιερό της Αρτέμιδος στην Αυλίδα, πριν από τον διάπλουν του Αιγαίου προς την Τροία, το πινάκιο απεικονίζει τις συζητήσεις που προηγούνται της θυσίας της Ιφιγένειας. Ο καλλιτέχνης καταγράφει τον δισταγμό του Αγαμέμνονος, την δέσμευση του Μενέλαου, την οργή του Αχιλλέως, τα τεχνάσματα του Κάλχαντος και του Οδυσσέως, σε μια ατμόσφαιρα που χαρακτηρίζεται από τον σεβασμό για την θεά και για το συλλογικό καθήκον. Αυτή η εικόνα θα μπορούσε να συνιστά μιαν αλληγορία του αριστοκρατικού κύκλου γύρω από το Licinii Luculli,[5] εξομοιώθηκε με τους Ατρείδες μετά τον πόλεμό τους εναντίον του Μιθριδάτου VI Ευπάτορος.[7] Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί οι στάσεις των βασικών χαρακτήρων δεν είναι απλά αντίγραφα των υποδειγμάτων (μοντέλων) τους - γνωστών σε εμάς από Ελληνιστικές φιάλες που απεικονίζουν Ευριπιδικές σκηνές και από τους Ιλιακούς Πίνακες (Tabulae Iliacae)[10] - αλλά προσεκτικούς επανασχεδιασμούς, επηρεασμένους από τις συζητήσεις για τα πάθη και τα συναισθήματα οι οποίες διεξήγοντο εκείνη την περίοδο στην Περιπατητική, Ακαδημαϊκή και Στωική σχολή. Το πινάκιο θα μπορούσε να προσφερθεί σε ένα από τα μέλη των δικτύων πελατών των Licinii στην Ανατολή και να διατηρηθεί σε ένα ιερό της Καππαδοκίας ή της Συρίας μέχρι τις αποστολές λεηλασίας του Shāpur I το 253 και 260 μ.Χ.[15] Λίγο αργότερα, το 265/266 μ.Χ. ο σατράπης (þαοραβο) με Βακτριανό όνομα, ο Sen-gul, υιος του Friy-gul, το πρόσφερε στον θεό Μάνα - μια αντανάκλαση της Ζωροαστρικής θεότητας Vohu Manah "Good Thought", γνωστή από τα νομίσματα των Κοσσανών (Kushan). Δύο επιγραφές στο πίσω μέρος καταγράφουν το όνομα του ιδιοκτήτη και το βάρος του πινακίου σύμφωνα με τα Βακτριανά & Σογδιανά πρότυπα, καταγράφοντας την αξία της δωρεάς του σατράπη πρός το ιερό του Mana.
Η πλατέα 'ΧΑΡΙΤΕΣ' παρέχει την μόνη γνωστή απεικόνιση του γάμου της Πασιθέας, μίας των Χαρίτων, με τον Ύπνο, εις εφαρμογήν της υποσχέσεως της Ήρας στην Ομηρική Ιλιάδα (14.231–291). Είναι επίσης η μόνη σωζώμενη απεικόνιση του Ύπνου ως ενεργού θεού, αν και σε ελληνικά και λατινικά κείμενα αναφέρονται και άλλες αρχαίες παραστάσεις. Οι μορφές και η κατασκευή ευρίσκονται στα μισά του δρόμου μεταξύ των υποδειγμάτων της Αλεξανδρείας και των ασημικών των Σασσανιδών (Περσική δυναστεία & καλλιτεχνική σχολή). Παρόλο που η εικόνα είναι οργανωμένη σε δύο διαζώματα, το ένα πάνω από το άλλο - που αντιστοιχεί στις δύο μεγάλες στιγμές του γάμου μίας κόρης, το πέπλο κατά τη διάρκεια της ημέρας και την αποκάλυψη η οποία ακολουθεί την νύκτα και την συνουσία - όπως και σε άλλα ρωμαϊκά πινάκια, ο καλλιτέχνης έλαβε επίσης υπόψη το δακτυλιοειδή σύνθεση, χαρακτηριστική στα αγγεία της Ανατολής. Επιπλέον, ακόμη και αν οι τρείς Χάριτες αντιστοιχούν σε ελληνιστικούς και πρώιμους ρωμαϊκούς εικονογραφικούς τύπους θεϊκών ομορφιών - ιδίως της Αφροδίτης - Ίσιδος - Κλεοπάτρας και του Έρωτα - ορισμένα στοιχεία δείχνουν την προσπάθεια του καλλιτέχνη να τα προσαρμόσει σε ένα Ινδο-Βακτριανό ύφος. Λεπτομέρειες σχετικές με τα γυναικεία σώματα και την ευπρέπεια - αιδώ των (σωματικών) στάσεων φαίνεται να έχουν προσαρμοσθεί στις απαιτήσεις του πατρός (θρησκευομένου Brahma) - πιθανόν Ινδού εμπόρου; - και της συζύγου του στην οποία προσέφερε αυτό το πινάκιο, που ζυγίζει 150 ασημένιους στατήρες, όπως καταγράφεται από την επιγραφή στην Βακτριανή γλώσσα [αλλά υιοθετήσασα το Ελληνικό αλφάβητο] στην οπίσθια όψη (ένα ελαφρώς διαφορετικό βάρος δίνεται σε μια δεύτερη πρώιμη επιγραφή των Σασσανιδών, υποδεικνύοντας 153 στατήρες σε αριθμούς της Μέσης Περσίας). Η γραφή των επιγραφών και ορισμένα τεχνικά χαρακτηριστικά - όπως τα ανάγλυφα, χυτά και σφυρηλατημένα χωριστά, ή το "φυσιοκρατικό ύφος των ενδυμάτων με τις πτυχώσεις" ειδικά για τις πρώιμες τορευτικές σχολές της Περσίας των Σασσανιδών - υποδηλώνουν μιάν ημερομηνία κατά τον 3/4 αι. μ.Χ., ενώ υπογραμμίζουν τις μακρές διασυνδέσεις μεταξύ της Μεσογείου και του Kushanshar.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ[16]
.. με αναλογία 1:3:1 μεταξύ των υψών του βάθρου, της στήλης και της βάσεως του αγάλματος. Ο χιασμός (contrapposto) μεταξύ των στροφών - ελιγμάτων που μεσολαβούν με οριζόντιες λωρίδες μεταξύ του βάθρου του άβακα είναι ασυνήθιστος, αλλά έχει τουλάχιστον ένα μερικό παράλληλο. Μια σπειροειδής αυλακωτή στήλη στην κορυφή της οποίας βρίσκεται ένας πεταλωτός άβακας στηρίζει τη βάση του κάνθαρου σε αγροτικό τοπίο, σε ένα διονυσιακό ασημένιο κύπελλο που υποτίθεται ότι προέρχεται από τον 1ο αιώνα π.Χ. τη Μικρά Ασία (εικ. 9).[17]
Αργυρό κύπελλο του Toledo με Διονυσιακές παραστάσεις, 10-50 μ.Χ.[900]
Στην έπαυλιν του Πίσωνος[1105] στην Οπλοντίδα, τα ζωγραφισμένα ελίγματα των κιόνων είναι καθαρά γεωμετρικά και συνδυάζουν τις δύο αντίθετες κατευθύνσεις στον ίδιο κατακόρυφο άξονα.[p31] Η συχνότητα αυτών των σύνθετων σπειρών αυξάνεται τον 1ο αιώνα π.Χ.
Στον τέταρτο ρυθμό (ή ύφος), οι σπειροειδείς αυλακωτοί κίονες έχουν γίνει κοινά στηρίγματα φανταστικών σκηνικών διακοσμήσεων. Υψηλοί κίονες με πολλαπλές στροφές που χωρίζονται από δακτυλίους δείχνουν ότι οι προηγούμενες παραστάσεις σε αγγεία όπως το δικό μας ήταν μόνο ένα βήμα στην ανάπτυξη αυτού του 'μπαρόκ' διακοσμητικού στοιχείου.[p32]
Μία από τις πρώτες αρχαιολογικές μαρτυρίες στήλης διαμορφωμένης με μετατόπιση μεταξύ παράλληλων αυλών και σπειρών, σε ιδιωτικό πλαίσιο, χρονολογείται από την περίοδο του τέταρτου ρυθμού είναι η κιονοστοιχία της βίλας του Αγίου Μάρκου στις Σταβίες που κατασκευάστηκε μεταξύ 62 και 79.[p33] Εκείνη την εποχή, ωστόσο, η σπειροειδής αυλακωτή στήλη είχε ήδη χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Διαδόθηκε ιδιαίτερα από τον 2ο-1ο αιώνα π.Χ. σε διάφορα μέρη του ελληνιστικού κόσμου καθώς και στην Ιταλία. Πρόσφατα προτάθηκε μια εξήγηση για αυτή τη χρονολογία\: θα ακολουθούσε τη διάχυση του μηχανικού κοχλία νερού του Αρχιμήδη, που ανακυκλώθηκε από τα μέσα του 1ου αι. π.Χ. επίσης για ελαιοτριβεία και σταφυλοτριβεία.[p34] Συγκεκριμένα, ο τόρνος που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των βιδών ήταν επίσης απαραίτητος για το κανονικό σκάλισμα της πέτρας. Αυτό εξηγεί γιατί, παρά τη βεβαίωσή του ήδη στη Μεσοποταμία τη 2η χιλιετία π.Χ., η σπειροειδής αυλακωτή στήλη έγινε δημοφιλής μόνο στο τέλος της ελληνιστικής και στη ρωμαϊκή εποχή. Ο συσχετισμός της πρωιμότερης ρωμαϊκής σπειροειδούς αυλακωτής στήλης με κρήνες [που απαιτούν μηχανικά συστήματα παροχής νερού], όπως στην πλατέα μας, υποστηρίζει την υπόθεση αυτής της μεταφοράς από την τεχνική στην αισθητική σφαίρα. Μια ευρέως αναγνωρισμένη στιγμή στην εξάπλωση της σπειροειδούς αυλακωτής στήλης ως βάσεως ενός αγάλματος ήταν τον 2ο αιώνα μ.Χ., η ανέγερση της στήλης του θριάμβου του Τραϊανού, η ίδια θριαμβευτική και νεκρική στήλη.[p35] Η εικόνα της όχι μόνο ενέπνευσε άλλες στήλες. στη Ρώμη αλλά διαδόθηκε, μέσω νομισμάτων σε όλη την Αυτοκρατορία. Ωστόσο, στην Ελλάδα, η προέλευση της μνημειακής σπειροειδούς στήλης ανάγεται τουλάχιστον στη δελφική χάλκινη οφιοειδή στήλη, η οποία στήριζε έναν χρυσό τρίποδα.[p36]
Πολύ διάσημη στην αρχαιότητα, η οφιοειδής Πυθιμή στήλη ανεγέρθηκε το 478 π.Χ. έμπροσθεν του ναού του Απόλλωνα, κοντά στο βωμό, και μνημόνευε τη μάχη των Πλαταιών. Επομένως, από ελληνική σκοπιά, μια οφιοειδής στήλη θα μπορούσε να ταιριάζει απόλυτα με την κατάσταση της εισόδου σε έναν διάσημο ναό, ειδικά αν αυτό το ιερό ήταν συγκρίσιμο με το δελφικό ιερό του Απόλλωνα και αν η σκηνή που απεικονίζεται εδώ αντιστοιχούσε στην ιστορία μιάς στρατιωτικής νίκης σε μια ουσιαστική αντιπαράθεση μεταξύ Δύσεως και Ανατολής. Η θριαμβευτική δελφική στήλη και η στήλη στο ασημένιο κύπελλο[1110] στηρίζουν ένα αγγείο, ο δε ανθρωπόμορφος χαρακτήρας, που κρατά μιά φιάλη στην κορυφή της σπειροειδούς αυλακωτής στήλης, είναι μια εφεύρεση της οποίας η προέλευση είναι δύσκολο να κατανοηθεί. Μπορούμε να σκεφτούμε μια ad hoc υπόθεση: στη σκηνή που αναπαριστάται στο πιάτο, κοντά σε ένα βωμό Compitalia, κάποιος θα ανέμενε να δεί ένα ή δύο φίδια.. Αυτή είναι η περίπτωση πολλών Lararia, στα οποία απεικονίζονται μυστηριώδη φίδια σε βωμούς.[p38]
Ενώ οι Λάρητες (Lares) είναι υπεύθυνες για την ανθρώπινη χρήση του τόπου, τα χθόνια αρσενικά και φερνίνινα φίδια φαίνεται να σχετίζονται με τον φυσικό (κήπο) χώρο, που αντιπροσωπεύεται στο πιάτο μας από τη βελανιδιά κοντά στο θεμέλιο.[p39] Ως εκ τούτου προτείνουμε ότι το άγαλμα στην συνεστραμμένη στήλη και την βάση θα αντιστοιχούσε σε μια συμβολική συσχέτιση μεταξύ μιας ανθρωπόμορφης θεάς που κάνει μια σπονδή στην είσοδο του ιερού της και ενός ή δύο φιδιών, υποδεικνύοντας τη θεϊκή παρουσία σε εκείνο το μέρος και τη σύνδεσή της με τον Κάτω Κόσμο.
Έπαυλις του Πίσωνος ή των Παπύρων ή του Έλληνος Φιλοδήμου του Επικουρείου
Πυξίδες καλλωπισμού σχήματος αχιβάδας από χυτό άργυρο με ίχνη επιχρυσώσεως, φέρουσες παράσταση Νηρηίδος επί κήτους[1200]
Ο πόδας του κανθάρου από το Betar[1220] διαθέτει τα παράλληλά του στον κάνθαρο του κενταύρου από το Buner (Pakistan)[1240] καθώς και στο ζεύγος κανθάρων από το Moregini[1250] Ο κάνθαρος του Betar διαθέτει επίσης διακόσμηση του πόδα του η οποία συνίσταται σε άνθινο κάλυκα λευκού λωτού (nymphaea nelumbo), διακοσμητική επινόηση Ελληνιστικής προελεύσεως,[1290] η οποία απαντάται και στον κάνθαρο του Toledo!
.jpg?mode=max)
Ο ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΣΕ ΑΡΓΥΡΑ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΟΥΝΝΩΝ ΤΟΥ 5ου αι. ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝΤΑ ΤΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ή ΜΕΓΑΡΙΚΩΝ ΦΙΑΛΩΝ[1350]
Η Ουννική κούπα διακοσμημένη με σκηνές από τον μύθο του Οιδίποδα. Το μετάλλιο παρουσιάζει το Ζωροαστρικό ήθος αυτής της ιστορίας: αντιτίθεται στον υπηρέτη που είναι ένοχος πολλαπλών ψεμάτων και στην ευγενή Ιοκάστη που αντιπροσωπεύει την αλήθεια. ενώ η αρχική εκδοχή τόνιζε τη σημασία της αυτογνωσίας μέσω του Οιδίποδα. Η παραπάνω σκηνή δείχνει την αρχή της ιστορίας με την εγκατάλειψη του παιδιού Οιδίποδα κάτω από το βλέμμα μιας Ινδο-Ιρανικής θεάς. Επιπλέον, ο τεχνίτης αναπαριστούσε τις σκηνές σύμφωνα με την εκδοχή του μύθου που σκηνοθέτησε ο Σοφοκλής μεταξύ 430 και 420 π.Χ., σε μια εποχή –περίπου 900 χρόνια αργότερα– που αυτή η εκδοχή δεν ήταν πλέον της μόδας στη Ρώμη.
Ανακαλύφθηκε το 1903 στο σημερινό Καζακστάν, ένα ασημένιο μπολ του τέταρτου αιώνα προσφέρει μια εξωτική αναπαράσταση του παιχνιδιού του Σοφοκλή, σύμφωνα με μια μελέτη που διεξήχθη από το CNRS και το Collège de France.[1400]
Ο ελληνιστικός πολιτισμός έφθασε μέχρι τα σύνορα των αυτοκρατοριών, στις πύλες της Ινδίας και της Κίνας, σχεδόν χίλια χρόνια μετά το πέρασμα του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αυτή είναι η ιστορία που αφηγείται, στην ουσία, η διακόσμηση μίας αργυράς φιάλης που διατηρείται στο Ερμιτάζ, στην Αγία Πετρούπολη. Με την ερμηνεία των σκηνών και των χαρακτήρων, δύο ερευνητές κατάφεραν να σηκώσουν το πέπλο που αιωρούνταν πάνω από την διακόσμηση αυτού του κυπέλλου για έναν αιώνα. Οι γυμνοί άρρενες και οι ελκυστικές γυναίκες του εμφανίζονταν, στην πραγματικότητα, σε πέντε σκηνές από τον Βασιλέα Οιδίποδα, έργο που γράφτηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. από τον Σοφοκλή. Με μια διαφορά: η τραγωδία έχει εδώ πάρει τοπικές γεύσεις.
«Έχουμε αποκωδικοποιήσει ένα αγγείο στο σταυροδρόμι τριών πολιτισμών, του οποίου οι εικόνες ελληνικής εμπνεύσεως έχουν ερμηνευτεί εκ νέου, αναδιαμορφωθεί και προσαρμοστεί κάτω από το βλέμμα των Ινδών και των Σασσανιδών», υποστηρίζει η Anca Dan, ερευνήτρια στο CNRS και συν-συγγραφέας μιας μελέτης που δημοσιεύτηκε. για αυτό το αγγείο στο τελευταίο τεύχος του επιστημονικού περιοδικού Asian Journal . Η ερμηνευτική εργασία που ολοκληρώθηκε φέτος αναδεικνύει την επιμονή, αλλά και τις μεταλλάξεις του ελληνικού πολιτισμού στους δυτικούς πρόποδες του θιβετιανού οροπεδίου, τον 4ο αιώνα μ.Χ.
Το αγγείο έχει μαγέψει όσο και μπερδέψει τους ερευνητές ήδη από την ανακάλυψή του το 1903, κοντά στη σημερινή πόλη Kustanai (Καζακστάν). Κάτι ήταν λάθος. "Αρκετοί μελετητές παρατήρησαν, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ότι τα σχήματα που αναπαριστώνονταν ήταν ελληνορωμαϊκής προελεύσεως, αλλά δεν ξέραμε τι να εμπιστευτούμε για να κατανοήσουμε την έννοια της διακοσμήσεως, εξηγεί η Anca Dan. Το σκηνικό είναι φυσικά ελληνιστικό, αλλά τα ρούχα θυμίζουν αυτά της Gandhara, στην βόρεια Ινδία, ενώ ορισμένες χειρονομίες είναι τυπικά Ιρανικές και Ζωροαστρικές".
Ινδικά ρούχα, ιρανικές χειρονομίες
Τα ινδικά νομίσματα από την δυναστεία Gupta, από τον 4ο έως τον 6ο αιώνα της εποχής μας, παρέδωσαν, τη δεκαετία του 1980, ένα πρώτο κλειδί για το μυστήριο. Υπάρχουν παρόμοιες παραστάσεις μιας ινδουιστικής θεάς, στηn στάση της βασιλικής χαλαρώσεως (rajalilasana). Οι υφολογικές σχέσεις καθιστούν δυνατή την χρονολόγηση του αγγείου στην Ύστερη Αρχαιότητα και όχι στην εποχή του Αλεξάνδρου και των διαδόχων του (τέλη 4ου – 2ου αιώνα π.Χ.).
Αλλά το ακριβές νόημα των σκηνών που κοσμούν τα εξωτερικά τοιχώματα της φιάλης ξεφεύγει από κάθε κατανόηση. Φαίνεται ότι υπάρχει μία ή περισσότερες λογοτεχνικές πηγές. «Προηγούμενες υποθέσεις είχαν προτείνει να δούμε σε αυτό ένα κολάζ από διαφορετικά έργα του Ευριπίδου. Αλλά δεν ήταν αυτό, λέει η Anca Dan. Αυτές οι αναπαραστάσεις της ελληνικής επιρροής που παράγονται στην Κεντρική Ασία είναι πολύπλοκες. Δεν μπορούσαν να κατανοηθούν μόνο από τους Ελληνιστές .
Έτσι, ο ερευνητής εργάστηκε στο αγγείο από την Kustanai με τον Frantz Grenet. Καθηγητής στο Collège de France, υπεύθυνος για την έδρα της Ιστορίας και των Πολιτισμών της Προϊσλαμικής Κεντρικής Ασίας, ο Frenet συνυπογράφει την μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Asian Journal. "Συγκρίνοντας αυτό το κύπελλο με τη σειρά των λεγόμενων 'βακτριανών' μπολ στην οποία ανήκει, μπορέσαμε να καθορίσουμε μια σειρά αναγνώσεως των σκηνών", περιγράφει ο F. Grenet. Μόλις προσδιορίστηκε το νόημα, είδαμε ότι μια σκηνή που παρουσίαζε ένα εγκαταλελειμμένο μωρό που το πήρε μέσα ένας βοσκός ήταν κοντά στην αρχή της ιστορίας και ότι τελείωσε με μια γυναίκα έτοιμη να κρεμαστεί. Είτε η αρχή είτε το τέλος του Οιδίποδος Τυρράνου.
Η σκηνή του γάμου της Ιοκάστης με τον Οιδίποδα απεικονίζεται σύμφωνα με το Ζωροαστρικό έθιμο. Η ανακάλυψη προκαλεί έκπληξη, δεδομένης της χρονολογήσεως του αγγείου. «Το έργο του Σοφοκλέους για τον Οιδίποδα είχε τη μεγαλύτερη δημοφιλία του κατά την κλασική και ελληνιστική εποχή, σύμφωνα και με την εκτίμηση του Αριστοτέλους. Όμως αυτήν την προεξάρχουσα θέση του κατά τις αρχές της ρωμαϊκής περιόδου αναλαμβάνει το κείμενο του Ευριπίδου, σημειώνει Dan. Η δυτική εικονογραφία του μύθου τονίζει την αναμέτρηση με την Σφίγγα: Ο Οιδίπους είναι ο μόνος άνθρωπος που γνωρίζει τον ορισμό του Ανθρώπου, ενώ δεν γνωρίζει τον εαυτό του, ούτε ποιοί είναι οι γεννήτορές του. Αλλά δεν είναι καθόλου αυτή η εικόνα που βρίσκουμε στο αγγείο, όπου βλέπουμε τον Οιδίποδα εγκαταλελειμμένο στα παιδικά του χρόνια, να σκοτώνει τον πατέρα του, να παντρεύεται τη μητέρα του και τυφλός, να εγκαταλείπει την πόλη. Οιδίπους Τύραννος
Και για καλό λόγο, η περιοχή όπου παρήχθη αυτή η σειρά αγγείων, παλαιότερα γνωστή ως Βακτρία, δεν ευρέθη ποτέ απευθείας κάτω από τη ρωμαϊκή κυριαρχία. Από την άλλη, ήταν για ένα διάστημα μια από τις πιο απομακρυσμένες κτήσεις της Μακεδονικής Αυτοκρατορίας. Τα ινδοελληνικά βασίλεια διαδέχθηκαν την κατάκτηση του Αλεξάνδρου και συνέχισαν να προωθούν τον ελληνιστικό πολιτισμό – συμπεριλαμβανομένου του έργου του Σοφοκλή – στις βόρειες στέπες της Μ. Ασίας.
Frantz Grenet
Η περικοπή, ωστόσο, δεν μεταφέρει αρκετά το πνεύμα της ιστορίας του Σοφοκλέους, αλλά το προσαρμόζει. "Η Ιοκάστη, μητέρα του Οιδίποδος, είναι πανταχού παρούσα και πολύ σεξουαλική, ενδύεται με ελληνοβουδιστικό τρόπο, παριστάνεται με τον τρόπο μιας Ινδής πριγκίπισσας, με γεμάτους γοφούς και μεγάλο στήθος. Οι γάμοι της με τον γιο της κατέχουν εξέχουσα θέση εδώ, ενώ το επεισόδιο παραδοσιακά επισκιάζεται στην δυτική τέχνη. Και ο Οιδίπους, με ηρωικό γυμνό, χαρίζει ένα λουλούδι στη μητέρα του – μια χειρονομία Ζωροαστρική. Όλα αυτά είναι πολύ ερωτικά και θα ήταν πολύ συγκλονιστικά στη Ρώμη ή στην Ελλάδα!", τονίζει ο Frantz Grenet.
Ο μύθος γίνεται αντιληπτός διαφορετικά στον περσικό κόσμο, όπου οι αιμομικτικοί γάμοι, σε αντίθεση με την πλειονότητα των ελληνικών και ρωμαϊκών πόλεων, θεωρούνταν πολύ ευσεβείς. Το τραγικό ζευγάρι γίνεται ένα υποδειγματικό ζευγάρι, ένα «ζωροαστρικό ηθικό μοντέλο», σύμφωνα με τα λόγια της μελέτης. "Εορτάζοντας τον αιμομικτικό γάμο του Οιδίποδα, η ελληνική τραγωδία μεταμορφώνεται ριζικά!" λέει γελώντας η Άνκα Νταν . Το ερμηνευτικό και ηθικό κλειδί αυτής της εκδοχής της ιστορίας βρίσκεται λοιπόν αλλού, στην προδοσία ενός υπηρέτη που γλίτωσε το παιδί - τον Οιδίποδα - τον οποίο υποτίθεται ότι θα σκότωνε. Αυτός ο δουλοπρεπής χαρακτήρας έκρυβε την αλήθεια για τον δολοφόνο του Λάιου (ο πατέρας του Οιδίποδος), και τράπηκε σε φυγή αντί να παραδώσει όλη την αλήθεια στην Ιοκάστη, την ερωμένη του. Η τραγωδία εδώ προκύπτει από τα ψέματα, το υπέρτατο κακό στον Ζωροαστρισμό».
Το αγγείο Kustanai συμβάλλει στο να ρίξει άλλο φως στους πληθυσμούς των οάσεων της Κεντρικής Ασίας γύρω στον 4ο αιώνα μ.Χ. Εκείνη την εποχή, αυτό το τμήμα των Δρόμων του Μεταξιού βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Ουννικών λαών , των οποίων η βαρβαρότητα, που καταγγέλλεται ευρέως από ξένες πηγές, τώρα επανεκτιμάται από τους ερευνητές. "Οι Ούννοι πάσχουν από μια κακή φήμη που διακινούν οι δυτικές πηγές, οι οποίες τους εξισώνουν με αιμοδιψείς αγρίους", λυπάται η Άνκα Νταν. Ωστόσο, υπογραμμίζει ο ερευνητής, αυτό το οιδιπόδειο κύπελλο θα μπορούσε να ανήκει σε μια Ουννική ελίτ που γνωρίζει το νόημα της ιστορίας της. Και κληρονόμος μιας γενεαλογίας εξακολουθούσε να αναγνωρίζει ελάχιστα πολιτιστικές μεταφορές. Έτσι, σε μια ινδική και ιρανική μορφή ο μύθος του Οιδίποδα συνέχισε να ακμάζει, και αυτό μέχρι τις πύλες της Άπω Ανατολής.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Dan, Grenet and Sims-Williams 2014, n. 183.
[5]. WIKI: οικογένεια των πληβείων του γένους Licinia.
[7]. Κονιδάρης 2020, nn. 10_227, 228.
[10]. Οι Ιλιακοί Πίνακες (Tabulae Iliacae) της πρώιμης αυτοκρατορικής περιόδου, θεωρούνται προερχόμενοι από Ρωμαϊκά εργαστήρια και περιλαμβάνουν πληροφορίες για την χρονολογική σειρά των περιγραφομένων στην Ιλιάδα.
[15]. Ο Σαπώρης Α΄ της Περσίας, γνωστός και ως Σαπώρης ο Μέγας, ήταν ο δεύτερος σάχης της αυτοκρατορίας των Σασσανιδών (β. 240 – 270).
[16]. Dan, Grenet and Sims-Williams 2014, p. 201.
[17]. Πρόκειται για τον κάνθαρο του Toledo: Μια σπειροειδώς κυματοειδής στήλη που καταλήγει σε στεφανηφόρο άβακα ο οποίος στηρίζει την ραβδωτή βάση ενός κανθάρου σε ένα αγροτικό τοπίο, παράσταση ανήκουσα σε αργυρό Διονυσιακό κύπελλο που υποτίθεται ότι προέρχεται από την Μικρά Ασία του 1 αι. π.Χ.
[900]. Dan, Grenet and Sims-Williams 2014, fig. 9. Το τεκμήριο φυλάσσεται στο Toledo Museum of Art, OBJECT NUMBER 1961.9, http://emuseum.toledomuseum.org/objects/56239. Αυτό το αργυρό κύπελλο αποτελεί ένα καλλιτεχνικό αριστούργημα διακοσμημένο με λεπτά σχέδια. Οι μάσκες, τα δοχεία κρασιού και τα μουσικά όργανα παραπέμπουν άπαντα στις εορτές του Βάκχου, θεού του κρασιού και του θεάτρου. Οι περισσότερες μάσκες οι οποίες διακοσμούν πολυτελή ρωμαϊκά κύπελλα αντιπροσωπεύουν χαρακτήρες από τραγικά, κωμικά και σατυρικά (παρωδιακά) έργα Ελλήνων ποιητών του 5/4 αι. π.Χ. Αυτά τα αρχαιολογικά τεχνουργήματα υπήρξαν πολύ σύγχρονα για τους τότε κορυφαίους λογοτεχνικούς κύκλους της πρώιμης αυτοκρατορίας, γιατί ήδη τότε, η παντομίμα και η μίμα είχαν καταστεί κυρίαρχες μορφές του λαϊκού θεάτρου, και αυτές δεν χρησιμοποιούσαν μάσκες.
Περίτεχνες αργυρές φιάλες - κρατήρες, αρύταινες (κουτάλες), φίλτρα (σουρωτήρια) και κύπελλα προσέφεραν κομψότητα στην εορτή που ακολούθησε το επίσημο δείπνο. Τα επιτραπέζια σκεύη που γιόρταζαν το θεό του θεάτρου και του κρασιού ήταν ιδιαίτερα κατάλληλη. Το τοπίο σε αυτό το κύπελλο δείχνει πέντε μάσκες, μουσικά όργανα, δοχεία κρασιού και άλλα σύμβολα τoy Βακχικού οργίου. Η φωτογραφία απεικονίζει ένα παρόμοιο ασημένιο κύπελλο με τον τύπο λαβών και ποδιών που συμπλήρωνε αρχικά το κύπελλο του Τολέδο.
[1000]. Williams 2015, fig. 6. Το τεχνούργημα διαθέτει διπλά τοιχώματα, καινοτομία εισαχθείσα κατά την Ελληνιστική περίοδο, χρονολογείται στην Ρωμαϊκή περιόδου (15 π.Χ. - 15 μ.Χ.), ευρέθη δε πλησίον της Ιερουσαλήμ (Betar), <https://www.britishmuseum.org/collection/object/G_1999-0426-1>. Εκτιμάται ότι παρηγγέλθη από πλούσια μέλη τοπικής Ελληνικής κοινότητας πιθανόν από μείζονα πόλη της Α. Μεσογείου.
[1100]. Κονιδάρης 2020, n. 10_65. Η ‘Ρωμαϊκή’ κεραμεική η οποία συχνά αναφέρεται ως Αρέτιο ή Αρέτσο ή terra sigillata φαίνεται ότι βασίζεται σε υποδείγματα Σαμιακής αγγειοπλαστικής, πρόκειται δηλαδή και πάλι για Ελληνικής εμπνεύσεως τεχνουργήματα, έχει δε επίσης συσχετισθεί με τις λεγόμενες ημισφαιρικές φιάλες των Μεγάρων, ενώ παρήγετο επιπρόσθετα στην Πέργαμο και σε σειρά Ελληνιστικών ή Ελληνιζόντων κέντρων.
[1102]. Dan, Grenet and Sims-Williams 2014, fig. 8.
[1105]. Clements, P. and M. Το 1752 μία εκπληκτική ανακάλυψε έλαβε χώραν όταν κατά το άνοιγμα μιάς σήραγγας, οι ανασκαφείς οδηγήθηκαν σε ένα δωμάτιο επενδεδυμένο με ράφια και κιβώτια τα οποία περιείχαν ειλητάρια. Οι 'κύλινδροι' αυτοί, σε κακή κατάσταση, ερευνήθηκαν και διαπιστώθηκε ότι περιείχαν έργα του Φιλοδήμου του Επικουρείου, Έλληνα φιλοσόφου από τα Γάδαρα.
[1110]. Dan, Grenet and Sims-Williams 2014, fig. 9.
[1200]. Dan, Grenet and Sims-Williams 2014, fig. 10. Τα τεκμήρια του τρίτου αι. π.Χ. φυλάσσονται στο Museo Archeologico Nacionale di Taranto (inv. 22429 & 22430), <https://issuu.com/orazio/docs/ori/10>.
[1220] Το Buner, κείμενο πλησίον της Bajaur όπου κυριάρχησαν επί κάποιο διάστημα οι Apraca, διαθέτει πληθώρα αναγλύφων και λοιπών τεχνουργημάτων τα οποία καταδεικνύουν έντονη Ελληνιστική επιρροή (wikipedia, s.v. Buner reliefs).
[1240]. Baratte 2002, pp. 14-18, 58, fig. 1-3; Williams 2015, fig. 10. 'Ρωμαϊκός' αργυρός κανθάρος Gandhara, χρονολογούμενος μεταξύ 1 αι. π.Χ. και 1 αι. μ.Χ. Χυτός και διακοσμημένος με την έκκρουστη τεχνική (repoussé) αποτελείται από δύο φιάλες, μια απλή εσωτερική επένδυση και μιαν εξωτερική θήκη φέρουσα τις ανάγλυφες σκηνές. Η μία πλευρά απεικονίζει νεαρό κένταυρο να κρατά μιαν επίσης νεαρά γυναίκα στα χέρια του, η δε άλλη πλευρά φέρει έναν γενειοφόρο κένταυρο που πιάνει μιαν αγωνιζόμενη γυναίκα, δένδρα με φυλλώδεις κορυφές στο ενδιάμεσο και μια εκτενή επιγραφή Karoshi με στιγμές (pointillé) πάνω από την γενειοφόρο μορφή, με τορνευμένο πόδα ξεχωριστά κατασκευασμένο (ύψους 11,7 cm. & βάρους 435,2 g), <https://www.christies.com/en/lot/lot-5347265>.
[1250]. Williams 2015, p. 159.
[1290]. Williams 2015, p. 160, n. 19.
[1300]. Williams 2015, pp. 164-165, fig. 16, n. 49. Το υάλινο τεχνούργημα εντάσσει στην παρουσίασή του του εσωτερικού οικιών το λεγόμενο παραπέτασμα, όπως σειρά αργυρών κανθάρων της περιόδου. Το τεκμήριο φυλάσσεται στο British Museum (acc. nr. 1956,0301.1).
[1350]. Dan & Grenet 2022; Weitzmann 1943.
[1400]. Cherner 2022.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://www.researchgate.net/publication/338528477_Homeric_Scenes_in_Bactria_and_India_Two_Silver_Plates_with_Bactrian_and_Middle_Persian_Inscriptions
Dan, A., F. Grenet and N. Sims-Williams. 2014. “Homeric Scenes in Bactria and India: Two Silver Plates with Bactrian and Middle Persian Inscriptions,” Bulletin of the Asia Institute (New Series) 28, pp. 195-296.
https://www.academia.edu/16561602/A_Cantharus_from_ancient_Betar_near_Jerusalem_the_so_called_Warren_Cup_and_Roman_Silver_Plate
Williams, D. 2015. "A Cantharus from ancient Betar near Jerusalem (the so-called Warren Cup) and Roman Silver Plate," BABESCH 90, pp. 155-198.
Κονιδάρης, Δ. 2020. Ο Κινεζικός πολιτισμός και οι αλληλεπιδράσεις με το Αιγαίο, Αθήνα.
https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-02435496/document
Anca Dan. 2018. "Galateia in the Land of the Amazons: The silver plate of Yenikend (Azerbaijan) and
cultural transfers between the Greco-Roman world and the Caucasus," Khazar Journal Of Humanities
and Social Sciences, pp. 20-79.
Baratte, F. 2002. East and West: A Central Asian Silver Hoard from the Parthian Era, 2002, p. 14-18, 58, fig. 1-3.
Stronk, J. P. 2011. Rev. of M. Zarmakoupi, The Villa of the Papyri at Herculaneum: Archaeology, Reception, and Digital Reconstruction. Sozomena: studies in the recovery of ancient texts: edited on behalf of the Herculaneum Society, in BMCR (BMCR 2011.10.58), <https://bmcr.brynmawr.edu/2011/2011.10.58> (27 January 2021).
Clements, P. and M. "Villa of the Papyri," <https://sites.google.com/site/ad79eruption/herculaneum-1/villa-of-the-papyri> (27 January 2021).
https://www.academia.edu/1220137/A_De_Simone_Rediscovering_the_Villa_of_the_Papyri_in_M_Zarmakoupi_ed_The_Villa_of_the_Papyri_at_Herculaneum_Archaeology_Reception_and_Digital_Reconstruction_Berlin_De_Gruyter_2010_1_20
De Simone, A. 2010. "Rediscovering the Villa of the Papyri", in The Villa of the Papyri at Herculaneum: Archaeology, Reception, and Digital Reconstruction, ed. M. Zarmakoupi, Berlin, pp. 1-20.
https://www.jstor.org/stable/3046904
Weitzmann, K. 1943. "Three "Bactrian" Silver Vessels with Illustrations from Euripides," The Art Bulletin 25 (4), pp. 289-324.
Dan, A., Grenet, F. 2022. "Oedipus and Jocasta on a 'Bactrian' Silver Bowl in the Hermitage, c. 350-500," Journal Asiatique 310 (1), pp. 55-79.
https://www.lefigaro.fr/culture/patrimoine/aux-confins-de-l-inde-la-chine-et-l-empire-d-alexandre-le-mythe-oedipe-adapte-par-les-cultures-qui-l-ont-adopte-20221223?fbclid=IwAR1oruHpWNEbFJLO73k_I0U0-HfSj0oIg0CsmHehl1Guyq48hOcQcou6dYc
Cherner, S. 2022. "Perse, indien, hunnique… Le mythe d'Œdipe adapté par les cultures qui l'ont adopté," Ke Figaro, <https://www.lefigaro.fr/culture/patrimoine/aux-confins-de-l-inde-la-chine-et-l-empire-d-alexandre-le-mythe-oedipe-adapte-par-les-cultures-qui-l-ont-adopte-20221223?fbclid=IwAR1oruHpWNEbFJLO73k_I0U0-HfSj0oIg0CsmHehl1Guyq48hOcQcou6dYc> (2 Febr. 2023).
Publié le 25/12/2022 à 08:00, mis à jour le 25/12/2022 à 15:42
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου