ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ ΤΟΥ ΘΗΣΕΩΣ
Μινωική σφραγίδα VS1 055 1
Το πλοίο του Θησέως, επίσης γνωστό από το λεγόμενο παράδοξο του Θησέως, είναι ένα διανοητικό πείραμα το οποίο θέτει το ερώτημα εάν ένα αντικείμενο στο οποίο έχουν αντικατασταθεί όλα τα συστατικά του παραμένει ουσιαστικά το αυτό. Το παράδοξο καταγράφεται κυρίως από τον Πλούταρχο στην ζωή του Θησέως (Βίοι Παράλληλοι) από τα τέλη του πρώτου αι. Ο Πλούταρχος ερωτά αν ένα πλοίο που ανακατασκευάστηκε με αντικατάσταση κάθε ενός από τα ξύλινα μέρη του παρέμεινε το ίδιο πλοίο.
Διάφορες παραλλαγές είναι γνωστές, όπως το 'τσεκούρι του παππού'. Αυτό το πείραμα σκέψεως συνιστά 'ένα υπόδειγμα για τους φιλοσόφους'. Μερικοί λένε, 'παρέμεινε το ίδιο', κάποιοι λένε, 'δεν παρέμεινε το ίδιο'.[1]
Η απάντηση του Roland Barthes στο παράδοξο της Αργούς
Το παραδοξο του Θησέως είναι ένα φιλοσοφικό πρόβλημα που απασχόλησε τους ανθρώπους από τα αρχαία ακόμη χρόνια. Βασίζεται στο ερώτημα: Αν σε ένα αντικείμενο αντικατασταθούν όλα του τα μέρη το αντικείμενο παραμένει το ιδιο;
Το φιλοσοφικό ερώτημα απασχόλησε τον Ηράκλειτο, το Σωκράτη, τον Πλάτωνα αλλά και σύγχρονους φιλοσόφους όπως ο Thomas Hobbes και ο John Locke. Αυτός όμως που το ανέδειξε περισσότερο είναι ο Πλούταρχος βασισμένος στον παρακάτω μύθο: «Το πλοίο με το οποίο ο Θησέας και οι νέοι της Αθήνας επέστρεψαν από την Κρήτη (όπου αντιμετώπισαν το Μινώταυρο) είχε τριάντα κουπιά, και διατηρήθηκε από τους Αθηναίους μέχρι την εποχή του Δημητρίου του Φαληρέως (κυβέρνησε το διάστημα 317-307 π.Χ.), όταν και αντικαταστάθηκαν τα παλιά ξύλα που σάπισαν με καινούρια. Από τότε οι φιλόσοφοι άρχισαν να διαφωνούν σχετικά με την υπόσταση του αντικειμένου. Η μία πλευρά, υποστήριζε ότι το πλοίο παρέμενε το ίδιο ενώ η άλλη ότι δεν είναι το ίδιο.»
Theseus escapes King Minos’ labyrinth on Crete (it is a metaphor), opus vermiculatum mosaic, Roman, 200-250 CE, Carthage (Image taken by Sarah E. Bond at the Penn Museum; CC0)
Αργότερα το θέμα επεκτάθηκε ακόμη περοσσότερο από τον Thomas Hobbes, που έθεσε ένα νέο προβληματισμό, αναρωτώμενος «Τί θα γινόταν αν μετά την αντικατάσταση όλα τα παλιά κομμάτι συγκεντρώνονταν και επανατοποθετούνταν ώστε να δημιουργήσουν ένα δεύτερο πλοίο; Ποιο από τα δύο πλοία θα ήταν αυτό του Θησέως;». Όπως σε όλα τα φιλοσοφικά ερωτήματα αναπτύχθηκαν πολλές προσεγγίσεις για να απαντήσουν ωστόσο η απάντηση θα είναι πάντα υποκειμενική. Ο Ηράκλειτος εισήγαγε την έννοια της ποσοτικής και αριθμητικής ταυτίσεως. Ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι υπάρχουν 4 αιτίες που χαρακτηρίζουν ένα αντικείμενο: η μορφή, το υλικό, η χρήση και ο τελικός σκοπός.
Μια άλλη προσέγγιση είναι η έννοια του κρίσιμου στοιχείου. Όσο αυτό δεν αντικαθίσταται το αντικείμενο παραμένει το ίδιο αν αντικατασταθεί τότε το αντικείμενο αλλάζει.
ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΓΩ ΚΑΤΑ Roland Barthes - The ship Argo[5]
A frequent image: that of the ship Argo (luminous and white), each piece of which the Argonauts gradually replaced, so that they ended with an entirely new ship, without having to alter either its name or its form. This ship Argo is highly useful: it affords the allegory of an eminently structural object, created not by genius, inspiration, determination, evolution, but by two modest actions (which cannot be caught up in any mystique of creation): substitution (one part replaces another, as in a paradigm) and nomination (the name is in no way linked to the stability of the parts): by dint of combinations made within one and the same name, nothing is left of the origin: Argo is an object with no other cause than its name, with no other identity than its form.
Another Argo: I have two work spaces, one in Paris, the other in the country. Between them there is no common object, for nothing is ever carried back and forth. Yet these sites are identical.
Why? Because the arrangement of tools (paper, pens, desks, clocks, calendars) is the same: it is the structure of the space which constitutes its identity. This private phenomenon would suffice to shed some light on structuralism: the system prevails over the very being of objects.
ΑΡΓΩ (1500–1530 μ.Χ., Lorenzo Costa)
Le travail du mot ~ The word's work
And then, the scene changes: I conceive myself seeking a dialectical way out of the maze. So I decide that the amorous apostrophe, though I repeat and rehearse it day by day through the course of time, will somehow recover, each time I utter it, a new state. Like the Argonaut renewing his ship during its voyage without changing its name, the subject in love will perform a long task through the course of one and the same exclamation, gradually dialecticizing the original demand though without ever dimming the incandescence of its initial address, considering that the very task of love and of language is to give to one and the same phrase inflections which will be forever new, thereby creating an unheardof speech in which the sign's form is repeated but never is signified; in which the speaker and the lover finally triumph over the dreadful reduction which language (and psychoanalytic science) transmit to all our affects.
(Of the three image-systems I have just alleged, the last is the most operative; for if an image is constructed, that image is at least the image of a dialectical transformation—of a praxis.)
Glory with Brocken Spectre created by the author's shadow on a rising cloud at a South ridge of Peak Korzhenvskaya during a summit day on August 14th, 2006, classic route from Moskvina glacier. Part of a photo collection of Pamir 2006 expedition led by Dmitry Shapovalov.
The French critic and essayist {κριτικός, φιλόσοφος, γλωσσολόγος & δοκιμιογράφος} Roland Barthes refers at least twice to a ship that is entirely rebuilt, in the preface to his Essais Critiques (1971) and later in his Roland Barthes par Roland Barthes (1975); in the latter the persistence of the form of the ship is seen as a key structuralist principle. He calls this ship the Argo, on which Theseus was said to have sailed with Jason; he may have confused the Argo (referred to in passing in Plutarch's Theseus at 19.4, Plut. Thes. 19.4) {τὸν δὲ ἄρχοντα τῆς Ἀργοῦς Ἰάσονα μόνον περιπλεῖν ἐξείργοντα τῆς θαλάττης τὰ λῃστήρια. Δαιδάλου δὲ πλοίῳ φυγόντος εἰς Ἀθήνας} with the ship that sailed from Crete (Theseus, 23.1).
Η ΑΡΓΩ ΣΤΑ ΠΥΘΙΑ 4 ΤΟΥ ΠΙΝΔΑΡΟΥ - PYTHIAN 4 (Univ. of Bergren)[10]
Damophilus[15] resembles the oak tree in that he too — through the poem’s last epode — pleads his case. However, the parable also seems to be a further allusion {νύξη} to the ship Argo. According to a tradition attested by Aeschylus (TrGF 3 20), by Pherecydes (EGM fr. 111a), and by many later authors, the Argo had the power of speech and prophecy because of a beam joined into its hull.31 That this beam was of Dodonian oak is first mentioned in Apollonius’ Argonautica, but is probably implied also by Aeschylus and Pherecydes.32 The talking oak trees of Dodona, expressing the will of Zeus, are described in the Odyssey and many later sources.33 {Hom. Od. 19. 296-9; Hes. fr. 240. 8, fr. 319; Aesch. PV 832; cf. Parke (1967) 12-33; Graf in The New Pauly iv 606-7, s. v. ‘Dodona’}. .. .
The oak in the legend of the Argo, like that in Pindar’s parable, is removed from its own land, and while the former is joined into the hull of the ship, the latter is joined into a ‘city wall’ (l. 268; compare the analogy of ship and city in the following epode).34 The Dodonian oak also, like the one described in the parable, has the ability to ‘give an account of itself’. The ‘strokes of iron’ (πλαγαὶ σιδάρου) {σιδηρά σύνεργα}, mentioned in ll. 245-6 as an allusion to the building of the Argo, are echoed in the description of the oak tree being stripped of its branches by a ‘sharp-cutting’ axe in ll. 263-4. The parable thus, by likening Damophilus to the oak tree, links him with the myth of Argo and the Dodonian oak. As proposed above, the ship Argo functions as a metaphor for the poem. Developing this metaphor, Pindar may thus suggest that, just as the Argo had a speaking beam, Demophilus is ‘fitted into’ the song through which he pleads his case. The Argo’s arrival in Libya—where it is carried as an ἐννάλιον δόρυ (‘a beam of the sea’, στ. 27, συγκρίνατε στ. 38; δόρυ is a common pars pro toto {το μέρος λαμβάνεται για το όλον} for ship35 but here perhaps suggests the speaking beam)—reflects the return that Demophilus hopes for.
Ο Δημόφιλος[15] μοιάζει με την φηγό κατά το ότι και αυτός - μέσω της τελευταίας επωδού του ποιήματος - εκφράζει κρίση για τον εαυτό του. Ωστόσο, η παραβολή φαίνεται επίσης να αποτελεί μια περαιτέρω νύξη στο πλοίο Αργώ. Σύμφωνα με μια παράδοση που μαρτυρείται από τον Αισχύλο (TrGF 3 20), τον Φερεκύδη (EGM fr. 111a) και από πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς, η Αργώ είχε τη δύναμη του λόγου και της προφητείας λόγω μιας ξύλινης δοκού ενσωματωμένης στο κύτος της.31 Ότι αυτή η δοκός προήρχετο από την Δωδωναία δρυν αναφέρεται για πρώτη φορά στα Αργοναυτικά του Απολλωνίου, αλλά πιθανώς υπονοείται και από τον Αισχύλο και τον Φερεκύδη.32 Οι ομιλούσες φηγοί της Δωδώνης, που εκφράζουν τη θέληση του Διός, περιγράφονται στην Οδύσσεια και σε πολλές μεταγενέστερες πηγές.33 {Hom. Od. 19. 296-9; Hes. fr. 240. 8, fr. 319; Aesch. PV 832; βλ. Parke (1967) 12-33; Graf στο The New Pauly iv 606-7, s. v. ‘Δωδώνη’}. ...
Η δρύς στον μύθο της Αργούς, όπως σε αυτήν την παραβολή του Πινδάρου, απομακρύνεται από την γή της, και ενώ η πρώτη τοποθετείται στο κύτος του πλοίου, η δεύτερη ενσωματώνεται σε ένα 'τείχος πόλεως' (εν τείχεσιν) (στ. 268; συγκρίνετε την αναλογία πλοίου και πόλεως στην επόμενη επωδό).34 Η Δωδωναία δρύς επίσης, όπως αυτή που περιγράφεται στην παραβολή, έχει την ικανότητα «να δίνει κρίση για τον εαυτό της». Τα 'σιδηρά σύνεργα' (πλαγαὶ σιδάρου), που αναφέρονται στον στ. 245-6 ως νύξη για το κτίσιμο της Αργούς, απηχούνται στην περιγραφή της δρυός που απογυμνώθηκε από τα κλαδιά της από ένα «κοφτερό» τσεκούρι στον στ. 263-4. Έτσι, η παραβολή, παρομοιάζουσα τον Δημόφιλο με την δρύν, τον συνδέει με τον μύθο της Αργούς και της Δωδωναίας δρυός. Όπως προτάθηκε παραπάνω, το πλοίο Αργώ λειτουργεί ως μεταφορά για το ποίημα. Αναπτύσσοντας αυτήν τη μεταφορά, ο Πίνδαρος μπορεί έτσι να προτείνει ότι, όπως η Αργώ διέθετε μία ομιλούσα ξύλινη δοκό, έτσι ο Δημόφιλος «εντάσσεται» στο τραγούδι μέσω του οποίου υποστηρίζει την υπόθεσή του. Η άφιξη της Αργούς στην Λιβύη - όπου μεταφέρεται ως ἐννάλιον δόρυ ('θαλάσσια δοκός', στ. 27, συγκρίνατε τον στ. 38; το δόρυ αποτελεί σύνηθες pars pro toto {ΣτΜ: ήτοι συνεκδοχικό σχήμα λόγου όπου το μέρος λαμβάνεται αντί τού όλου} για ναυτικά σκάφη - πλοία35 αλλά εδώ ίσως παραπέμπει στην ομιλούσα ξύλινη δοκό) - αντανακλά την ανταπόκριση την οποίαν ελπίζει ο Δημόφιλος.
ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΓΩ ΤΩΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ Svorōnos[20]
Ευτυχώς έχουμε πολύ αρχαίους μύθους οι οποίοι σχετίζονται με το ίδιο θέμα δηλ. με την σημασία της προστασίας του σκάφους (πλοίου): Όταν κατασκευάστηκε το πρώτο ελληνικό πολεμικό πλοίο, η περίφημη Αργώ, η Αθηνά ήρθε να φυτέψει στην πρύμνη θεϊκό πόλο (δόρυ θείον) προερχόμενο από την ιεράν φηγόν (βελανιδιά) της Δωδώνης, ως ιστό σημαίας που είχε επιπρόσθετα το χάρισμα να ομιλεί ως θεός (ιερόν αΰδασον ξύλον)[4] {Φίλων Αλεξανδρείας, Philo Judaeus 2, p. 462} {Philo 1941 (1985). IX, p. 92, Loeb Classical Library, transl. F.H. Colson Philo Judaeus [Ph.] Ph.468 or Ph.IX.143, όθεν και ό Αισχύλος επ’ αυτής εΐπε: "πού δ' εστίν Αργούς ιερόν, αύδασον,1 ξύλον;"}
για να δίδει συμβουλές πρός τον πηδαλιούχο, να προβλέπει το μέλλον και να προστατεύει το πλήρωμα από τους κινδύνους. Σύμφωνα με τον Απολλώνιο τον Ρόδιο, η Παλλάς φύτεψε αυτό το φετίχ - που έμελλε να είναι ένας στύλος που εκπροσωπούσε τον Δωδωναίο Δία {αυτό δεν το γράφει ο Απολλώνιος!} - "στη μέση του κύτους" (Ἐν γάρ οἱ δόρυ θεῖον ἐλήλατο, τό ῥ' ἀνὰ μέσσην στεῖραν Ἀθηναίη Δωδωνίδος ἥρμοσε φηγοῦ), Apollon.1.525-526, http://remacle.org/bloodwolf/poetes/apollonius/argo1.htm}.
Καθώς το μέσον του κύτους ήταν βυθισμένο και μακριά από τον καπετάνιο, αυτό δε το κύτος υψωνόταν πριν από το άκρο της πλώρης και πίσω μέχρι πίσω από την θέση ή την καμπίνα του τιμονιού, όπου σχημάτιζε τον χηνίσκο πάνω στο οποίο ήταν στημένο το διακοσμητικό άφλαστρο, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Απολλώνιος ο Ρόδιος με την έκφραση 'ανα μέσσην στείραν', εννοούσε την μέση του ορατού μέρους της γάστρας, προς τα εμπρός ή προς τα πίσω. Αυτή η υπόθεση επιβεβαιώνεται από την παρωδία του Λουκιανού (Verae historias II, 41) {archive.org.../pgcommunitytexts28018gut/28018-0.txt Έξαφνα ο χηνίσκος {20: Ίδε τόμ. Α' σελ. 27 υποσημ. 2, Luc.VH.2.41} {LSJ s.v. χην-ίσκος: top of a ship's stern post in the form of a goose's head and neck} της πρύμνης ετίναξε τα πτερά του και έκραξε, ο δε κυβερνήτης Σκίνθαρος, ο οποίος ήτο φαλακρός, απέκτησε μαλλιά και, το παραδοξότερον εξ όλων ο ιστός του πλοίου εβλάστησε και επέταξε κλάδους και εις την κορυφήν εκαρποφόρησε, οι δε καρποί του ήσαν σύκα και μαύρα σταφύλια όχι ώριμα… . } που αναφέρεται, όπως και στην περίπτωση της Παλλάδος, στην ύπαρξη χηνίσκου στην πρύμνη (ὅ τε γὰρ ἐν τῇ πρύμνῃ χηνίσκος ἄφνω ἐπτερύξατο καὶ ἀνεβόησεν, καὶ ὁκυβερνήτης ὁ Σκίνθαρος φαλακρὸς ἤδη ὢν ἀνεκόμησεν, καὶ τὸ πάντων δὴ παραδοξότατον, ὁ γὰρ ἱστὸς τῆς νεὼς ἐξεβλάστησεν καὶ κλάδους ἀνέφυσεν καὶ ἐπὶ τῷ ἄκρῳ ἐκαρποφόρησεν, ὁ δὲκαρπὸς ἦν σῦκα καὶ σταφυλὴ μέλαινα, οὔπωπέπειρος. ταῦτα ἰδόντες ὡς εἰκὸς ἐταράχθημεν καὶ ηὐχόμεθα τοῖς θεοῖς διὰ τὸ ἀλλόκοτον τοῦ φαντάσματος) {1 Συγκρίνατε άλλα αποσπάσματα ομοίως του Λουκιανού: Gall. 2: η της Άργοΰς τρόπις έλάλησεν; de sulfatione. 52: την 'Αργώ, την λάλον αυτής τρόπιν}. Από την καλλίτερη αρχαία αναπαράσταση της Αργούς, αυτήν του κιβωτίου της Πραίνεστου δεν θα μπορούσε να λείπει το περίφημο 'ιερόν ξύλον' φυτεμένο στο πλέγμα της πρύμνης, μια μικρή στεφάνη διακοσμημένη με μακριές πλωτές λωρίδες .2
https://theswedishparrot.com/la-ciste-de-preneste-palestrina-au-jugement-de-paris-etrusques-au-musee-maillol/
Ωστόσο, σύμφωνα με μια παραλλαγή αυτού του μύθου η οποία αναφέρεται από τον Απολλόδωρο (Apollod.1.9.16), η Αθηνά τοποθέτησε στην πλώρη και όχι στην πρύμνη της Αργούς ομιλούν ξύλο από την φηγό (βαλανιδιά) της Δωδώνης (κατά την πρωραν ενήρμοσεν Αθηνά φωνήεν φηγοΰ της Δωδωνίδος ξυλον). Αλλά αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η στυλίδα τοποθετούνταν μερικές φορές, ήδη από τους 'προελληνικούς' χρόνους, στην πλώρη του πλοίου (βλέπε ανωτέρω σελ. 97 εικ. 8 και Graser, Die Gemuien. ... pl. Ι, 2, 4, 5, 7, 8, 9; II.27 κλπ.). Σε νομίσματα της Μυτιλήνης3 εμφανίζεται η πλώρη ενός πλοίου φέρουσα το είδωλο του Διονύσου, σε σχήμα στύλου. .. Σύμφωνα με τον Παυσανία (Paus.10.19.1-2) οι αλιείς της Μηθύμνης του εξιστόρησαν ότι κάποτε έβγαλαν με τα δίκτυα του ξόανο από ξύλο ελιάς, το οποίο έμοιαζε θεϊκό, αν και δεν τους ήταν γνώριμο. Καταφυγόντες λοιπόν στο Μουσείο των Δελφών τους ελέχθη να σέβονται τον Διόνυσο Φαλλῆνα ..4 Στην Αίγυπτο, γύρω στο 5000 π.Χ. {λάθος} ο στυλίσκος ετοποθετείτο στον κεντρικό οικίσκο, στην μέση του πλοίου, του οποίου (οικίσκου) εστερούντο τα Ελληνικά πλοία {λάθος και αυτό, βλ. τοιχογραφία Θήρας, Shaw κλπ..} (εικ. 11).[5]
Η ΑΡΓΩ, Κ. Βολανάκης (1837-1907)
WIKIPEDIA, s.v. Ship of Theseus
An ancient Buddhist text titled in Sanskrit Mahāprajñāpāramitopadeśa, which was later translated into Classical Chinese (Da zhidu lun 大智度論), contains a similar philosophical puzzle. It takes the form of a body-swapping story. The story tells of a traveler who encountered two demons in the night. As one demon ripped off all parts of his body one by one, the other demon replaced them with those of a corpse. The traveler was left confused about who he was after the body-swapping.[30] ΑΥΤΟΣ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ? ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΤΑΥΤΌΤΗΤΑ ΑΠΟ ΒΟΥΔΙΣΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ..
Σε μια Βουδιστική πραγματεία από τον τέταρτο αιώνα μ.Χ. υπάρχει μια πολύ αξιοσημείωτη ιστορία που χρησιμεύει ως ένα πείραμα σκέψεως που μας καλεί να αμφισβητήσουμε τη φύση του εαυτού και την ταυτότητα των ανθρώπων. Άν και η Σανσκριτική εκδοχή του χάθηκε, το απόσπασμα ευτυχώς διατηρείται σε μια κινεζική μετάφραση, το Dà zhìdù lùn. Παρουσιάζουμε εδώ την πρώτη αξιόπιστη μετάφραση απευθείας από τα Κλασικά Κινέζικα και συζητάμε τη φιλοσοφική σημασία της ιστορίας στο ιστορικό και λογοτεχνικό της πλαίσιο. Τονίζουμε τη φιλοσοφική σημασία της ενσωματώσεως - εντάξεως της ιστορίας στα πλαίσια δύο διηγήσεων και αποδεικνύουμε ότι η ιστορία αγγίζει μια σειρά από διαισθήσεις, και μάλιστα φόβους, σχετικούς με την επιβίωση του εαυτού, οι οποίοι έχουν επίσης παίξει μεγάλο ρόλο στην ιστορία του θέματος. στην Δύση, και τα οποία εξακολουθούν να απασχολούν εντόνως το ενδιαφέρον στην εποχή μας.
ΑΡΓΩ ΚΑΙ ΟΜΗΡΟΣ[34]
ΜΕΡΟΣ Α
§1. Στην απαγγελλόμενη Ομηρική ποίηση, συναντούμε δύο αποσπάσματα όπου ο Όμηρος λέει στην πραγματικότητα ότι έχει κάτι στο μυαλό του. Το πρώτο αναφέρεται στο καλό πλοίο Αργώ στην Οδύσσεια 12.70 και το δεύτερο είναι ο ίδιος ο ήρωας Οδυσσεύς στην Οδύσσεια 9.19. Στην λογική της ποιήσεως, ο κύριος αφηγητής της εμφανίζεται να έχει στο μυαλό του την Αργώ και τον Οδυσσέα για έναν επιφανειακό λόγο: είναι επειδή όλοι οι άνθρωποι έχουν στο μυαλό τους την Αργώ και τον Οδυσσέα. Αλλά υπάρχει ένας βαθύτερος λόγος ο οποίος θα πρέπει να ανακαλυφθεί / αποκαλυφθεί σε αυτήν την σχέση τύπου κότας και αυγού μεταξύ αυτού που έχει στο μυαλό του ο ποιητής και αυτού που έχουν στο μυαλό τους όλοι οι άνθρωποι. Υποτίθεται ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν στο μυαλό τους τόσον το πλοίο Αργώ όσο και τον ήρωα Οδυσσέα, ο οποίος όπως πρόκειται να δούμε είναι ο ίδιος μέγας θαυμαστής της Αργούς και των ατρόμητων ναυτικών της, των Αργοναυτών. Και γιατί όλοι οι άνθρωποι έχουν αυτά τα πράγματα στο μυαλό τους; Είναι επειδή ο ίδιος ο Όμηρος έχει αυτά τα πράγματα στο μυαλό του όταν τα αναφέρει. Η οικουμενοποίηση της Αργούς και του Οδυσσέως από την Ομηρική ποίηση έχει νόημα μόνο επειδή αυτή η ποίηση θεωρεί δεδομένη την δική της καθολική απήχηση.
§2. Παρατίθενται εδώ είναι τα δύο Ομηρικά χωρία:
οἴη δὴ κείνῃ γε παρέπλω ποντοπόρος νηῦς | Ἀργὼ πᾶσι μέλουσα, παρ’ Αἰήταο πλέουσα
{Ἕνα μονάχο διάβηκε τῆς θάλασσας
καράβι, ἡ κοσμολάλητη ἡ Ἀργώ, γυρνώντας ἀπ'
τοῦ Αἰήτη}[απόδοση όπως κατανοεί το κείμενο ο Εφταλιώτης]
Το μόνο ναυτικό πλοίο που έχει περάσει ποτέ από αυτόν τον [βράχο] ήταν | η Αργώ, που-είναι-στο-μυαλό-του [μέλουσα] όλων [πᾶσι], και αυτό συνέβη όταν απέπλευσε μακριά από τον Αιήτη.
Οδύσσεια 12.69–70
εἴμ’ Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν | ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει.
{Εἶμ' ὁ Δυσσέας, τοῦ Λαέρτη ὁ γιός, ποὺ ξέρουν ὅλοι οἱ ἀνθρῶποι τοὺς δόλους μου, κι ἡ δόξα μου στὸν οὐρανὸ ἀνεβαίνει.}[απόδοση όπως κατανοεί το κείμενο ο Εφταλιώτης]
Είμαι ο Οδυσσέας, γιος του Λαέρτη, και εγώ, με όλες τις [πᾶσι] πονηριές μου, | Είμαι-σε-τα-μυαλά-του [μέλω] όλων [πᾶσι] ανθρώπων, και η δόξα μου [κλέος] φτάνει μέχρι τον ουρανό.
Οδύσσεια 9.19–20
Θα εξηγήσω σε ένα λεπτό γιατί επέλεξα τις μεταφράσεις «which-is-on-the-minds-of» και «I-am-on-the-minds-of» σε αυτά τα δύο αποσπάσματα. Αλλά πριν προχωρήσω σ' αυτό, πρέπει να προβώ σε δύο περαιτέρω σχόλια σχετικά με την οικουμενοποίηση της «όλης» ανθρωπότητας, όπου «όλοι» ακούν την Οδύσσεια.
§3. Στο πρώτο από τα δύο αποσπάσματα που μόλις παρέθεσα, η Ομηρική ποίηση αφηγείται μιαν ιστορία βάζοντας τον Οδυσσέα στην θέση του αφηγητού της δικής του ιστορίας και το γεγονός της οικουμενοποιήσεως εκφράζεται αμέσως. Αυτό λαμβάνει χώραν σον στίχο 70 της Ραψωδία 12 της Οδύσσειας: η διατύπωση λέει αμέσως ότι το πλοίο Αργώ, «το οποίο-είναι-στο-μυαλό-των» (μέλουσα) των ανθρώπων, είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα, αφού είναι στο μυαλό «όλων» (πᾶσι) ανθρώπων στο σύμπαν. Οι ναύτες του καλού πλοίου Αργώ αντιμετώπισαν την πρόκληση να πλεύσουν πέρα από έναν επικινδυνότατο βράχο στις δόλιες θάλασσες και τώρα ο Οδυσσεύς, θαυμαστής των Αργοναυτών, αντιμετωπίζει την ίδια πρόκληση στη δική του ιστορία.
ΜΕΡΟΣ Β
§4. Στο δεύτερο από τα δύο αποσπάσματα, αντίθετα, υπάρχει καθυστέρηση στην έκφραση της πράξεως της οικουμενοποιήσεως. Συμβαίνει νωρίτερα στην Οδύσσεια, στον στίχο 19 της Ραψωδίας 9, όπου η Ομηρική ποίηση μόλις τώρα αρχίζει να παρουσιάζει τον Οδυσσέα αφηγούμενο την δική του ιστορία. Η διατύπωση ξεκινά λέγοντας ότι εγώ, ο Οδυσσέας, συνδέομαι με «όλους» (πᾶσι) τούς δόλους μου, και μόνο τότε, στον στίχο 20, η διατύπωση συνεχίζει να λέει ότι «είμαι-στο μυαλό -των' (μέλω) ανθρώπων—αλλά τώρα η ιδέα ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι «όλοι» (πᾶσι) άνθρωποι στο σύμπαν πρέπει να μεταφερθεί από τον στίχο 19. Αυτό που βλέπουμε εδώ είναι μια κατασκευή γνωστή στην αρχαία ρητορική ως η από κοινού «κατά κοινή εφαρμογή», όπου μια λέξη εφαρμόζεται διαδοχικά σε δύο διαφορετικές συντακτικές καταστάσεις.[1] Σε αυτήν την περίπτωση, το επίθετο πᾶσι που σημαίνει «όλα» ισχύει πρώτα μόνο για το ουσιαστικό δόλοισι που σημαίνει «πράξεις δόλου - απάτης» στον στ. 19, αλλά εν συνεχεία στον στ. 20 ισχύει επίσης —και σε διαφορετική συντακτική κατάσταση— στο ουσιαστικό ἀνθρώποισι που σημαίνει «άνθρωποι». Με αυτόν τον τρόπο, η έννοια «όλα» ισχύει για δύο διαφορετικές λέξεις που ανήκουν σε δύο διαφορετικές συντακτικές καταστάσεις. Και η εφαρμογή του νοήματος είναι διαδοχική: πρώτον, συνδέομαι με «όλες τις απάτες / δόλους μου» και μετά, δεύτερον, είμαι στο μυαλό «όλων των ανθρώπων».
ΜΕΡΟΣ Γ'
§5. Τούτου λεχθέντος, είμαστε τώρα έτοιμοι να εξετάσουμε την σημασία του ρήματος μέλειν, το οποίο μεταφράζω με τη διατύπωση "απασχολεί το μυαλό του" «to-be-on-the-mind-of». Το θέμα αυτού του ρήματος μέλειν είναι ό,τι απασχολεί το μυαλό κάποιου. Σε καθημερινά πλαίσια, αυτό που ευρίσκεται στο μυαλό / στην σκέψη κάποιου είναι τυχαίο: κάποιος τυχαίνει να σκέφτεται κάτι και έτσι κάτι είναι στο μυαλό αυτού του ατόμου. Στα Ομηρικά πλαίσια, όμως, ό,τι απασχολεί το μυαλό κάποιου είναι ιδιαίτερο και άξιο να καταγραφεί στην ποίηση. Ιδού ένα εντυπωσιακό παράδειγμα: όταν η Ανδρομάχη στην Ιλιάδα λέει στον Έκτορα ότι κάνει σκέψεις για το αβέβαιο μέλλον που περιμένει αυτήν και το παιδί που απέκτησαν μαζί, εκείνος παρατηρεί ότι «όλα αυτά τα πράγματα είναι στο μυαλό μου [μέλει] καθώς και» (Ιλιάδα 6.441: ἦ καὶ ἐμοὶ τάδε πάντα μέλει). Τέτοια πράγματα αποτελούν το θέμα της Ομηρικής ποιήσεως και, ως εκ τούτου, και ο ίδιος ο Όμηρος τέτοια πρέπει να έχει στην σκέψη του. §6. Σε ποιητικά καθώς και σε πεζογραφικά πλαίσια, τα πράγματα που ευρίσκονται στο μυαλό κάποιου μπορεί να είναι απλώς πράγματα που σκέφτεται αυτός ο κάποιος. Αλλά μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από αυτό, όπως στο παράδειγμα που μόλις έδωσα σχετικά με τα πράγματα που έχουν στο μυαλό τους η Ανδρομάχη και ο Έκτωρ. Αυτά τα πράγματα δεν είναι απλώς σκέψεις: είναι σκέψεις φροντίδας, σκέψεις προβληματισμού, ακόμη και σκέψεις ανησυχίας. Και το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για την έκφραση «to be on one’s mind» στην καθομιλουμένη αγγλική. Αν πω ότι υπάρχει κάτι στο μυαλό μου, ότι κάτι μπορεί να είναι όχι μόνο μια σκέψη αλλά και μια σκέψη φροντίδας και μια σκέψη προβληματισμού και ακόμη και μια ανησυχητική σκέψη ανησυχίας. Και όταν μια τέτοια σκέψη εκφράζεται με το τραγούδι, η ίδια η σκέψη μπορεί να γίνει τραγούδι. Σκέφτομαι τη μελωδία και τα λόγια ενός τραγουδιού που συνέθεσαν το 1930 οι Hoagy Carmichael (μελωδία) και Stuart Gorrell (στίχοι). Το τραγούδι είναι «Georgia on my mind», που έγινε διάσημο από την ηχογράφηση του Ray Charles στο άλμπουμ του 1960 The genius hits the road. Μια άλλη διάσημη εκδοχή είναι η ηχογράφηση του Willie Nelson στο άλμπουμ του Stardust του 1978. Η ιδέα της σκέψεως ως φροντίδας εμφανίζεται πιο ξεκάθαρα σε στίχους όπως οι παρακάτω:
Ω, Γεωργία, δεν βρίσκω ειρήνη
απλά ένα παλιό γλυκό τραγούδι
κρατά τη Γεωργία στο μυαλό μου.[2]
ΜΕΡΟΣ Δ
§7. Και τώρα έρχομαι σε ένα παράδειγμα όπου οι σκέψεις φροντίδας διαμορφώνονται σε σκέψεις προβληματισμού. Παραθέτω από το Always on my mind, ένα τραγούδι που συνέθεσε ο Wayne Carson με τη συνεργασία των Johnny Christopher και Mark James - ένα τραγούδι που έγινε πιο γνωστό από την ηχογράφηση του Willie Nelson στο άλμπουμ του 1982 "Always on my mind". Η ιδέα της εκφράσεως ανησυχίας εμφανίζεται πιο ξεκάθαρα σε γραμμές όπως αυτές:
Ίσως δεν σε αγάπησα
όσο συχνά μπορούσα
και ίσως δεν σε κέρασα
τόσο καλό όσο θα έπρεπε.
Αν σε έκανα να νιώσεις δεύτερος καλύτερα,
Κορίτσι, λυπάμαι που ήμουν τυφλή.
Ήσουν πάντα στο μυαλό μου.
Ήσουν πάντα στο μυαλό μου.[3]
Αυτό το είδος τραγουδιού, ως έκφραση φροντίδας και ανησυχίας, μου θυμίζει μια αναφορά, στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, σε ένα έθιμο που προέρχεται από την πόλη της Τροιζήνος, όπου τα κορίτσια που γιόρταζαν την ενηλικίωσή τους παρουσιάζονται σε δρώμενο τραγουδώντας και χορεύοντας ένα τραγούδι. Το τραγούδι τους περιγράφεται ως ένα θλιβερό ερωτικό τραγούδι, «μια σκέψη προβληματισμού που έρχεται μαζί με τη δημιουργία τραγουδιών» (μουσοποιὸς … μέριμνα 1428–1429). Το ουσιαστικό που μεταφράζω εδώ ως «ταραγμένη σκέψη» είναι μερίμνα, που σημαίνει κυριολεκτικά «φροντίδα» ή «ανησυχία». Μέριμνα, με άλλα λόγια, είναι αυτό που έχεις στο μυαλό σου.[4] Σε ένα τραγούδι του Βακχυλίδη (19.11), το ίδιο ουσιαστικό 'μέριμνα', το οποίο μεταφράζω εδώ ως «ταραγμένη σκέψη», αναφέρεται στη σκέψη-διαδικασία του ίδιου του ποιητή, όπως απεικονίζεται στη σύνθεση του τραγουδιού του.[5] Η μέριμνα, λοιπόν, είναι ένα τραγούδι που είναι «στο μυαλό». Ομοίως, υποστηρίζω, το ουσιαστικό 'μέλος' με την έννοια της «μελωδίας» προέρχεται από το 'μέλει' «είναι στο μυαλό του»·[6] ένα μέλος είναι ένα τραγούδι που «είναι στο μυαλό του».[7]
§8. Βλέπω έναν παραλληλισμό στην αμερικανική κουλτούρα λαϊκού τραγουδιού. Σε μια συνέντευξη που δόθηκε στον Jake Black, ο οποίος δημοσίευσε αποσπάσματα από αυτή τη συνέντευξη στο Κεφάλαιο 12 (σελ. 189) του βιβλίου του Nashville Songwriter: The Inside Stories Behind Country Music's Greatest Hits (BenBella Books 2014), ο Wayne Carson φέρεται να είπε για το σύνθεση "Πάντα στο μυαλό μου":
Έγραψα αυτούς τους δύο στίχους ενόσω ζούσα στο Σπρίνγκφιλντ του Μιζούρι. Σχεδόν οι δύο πρώτοι στίχοι με το "Always On My Mind", και συνήθως γράφω από τη μελωδία. Θα σκεφτώ τη μελωδία ή την δομή της συγχορδίας ή κάτι […]. Αν η μελωδία είναι τραγουδιστή, τα λόγια δεν είναι μακριά. Είναι μόνο μια ιστορία, ξέρεις. Επίλογος
§9. Αυτό το δοκίμιο είναι αφιερωμένο στον συνάδελφό μου Ομηριστή Bruce Louden, ο οποίος με ρώτησε πρόσφατα αν είχα δημοσιεύσει ποτέ κάτι σχετικά με την ομηρική περιγραφή του πλοίου Αργώ στην Οδύσσεια 12.70. Η πρώτη μου σκέψη ήταν ότι, ναι, σίγουρα πρέπει να έχω δημοσιεύσει κάτι γι' αυτό, αφού το σχολιάζω επί δεκαετίες και δεκαετίες. Στη συνέχεια, όμως, μετά από δεύτερη σκέψη, κατέληξα σε ένα διαφορετικό συμπέρασμα: πρέπει να έχω παραμελήσει κάθε γραφή αυτού που είχα στο μυαλό μου για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα σχετικά με αυτήν την Ομηρική αναφορά στην Αργώ. Είμαι ευγνώμων στον συνάδελφό μου Ομηριστή για την προτροπή που με οδήγησε να πω εδώ αυτό που έχω στο μυαλό μου για το τι έχει στο μυαλό του ο Όμηρος. (μηχανική μετάφραση & απόπειρα αποδόσεως απο ΔΝΚ)
ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ ΤΟΥ ΘΗΣΕΩΣ .. ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Ένα οικονομικό άρθρο για την σύγχρονη Κίνα το οποίο αναφέρεται στο φιλοσοφικό θέμα 'της ταυτότητας της Αργούς', μετά την πλήρη αντικατάσταση των ξύλινων συνιστωσών της λόγω φθοράς - παλαιότητος .. Σημασία έχει αυτή η αναφορά στο 'Ελληνικό' φιλοσοφικό πρόβλημα ταυτότητος, το οποίο παραπέμπει παράλληλα στην αρχαιο - Ελληνική βάση του Δυτικού Πολιτισμού ..[50]
Παλαιό και νέο
Γιά την Αργώ στην σύγχρονη Ινδία βλ.: Ship of Theseus: Get on board this ship,[60]
Reflection Model (Ship of Theseus), 2017, ©Takahiro Iwasaki, Courtesy of URANO[70]
Fragment of François Vase depicting the Ship of Theseus, via Center For Hellenic Studies, Harvard
Robocop & το παράδοξο του πλοίου του Θησέως[80]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[5]. Barthes 1977; <https://conflatedautomatons.org/2015/11/17/refactoring-the-argo/>
Barthes, R. 1977. Roland Barthes by Roland Barthes, trans. R. Howard, New York.
[10]. University of Bergen, <https://www.uib.no/sites/w3.uib.no/files/attachments/seminar17des2014_0.pdf?fbclid=IwAR0c34LUvZ6gi0CenUJ9aD952KLP44igSeZDxJa9jMMiQq8GW62adFOs4xQ>
[15]. Ο Πίνδαρος στην ωδή του Πυθιονίκαις (Pind. P. 4. 281) περιλαμβάνει ασυνήθη εκθειασμό ενός εξορίστου, ονόματι Δαμοφίλου, πιθανολογείται δε ότι αυτός είχε πληρώσει για την ωδή. Βλ. <https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=4&page=27>. Γιά σχολιασμό της ωδής βλ. Agócs (Agócs 2020).
[20]. Svorōnos 1914, p. 102 f.e.
[30]. Jing Huang and Jonardon Ganeri 2021.
[34]. Nagy 2016.
[50]. https://www.eurizonsljcapital.com/chinas-decelerating-potential-growth-and-theseus-ship/?fbclid=IwAR2JecX8mMTEoD8lgkzTj7hB8cU1Sbms2nC4IUyIUrsa2ZP5gLhR6ACMZ1c[60]. https://www.thehindu.com/features/cinema/cinema-reviews/ship-of-theseus-get-on-board-this-ship/article4959769.ece?fbclid=IwAR0ibaROh2Os5AA8py15g4diAraIGLYb0NinjoO9i36NefBjMbP4sMLQeHA
[70]. https://2017.veneziabiennale-japanpavilion.jp/img/works/works2.jpg?fbclid=IwAR2E6mLktc6wsAnfz0hRhie4vT6tKU5vbqVtquRKriMA5wuf1ZKJCWrOslg
[80]. https://faroutmagazine.co.uk/35-years-robocop-techno-fascist-america/
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://tpsalomonreinach.mom.fr/Reinach/MOM_TP_071825/MOM_TP_071825_0009/PDF/MOM_TP_071825_0009.pdf
Svorōnos, J. N. 1914. “Stylides, ancres hierae, aphlasta, stoloi, ackrostolia, embola proembola et totems marins. in scription contenant des lois de Gortyne,” Journal International d'Archéologie Numismatique 16, pp. 81-152.
https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/09608788.2021.1881881?casa_token=mGGUlHmbM94AAAAA:Aw0EbfgSYPolA4fpFjibnntKyWgSia0c1fyiD9kLDPk4QTAVGxrM3vL20vivKBEOzpbz9BH93A4
https://philpapers.org/archive/HUAITM-2.pdf
Jing Huang and Jonardon Ganeri. 2021. “Is this me? A story about personal identity from the Mahāprajñāpāramitopadeśa / Dà zhìdù lùn,” British Journal for the History of Philosophy, DOI: 10.1080/09608788.2021.1881881.
https://histos.org/documents/SV11ShapingMemoryinAncientGreece.pdf
Agócs, P. 2020. "Pindar's Pythian 4: Interpreting History in Song," in Shaping Memory in Ancient Greece: Poetry, Historiography, and Epigraphy (Histos Supplement 11), ed. C., Constantakopoulou and M. Fragoulaki, Newcasstle upon Tyne, pp. 87-154.
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid031GpBgjJXhnSR2FkDWwH6czzA6HyQCdZtgGLsYgLrb47LyQLwxhiFs6ub3ibvPw2ml&id=100052896971032&__cft__[0]=AZW6ewcm-VNgMsguuy-VDew-hPOT2L2rFNDrTJzkOoFqGpUP3fuof-0ROyU-zK0BfJPSMbw_5GJYnNMAX9AeyXVoNJW29vADwHbPWOq8r1xPcJF7WfJsnetOgC3CHiuRLdw&__tn__=%2CO%2CP-R
https://fi-lol-ogos.blogspot.com/2013/06/blog-post.html
https://kerenidispepe.art/wp/wp-content/uploads/2022/01/ph2_bulletin_beta.pdf
Roland Barthes by Roland Barthes, page 46 and page 114,
University of California Press, 1997, translated by Richard
Howard.
Nagy, G. 2016. "What is on Homer’s mind?," Classical Inquires, <https://classical-inquiries.chs.harvard.edu/what-is-on-homers-mind/?fbclid=IwAR1NjvrgOWIk0RNDLWXhUZ5-AauJSlnGssGS3fatVDGl2tuRB73ZDKho6tM> (19 Feb. 2024).
https://archive.org/details/lucianstruehisto00luciiala/page/x/mode/2up
Lucian, of Samosata. 1894. Lucian's true history, transl. C. Whibley, F. Hickes, London.
ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΜΠΛΟΥΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 180224
