ΟΙ ΤΥΜΒΟΙ ΤΟΥ NOIN ULA ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
Θέση της νεκροπόλεως Noin Ula (Μογγολία)
Οι πολεμοχαρείς Xiongnu (Hun) υπήρξαν νομαδικό φύλο το οποίο διαδραμάτισε ιδιαίτερο ρόλο στην αλληλεπίδραση μεταξύ της Ευρασιατικής στέπας και της Κίνας. Εθεωρούντο επιδέξιοι ιππείς κατά δε τον δεύτερο αι. π.Χ. δημιούργησαν την πρώτη αυτοκρατορία της στέπας, ευρισκόμενοι σε διαρκή, σχεδόν, σύγκρουση με την Κίνα των Qin και Han.[9_64] Ελέγχοντες περιοχές της Βόρειας Κίνας και της Μογγολίας εδέχθησαν την επίδραση και του Ελληνικού πολιτισμού, όπως μαρτυρούν - μεταξύ των άλλων - οι δημοφιλείς ζώνες και τα διάφορα διακοσμητικά θέματα και στοιχεία (ελάσματα με ζωικά θέματα κ.ά.).[9_65] Θέματα σχετικά με τον δράκο υπήρξαν επίσης δημοφιλή στην εικονογραφία των Xiongnu, η οποία περιελάμβανε και καθαρώς Ελληνικά στοιχεία όπως τον σάτυρο, τον έρωτα και τους τρίτωνες.[9_66] Οι ίδιοι, άλλωστε, χρησιμοποίησαν Ελληνικά τεχνουργήματα ή μέρη αυτών τροποποιώντας την χρήση τους, όπως για παράδειγμα επαναχρησιμοποιημένο φύλλο χρυσού προερχόμενο από Ελληνικό κιβώτιο,[9_67] φάλαρο ίππου προερχόμενο από μετάλλιο Ελληνικού αγγείου[9_68] κ.ά.
https://scontent.fath3-4.fna.fbcdn.net/v/t1.6435-9/71341578_2443181749300416_1804650549455355904_n.jpg?_nc_cat=101&ccb=1-7&_nc_sid=9a8829&_nc_ohc=BweGgUrhiGUAX9DYjXk&_nc_ht=scontent.fath3-4.fna&oh=00_AfCdL1XLmProYak8IDSaXTKrpirWG8daZuirywryUZlZCw&oe=6564267A
Βερνικωμένο κύπελλο οίνου Κινεζικής προελεύσεως από τον τύμβο #5
Πράγματι παραστάσεις μειξογενών πλασμάτων ή τεράτων από το Ελληνικό μυθολογικό θεματολόγιο απαντώνται επίσης ανάγλυφες επί ιδιόμορφων κομψοτεχνημάτων Ελληνιστικής τορευτικής, ήτοι σε τεκμήρια επί μεταλλικών φύλλων (φάλαρα)[2_67] φέροντα ποικίλες συνθέσεις. Ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας κρίνεται το φάλαρο από Σαρματική ταφή στο Volodarka του σημερινού Δ. Καζακστάν, το οποίο αποδίδει τον Βελλερεφόντη επί του Πηγάσου καταβάλλοντα την Χίμαιρα (του δευτέρου αι. π.Χ.),[2_68] ενώ από τον ταφικό τύμβο 20 (kurgan) των Xiongnu του Noyon Uul (ή Noin Ula σημερινής Μογγολίας)[2_69] προέρχεται δεύτερο ανάλογο εύρημα με έντονη την Ελληνική πνοή. Η κατασκευαστική τεχνική, άλλωστε, η υιοθετηθείσα στην κατασκευή αυτού του τύμβου # 20 εκτιμάται ότι ακολούθησε Ελληνιστικά πρότυπα![2_69a] Το φάλαρο απεικονίζει δε σάτυρο που κυνηγάει μία μαινάδα, ένα θέμα που μπορεί να ανιχνευθεί στην μεταλλοτεχνία του τετάρτου αι. π.Χ. Η μορφή και η διακόσμηση του μεταλλίου (μενταγιόν), το ύφος του και η σύνθεση της σκηνής δείχνει - κατά Treister - ότι το φάλαρο πρέπει να έχει κατασκευαστεί μεταξύ του τέλους του δευτέρου και των μέσων του πρώτου αι. π.Χ., κατά πάσα πιθανότητα σε εργαστήριο του Πόντου προέρχεται δε από μετασκευή μεταλλίου μιας αργυράς πλατέας (πινακίου), φιάλης ή ενός κωνικού κυπέλλου που ίσως κατασκευάστηκε στην Μικρά Ασία κατά το δεύτερο ήμισυ του πρώτου αι. π.Χ. Το φάλαρο τοποθετήθηκε στον τάφο το αργότερο στα μέσα του πρώτου αι. μ.Χ., καθώς στον ίδιο τάφο ευρέθη ένα κινεζικό στιλβωμένο κύπελλο χρονολογούμενο στο 9 π.Χ. Το συγκεκριμένο φάλαρο συνιστά το ανατολικότερο εύρημα Ελληνιστικής αργυράς πλατέας.
Εικ. 10_17: Μετάλλιο – φάλαρο με παράσταση σατύρου και μαινάδας (Noin Ula)
Σημειώνεται ότι κυματίζουσες ταινίες διακοσμούσες την κεφαλή εν είδει διαδήματος απαντώνται σε παραστάσεις επί υφασμάτων στο Noin-Ula, φέρονται από την Αθηνά επί νομισμάτων του Μενάνδρου I Σωτήρος (155–130 π.Χ.), ενώ εντοπίζονται και επί νομισμάτων του Άζη ΙΙ.[5_46] Αργότερα εμφανίζονται επίσης στην ενδυμασία Σασσανιδών βασιλέων, όπου ο συμβολισμός ισχύος καθίσταται εμφανής. Η συνήθεια, υιοθετηθείσα από τον Μέγα Αλέξανδρο, διαδόθηκε ευρύτατα χάριν αυτού κατά την Ελληνιστική περίοδο,[5_47] ενετάχθη δε στην Γανδαρίτιδα τέχνη όπου απαντάται να στεφανώνει την κεφαλή του Βούδα, των bodhisattva, θεών, ευγενών και των εμπόρων στους πίνακες του Bamiyan (Αφγανιστάν), στις σπηλιές Kizil στο Xinjiang και στην Θροάνα (Dunhuang), ενώ ανευρίσκεται και στην κεντρική Ινδία να διακοσμεί την κόμη φύλακα – πολεμιστού του Bharhut.[5_48] Παραδοσιακά, το διάδημα ήταν δεμένο στην πλάτη με έναν κόμβο, του οποίου τα άκρα αφήνονταν ελεύθερα. Η συνήθεια συσχετίζεται παραδοσιακά με τους νεοασσύριους βασιλείς, όμως έχει μακρύ παρελθόν και στο Μινωικό και Μυκηναϊκό Αιγαίο.[5_49]
Ύφασμα των Xiongnu με απεικόνιση γρύπα επιτιθέμενου σε έλαφο (Noin Ula, 1 αι. π.Χ.)[5_49a]
Προσωπογραφία από το Noin Ula
Πράγματι ένας αριθμός ταφών τους με τα Ελληνικά ή Ελληνίζοντα αναθήματα ευρέθη στην Μαύρη Θάλασσα,[9_69] όπου η Ελληνική παρουσία υπήρξε έντονη. Εντυπωσιακό επίσης φαίνεται το γεγονός της ανευρέσεως Ελληνιστικών υφαντών - μαζύ με Κινεζικά των Δυτικών Han - στους τάφους αριστοκρατών Xiongnu στο Noin Ula της Β. Μογγολίας![9_70] Όπως ήταν αναμενόμενο διακοσμητικά θέματα όπως τα τετράφυλλα άνθη κισσού από τα ευρήματα του Noin Ula απαντώνται και σε άλλες θέσεις με Ελληνιστική συσχέτιση, όπως στον Χρυσό Λόφο (Tillya Tepe), στα Τάξιλα αλλά και σε έργα της Γανδαρίτιδας.[9_71] Στόν τύμβο 25 της Μογγολικής νεκροπόλεως τα Ελληνιστικά θέματα περιλαμβάνουν γρύπες και ανθέμια, ενώ Ελληνική συσχέτιση αποδίδεται και στον τύμβο 6 του Αυτοκράτορα Shanju Wu-chu-li Jo-ti-hsien,[9_71a] όπου εντοπίζεται επίσης ο σταυρός από άνθη,[9_72] καθώς και θέματα με πτηνά και ιχθείς.[9_73] Πράγματι το θέμα των ιχθύων απαντάται επίσης στο Tillya Tepe, για παράδειγμα σε δίδυμη χρυσή πόρπη όπου έρωτες ιππεύουν δελφίνια ή γατόψαρα, από τον τάφο 3,[9_74] ενώ είναι οικείο και στην Ελληνο - Βακτριανή τέχνη.
Σημαντικό και σπάνιο χρυσό λοφίο από διακόσμηση κεφαλής[9_74a]
Τύμβος # 22 και βερνικωμένο Κινεζικό κύπελλο από τον τύμβο # 20
Παράσταση ιππέα επί υφαντού του τύμβου 6 του Noin Ula![9_99] [NOTE00] παραβάλλεται προς χαρακτήρα έφιππου πολεμιστή απεικονιζόμενο επί του πλακιδίου του Orlat και φέροντα κράνος Φρυγικού (ή Μακεδονικού) τύπου.[9_98]
Στην ίδια ταφή του Χρυσού Λόφου (Tillya Tepe), την φορά αυτή σε θήκη ξίφους[9_108] υπάρχει λεπτό φύλλο χρυσού με ένθετη διακόσμηση καλλαΐτη λίθου (τυρκουάζ) η οποία αναπαράγει το δημοφιλές στην στέπα, την Β. Κίνα κ.α. θέμα του αιλουροειδούς και της κερασφόρου ελάφου.[9_109] Πράγματι ζωοφόροι με ελάφια ή άλκες και αιλουροειδή σε φυτικό περιβάλλον συνθέτουν επίσης απεικονίσεις τοπίου[9_110] σε υφαντά της νεκροπόλεως Shanpula[9_111] αλλά και του Zaghunluk[9_112] οι οποίες, μάλιστα, παραβάλλονται προς αυτές των υφαντών του – Ελληνικής συσχετίσεως - τύμβου 6 του Noin Ula.
Στα υφαντά τους [Zaghunluq] απαντώνται επίσης μερικές από τις πλέον πρώιμες απεικονίσεις τοπίου στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, οι οποίες μάλιστα παραβάλλονται προς αυτές των υφαντών του - Ελληνικής συσχετίσεως - τύμβου 6 του Noin Ula.[9_169]
Επιτοίχιο ύφασμα με απεικόνιση χελώνας και ιχθύος (Noin Ula, 1 αι. π.Χ.)[9_169a]
Διακόσμηση του κεντρικού πεδίου επιτοίχιου υφάσματος με απεικόνιση χελωνών και ιχθύων[9_169aa]
Διακόσμηση του κεντρικού πεδίου επιτοίχιου υφάσματος με απεικόνιση πτηνών και ιχθύων[9_169aaa]
Τάπητας από τον τύμβο # 20 με απεικόνιση βασιλικού πτυσσόμενου καθίσματος[9_169aaaa]
Ο αρπακτικός - επιθετικός γρύπας με αγκαθωτή / ιχθυόμορφη χαίτη θεωρείται τυπικώς Ελληνικό θέμα το οποίο μετανάστευσε ανατολικά με την μεσολάβηση και της Ελληνικής και Ελληνίζουσας Μαύρης Θάλασσας, απαντάται δε στους αρχαιότερους τύμβους 1 και 2 του Pazyryk.[9_229] Η τετραπλή σπείρα η οποία έχει εντοπισθεί σε Ελληνιστικά υφαντά στην Δύση αλλά και στο λεκανοπέδιο Tarim απαντάται επίσης σε ένα από τα περιθώρια του ονομαστού τάπητα του Pazyryk![9_230] Άλλο χαρακτηριστικό τεχνουργημάτων από το Pazyryk, αλλά και από το Noin Ula, συνιστά η λεγομένη συγκεντρική σχεδίαση η οποία απαντά στα Ελληνιστικά μωσαϊκά από τον δεύτερο αι. π.Χ.[9_231]
Καλαίσθητη υάλινη φιάλη από τάφο των Xiongnu[10_164b]
Οι λοξές διασταυρούμενες πτυχώσεις του ενδύματος του πρίγκηπα Vessantara, όπως απεικονίζεται στο άνω διάζωμα τοιχογραφίας του Miran,[10_164] παραπέμπουν σε ανάγλυφο από το Butkara,[10_165] σε Ελληνιστικό φάλαρο από το Noin Ula,[10_166] αλλά και σε αγαλματίδια πνεύματος των υδάτων (yakṣa) από το Begram.[10_167] Άπό την άλλη χαλαρή ομοιότητα ως προς το παραστατικό ύφος διαδοχικών σκηνών (στιγμιοτύπων) παράλληλα με την απεικόνιση κυματοειδών φυτικών θεμάτων εντοπίζεται σε διακοσμητικά επιτοίχια υφάσματα από τάφους στο Noin Ula,[10_168] σε τοιχογραφίες του Miran αλλά και σε διάζωμα με εναλλασσόμενες παραστάσεις λεόντων / ερώτων / ανθεμίων στο γείσο θριγκού στο ιερό 14 του Butkara I.[10_169]
Λεπτομέρεια από τάπητα στον τύμβο # 20 με ένθρονο ηγεμόνα[10_169a]
Δισκάριο καλλωπισμού με σκηνή οινοποσίας και φιλτραρίσματος οίνου[10_169aa]
Ο Rudenko θεώρησε, αναφερόμενος στο επιτοίχιο ύφασμα με την παράσταση χελώνης και ιχθύος, ότι αναλογίες για όλα τα υιοθετούμενα σε αυτό το ύφασμα διακοσμητικά θέματα θα μπορούσαν να ευρεθούν στην Ελληνική και Περσική τέχνη του δευτέρου ημίσεως της πρώτης χιλιετίας π.Χ. Συνολικά εννέα ράκη αυτού του υφάσματος έχουν ανακαλυφθεί στον ταφικό τύμβο 6 του Noin Ula. [NOTE100] Η Kamilla Trever έχει επίσης διατυπώσει την άποψη ότι μία από τις κεντημένες προσωπογραφίες υφασμάτινου ευρήματος του Noin Ula απεικονίζει εξέχον μέλος της αριστοκρατίας στην Κεντρική Ασία, το τέχνημα δε απετέλεσε έργο της Ελληνο - Βακτριανής τέχνης.[NOTE105]
Ασημένιο πλακίδιο με παράσταση μονόκερου (εμπρόσθια και οπίσθια πλευρά, τύμβος # 22 Noin Ula)
Κεντημένη προσωπογραφία από τον τύμβο # 25[NOTE105a]
Βρέφος - πολεμιστής και αετός[NOTE105aa]
Βρέφος - πολεμιστής και αετός: Λεπτομέρεια από το κέντημα στους τοίχους του τύμβου # 6, άνθινη διακοσμηση: Λεπτομέρεια από το κέντημα στους τοίχους. τύμβου # 6[NOTE105aaa]
Από τον Rudenko ως 'Ελληνο - Βακτριανά' χαρακτηρίζονται τα υφάσματα τα προερχόμενα από τον τύμβο # 6: εξ αυτών το πρώτο περιλαμβάνει δύο πρόσωπα[NOTE110] ενώ το δεύτερο παράσταση με λέοντα, γρύπα και άνθος, λέοντα και γρύπα, και βρέφος - πολεμιστή με άνθος.[NOTE115]
Θήκη τεσσάρων λοβών από τον Χρυσό Λόφο (Tillya Tepe), ανάλογη εικονίζεται στον τάφο 6 του Noin Ula[NOTE117]
Προσωπογραφίες επίσης μεταξύ των απεικονίσεων[NOTE120] επί υφασμάτων από τον τύμβο # 25 διαθέτουν ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Για τον άνδρα της πρώτης περιπτώσεως[NOTE125] εκτιμάται ότι ο τύπος του δεν έχει Μογγολοειδή χαρακτηριστικά, πλησιάζοντας αντίθετα τον Τουρανικό τύπο, ο οποίος απαντάται συχνά στην Κεντρική Ασία και, πιθανώς, στην Περσία. Συγκρίνοντας αυτήν την προσωπογραφία με τις ανάγλυφες κεφαλές από την Gandhara ο Trever καταλήγει στο συμπέρασμα ότι εδώ απεικονίζεται ένας εκπρόσωπος ενός από τους λαούς της Κεντρικής Ασίας, του οποίου ο πολιτισμός ευρίσκετο σε αλληλεπίδραση με τον εξελληνισμένο πολιτισμό της Κεντρικής Ασίας, δηλαδή αυτόν του Ελληνο - Βακτριανού βασιλείου.[NOTE130]
'Δισκάριο καλλωπισμού ή προσφορών' το οποίο απεικονίζει άνδρες με ένδυση της Κ. Ασίας σε σκηνή οινοποσίας, παρουσία σάκκου φιλτραρίσματος!
Ιπποσκευή με απεικόνιση ταύρου (αρ.) & μυθικού όντος (δεξ.)
[NOTE132] Τα διακοσμητικά στοιχεία των τεχνουργημάτων που συνοδεύουν τους ταφέντες στο Noin Ula ευγενείς Xiongnu έχουν αντληθεί κατά το πλείστον από το Ελληνικό θεματολόγιο, κυρίως μάλιστα από την Μαύρη Θάλασσα.[NOTE135] Είναι χαρακτηριστικό ότι θέματα από μάλλινα υφαντά προερχόμενα από τύμβους των Xiongnu (Noin-Ula & Kondratyevsky)
εμφανίζουν χαρακτηριστικήν ομοιότητα με άλλα από την Ελληνίζουσα Παλμύρα.[NOTE136]
Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζει το μή άνθινο διακοσμητικό θέμα των κυλιόμενων ή τρεχουσών σπειρών το οποίο συσχετίζεται κυρίως με την Ελληνική τέχνη,[NOTE137]
απετέλεσε δε δημοφιλές θέμα για το περιθώριο επιτοίχιων ή επιδαπέδιων υφασμάτων. Αναφορικά με τα άνθινα διακοσμητικά συνήθως με την μορφή ζώνης εντός πλαισίου υπογραμμίζεται η δημοφιλία τους σε υφαντά και από τις θέσεις Shampula, Niya, και Loulan της Xinjiang![NOTE139]
Διακοσμητικά θέματα από μάλλινα υφάσματα τύμβων του Noin-Ula & Kondratyevsky (1, 6) και από την Παλμύρα (2–5)[NOTE139a0]
Μαρμάρινη τράπεζα από την Βεργίνα
Ξύλο διακοσμημένο με μεταλλικές ταινίες χαλκού[NOTE139a00]
Αναπαραγωγή χρώματος επιτοίχιου υφάσματος από τον τύμβο 22 του Noin-Ula mound 22[NOTE139a000]
Στα υφαντά που διακοσμούν τους τύμβους των αριστοκρατών Xiongnu απεικονίζονται και άλλα τεκμήρια διεθνικών επαφών συνηγορούντα υπέρ της επικρατήσεως κοινών, εν μέρει, προτιμήσεων και πρακτικών. Το πτυσσόμενο βασιλικό κάθισμα, το εικονιζόμενο στο επιτοίχιο ύφασμα του τύμβου 20, έχει τα ανάλογά του στους Κοσσάνους, τον Χρυσό Λόφο και στα Τάξιλα,[NOTE139a1] ενώ το ίδιο κάθισμα υπήρξε οικείο στην ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο, ειδικά στην Μινωϊκή Κρήτη και στην Μυκηναϊκή ενδοχώρα ![NOTE139a2] Στις ομοιότητες που η παρουσία τους καθίσταται φανερή από το ίδιο ως άνω επιτοίχιο ύφασμα θα πρέπει να αθροίσουμε και την χρήση οίνου (ή άλλου αναλόγου ψυχοδραστικού ποτού) το οποίο απεικονίζεται συλλεγόμενο σε κρατήρα Ελληνικής τυπολογίας αφού προηγουμένως φιλτραρισθεί,[NOTE139a1a] εικόνα που μάς είναι οικεία επίσης από παράσταση πινακίου ή δισκαρίου καλλωπισμού (toilet tray) του Ελληνο - Ινδικού πολιτιστικού ιδιώματος της Gandhara![NOTE139a3]
Πτυσσόμενο βασιλικό κάθισμα από το περιώνυμο δακτυλίδι της Τίρυνθος (CMS I 179).
Όμως Ελληνιστικές επιρροές έχουν ανακαλυφθεί και σε ύφασμα - τάπητα από τον τύμβο 31, για το οποίο ο Abdullaef καταλήγει:[NOTE139a4]
Όπως φαίνεται από την ανάλυση, η σύνθεση η αποδιδόμενη στο ύφασμα - τάπητα του τύμβου 31 διαμορφώθηκε σύμφωνα με αρχές χαρακτηριστικές της ελληνιστικής τέχνης της Μ. Ασίας, υπό την επίδραση των ελληνορωμαϊκών παραδόσεων. Η κίνηση των χαρακτήρων προς τα δεξιά, όπου διαδραματίζεται η λατρευτική δράση, υπογραμμίζεται από το δάχτυλο του δείκτη ενός από αυτούς. Οι μορφές είναι υποταγμένες στον ρυθμό και το πίσω ήμισυ της τελευταίας μορφής είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ελληνιστικής σύνθεσης. Αν λάβουμε υπόψη ότι ένα από τα κορυφαία σημάδια της τέχνης των Πάρθων και των Κουσάνων είναι η μετωπικότητα, τότε οι εικόνες στα υφάσματα του Noin Ula δεν συνάδουν με αυτό. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η σύνθεση συνδέεται κυρίως με την εξελληνισμένη τέχνη και δημιουργήθηκε υπό την επίδραση των αρχαίων παραδόσεων της ελληνορωμαϊκής τέχνης, φυσικά με έντονο συστατικό το σύμπλεγμα των ρωμαϊκών καλών τεχνών. Ένας άλλος δείκτης της ελληνιστικής εικαστικής παραδόσεως είναι η τεχνοτροπία των περιγραμμάτων με την μορφή οριζόντιας λωρίδας ανθεμίων. Ιδιαίτερη προσοχή προσελκύουν οι εικόνες φανταστικών πολύμορφων πλασμάτων με άκρα μεταμορφωμένα σε βλαστούς λαχανικών — χαρακτηριστικό γνώρισμα της ρωμαϊκής εξελληνισμένης διακοσμητικής και εφαρμοσμένης τέχνης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η λατρεία των προγόνων κατείχε εξέχουσα θέση στην θρησκεία του νομαδικού πληθυσμού της Μ. Ασίας. Το θυμίαμα θα μπορούσε εξίσου να αφιερωθεί σε ειδωλοποιημένους προγόνους όσον και στις λατρείες των κύριων θεοτήτων. Ωστόσο, αυτές οι διατυπώσεις είναι υποθετικές.
Απόσπασμα συνθέσεως με σκηνή θυσίας επι υφάσματος του τύμβου 31 του Noin Ula[NOTE139a5]
Κλείνοντας το μεγάλο θέμα των Ελληνικών επιρροών στους Xiongnu σημειώνουμε ότι μεταξύ των ταφικών αναθημάτων τους περιλαμβάνονται τεχνουργήματα στα οποία αναγνωρίζονται τεχνικές κατ' εξοχήν Ελληνικές. Επιγραμματικά αναφερόμαστε εδώ σε χρυσά πλακίδια ή μικρά ειδώλια στα οποία έχει χρησιμοποιηθεί η τεχνική της κοκκιδώσεως.[NOTE140] Τέλος, αλλά όχι ήσσονος σημασίας, είναι ότι ανευρέθησαν στοιχεία ενδύσεως των νομάδων τα οποία από τον Rudenko αναγνωρίσθηκαν ως κεφαλόδεσμοι, όμως δεν πρέπει να αποκλειστεί η πιθανότητα να πρόκειται για τις γνωστές οθόνες, οι οποίες σκοπόν είχαν να μην επιτρέψουν το άνοιγμα του στόματος του νεκρού στην τελευταία κατοικία του.[NOTE145]
Κεφαλόδεσμος ή οθόνη από τον τύμβο 6 του Noin Ula
Απεικόνιση νεκρικών οθονών σε λουτροφόρους[NOTE146]
Silver plates – horse harness trimmings from the 20th Noin-Ula kurgan of the Khunnu necropolis. Excavation by the Russian-Mongolian expedition, Northern Mongolia, 2006
[note150]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[9_64]. Σύμφωνα με τον Sima Qian οι Xiongnu είχαν ‘πρόσωπο ανθρώπου και καρδιά άγριου θηρίου’!
[9_65]. Brosseder 2011, p. 393, fig. 44:3.
[9_66]. Minyaev 2009, p. 58, fig. 17; Brosseder 2011, pp. 393-395, fig. 44.3; Abdullaef 2020, p. 203-205, 208, figs. 24, 25, n. 8.
[9_67]. Brosseder 2011, n. 94.
[9_68]. Brosseder 2011, pp. 411, 413, n. 95; Brosseder 2015, pp. 231, 261; Treister 2016; Polosmak 2011b.
[2_67]. Σύμφωνα με Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής του Σταματάκου: Κοσμήματα ή κρίκοι των παρειών της περικεφαλαίας, όπου προσεδένοντο οι ιμάντες οι διερχόμενοι υπό την σιαγόνα. Εντεύθεν, διακοσμητικά μετάλλινα πλακίδια, κοσμούντα αλλ’ εν ταυτώ και ενισχύοντα το μέτωπον και τάς γνάθους της κεφαλής ίππου (χάμουρα).
[2_68]. Treister 2012a, pp. 51-52, 55, 68, figs. 2-10, nn. 25, 26; Pfrommer 1993, pp. 155-160, nos. 30-33. Ομοιότητες στην καλλιτεχνική προσέγγιση (αρχή του καθρεπτιζομένου ειδώλου, σχεδίαση της συνθέσεως με επέκταση επί του διαζώματος στεφάνων) μεταξύ αυτού του φαλάρου αφ’ ενός και Παρθικών προερχομένων από τον θησαυρό Ι έχει εντοπίσει ο Treister.
[2_69]. Brosseder 2011, pp. 411, 413, n. 95; Brosseder 2015, pp. 231, 261; Treister 2016; Polosmak 2011b.
[2_69a]. Σύμφωνα με τους Polosmak et al.: Τέσσερις πέτρινες στέγες που ταιριάζουν με τέσσερα κατηφορικά σκαλοπάτια εξασφάλιζαν ένα στιβαρό υπόβαθρο. Παρόμοια τεχνική (πολυεπίπεδη ράχη εξοπλισμένη με λίθινες στέγες) εφαρμόστηκε για θεμέλια κτιρίων κατά την Ελληνιστική εποχή (Polosmak et al. 2008).
[5_46]. Polosmak 2011, fig. 12; Bopearachi 2003.
[5_47]. Bopearachchi 2019, fig. 6; Carter 1968, p. 139. Ο Μέγας Αλέξανδρος φαίνεται επίσης να φοράει ένα τέτοιο διάδημα μετά την επικράτησή του επί του Δαρείου Γ’ το 330 π.Χ.
[5_48]. Bopearachchi 2019; Carter 1968, p. 139. Η επιγραφή που συνοδεύει το γλυπτό δηλώνει την συνειδητή αφοσίωση των γυναικών στον Έλληνα πολεμιστή, υπό την έννοια που μια παρόμοια ‘πατριαρχική’ αφοσίωση δηλώνεται πρωιμότερα σε υπόγειον τάφο από την εξελληνισμένη Παλμύρα (Sengupta n.d., p. 12, n. 21).
[5_49]. Gallou 2002, p. 328; Younger 1992, pp. 36-37, pls. XVIId, LXIVd, LXVa.
[5_49a]. https://twitter.com/EvanSchultheis/status/1178080327266422791/photo/1
[9_69]. Brosseder 2011, p. 350, fig. 1.
[9_70]. Tolmachoff 2010, p. 55; Voskresensky and Tikhono 1936, p. 6; Schaefer 1943; Pfrommer 1993, p. 60, n. 715; Trever 1932, pp. 21-22; Trever 1940, p. 145. Η πρώτη αναγνωρίζει ωρισμένα από τα υφαντά στο Noin Ula ως Ελληνικά του δευτέρου / πρώτου αι. π.Χ., οι δεύτεροι χαρακτηρίζουν ως Ελληνικά μερικά από τα θέματα, ο Schaeffer και ο Pfrommer αναφέρονται σε Ελληνιστικά έργα, ο Treister σε Βακτριανά – Ελληνιστικά και ο Francfort σε Βακτριανά (Francfort 2014, p. 49). Η Trever αναγνωρίζει μερικά ως έργα Ελληνο – Βακτριανής τέχνης.
[9_71]. Pfrommer 1993, p. 61, nn. 724, 725, 726.
[9_71a]. François Louis 2006-2007, p. 51. Ο τύμβος 6 απετέλεσε τον τάφο του Uchjulü-Jodi-Chanuy (βασ. το 8 π.Χ.-13 μ.Χ.), ο οποίος αναφέρεται στα κινεζικά χρονικά. Είναι διάσημος για την απελευθέρωση του λαού του από το κινεζικό προτεκτοράτο που διήρκεσε 56 χρόνια, από το 47 π.Χ. έως το 9 μ.Χ. Ο Uchjulü-Jodi-Chanuy θάφτηκε το 13 μ.Χ., ημερομηνία που προδιορίστηκε από την επιγραφή σε ένα κύπελλο που του έδωσε ο Κινέζος αυτοκράτορας κατά τη διάρκεια δεξιώσεως στο πάρκο Shanlin κοντά στο Chang'an το 1 π.Χ.
[9_72]. Pfrommer 1993, p. 61, fig. 45: E, nn. 724, 725, 726; Polosmak 2011.
[9_73]. Loeschner 2008; Pfrommer 1993, p. 25, nn. 248, 249, 250; Trever 1932, p. 38, pl. 19: 1.
[9_74]. Baumer 2012, p. 290.
[9_74a] (Xiongnu, περίοδος Αντιμαχομένων Κρατιδίων, Collection of Claude Sciaky - Menaschè, Venice - Collection Drs. Koos de Jong, Amsterdam)
[9_99]. Ο τύμβος 6 εμφανίζει έντονη Ελληνιστική συσχέτιση, βλ. ανωτέρω.
[NOTE00]. Rudenko 1962, p. 107, n. 33. Ο Trever, όπως ήδη αναφέρθηκε, θεωρεί ότι αυτά τα υφάσματα είναι Ελληνο - Βακτριανής προελεύσεως, ο δε Borovka / Боровка απέδωσε την απεικόνιση των ιππέων στους δασκάλους μιας από τις ελληνικές αποικίες των ακτών της Μαύρης Θάλασσας, που γνώριζε τις γηγενείς φυλές των Σκυθών. Με άλλα λόγια, σε αυτό είδε μια εικόνα των Σκυθών πολεμιστών φτιαγμένη από Ελληνικά χέρια. Σημειώνεται, άλλωστε, ότι φτερωτά άλογα απεικονιζόμενα στο διάσημο διάδημα του Kargaly συσχετίσθηκαν μορφολογικά με τα απεικονιζόμενα στα Ελληνο – Βακτριανά επιτοίχια υφάσματα από τους τύμβους των Xiongnu στο Noin Ula (Bernshtam / Бернштам 1940, p. 27).
[9_98]. Gruber, Il’yasov and Kaniuth 2012, pp. 360, 370. Το κράνος υπήρξε δημοφιλές μεταξύ των Μακεδόνων, φέρεται δε από τον ιππέα Ι6 σύμφωνα με την αρίθμηση των συγγραφέων.
[9_108]. Francfort 2012, p. 96, fig. 15.
[9_109]. Francfort 2012, p. 97, figs. 16, 17, nn. 52-54.
[9_110]. Το θέμα της ζωγραφικής τοπίου σχολιάζεται σύντομα στην § 9.7.
[9_111]. Francfort 2012, p. 98, fig. 18; Debaine-Francfort 1989, p. 205, nn. 78-79.
[9_112]. Debaine-Francfort 1989, p. 205.
[9_169]. Οι τύμβοι στο Noin Ula της σημερινής Μογγολίας χρονολογούνται στους τελευταίους αιώνες π.Χ., απετέλεσαν δε την τελευταία κατοικία αριστοκρατών Ούννων νομάδων (Xiongnu), σε αυτούς δε αφθονούν τα τεκμήρια Ελληνικής πολιτιστικής επιρροής.
[9_169a]. https://www.alamy.com/wall-hanging-embroidered-with-tortoise-and-fish-from-noin-ula-c1st-century-bc-artist-unknown-image186141311.html
[9_169aa]. Τύμβος # 6, Rudenko 1962, fig. 68.
[9_169aaa]. Τύμβος # 6, Rudenko 1962, fig. 71.
[9_169aaaa]. https://scfh.ru/en/papers/history-embroidered-in-wool/
[9_229]. Kawami 1991, p. 17, nn. 9, 10; Azarpay 1959, p. 339; Lymer 2018, fig. 4.
[9_230]. Jones 2009, p. 26; Pfrommer 1993, p. 60, n. 704.
[9_231]. Lavin 163, p. 200.
[10_164b]. Gol Mod II, satellite burial 30, Tomb 1. <https://scontent.fskg1-1.fna.fbcdn.net/v/t39.30808-6/329223472_570457548299099_1935770084167895218_n.jpg?_nc_cat=104&ccb=1-7&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=DF-Tg1mgc48AX-Y3rtY&_nc_ht=scontent.fskg1-1.fna&oh=00_AfBZAGJWkMQ6n4M5WYvDKo1uAGJgjr1fom44mTuWh38Ehg&oe=645E11A3
>
10_164. Francfort 2014, pp. 31, 48-49, fig. 9.
10_165. Francfort 2014, pp. 42, fig. 18, n. 64. Η Butkara I είναι μια βουδιστική ιερή περιοχή που βρίσκεται στην κοιλάδα του ποταμού Jambil κοντά στο Mingora (Πακιστάν), ενδεχομένως έχει κτισθεί από τον Ινδό βασιλέα Ashoka, χρονολογείται δε κατά τον δεύτερο αι. π.Χ. Στην θέση έχει ευρεθεί και κιονόκρανο Κορινθιακού ρυθμού του 20 π.Χ. ή ενωρίτερο, το οποίο φυλάσσεται στο Turin City Museum of Ancient Art, ενώ δεν λείπουν και άλλα Ελληνιστικά διακοσμητικά στοιχεία του δευτέρου αι. π.Χ.
10_166. Treister 2016.
10_167. Francfort 2014, fig. 36, n. 80.
10_168. Francfort 2014, p. 42, n. 62. Ο αρχαιοελληνικός όρος για τα διακοσμητικά επιτοίχια υφάσματα είναι ταβλία πλουμαρικὰ.
10_169. Francfort 2014, p. 42, n. 64.
[10_169a]. https://scfh.ru/files/medialibrary/5fd/5fdfa5681f5f9c53fb369402407f6d59.jpg.
[10_169aa]. Gandharan, Francfort 2019, fig. 8.
NOTE100. Trofimova 2010, p. 231, cat. nr. 232; Rudenko 1962, p. 120; Miller 2009, pp. 306, 378.
NOTE105. Trofimova 2010, p. 230, n. 6. Και ο Francfort αναγνωρίζει Ελληνο - Βακτριανές επιρροές σε τεχνουργήματα του Noin - Ula (Francfort 2019, p. 104).
[NOTE105a]. Rudenko 1962, pl. LX: Κεντημένη προσωπογραφία από τον τύμβο # 25.
[NOTE105aa]. Francfort 2014, fig. 14.
[NOTE105aaa]. Rudenko 1962, pl. XLV. 1. - Βρέφος - πολεμιστής και αετός: Λεπτομέρεια από το κέντημα στους τοίχους του τύμβου # 6, άνθινη διακοσμηση: Λεπτομέρεια από το κέντημα στους τοίχους. τύμβου # 6.
NOTE110. Rudenko 1962, pl. LXII.
NOTE115. Rudenko 1962, pl. LXVII. Το θέμα του βρέφους - πολεμιστού χαρακτηρίζεται ως Ελληνο - Περσικό (Unesco, s.v. Funeral Sites of the Xiongnu Elite, <https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5951/>.
NOTE117. Francfort 20111, fig. 18.
NOTE120. Rudenko 1962, pl. LX και LXI.
NOTE125. Rudenko 1962, pl. LX.
NOTE130. Rudenko 1962, pp. 107-108, n. 32.
NOTE132. State Hermitage Museum, 1 αι. π.Χ / μ.Χ. (<http://www.chinasilkmuseum.com/zz/info_96.aspx?itemid=27434>).
NOTE135. Rudenko 1962, pp. 107-108, n. 32.
NOTE136. Polosmak 2015, p. 78.
NOTE137. Polosmak and Karpova 2016, p. 79, fig. 6: 1. Η τρέχουσα σπείρα συνηθίζεται ιδιαίτερα στην Ελληνική αγγειοπλαστική του τετάρτου αι. π.Χ. αλλά και σε Ελληνο - Ρωμαϊκά μωσαϊκά. Ως διακόσμηση του περιθωρίου του απαντά επίσης σε μαρμάρινη στρογγυλή τράπεζα από την Βεργίνα (Andrianou 2006, pp. 254 fig. 15), στα υφάσματα όπου τοποθετήθηκαν τα οστά της Μήδας, εκ των συζύγων του Φιλίππου (Kottaridi 2013, p. 89).
NOTE139. Polosmak and Karpova 2016, p. 79.
[NOTE139a0]. Polosmak and Karpova 2016.
[NOTE139a00]. Εθνικό Μουσείο Αφγανιστάν, K.p. Beg. 747. 487, Exc. no. 354.
[NOTE139a000]. Shumakova.
[NOTE139a1]. Francfort 2019, p. 104, n. 3.
[NOTE139a1a]. Falk 2009, fig. 5; Falk 2010, p. 102. Ο Falk παραθέτει 'δισκάριο καλλωπισμού ή προσφορών' το οποίο απεικονίζει άνδρες με ένδυση της Κ. Ασίας σε σκηνή οινοποσίας, παρουσία σάκκου φιλτραρίσματος!
[NOTE139a2]. Κονιδάρης 2020, σελ. 195, σημ. 814.
[NOTE139a3]. Francfort 2019, p. 104, fig. 8.
[NOTE139a4]. Abdullaef 2020, p. 213.
[NOTE139a5]. Abdullaef 2020, fig. 1a. <https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/Noin-Ula_carpet.jpg>.
[NOTE140]. Χρυσή κεφαλή ταύρου ευρεθείσα στον τύμβο 23 είναι επικαλυμμένη με κόκκους (Rudenko 1962, pl. XXXV).
[NOTE145]. Ο Rudenko κάνει λόγο για ‘κεφαλόδεσμο’ που ευρέθη στον τύμβο 6 των Xiongnu στο Noin Ula, ενδεχομένως όμως πρόκειται γιά οθόνη (Руденко 1962, pl. XVI: 1)!
[NOTE146]. Von Salis 1957, figs. 4, 5.
[NOTE147]. https://scfh.ru/en/papers/on-paths-of-which-no-one-has-knowledge-of-unseen-beasts-there-lurk-the-spoors-/
[NOTE150]. A Silver ‘Winged Stallion’ Harness Ornament
Xianbei type, circa 1st century B.C. – A.D. 1st century
of elongated pear shape, decorated in repoussé with a highly stylized figure of a flying horse with
long neck and pointed wings rising from its shoulders, the head with flat cheeks and open mouth,
the slender legs ending in sharp hooves gathered under the body as if running at a gallop, enclosed
within an irregular border of waves and peaks arising from the edge, the downturned narrow sides
with small holes punched through to allow for attachment to the leather harness.
Length 415⁄16 inches (12.6 cm)
A matching silver plaque with ‘flying horse’ motif in relief, from the collection of E. V. Thaw, was exhibited at the Metropolitan
Museum of Art and illustrated by Bunker, Watt and Sun in the catalogue entitled Nomadic Art of the Eastern Eurasian Steppes,
New York, 2002, p. 55, no. 22, where the author states that the flying horse, a prominent animal figure in Xianbei mythology,
was believed to have guided an early Xianbei leader and his people on their migration to the south. The same silver plaque
is illustrated again in the catalogue of the special exhibition shown at the Nara National Museum, Pegasus and the Heavenly
Horses: Thundering Hoofs on the Silk Road, Nara, 2008, p. 86, no. 85, with description on p. 247.
A very similar silver ‘flying horse’ plaque of this same type, in the Uldry Collection, was exhibited at the Rietberg Museum, Zurich
in 1994 and illustrated in the catalogue Chinesisches Gold und Silber: die Sammlung Pierre Uldry, Zurich, 1994, p. 127, fig. 97.
Compare the gilt bronze plaques with ‘flying horse’ motif in relief, excavated in 1959 from an Eastern Han Xianbei site in
Hulunbeierming, Inner Mongolia and illustrated in Zhongguo Meishu Quanji: diaosu bian (Compendium of Chinese Art: Sculptures), Vol. 2, Qin and Han Dynasties, Beijing, 1985, p. 141, no. 140, where they are described on p. 52 as indigenous works of
art by the Xianbei. Compare also the gilt bronze plaques of similar form but decorated with a single-horned mountain goat
in relief, excavated from a tomb in Xilin county, Guangxi province, illustrated in Wenwu, 1978, No. 9, p. 45, fig. 3.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Schaefer, Η. 1943. "Hellenistic Textiles in Northern Mongolia," AJA 47 (3), pp. 266-277. https://www.jstor.org/stable/499366?read-now=1&seq=3#page_scan_tab_contents
Polosmak, N. V., E. Karpova. 2016. "Remains of tapestry from a Xiongnu (Early 1st Century AD) Burial in Mound 22 at Noin-Ula," Archaeology Ethnology and Anthropology of Eurasia 44 (4), pp. 76-82.
Trofimova, A. 2010. Immortal Alexander the Great: The Myth, the Reality, His Journey, the Legacy, Hermitage - Amsterdam.
Rudenko, S. I. 1962. Культура хуннов и ноинулинские курганы [The Culture of the Xiongnu and the Noin-Ula Barrows], Moscow – Leningrad.
François Louis. 2006-2007. "Han Lacquerware and the Wine Cups of Noin Ula," The Silk Road 4 (2), pp. 48-53.
Science First Hand# : 14 Apr 2015 , Breaking into the Top Ten , volume 40, N1
Polosmak, N. V., A. N. Chistyakova. 2015. "Complete the Work of the Heavens,"
Science First Hand 40 (N1), pp. 98-113.
Polosmak, N. V. 2015.Steppe Fashion. "Items from the Wardrobe of Ancient Nomads," Science First Hand 40 (N1), pp. 98-113.
Von Salis, A. 1957. “Antiker Bestattungsbrauch,” Museum Helveticum 14, pp. 89–99.
Andrianou, D. 2006. “Chairs, Beds, and Tables," Hesperia 75, pp. 219–266.
Kottaridi, A., ed. 2013. Aigai, the Royal Necropolis of the Macedonians, J. S. Latsis Public Benefit Foundation.
Francfort, H.-P. 2019. “Shifting Exchange Patterns During the Bronze and Iron Ages Between China and the West in Eurasia,” in The Cultures of Ancient Xinjiang, Western China: Crossroads of the Silk Roads, ed. A. V. G. Betts, M. Vicziany, P. Jia, and A. A. Di Castro, Oxford, pp. 97-112.
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2020. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήνα.
Francfort, H.-P. 2019. “Shifting Exchange Patterns During the Bronze and Iron Ages Between China and the West in Eurasia,” in The Cultures of Ancient Xinjiang, Western China: Crossroads of the Silk Roads, ed. A. V. G. Betts, M. Vicziany, P. Jia, and A. A. Di Castro, Oxford, pp. 97-112.
Tissot, F. 2006. Catalogue of the National Museum of Afghanistan, 1931-1985, Unesco. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000148244
Falk, H. 2009. “Making Wine in Gandhara under Buddhist Monastic Supervision,” Bulletin of the Asia Institute (New Series) 23, pp. 65-78.
https://www.academia.edu/22260182/Francfort_H_P_2014_Les_nomades_install%C3%A9s_dans_la_Bactriane_IIe_s_av_J_C_Ier_s_ap_J_C_Nouvelles_d%C3%A9couvertes_CRAI_2013_IV_novembre_d%C3%A9cembre_p_1543_1576?auto=download&email_work_card=download-paperFrancfort, H.-P. 2014. "Les nomades installés dans la Bactriane (IIe s. av. J.-C.–Ier s. ap. J.-C.) : Nouvelles découvertes", CRAI 2013, IV (novembre-décembre)), p. 1543-1576.
Francfort, H.-P. 2011. “Tillya Tépa (Afghanistan) la sépulture d’un roi anonyme de la Bactriane du Ier siècle P.C.,” Topoi 17 (1), p. 277-347.
https://www.researchgate.net/publication/342836435_Liu_2018_Emblems_of_Power_and_Glory_The_Han-Period_Chinese_Lacquer_Wares_Discovered_in_the_Borderlands
Yan Liu. 2019. "Emblems of Power and Glory: The Han-Period Chinese Lacquer Wares Discovered in the Borderlands," in Production, Distribution and Appreciation: New Aspects of East Asian Lacquer Wares, Leiden, pp. 30-195.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1563011008000421
http://old.archaeology.nsc.ru/journarticleen/20/312
Polosmak, N. V., E. S. Bogdanova, D. Tseveendorj, N. Erdene-Ochirb. 2008. "The Burial Construction of Noin Ula Mound 20, Mongolia," Archaeology, Ethnology and Anthropology of Eurasia 34 (2), pp. 77-87.
http://poj.peeters-leuven.be/secure/POJ/downloadpdf.php?ticket_id=61cda718e37d7
Abdullaef, K. 2020. "Eastern and Western Motifs in the Composition with a Scene of Sacrifice from Noin Ula in Northern Mongolia: The embroidere Cloth from Mound 31," AWE 19, pp. 167-217.
https://scfh.ru/en/papers/on-paths-of-which-no-one-has-knowledge-of-unseen-beasts-there-lurk-the-spoors-/
Polosmak, N. V. 2009. "On Paths of Which no One has Knowledge of Unseen Beasts there Lurk the Spoors...," Science Direct 24 (N3).
https://www.docdroid.net/UAhXdak/xiongnu-combined-pdf
Hyun Jin Kim. 2017. The Xiongnu (Oxford Research Encyclopedia of Asian History, Subject: Central Asia, Early Central Asia to c. 750 CE, China, Early Imperial China, Qin-Han), Online Publication Date: Mar 2017 DOI: 10.1093/acrefore/9780190277727.013.50
Oxford Research Encyclopedia of Asian History
https://core.ac.uk/download/pdf/76382562.pdf
Miller, B. K. 2009. "Power Politics in the Xiongnu Empire" (diss. Univ. of Pennsylvania).
https://www.jjlally.com/uploads/catalogues/13/silver_and_gold_in_ancient_china_2012.pdf
"Silver and Gold in Ancient China"
March 16 to April 14, 2012
J. J. L a l l y & C o.
oriental art
41 East 57th Street New York, NY 10022
Tel (212) 371-3380 Fax (212) 593-4699
e-mail staff@jjlally.com www.jjlally.com
https://www.facebook.com/groups/522853965159141/posts/1336715107106352/?__cft__[0]=AZXDPXvVZGGlGf_6thHRTqcPIU7_G72ktUSxtMJezm9XGS5ON6sc4qP2qRObtxHaxe2jDw2K3A1phjhSWm1sFajYK9HmHOnYU6nalvPguwGIGRgNBbChBU9MhGDxU9bpcEaQHgakYBw5RgSGrPnA77NlZ1il6iWKRIz9T_FIwonG32gMTzJtQjxSdZ_2Nsi18DsV7NKkuCUsfARli9srz5F0&__tn__=%2CO%2CP-R
Treister, M. 2016. "On the Find of a Phalera Made from the Medallion of a Hellenistic Cup in Barrow No. 20 of the Noin-Ula Burial-Ground (Northern Mongolia)," in Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 22 (1). pp. 55-95.
https://books.google.gr/books?id=rxUSEAAAQBAJ&pg=PA104&lpg=PA104&dq=Polos%E2%80%99mak+%2B+Hellenistic&source=bl&ots=5A-bvr4rpF&sig=ACfU3U1Rl1GfWKFQyJUflUPTbRxM91Y2Ew&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjtvdSj3cWDAxWp9AIHHbECCc8Q6AF6BAgZEAM#v=onepage&q=Polos%E2%80%99mak%20%2B%20Hellenistic&f=false
Betts, A., M. Vicziany, P. Weiming Jia, A. A. Di Castro, eds. 2019. The Cultures of Ancient Xinjiang, Western China: Crossroads of the Silk Roads, Archaeopress.
https://scfh.ru/en/chapters/abstract-38212015091209/
The Suzukteh Mounds (in Russian), (Noin-Ula, Mongolia). Part 1
https://www.academia.edu/104907624/Xiongnu_burial_complex_A_study_of_ancient_textiles_from_the_22nd_Noin_Ula_barrow_Mongolia_first_century_AD_?uc-sb-sw=13411334
Natalia Polosmak, 2016. "Xiongnu burial complex: A study of ancient textiles from the 22nd Noin-Ula barrow (Mongolia, first century AD)," Journal of Archaeological Science 70, pp. 15-22.
.. t the dyeing of the woolen textiles found in the graves of the Xiongnu nobility was carried out in the manufactories of the Mediterranean..
.. The results of the research of textiles from Palmyra and DuraEuropos (Bohmer and Karadag, 2000) can be evidence that the lac-dye and other dyes could be used in the workshops of the Mediterranean.
https://scfh.ru/en/papers/steppe-fashion-/
# : 30 Aug 2015 , Russian Arctic , volume 41, N2
Steppe Fashion. Items from the Wardrobe of Ancient Nomads
ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 050124
