ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ ΣΤΗΝ ΧΟΡΑΣΜΙΑ

Χάρτης που δεικνύει την Χορασμία

Σύμφωνα με το Livius.org, s.v. Chorasmia: 

Μέχρι την εποχή του Δαρείου Γ΄ Κοδομάννου (336-330 π.Χ.), ωστόσο, η Χορασμία είχε γίνει ξανά ανεξάρτητο βασίλειο. Ο βασιλιάς του Φαρεσμάνης - Pharasmanes συνήψε ειρηνευτική συνθήκη με τον Μέγα Αλέξανδρο το χειμώνα του 328 / 327, Arr. An. 4.15.[1b] Όχι πολύ αργότερα, οι βασιλείς της Χορασμίας άρχισαν να κόβουν νομίσματα, τα οποία ήταν εμπνευσμένα από τα νομίσματα των Σελευκιδών βασιλέων και - μετά το 240 π.Χ - από την Βακτρία, την οποία κυβερνούσαν άνθρωποι που ισχυρίζοντο ότι διέθεταν ελληνική καταγωγή. Οι τάφοι των βασιλέων αυτής της περιόδου βρέθηκαν στο Koj Krylgan Qala. Τα ανάκτορα, όπως στο Topraq Qala, έδειξαν σαφείς Ελληνιστικές επιρροές. Στη Χορασμική τέχνη, βρίσκουμε σατύρους και θαλάσσια τέρατα, προφανή ελληνικά διακοσμητικά θέματα.

Τοιχογραφία με αναπηδούντα αίγαγρο[1]

Aντιγράφουμε από σχετικό άρθρο αναφερόμενο στο Akchakhan-Kala, αρχαίο φρούριο στην Χορασμία που χτίστηκε τον 4/3ο αιώνα π.Χ. και κατοικήθηκε μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ.:[2] 

το καλλιτεχνικό ύφος του αγριοκάτσικου πλησιάζει σε μια καλλιτεχνική μορφή από τουλάχιστον τρεις αιώνες νωρίτερα και σε ένα μέσον - δηλαδή την τοιχογραφία - που εμφανίστηκε στην Χορασμία μόνον κατά στους Ελληνιστικούς χρόνους της Κεντρικής Ασίας.[3] Ως εκ τούτου, επιβεβαιώνεται ότι μια ισχυρή κληρονομιά των Αχαιμενιδών διαπέρασε τον πολιτισμό της Αρχαίας Χορασμίας, μαζί με μια κίνηση προς νέες τεχνικές, εικονογραφίες και γεύσεις, όπως για παράδειγμα, αποδεικνύεται από το σύγχρονο πλήρως ελληνιστικό γλυπτό κήτους από άψητο άργιλο που ανακαλύφθηκε μέσα στο ίδιο Τελετουργικό Συγκρότημα.[4] Το αποτέλεσμα είναι μια πρωτότυπη οπτική έκφραση που θα αναπτυχθεί περαιτέρω μετά τον 2ο αιώνα μ.Χ. 

Ενδιαφέρουσα - άν και αμφιλεγόμενη - είναι η άποψη του Minardi για τις τοιχογραφίες του Akchakhan-Kala:[5] 

Αυτό που υποστηρίζω εδώ είναι ότι όχι μόνο το κήτος, αλλά και οι τοιχογραφίες του Akchakhan-Kala είναι εν μέρει πολύ πιθανό έργο μη Χορασμιωτών τεχνιτών ή ότι μη Χοράσμιοι ειδικευμένοι τεχνίτες καθοδήγησαν τους ντόπιους τεχνίτες. Το γεγονός ότι στην Χορασμία εργάστηκαν ξένοι τεχνίτες ή ότι εισήχθησαν νέες τεχνικές στην πολιτεία από το εξωτερικό (αυτό φαίνεται να ισχύει – παρακάτω), δεν υπονομεύει την ιδέα ότι αυτή η τέχνη είναι γνήσια Χορασμιακή, όπως για παράδειγμα η περσική είναι η τέχνη της Περσεπόλεως όπου εργάζονταν επίσης Έλληνες τεχνίτες, και η τέχνη της Ιταλίας στο τέλος της Ρεπουμπλικανικής περιόδου και των δύο πρώτων αιώνων της αυτοκρατορικής εποχής – όπου πιθανότατα λειτουργούσαν καλλιτέχνες από την Αλεξάνδρεια, την Αθήνα και τη Συρία – είναι Ρωμαϊκή. Η τέχνη δεν είναι έθνική!

Άλλωστε  ο Antonio Invernizzi έχει πρόσφατα αναρωτηθεί, παίρνοντας αφορμή από ορισμένα υπολείμματα τοιχογραφιών από την Παλιά Νίσα, άν μπορεί να πιθανολογηθεί ότι ένας ζωγράφος από την εξελληνισμένη Κεντρική Ασίας εργάσθηκε στο πυργωτό κτίριο (Tower Building) της πόλεως της τοποθεσίας.[6]

Σκαρίφημα του κήτους της Χορασμίας (υπό D. W. Hopkins)[7]

Σκηνή μάχης μεταξύ ενός Μακεδόνα ιππέα και ενός πεζού Πέρση, τάφος Kinch[8]

Σύμφωνα με σχετική κριτική του βιβλίου Ancient Chorasmia από τον Adam Benkato:[9]

Στο πέμπτο κεφάλαιο του βιβλίου του Ancient Chorasmia, ο Minardi ερευνά την λεγομένη 'Παλαιά περίοδο' (από τον τέταρτο ως τον πρώτο αι. π.Χ.) καθώς και τήν επίδραση του Ελληνισμού. Αυτό το κεφάλαιο περιλαμβάνει επίσης σχετικές λεπτομερείς επισκοπήσεις του υλικού και των αρχαιολογικών ευρημάτων, μαζί με την επανεξέταση της χρονολογίας και υποδείξεις ότι ορισμένες μορφές υλικού πολιτισμού πρέπει να αποδοθούν σε εξελληνισμένες περιοχές του νότου, ειδικά στην Βακτρία. Ο Minardi αφιερώνει έναν σχολιασμό στα σωζόμενα έγγραφα τα οποία ήταν γραμμένα στην γραφή της Χορασμίας, πολλά από τα οποία χρονολογούνται στην λεγομένη 'εποχή της Χορασμίας' - με το πλέον πρόσφατο να χρονολογείται στο 738 μ.Χ. και τα οποία οι μελετητές υποστηρίζουν εδώ και πολύ καιρό ότι μόλις προηγούνται της ισλαμικής κατακτήσεως της περιοχής. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι αυτή η εποχή είναι πολύ παλαιότερη, χρονολογούμενη ήδη από τον πρώτο αι. π.Χ. και υποστηρίζει ότι η εμφάνισή της μπορεί να συνδεθεί με αλλαγές στον υλικό πολιτισμό (αισθητές από την εντεινόμενη εμφάνιση Κοσσανικών μορφών) από τον αρχαιολογικό φάκελο. Φέρνει επίσης στην συζήτηση νεώτερες πηγές Ισλαμικής εποχής (π.χ., al-Bīrūnī και al-Ṭabarī) για να επανεξετάσει προηγούμενα επιχειρήματα σχετικά με την αρχή της 'Εποχής της Χορασμίας', η οποία προτείνεται επίσης να συνδεθεί με άγνωστες έως τώρα πολιτικές αλλαγές στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων πιθανώς στενότερων σχέσεων με τη Βακτρία. Διάφορες χρήσιμες εικόνες και διαγράμματα που σχετίζονται με αρχαιολογικές πηγές, καθώς και μια εκτεταμένη βιβλιογραφία ολοκληρώνουν το βιβλίο.

Interim reconstruction of the three colossal Chorasmian Avestan gods

Οι Betts et al. 2009 θέτουν το θέμα της ομοιότητας των οχυρώσεων της Χορασμίας με τις Ελληνιστικές, για να καταλήξουν ότι οι τελευταίες απετέλεσαν ανεξάρτητη (?) επινόηση της Κεντρικής Ασίας![10]

Στα μέσα του εβδόμου αι. μ.Χ. τοποθετείται και επιχρυσωμένη αργυρά φιάλη με ανάγλυφη παράσταση τετράχειρης θεάς καθήμενης επί λέοντος και φέρουσας ως κάλυμμα κεφαλής την κορώνα δίκην τειχισμένης πόλεως, corona muralis, σύνηθες ενδυματολογικό στοιχείο της Ελληνιστικής Τύχης. Σύμφωνα με τον Minardi η αργυρά φιάλη δημιουργήθηκε ακριβώς σύμφωνα με το ύφος που εμφανίστηκε τον έκτο αιώνα μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη ως η νέα εικονογραφική γλώσσα της αναπτυσσόμενης Βυζαντινής Αυτοκρατορία. Αυτό το ύφος έφτασε στην Κεντρική Ασία όχι πολύ αργότερα, ίσως στην εποχή του Ιουστινιανού, απετέλεσε δε σύνολο από Ελληνιστικά, Ρωμαικά, Ινδικά και Περσικά στοιχεία.[11]

Αργυρά φιάλη: το έμβλημα με την θεά με τα τέσσερα χέρια φέρουσα corona muralis[12]

Ειδικότερα, για τους σημερινούς σκοπούς, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα παραστατικά οπτικά μέσα που χρησιμοποίησε η αριστοκρατία της Χορασμίας προκειμένου αυτά να μεταφέρουν το κοινωνικοπολιτικό της μήνυμα χρησιμοποιήθηκαν ήδη από τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ., ήταν δε επηρεασμένα από τον Ελληνιστικό πολιτισμό.[13] Επί παραδείγματι η απεικόνιση των θεών της Avesta στο κτιριακό συγκρότημα του Akchakhan-kala χαρακτηρίζεται από την υιοθέτηση και Ελληνιστικών στοιχείων όπως της κορώνας μορφής οχυρώσεως, corona muralis,[14] ενώ δεν λείπουν εισαγωγές από την Ελληνιστική Βακτρία (ελεφαντοστούν).

Τοιχογραφία με παράσταση θεάς με τέσσερεις χείρες (Ancient Penjikent, VI-VIII αι. μ.Χ.)[16]

Κεραμεική μήτρα κεφαλής σατύρου

Η επιφανειακά εξελληνισμένη, ή καλύτερα όχι εξελληνισμένη, πολιτεία της Χορασμίας διαθέτει στο ανάκτορο του Toprak-kala (στο σύγχρονο Karakalpakstan του Ουζμπεκιστάν, πρωτεύουσα της Χορασμίας) ένα πρώτο παράδειγμα άφθονης χρήσεως ενός τύπου πήλινου γλυπτού που είχε προηγουμένως υιοθετηθεί μερικώς από την Χορασμιανή αριστοκρατία, αλλά ποτέ σε τέτοια κλίμακα.[18] Στην Χορασμία απαντώνται επίσης επιροές από την Γανδαρίτιδα τέχνη, διαθέτουσες ήδη την Ελληνιστική πνοή. και την 

 Απεικόνιση Ελληνιστικού βραχιονίου από το Kavat-kala[20]

Τοιχογραφία 'ιερέως - πτηνού', ζεύγος 13 (Akchakhan-kala)[25]

Ο Minardi παρουσιάζει δύο τεκμήρια  Ελληνιστικής αύρας, συσχετιζόμενα με την οινοποσία, τα οποία ήλθαν στο φως κατά τις ανασκαφές του Akchakhan-kala της αρχαίας Χορασμίας από την Αυστραλιανή αποστολή (χρονολογούμενα μεταξύ δευτέρου αι. π.Χ. και δευτέρου αι. μ.Χ.):[30] ένα θραύσμα ρυτού από ελεφαντόδοντο και μία κεραμεική μήτρα κεφαλής σατύρου που προορίζεται να διακοσμήσει κεραμεικά επιτραπέζια σκεύη. Αυτά τα στοιχεία είναι μόνο οι πλέον πρόσφατες αποδείξεις σχετικά με την κατανάλωση οίνου και την επιλεκτική υποδοχή του ελληνιστικού πολιτισμού στον 1ο αιώνα π.Χ. έως τον -2ο αιώνα μ.Χ. στην Αρχαία Χορασμία. Αν και αυτά τα δύο ευρήματα δείχνουν μια αξιοσημείωτη ελληνιστική επιρροή, είναι βέβαιο ότι στη Χορασμία η κατανάλωση κρασιού και η αμπελοκαλλιέργεια ήταν ήδη ευρέως διαδεδομένες τον 5ο αιώνα π.Χ., όταν η τοπική αριστοκρατία χρησιμοποιούσε πολύτιμα αγγεία αχαιμενιδικού ρυθμού για τα τραπέζια της και όταν τα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού μιμήθηκαν αυτά τα δείγματα τορευτικής και τις σχετικές πρακτικές. Για άλλη μια φορά η 'απομονωμένη' Χορασμία δείχνει την αξιοσημείωτη τάση της να επιλέγει ξένα καλλιτεχνικά/τεχνικά στοιχεία για τις χειροτεχνίες της και να υιοθετεί/εισάγει ξένα σύμβολα της κοινωνικής καταστάσεως για έννοιες που μοιράζονται οι αριστοκρατικές ομάδες της εξελληνισμένης ανατολής.

Χρυσα αγαλματίδια γενειοφόρου από τον θησαυρό του Ώξου[40]

Chorasmian frescoe from Kazakly-Yatkan (fortress of Akcha-Khan Kala), 1st century BC-2nd century AD.[42]

Άλλη κατηγορία ευρημάτων που δυνδέουν την Χορασμία με τον Ελληνικό κόσμο είναι οι πηνιόσχημες πυξίδες που έχουν ευρεθεί και εκεί! Σύμφωνα με τον Francfort:[44]

Η πηνιόσχημη πυξίς είναι μια περιφερειακή παραλλαγή της Ελληνικής 'αλατιέρας', αλλά η πρώτη (σκυφοειδής πυξίς) είναι μια πρωτότυπη δημιουργία της Ελληνο - Βακτριανής χειροτεχνίας. Αν οι 'αλατιέρες' μπορούσαν να ήταν γνωστές από ενωρίς στην Gandhara, δηλαδή από την εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων αποίκων από τον Μ. Αλέξανδρο, από την άλλη πλευρά, οι σκυφοειδείς πυξίδες, τυπικώς Ελληνο - Βακτριανές, δεν θα μπορούσαν να φτάσουν στην Ινδία παρά μόνον μετά την κατάκτηση αυτής από τον Δημήτριο, Ελληνο-Βακτριανό βασιλέα.... Στον χρόνο και στον χώρο, οι λειψανοθήκες οι οποίες εξετάζονται εδώ, καθώς και οι δύο παλέτες (ή πινάκια / δισκάρια καλλωπισμού ή προσφορών, όπως επίσης έχουν αποκηθεί) που αναφέρονται, είναι πράγματι οι άμεσοι απόγονοι των πυξίδων του Ai-Khanoum (Ελληνική πόλη, ίσως η Ευκρατίδεια ..)

Πινάκια από το Ai Khanoum, 3/2 αι. π.Χ.[46] wikiwand, s.v. Ai_Khanoum

Το άρθρο του Minardi[48] πραγματεύεται λεπτομερώς την εικονογραφική σημασία των Ζωροαστρικών ιερέων-πτηνών που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές του «Τελετουργικού Συγκροτήματος» της τοποθεσίας Akchakhankala στην Χορασμία. Αυτές οι μορφές, που απεικονίζουν τον Parōdarsh, την ζωική επιφάνεια του βοηθού ιερέα της yazata Sraosha, μπορούν να αποδοθούν με ακρίβεια, μαζί με το αρχαιολογικό τους πλαίσιο, σε μια περίοδο μεταξύ του πρώτου αι. π.Χ. και του πρώτου αι. μ.Χ., εποχή που ζωγραφίστηκαν στον οπίσθιο τοίχο της μεγάλης κιονοστοιχίας του συγκροτήματος. Ο Χορασμιανός ιερέας-πτηνό, ένα υβρίδιο που προέρχεται από την ένωση ανθρώπου και κόκορα, προηγείται των γνωστών αναπαραστάσεων του Σογδιανού πλαισίου κατά αρκετούς αιώνες στην Κεντρική Ασία και Κίνα. Γενικά, αν αφενός η εικαστική τέχνη του Akchakhan-kala δείχνει τη χρήση εξαιρετικών Περσο-Αχαιμενιδών εικονογραφικών αρχετύπων, αφετέρου μαρτυρεί την είσοδο στην περιοχή σύγχρονων στοιχείων που επεξεργάστηκε ο ανατολικός Ελληνισμός. Η θέση του διακοσμητικού θέματος πτηνό -ιερέας σε σχέση με αυτό το ιστορικό - καλλιτεχνικό πλαίσιο και μια υπόθεση για τήν αρχική του επεξεργασία, επισημαίνονται σε αυτό το άρθρο. Δεδομένης της σπανιότητας του εικονογραφικού υλικού στην Κεντρική Ασία κατά τους ιστορικούς χρόνους, το άρθρο μπορεί να θεωρηθεί και ως ανάλυση της τέχνης της αρχαίας Χορσμίας, ωες εκ τούτου δε μπορεί να συμβάλει στη μελέτη γενικότερων και σχετικών ζητημάτων για την ιστορία της ασιατικής τέχνης,

όπως η διάδοση, η μετάδοση και η λήψη εικονογραφικών ρεπερτορίων μεταξύ του ιρανικού κόσμου, της Ινδίας και του Ανατολικού Ελληνισμού.

Ο κόκορας είναι εξαιρετικά σημαντικός στις ζωροαστρικές εικόνες, αν και, το ίδιο είναι και τα μυθικά πτηνά, όπως οι ιερείς των υβριδικών πουλιών της Σογδιανής και ο Φοίνικας με κορδέλες. Ζωροαστρικά κείμενα κάνουν αναφορά στον κόκορα ως τον Κήρυκα της Αυγής ή τον Φύλακα του Καλού ενάντια στο Κακό. Επίσης, αν και δεν είναι απαραίτητα αυγό κοτόπουλου, ο μύθος του παγκόσμιου ωού αποτελεί εξέχον χαρακτηριστικό στη ζωροαστρική πίστη, όπως συμβαίνει με άλλες Πρωτο-ινδοευρωπαϊκές παραδόσεις.[50].

Αυτά τα δύο βασικά στοιχεία της περίτεχνης διακοσμήσεως του Τελετουργικού Συγκροτήματος του Akchakhan-kala φαίνεται να αναδεικνύουν μια σχέση μεταξύ της Χορασμίας και της Ινδίας με τη διαμεσολάβηση της ελληνιστικής καλλιτεχνικής γλώσσας που αναπτύχθηκε στην Ασία στον απόηχο της Αναβάσεως του Αλέξανδρου. Στην Ινδία μάλιστα, λίγο ενωρίτερα από ό,τι στη Χορασμία, βρίσκουμε τα εικονογραφικά ισοδύναμα του Χορασμιού «πτηνού-ιερέα» — δηλ. τον kinnara — και του κήτους — δηλ. τα makara — που είναι εικόνες που αναπτύχθηκαν εκεί με δυτική εικονογραφική συνεισφορά. Ενώ η σύλληψη του κήτους του Akchakhan-kala από δυτικά υποδείγματα έχει ήδη εξεταστεί σε μια ειδική εργασία, μπορεί επίσης να αποτελέσει βάση για την συζήτηση της εικονογραφίας και του «πτηνού-ιερέα», που αποτελεί θέμα της παρούσας εισηγήσεως... Ωστόσο, η γένεση της εικονογραφίας του «πτηνού-ιερέα» χρήζει περαιτέρω επεξηγήσεων και σε αυτό στοχεύει η παρούσα εργασία. Πρώτα, ωστόσο, είναι απαραίτητο να επαναλάβουμε εν συντομία την περιγραφή του αρχαιολογικού πλαισίου αυτής της εικονογραφικής μαρτυρίας...[52]

Το άλλο δωμάτιο ("The hall of hearts ladies"), που πιθανότατα ερχόταν στο συγκρότημα των κτηρίων του χαρεμιού, ήταν διακοσμημένο από εικόνες γυναικών σε ανοιχτόχρωμο φόντο, καλυμμένες από κόκκινες καρδιές[54]

The style of some of the specimens discovered at Toprak-kala are close to those of Khalchayan (Fig. 9)56 whereas some elements like the draperies of the very high-reliefs of Toprak-kala show traits which are perhaps symptomatic of a chronological difference, while a gypsum (alabaster) head of warrior wearing an Attic helmet even seems to be a vestige of the long gone Seleucid era (Fig. 10).  SOURCE: "The Ancient Chorasmian Unbaked-clay Modelled Sculptures: Hellenistic Cultural ‘Impacts’ on an

Eastern Iranian Polity" by Michele Minardi 2016B

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1b]. Balakhvantsev and Bolelov 2018.

[1]. Minardi et al. 2018, fig. 1.

[2]. Minardi, Betts and Grenet 2018, p. 316.

[3]. Minardi 2015; Kidd 2011.

[4]. Minardi 2016a; Minardi 2018, p. 103. Το γλυπτό χρονολογείται στην περίοδο από τον πρώτο αι. π.Χ. έως τον πρώτο αι. μ.Χ.

[5]. Minardi 2018, pp. 103-104.

[6]. Minardi 2018, pp. 103, n.62; Invernizzi 2011, pp. 200-201, εικ. 14.

Γιά το ίδιο θραύσμα ο Pilipko (Pilipko 1994, p. 112) γράφει: Ένα μικρό θραύσμα διατηρεί μια ζωηρή, ελκυστική εικόνα γυναικείας (;) κεφαλής που αποδίδεται επιδέξια σε λίγες πινελιές καθώς και τα υπολείματα επιγραφής στην Ελληνική. Η Ελληνιστική τεχνική και το τρισδιάστατο αποτέλεσμα δείχνουν ότι ο καλλιτέχνης ήταν πιθανότατα Έλληνας. Ένα άλλο θραύσμα, το οποίο απεικονίζει έναν κορμό τυλιγμένο σε ένα ροζ σάλι, αξίζει επίσης να σημειωθεί. Ο μη παραδοσιακός χαρακτήρας του πίνακα και η μεγαλύτερη κλίμακα της μορφής δείχνουν ότι αυτό μπορεί να είναι θεότητα. Μαζί με τα ανθρώπινα ειδώλια, υπάρχουν και αληθινά και φανταστικά, ως επί το πλείστον σε βάθρο κυανού του ουρανού - για παράδειγμα, γρύπες και δύο λιοντάρια που απεικονίζονται το ένα απέναντι από το άλλο. Κυρίως, οι ζωόμορφες εικόνες χρησιμοποιήθηκαν για να γεμίσουν περιοχές μεταξύ εικονογραφικών πινάκων.

[7]. Minardi 2016a, pl. 5.

[8]. Chaniotis 2005, p. 196, fig. 10.1;  Skupniewitcz and Lichota 2017, p. 79, n. 49.

[9]. Benkato 2018.

[10]. Betts et al. 2009, pp. 38-39, 53, n. 28. Με την πρώτη ματιά το ίχνος των οχυρώσεων στο Kazakl'i-yatkan και πολλά άλλα παραδείγματα (όπως μικρά αμυντικά τείχη πέρα από την κύρια αμυντική γραμμή) στην Χορασμία φαίνεται να ομοιάζει με τα Ελληνικά / Ελληνιστικά έργα, και συγκεκριμένα με τις συστάσεις του Φίλωνος του Βυζαντίου, σημαντικού μαθηματικού και Μηχανικού της Ελληνιστικής περιόδου.

[11]. Minardi 2013, p. 138.

[12]. <https://www.wikiwand.com/en/Khwarazm> Ασημένια φιάλη από την Χορασμία που απεικονίζει μια θεά με τέσσερα χέρια καθισμένη σε ένα λιοντάρι, πιθανώς την Nana. Χρονολογείται το 658 μ.Χ., Βρετανικό Μουσείο (BM 1877,0820.1). Λοιπά σχόλια εδώ: https://www.facebook.com/AryaAkasha/photos/a.194352297843769/922385348373790/?__cft__[0]=AZVejWApNWnhpXOU5cq5WTstDRWQCztF4cyzYfA7NaSaq4PIJpid3kNqR37ctA70RAQ4wvKDEADd0VnyuReGCSMR_XYSVJlOVHmhACSJ2OidT0UAHd_Pi-9fUnnxSv9hG0jTgN7EE68khoA4R8Wcbp3BC-0Ky8fDAxPJqtwfj4KhaV6JE3HWEM5x6MGVCbNJsIp5ucaZ6wDouQzaeQElHRoyZfTUXRfhJ5jP-OCUgTPuUg&__tn__=%2CO%2CP-y-R

[13]. Minardi 2016b, p. 198, n. 18.

[14]. Minardi 2016b, p. 198, fig. 3.

[16]. Έκθεση "Tadjikistan. Au pays des fleuves d’or", <https://youtu.be/EQ38tp473_I?t=842>

[18]. Minardi 2016b, p. 201.

[20]. Bernard and Bopearachchi 2002, fig. 20.

[25]. Minardi 2021, p. 101, fig. 3. Το σχετικό απόσπασμα έχει ως εξής: Μπορούμε να εξετάσουμε την υπόθεση ότι το σχέδιο, η έννοια πίσω από την αναπαράσταση του Ζωροαστρικού 'ιερέα-πτηνού' ως πετεινού με ανθρώπινη κεφαλή και χέρια που φοράει το padām και κρατά το barsom—δηλ. η οπτική επιφάνεια του Sraošāvarǝz—μπορεί να έχει δημιουργηθεί στη Χορασμία. Αναλόγως τονίζεται (Μinardi 2020, p. 25): Βεβαίως, η εικόνα του θεράνθρωπου «πτηνού-ιερέα», όπως προσπάθησα να δείξω αλλού (Minardi, προσεχές 2021c), οφείλει ένα χρέος στα ελληνικά υποδείγματα: η εικονογραφική δημιουργία του Sraošāvarǝz ανήκει στην «καινοτόμο» Ελληνιστική επιρροή πλευρά της εικονογραφίας της θέσεως Akchakhan-kala (αυτή η εικόνα, ωστόσο, αποδίδει ένα όραμα που παραδόθηκε από τους Vendīdād). Από μέρους μας σημειώνεται ότι η Vendidad / ˈvendi'dæd / ή Videvdat είναι συλλογή κειμένων εντός της ευρύτερης συλλογής του Avesta. Ωστόσο, σε αντίθεση με τα άλλα κείμενα του Avesta, το Vendidad είναι εκκλησιαστικός κώδικας και όχι λειτουργικό εγχειρίδιο. 

[30]. Minardi 2016. Το απόσπασμα εν πρωτοτύπω έχει ως εξής: 

This paper analyses two objects of Hellenistic taste related to wine consumption unearthed during the archaeological excavations of Akchakhan-kala in Ancient Chorasmia: a fragmentary ivory rhyton and a terracotta mould in the shape of a satyr’s head used to decorate ceramics. These items are only the latest evidence regarding wine consumption and selective reception of Hellenistic culture in 1st century bc-2nd century ad Ancient Chorasmia. Although these two finds show a remarkable Hellenistic influence, it is assured that in Chorasmia wine consumption and vine cultivation were already widespread in the 5th century bc when the local elite used precious vessels of Achaemenid style for their tables and when the lesser strata of the population imitated these toreutics specimens and related practices. Once again the “isolated” Chorasmia shows its remarkable tendency to select foreign artistic/artisanal elements for its crafts and to adopt/import alien status symbols for concepts shared by the elites of the Hellenised east.

[40]. Minardi 2018, p. 103, n. 57. BM/Big number 123903, Registration number 1897,1231.2.a <https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1897-1231-2-a> Gold statuette of bearded man: the figure wears a high, stiff cap, tunic and embroidered coat with empty sleeves (called a 'kandys') holding a bundle of rods (called a 'barsom'). 

LSJ, s.v. κάνδυς, υος, ὁ, Median double or upper garment with sleeves, X.Cyr. 1.3.2, An.1.5.8, Luc.DMort.14.4, Them.Or.2.36c; κ. ποικίλος IG22.1514.19.

WIKI: A kandys, plural kandyes (Ancient Greek: κᾰ́νδῠες, plural κᾰ́νδῠες, probably from Old Persian * kandu "mantle, cover"), also called candys,[1] kantuš or Median robe,[2][3] is a type of three-quarter-length Persian coat. It originally described a leather cloak with sleeves worn by men, but evolved into a garment worn by Athenian women.[4] The kandys is sometimes compared to the much later 17th-19th century military pelisse as worn by Hussars, in the sense that it was a sleeved jacket or coat worn cloak-style.

[42]. Kidd et al. 2004, fig. 9.

[44]. Francfort 1976, p. 94.

[46]. wikiwand, s.v. Ai_Khanoum. Βλ. επίσης: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid029rYNafcLHvP5eaeNfjznh3aXXeXSgVjkig3GYRdAyEcoCe6hRvL3GFkjc3SNgoLDl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZWuzwJkYe7FG04ciX9wusS_l0Ut1AZHUixBV-BmR5N8ftpNdSnNwFZDyxV1AzbdN-Pu_A4Fp65477SrJZ2jHadPvL1URUIkU6E-hhrcIXJ94aSwBi91STCAtA9q1sRZTSQ&__tn__=%2CO%2CP-R

[48]. Minardi 2021.

[50]. Spengler III et al. 2022. Γιά το κοσμικό ωό στην Αίγυπτο και την Ελλάδα βλ.: <https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0ycDknyyuwmW3UCDKPgeCfFJCKXLJL3Gkb7diTgsks8yJdFzehHjKcQr1yaU4Xe11l&id=100052896971032&__cft__[0]=AZXb3jK4f0uAPgRoXodk5YBbUxfqY9zOd9w71IKWFkC1B8C7i3ACyCy9qoCQ6erToqib_kcu3UeWKJySqxqmuMQEH6U7h6x3dXUaYVhqOK9pmfCMQlBK4MOOaJrqptQmVtI&__tn__=%2CO%2CP-R>

[52]. Minardi 2021.

[54]. https://www.facebook.com/sergey.baratov/posts/pfbid02v748WdpQzAk63RRxLmcmBPrnnxH3FiPVgMh986zZcCAW7JkskUuxezZS49DqEqkAl?__cft__[0]=AZU4g9RKqC5KCkSs5zzCko1Ao7L3kHF99Fnd2Kwm1aQRmJPWbMuJ0zem_4d2by1_FHBbq-cD5M5ElByHKEUWlSkBjNbLYcerTgzLfP2QvYKY2FhJCbIkWDomwEzd_8HfqLWG03l2BgKhUfJ8xUCO15dskcuISH5eUBLMCx-T4LrWA_NiVrk3wlRCmAyn0Dj4zS5kCqtAgA_yKjefwo1AALRA&__tn__=%2CO%2CP-R & https://centralasia-adventures.com/en/uzbekistan/khorezm_and_karakalpakstan/toprak-kala.html

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://ih.uph.edu.pl/images/galerie_2013/2018/Adam-Book_of_abstracts_of_the_International_c.pdf

Balakhvantsev, A., and S. Bolelov. 2018. "Alexander the Great and Chorasmia," paper presented at the International conference SEEN FROM OXYARTES´ ROCK: CENTRAL ASIA UNDER AND AFTER ALEXANDER (Third Meeting of the Hellenistic Central Asia Research Network), 14—16 November 2018, Prague, pp. 12-13 (abstract).

https://www.jstor.org/stable/24595876

https://www.researchgate.net/publication/282855149_A_Four-Armed_Goddess_from_Ancient_Chorasmia_History_Iconography_and_Style_of_an_Ancient_Chorasmian_Icon

Minardi, M. 2013. "A Four-Armed Goddess from Ancient Chorasmia: History, Iconography and Style of an Ancient Chorasmian Icon," Iran 51, pp. 111-143.

https://www.jstor.org/stable/24048768

Pilipko, V. N. 1994. "Excavations of Staraia Nisa," Bulletin of the Asia Institute New Series 8 (The Archaeology and Art of Central Asia Studies From the Former Soviet Union), pp. 101-116.

https://www.persee.fr/docAsPDF/topoi_1161-9473_2011_num_17_1_2403.pdf

Invernizzi, A. 2011. "Parthian Art – Arsacid Art," Topoi 17 (1), pp. 189-207.

https://www.jstor.org/stable/24878917

Minardi, M. 2012. "New Data on the Central Monument of Akchakhan-kala," Bulletin of the Asia Institute (New Series) 26, pp. 133-158.

Minardi, M. 2013. "A Four-Armed Goddess from Ancient Chorasmia: History, Iconography and Style of an Ancient Chorasmian Icon," Iran 51, pp. 111-143.

Minardi, M. 2015. Ancient Chorasmia. A Polity between the Semi-nomadic and Sedentary Cultural Areas of Central Asia: Cultural Interactions and Local Developments from the Sixth Century BC to the first century AD (Acta Iranica 56), Louvain.

https://www.academia.edu/17801302/The_Hellenistic_Chorasmian_Ketos_of_Akchakhan_kala

Minardi, M. 2016a. "The Hellenistic Chorasmian ketos of Akchakhan-Kala," Iranica Antiqua 51, pp. 165-200. 

https://www.researchgate.net/publication/340549253_The_Ancient_Chorasmian_Unbaked-clay_Modelled_Sculptures_Hellenistic_Cultural_'Impacts'_on_an_Eastern_Iranian_Polity_South_Asian_Archaeology_and_Art_2016_Vol_1?_iepl%5BactivityId%5D=1567531907301382&_iepl%5BactivityTimestamp%5D=1668169933&_iepl%5BactivityType%5D=service_add_recommendation_publication&_iepl%5Bcontexts%5D%5B0%5D=homeFeed&_iepl%5BrecommendationActualVariant%5D=similar_publications_by_very_recent_publication_interaction_v1%3Esimilar_publications_by_very_recent_publication_interaction_v1&_iepl%5BrecommendationDomain%5D=&_iepl%5BrecommendationScore%5D=16.773595809937&_iepl%5BrecommendationTargetActivityCombination%5D=&_iepl%5BrecommendationType%5D=&_iepl%5BfeedVisitIdentifier%5D=&_iepl%5BpositionInFeed%5D=1&_iepl%5BsingleItemViewId%5D=r1uMGeNRYuDi559xxT1sy1Wt&_iepl%5BviewId%5D=DHXLQTrvq0vHFYt9RbBPiF60&_iepl%5BhomeFeedVariantCode%5D=ncls&_iepl%5B__typename%5D=HomeFeedTrackingPayload&_iepl%5BinteractionType%5D=publicationTitle&_iepl%5BtargetEntityId%5D=PB%3A340549253

Minardi, M. 2016b. "The Ancient Chorasmian Unbaked-clay Modelled Sculptures: Hellenistic Cultural 'Impacts' on an Eastern Iranian Polity," South Asian Archaeology and Art 2016, 1, pp. 195-208.

https://www.researchgate.net/publication/334647472_A_New_Chorasmian_Wall_Painting_from_Akchakhan-kala

Minardi, M., A. Betts, F. Grenet, S. Khashimov & G. Khodzhaniyazov. 2018. "A New Chorasmian Wall Painting from Akchakhan-kala," in L’Orient Est Son Jardin (Acta Iranica 58), ed. S. Gondet et E. Haernck, pp. 305-324.

Betts, A. Y. G., V. N. Yagodin, S. W. Helms, G. Khozhaniyazov, S. Amirovb and M. Negus-Cleary. 2009. "Karakalpak-Australian Excavations in Ancient Chorasmia, 2001-2005: Interim Report on the Fortifications of Kazakl'i-Yatkan and Regional Survey &

https://www.academia.edu/1982277/Kidd_F_2011_Complex_connections_figurative_art_from_Akchakhan_kala_and_the_problematic_question_of_relations_between_Khorezm_and_Parthia

Kidd, F. 2011. "Complex Connections: Figurative Art from Akchakhan-Kala and the Problematic Question of Relations between Khorezm and Parthia ," Topoi Orient Occident 17(1), pp. 229-276.

Benkato, A. 2018. Rev. of M.  Minardi, Ancient  Chorasmia.  A  Polity  between  the  Semi-nomadic and Sedentary Cultural Areas of Central Asia: Cultural Interactions and Local  Developments  from  the  Sixth  Century  BC  to  the  first  century  AD (Acta Iranica 56), in Iran and the Caucasus 22 (2), pp.  207-210.

Minardi, M. 2018. "The Oxus Route toward the South. Persian Legacy and Hellenistic Innovations in Central Asia," in Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 24, pp. 87-154

https://www.academia.edu/37999310/The_Oxus_Route_toward_the_South_Persian_Legacy_and_Hellenistic_Innovations_in_Central_Asia

Minardi, M. 2016. "Elite, Wine Consumption and Status Symbols in Ancient Chorasmia," in Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 22 (2), pp. 262–294.

https://journals.openedition.org/abstractairanica/44694

https://www.researchgate.net/publication/312085611_Elite_Wine_Consumption_and_Status_Symbols_in_Ancient_Chorasmia

https://www.academia.edu/37999310/The_Oxus_Route_toward_the_South_Persian_Legacy_and_Hellenistic_Innovations_in_Central_Asia

Minardi, M. 2018. "The Oxus Route toward the South. Persian Legacy and Hellenistic Innovations in Central Asia," Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 24, pp. 87-154.

https://www.academia.edu/3580395/Helms_S_Yagodin_V_N_Betts_A_V_G_Khozhaniyazov_G_and_Negus_M_2002_The_Karakalpak_Australian_excavations_in_ancient_Chorasmia_the_northern_frontier_of_the_civilised_ancient_world_?email_work_card=title

Helms, S., V. N. Yagodin, A. V. G. Betts, G. Khozhaniyazov, G. and M. Negus. 2002 The Karakalpak-Australian excavations in ancient Chorasmia: the northern frontier of the 'civilised' ancient world," ANES 39, pp. 3-44.

https://www.persee.fr/docAsPDF/arasi_0004-3958_1976_num_32_1_1097.pdf

Francfort, H.-P. 1976. “Les modèles gréco-bactriens de quelques reliquaires et palettes à fards ‘gréco-bouddhiques’,” Arts asiatiques 32, pp. 91-98.

https://www.academia.edu/1982277/Kidd_F_2011_Complex_connections_figurative_art_from_Akchakhan_kala_and_the_problematic_question_of_relations_between_Khorezm_and_Parthia?auto=download&email_work_card=download-paper

Kidd, F. 2011. "Complex connections: figurative art from Akchakhan-kala and the problematic question of relations between Khorezm and Parthia," Topoi 17 91), pp. 229-276.

https://www.persee.fr/docAsPDF/jds_0021-8103_2002_num_2_1_1656.pdf

Bernard, P. and O. Bopearachchi. 2002. “Deux bracelets grecs avec inscriptions grecques trouvés dans l'Asie centrale hellénisée,” Journal des Savants 2, pp. 237-278.

https://www.academia.edu/35309562/Diadem_on_the_head_from_Khalchayan_battle_scene_and_possible_reconstruction_of_the_composition_pdf

Skupniewitz, P., and M. Lichota. 2017. "Diadem on the head from Khalchayan battle scene and possible reconstruction of the composition," in Crowns, hats, turbans and helmets. The headgear in Iranian history I: Pre-Islamic Period, ed. K. Maksymiuk & G.0 Karamian, Tehran, pp. 69-95.

https://www.researchgate.net/publication/286525379_Complex_Connections_Figurative_Art_from_Akchakhan-Kala_and_the_Problematic_Question_of_Relations_between_Khorezm_and_Parthia

Kidd, F. 2011. "Complex Connections : Figurative Art from Akchakhan-Kala and the Problematic Question of Relations between Khorezm and Parthia,"Topoi Orient Occident 17(1), pp. 229-276.

https://el.art1lib.org/book/26551141/757b4d

Rowland, B. Jr. 1971-1972. "Graeco-Bactrian Art and Gandhāra: Khalchayan and the Gandhāra Bodhisattvas," Archives of Asian Art 25, pp. 29-35.

https://www.academia.edu/43017267/Hellenism_and_Persianism_in_Iran_2020_?email_work_card=view-summary&overview=true

Strootman, R. 2020. "Hellenism and Persianism in Iran," Dabir 7, pp. 201-227.

http://tiac.qau.edu.pk/journal-of-asian-civilizations-vol-43-no-2-december-2020/

Μinardi, Μ. 2020. "Achaemenid Echoes in the Wall Paintings of Akchakhan-Kala, Chorasmia,and their Broader Significance for Central Asia," Journal of Asian Civilizations 43 (2), pp. 1-42.

https://www.academia.edu/74028181/Notes_on_the_Elaboration_and_Transmission_of_Iconographic_Elements_in_Central_Asia_and_India_before_the_Kushans_Zoroastrian_Bird_Priests_Kinnaras_and_Sirens

Minardi, M. 2021. "Notes on the Elaboration and Transmission of Iconographic Elements in Central Asia and India before the Kushans: Zoroastrian 'Bird-Priests,' kinnaras and Sirens," East and West 2 (61), pp. 81-114.

p. 101: We may consider the hypothesis that the design, the concept behind the representation of the Zoroastrian “bird-priest” as a cock with a human head and arms wearing the padām and holding the barsom—i.e. the visual epiphany of the Sraošāvarǝz—may have been created in Chorasmia.

http://tiac.qau.edu.pk/publications/

Taxila Institute of Asian Civilization, Journal of Asian civilizations

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0o8u2MtauNLCCHVCuG1ytFUhQcmuvZntNT2EJJpRyvHd9T799ymwQu6sch8dVtkbtl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZWKKqjqIffa7hORVOAhDFxf-e3-vI4CILR7a9x9cL56Gv2g613-kRKK8C2PaOujehLQSjW1AgKdkJ0WTGzkPWalfG2Pkqr9K7xrJ1ksVh5b0nMGc2gPLTchyJTIKry0tJk&__tn__=%2CO%2CP-R

Chaniotis, A. 2005. War in the Hellenistic World. A Social and Cultural History, Oxford.

https://www.jstor.org/stable/24049142

Kidd, F., M. Negus Cleary, V. N. Yagodin, A. Betts and E. Baker Brite. 2004. "Ancient Chorasmian Mural Art," Bulletin of the Asia Institute New Series 18, pp. 69-95.

Spengler III, R. N., Peters, C., Richter, K. K., Mir Makhamad, B., Stark, S., Fernandes, R., et al. 2022. "When did the chicken cross the road: archaeological and molecular evidence for ancient chickens in Central Asia," Research Square, 1340382/v1. doi:10.21203/rs.3.rs-1340382/v1.

https://www.academia.edu/36024821/The_Akchakhan_kala_Wall_Paintings_New_Perspectives_on_Kingship_and_Religion_in_Ancient_Chorasmia?auto=download&email_work_card=download-paper

Betts, A., V. N. Yagodin, F. Grenet, F. Kidd, M. Minardi, M. Bonnat, and Stanislav Kkhashimov. 2012. "The Akchakhan-kala Wall Paintings: New Perspectives on Kingship and Religion in Ancient Chorasmia," Journal of Inner Asian Art and Archaeology 7, pp. 125-165.

https://www.jstage.jst.go.jp/article/orient1960/30and31/0/30and31_0_309/_pdf

Katsumi Tanabe. 1995. "Nana on Lion. -East and West in Sogdian Art," Orient XXX-XXXI, pp. 309-334.

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ Akchakhan-kala ΧΟΡΑΣΜΙΑΣ (Akchakhan-kala, 1st c. BCE-1st c. CE)

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0Y14N82b4azuZhaCRXzB13VtEG8GFQAPsVDrwaMKhGtDuczJR2L7bYg6yzwWnD7dcl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZWf5092jBNtEat5zidUfHpfCFwVfGJfltljkBAB-xESRYzNHuJWI-NuTCN-Px0_DUG-mk1clAyJk3skG5JkcjMlDeN1og2gXTopNPNYDM7ZnrfpVS5dPW7ZVx0iN7DDKI4&__tn__=%2CO%2CP-R

https://www.jstor.org/stable/26358182

Kidd, F. and E. Baker Brite. 2015. "Colour in Context: Status Indicators and Elite Dress in Pre-Islamic Central Asia," Arts Asiatiques 70, pp. 33-48. 

https://www.academia.edu/109553812/A_carved_ivory_cylinder_from_Akchakhan_kala_Uzbekistan_Problems_of_dating_and_provenance?ri_id=18210

Betts, Α., J. Dodson, U. Garbe, F. Bertuch, G. Thorogood. 2016. "A carved ivory cylinder from Akchakhan-kala, Uzbekistan: Problems of dating and provenance," Journal of Archaeological Science: Reports 5, pp. 190–196.

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: 050124

SHUNGA DYNASTY AND ITS HELLENISTIC CONNECTION

 Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ SHUNGA ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ

The Shunga kingdom [NOTE000] 

Magadha was the nucleus of the Shunga kingdom, which succeeded the Mauryan. The kingdom extended westward to include Ujjain and Vidisha. The Shungas came into conflict with Vidarbha and with the Yavanas, who probably were Bactrian Greeks attempting to move into the Ganges valley. The word yavana derives from the Prakrit yona, suggesting that the Ionians were the first Greeks with whom the Persians and Indians came into contact. In later centuries the name Yavana was applied to all peoples coming from western Asia and the Mediterranean region, which included the Romans, Persians, and Arabs. The Shunga dynasty lasted for about one century and was then overthrown by the Brahman minister Vasudeva, who founded the Kanva dynasty, which lasted 45 years and following which the Magadha area was of greatly diminished importance until the 4th century CE.

Necklace Bead and Pair of Pendants in the Shape of an Auspicious Symbol[NOTE005]

Χάνδρα από περιδέραιο και κρεμαστό κόσμημα με το σχήμα ευοίωνου συμβόλου [NOTE005]

These exceptionally fine pieces of gold jewelry would have been strung on a necklace. The auspicious symbols on either side of the egg-shaped bead are in the form of full blown lotus flowers with the seed pods carefully detailed, and trident-shaped forms decorated with stylized palmette motifs emanate down from the lotuses.

Αυτά τα εξαιρετικά ωραία χρυσά κοσμήματα αρχικώς αποτελούσαν μέρη περιδεραίου. Τα ευοίωνο σύμβολα και στά δύο άκρα της ωοειδούς χάνδρας διαθέτουν την μορφή των πλήρως ανεπτυγμένων ανθέων λωτού με τους σπόρους να απεικονίζονται με μεγάλη λεπτομέρεια και εικόνες triratna - τρίαινας σε φυτικό ύφος ...

Ερώτημα: ποιός κατασκεύασε αυτά τα αριστουργήματα διαθέτοντας την καλλιτεχνική αρτιότητα αλλά και την γνώση της τεχνικής repoussee και κοκκιδώσεως? Την απάντηση δίδει η Sengupta ονομάζοντας την τέχνη της ‘Sunga’ ως Greco-Buddhist![NOTE010] .. early Greco-Buddhist ‘Sunga’ style

The following question arises: who made these masterpieces with the artistic perfection but also the knowledge of the repoussee and granulation technique? The answer is given by Sengupta calling Greco-Buddhist the art of Sunga!

Yaksa / Άτλας που κρατά το κιγκλίδωμα με κορινθιακούς κίονες, Madhya Pradesh (?), Περίοδος Shunga (2ος-1ος αιώνας π.Χ.), Musee Guimet.[NOTE015]

Baluster-holding yakṣa, Madhya Pradesh, Shunga period (2nd–1st century BCE). Guimet Museum.

Ac. Nr. MMA 1981.398.3–.4, 1st c. BC[NOTE020]

Hinged Armlet, 1st c. Sirkap, MMA 1987.142.291 [NOTE025]

Pair of Ear Plugs with Hamsas (Wild Geese), 1st c., Gandhara, MMA 1987.142.291 & 1987.142.290a, b[NOTE030]

Pendant With Shri [NOTE035]

Pendant With Shri

Pendant with Shri, circa 100s. A conflation of local and Hellenistic divinities, this goddess exemplifies abundance and prosperity. Like Tyche, she holds a cornucopia, overflowing with fruits and bounty, but it is in the form of a lotus flower, associated with the local Indian goddess of good fortune, Shri. To further emphasize this association, she holds a lotus flower in her right hand as well. Creator Godefroid de Huy (Netherlandish), circle of. (Photo by Heritage Arts/Heritage Images via Getty Images, https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/pendant-with-shri-circa-100s-a-conflation-of-local-and-news-photo/1183194882?adppopup=true)

Shunga era plaques showing mermaids (2ⁿᵈ century BCE, Chandraketugarh, India[NOTE040]

Portrait of a donor, Sarnath, Uttar Pradesh, Maurya, 3rd–2nd century B.C. Sandstone, 19.1 by 10.2 by 15.2cm. Collection: National Museum, New Delhi.[NOTE050].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[NOTE000]. Brittanica, s.v. The Shunga kingdom.

[NOTE005]. John L. Severance Fund 1973.66, <https://www.clevelandart.org/art/1973.66>, Gold Necklace Bead and Pair of Pendants in the Shape of an Auspicious Symbol, c. 150 BC Uttar Pradesh ή Madhya Pradesh, Shunga period (187-78 BC).

[NOTE010]. Sengupta 2019, p. lxxxviii.

[NOTE015]. Yaksa / Άτλας που κρατά το κιγκλίδωμα με κορινθιακές στήλες, Madhya Pradesh (?), Περίοδος Shunga (2ος-1ος αιώνας π.Χ.), Musee Guimet. Wikipedia, s.v. Shunga Empire.

[NOTE020]. Lerner 1984, p. 20. Metropolitan Museum of Art, ac. nr. 1981.398.3–.4, 1st c. BC. <https://www.metmuseum.org/art/collection/search/39676?searchField=All&amp;sortBy=Relevance&amp;ft=India%2c+Bombay+School&amp;offset=0&amp;rpp=20&amp;pos=2>

[NOTE025]. Behrendt 2007, p. 16, cat. nr. 11. Hinged Armlet, 1st c. Sirkap, MMA 1987.142.291. 

[NOTE030]. Behrendt 2007, p. 16, cat. nr. 12a, b. Pair of Ear Plugs with Hamsas (Wild Geese), 1st c., Gandhara, MMA 1987.142.291 & 1987.142.290a, b.

[NOTE035]. <https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/pendant-with-shri-circa-100s-a-conflation-of-local-and-news-photo/1183194882?adppopup=true>)

[NOTE040]. https://gurlic.com/history. In the first plaque we see two men standing with a large fish net near the tree to catch the mermaid. The second plaque depicts the capture of the mermaid. The first plaque shows a mermaid swimming in a lake, holding what could be a mirror or a flower. A throng of people have gathered on the shore. They are looking at her as if she was an unusual spectacle. A nobleman or chieftain has arrived at the scene on his horse-drawn chariot. One of his assistants is pointing out the mermaid to him. We can see three men standing on the shore with (what appears to be) a big fishing net hanging over their shoulders.

[NOTE050]. Οι μελετητές της πρώιμης Ινδίας προσδιόρισαν κάποτε οποιεσδήποτε ανώνυμες αποδόσεις ενός ανθρώπου ως προσωποποιημένο πνεύμα της φύσεως. Ωστόσο, είναι πλέον σαφές ότι προσωπογραφίες ατόμων υπήρχαν παράλληλα με εικόνες θεοτήτων της φύσεως. Οι κεφαλές που φαίνονται εδώ ανασκάφηκαν το 1914 στο Sarnath, τον τόπο του πρώτου κηρύγματος του Βούδα. Καθεμία είναι ξεχωριστή ως πρός τα χαρακτηριστικά του προσώπου και του ύφους της κομμώσεως, υποδηλώνοντας ότ πρόκειται περί προσωπογραφίας. Σκαλισμένες με αυτοπεποίθηση σε αιχμηρά επίπεδα που ρίχνουν βαθιές σκιές, ιδανικές για τοποθέτηση σε εξωτερικό χώρο, και οι δύο φορούν τουρμπάνι με σχέδια και πλεγμένα μαλλιά. Η Mauryan βόρεια Ινδία βρισκόταν σε στενή διπλωματική επαφή με τους ιρανικούς και ελληνιστικούς πολιτισμούς, στους οποίους η προσωπογραφία είχε καθιερωμένη θέση. Αυτές οι κεφαλές από το Sarnath μπορεί στη συνέχεια να αντιπροσωπεύουν βουδιστές δωρητές υψηλού επιπέδου. Βλ. 'Tree and Serpent: Early Buddhist Art in India, 200 BCE–400 CE' at the MET' http://www.alaintruong.com/archives/2023/07/18/39975155.html 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

The Cleveland Museum of Art. Handbook of the Cleveland Museum of Art 1978. Cleveland.

(Reproduced: p. 286: https://archive.org/details/CMAHandbook1978/page/n306/mode/2up)

The Cleveland Museum of Art. Handbook of the Cleveland Museum of Art 1991. Cleveland. (Reproduced: p. 11: https://archive.org/details/CMAHandbook1991/page/n26/mode/2up)

https://www.academia.edu/40814664/Buddhist_Jewels_in_Mortuary_Cult_Magic_Symbols

Sengupta, A. R. 2019. Buddhist Jewels in Mortuary Cult: Magic Symbols. Delhi.

(Reproduced: Vol. 1, P. 28, fig. 1.46; Vol. 2, P. 520, fig. a; Mentioned: Vol. 1, P. 25)

https://www.metmuseum.org/art/metpublications/The_Lotus_Transcendent_Indian_and_Southeast_Asian_Art_from_the_Samuel_Eilenberg_Collection

Lerner, M., S. Kossak, eds., 1991. The Lotus Transcendent: Indian and Southeast Asian Art from the Samuel Eilenberg Collection (Metropolitan Museum of Art),  New York.

https://www.metmuseum.org/art/metpublications/The_Flame_and_the_Lotus_Indian_and_Southeast_Asian_Art_from_the_Kronos_Collections

Lerner, M. 1984. The Flame and the Lotus: Indian and Southeast Asian Art from the Kronos  Collections (Metropolitan Museum of Art), New York.

https://www.metmuseum.org/art/metpublications/The_Art_of_Gandhara_in_The_Metropolitan_Museum_of_Art

Behrendt, K. A., ed. 2007. The Art of Gandhara in the Metropolitan Museum of Art (The Metropolitan Museum of Art), New York. 

https://archive.org/details/THEGREEKSINASIA2015ByJOHNBOARDMAN/page/n257/mode/2up

Boardman, J. 2015. The Greeks in Asia, Thames & Hudson.

https://books.google.com/books/about/Mythical_Animals_In_Indian_Art.html?id=ELnMAOzBzd0C

Krishna Murthy, K. 1985. Mythical Animals in Indian Art, New Delhi.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 171123

http://www.hellenicaworld.com/Greece/Art/Ancient/en/GrecoBuddhistArt.html

The art of the Sunga

Examples of the influence of Hellenistic or Greco-Buddhist art on the art of the Sunga empire (183-73 BC) are usually faint. The main religion, at least at the beginning, seems to have been Brahmanic Hinduism, although some late Buddhist realizations in Madhya Pradesh as also known, such as some architectural expansions that were done at the stupas of Sanchi and Bharhut, originally started under King Ashoka.

This Sunga-period balustrate-holding Atalante Yaksa from the Sunga period (left), adopts the Atalante theme, usually fulfilled by Atlas, and elements of Corinthian capital and architecture typical of Greco-Buddhist friezes from the Northwest, although the content does not seem to be related to Buddhism. This work suggests that some of the Gandharan friezes, influential to this work, may have existed as early as the 2nd century or 1st century BC.

Other Sunga works show the influence of floral scroll patterns, and Hellenistic elements in the rendering of the fold of dresses. The 2nd century BC depiction of an armed foreigner (right), probably a Greek king, with Buddhist symbolism (triratana symbol of the sword), also indicates some kind of cultural, religious, and artistic exchange at that point of time.

MMA 1992.129

MMA 1987.142.376

Una placca erotica intagliata in avorio è conservata all'Ashmolean Museum a Oxford (Acc. No. EA1998.39)

Boardman 2015, p. 258: Η Bodh Gaya ήταν το μέρος όπου ο Βούδας έλαβε φώτιση και έπρεπε να εφοδιαστεί καλά με ναούς. Η πρώιμη, από την περίοδο Sunga, έχει πολλά κλασικά χαρακτηριστικά – το νέο ύφος πτυχωτού χιτώνα, καθώς και μια ποικιλία θεμάτων για κυκλικά διακοσμητικά (roundel), όπως γοργόνα, κένταυρος και φτερωτός ελέφαντας [72].273

Bodh Gaya was where the Buddha received enlightenment and was to be well provided with temples. The early one, from the Sunga period, has many classical features - the new styles of folded drapery, and a variety of subjects for roundels including a mermaid, centaur and winged elephant[72]273

 

Krishna Murthy 1985, pp. 36-37

11. Half-Maiden and Half-Snake (Mermaid) 

This type of mythical animal occurs in the sculptures of Barhut56 (Fig. V, 88) and Sanchi.57 One of the pilasters at Sanchi reveals this type of composite figures. They are shown as half woman with serpent hood and half snake with fishtail and with hands clasped in prayer. In Indian mythology this figure also arose in the same way as that of makara. Probably, the sculptor had the Greek Echidna58 in his mind while portraying this half maiden and half snake. Echidna was a sea-monster of the Greeks and daughter of Chrysaor and Callirrhoe. Her home was the country of the [] Arimi in Cilicia. Echidna, half woman and half serpent in Greek legend, became, by Typhon, the mother of the Chimaera, of the many-headed dog Orthus, of the dragon who guarded the apples of the Hesperides, of the Colchian dragon, of the Sphinx, of Cerberus of Scylla, of the Lernacan Hydra, of the eagle which consumed the liver of Prometheus and of the Nemeart lion. She was killed in her sleep by the hundred-eyed Argus. 

pp. 36-37:Αυτός ο τύπος μυθικού ζώου {ενν. η γοργόνα} εμφανίζεται στα γλυπτά του Barhut (Εικ. V, 88) και του Sanchi. Μία από τις παραστάδες στο Sanchi αποκαλύπτει αυτόν τον τύπο σύνθετης μορφής. Παρουσιάζονται ως μισή γυναίκα με κουκούλα φιδιού και μισό φίδι με ουρά ψαριού και με τα χέρια ενωμένα σε στάση προσευχής. Στην ινδική μυθολογία αυτή η μορφή προέκυψε επίσης με τον ίδιο τρόπο όπως αυτή της makara. Πιθανότατα, ο γλύπτης να είχε στο μυαλό του την ελληνική Έχιδνα ενώ απεικόνιζε αυτό το όν κατα το ήμισυ γυναίκα και κατα το υπόλοιπο φίδι. Η Έχιδνα ήταν ένα θαλάσσιο τέρας των Ελλήνων, κόρη του Χρυσάορος και της Καλλιρρόης. Η κατοικία της ευρίσκετο στην χώρα των Αρίμων στην Κιλικία. Η Έχιδνα σύμφωνα με τον ελληνικό μύθο ήταν γυναίκα κατά το ήμισυ  και φίδι κατά το υπόλοιπο, γέννησε δε από τον Τυφώνα την Χίμαιρα, τον πολυκέφαλο σκύλο Όρθο, τον δράκο που φύλαγε τα μήλα των Εσπερίδων, τον Κολχικό δράκο, την Σφίγγα, τον Κέρβερο της Σκύλλας, την Λερναία Ύδρα, τον αετό που κατέτρωγε το ήπαρ του Προμηθέα και τον Λέοντα της Νεμέας. Σκοτώθηκε στον ύπνο της από τον Άργο με τους εκατό οφθαλμούς.

 ... Η Χίμαιρα που απεικονίζεται στα σπάλαια Ajanta αποτελεί επίσης δάνειο από την Ελλάδα. {p. 69}

The Eleusinian Mysteries & Endless-Knot in Buddhist Art

The Eleusinian Mysteries & Endless-Knot in Buddhist Art, Arputharani Sengupta

ΒΑΚΧΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΕΙΚΟΝΙΖΟΥΣΑ ΤΗΝ ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΟ ΜΕΘΥΣΜΕΝΟ (Tokyo National Museum)

Περιτοιχισμένη από τον Ποσειδώνα και από δακτυλιοειδή ιερά όρη, η ινδική υποήπειρος διαθέτουσα το σχήμα του Δέλτα και περιβαλλόμενη από νήσους είχε στρατηγική σημασία για τα Νέα Ηλύσια. Η ουράνια μουσική των θείων αοιδών (Gandhrvas) αιωρείτο ανάμεσα στις ευωδιάζουσες Gandhara και Mathura, όπως η Αρκαδία επήγαζε μέλι και κρασί. Μεταξύ των πολυάριθμων συστάδων νεκροπόλεων, το Amaravati που ανεβαίνει στον Τροχό του Χρόνου (Kalachakra) συνιστά ένα μοναδικό μνημείο για τους Αθανάτους. Πολύ συχνά στα τοξοειδή ανάγλυφα των Βουδιστικών ιερών χώρων (viharas) θα συναντήσουμε ορχούμενες νύμφες (apsares) και ερωτικά ζεύγη να αποπνέουν ευχάριστον ερωτισμό, κεντρικό στην Ελληνο - Βουδιστική ταφική λατρεία. Ο σπόρος για τον εκπληκτικό σχηματισμό αυτής της λατρείας βλάστησε σε μια εποχή που το διεθνικό εμπόριο και τα θρησκευτικά δόγματα ακολούθησαν αμφότερα τις ρωμαϊκές λεωφόρους που σχεδιάστηκαν για τον παγκόσμιο αποικισμό. Σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο, η ανακάλυψη μιας αρχαϊκής γης που περιβάλλεται από τον Ωκεανό εξηρτάτο από την άνθηση του εμπορίου της Οδού του Μεταξιού και την χαλιναγώγηση των μουσώνων. Οι γεωγραφικές συνθήκες φαίνεται να παρέχουν μια διαδρομή διαφυγής από τον Άδη και ένα ιδανικό υποβοήθημα για την άνοδο προς τον Όλυμπο ή τον Ουρανό. Διαφορετικά, είναι δύσκολο να διακρίνουμε γιατί η παλαιά παράδοση των δύο χιλιετιών των ελληνικών μυστηρίων που ευδοκιμούσε μέσα στον ιερό θύλακά της πήρε ξαφνικά την επεκτατική διαδρομή του ολοκαίνουργιου ανταγωνιστή της που κηρύττει ένα εναλλακτικό δόγμα λυτρώσεως, αναγεννήσεως και αιώνιας ζωής. Προφανώς οι περιστάσεις φάνηκαν ευνοϊκές για τους Έλληνες ως λαό για την δημιουργία ενός εναλλακτικού σύμπαντος, μίας ιεράς κρύπτης πολύ μακριά από τις Ρωμαϊκές κατακτήσεις. Ο γεωγραφικός στόχος φαίνεται να ετέθη από τις πολιτικές όσον και θρησκευτικές αβεβαιότητες της εποχής. Το δόγμα της λυτρώσεως, της αναγεννήσεως και της ένδοξης μεταθανάτιας ζωής υπήρξε κοινό σε όλους, και ακριβώς για αυτόν τον λόγο οι πιστοί στα Αιγυπτιακά και Ελευσίνια Μυστήρια, τον Μιθραϊσμό και στον Ορφισμό αφομοιώθηκαν εύκολα στους κόλπους του Χριστιανισμού. Έως την εποχή του θριάμβου του Χριστιανισμού κατά τον τέταρτο αιώνα η τελευταία Βουδιστική λατρεία που ιδρύθηκε στην ανατολικότερη γωνία πέρα από τον τότε γνωστό κόσμο παρήκμασε και εξαφανίστηκε μαζί με τις αρχαίες θρησκείες στην Δύση.

Σύγχρονη με τον νεοπαγή Χριστιανισμό, η απίστευτα πλήρως διαμορφωμένη Ελληνο - Βουδιστική λατρεία σε μια απομακρυσμένη γωνιά κατακλύζεται από το ίδιο είδος ανησυχιών, όπως η κοινή πολιτιστική ταυτότητα εν μέσω διαφορετικών γλωσσών και εθνικών ταυτοτήτων που ρέουν μέσω της βορειοδυτικής παραμεθόριας περιοχής και της βόρειας Ινδίας. Οι λύσεις στον πανεθνισμό του ελληνικού πολιτισμού αποκαλύπτουν ποιοί είναι οι ενδιαφερόμενοι. Το ενοποιητικό στοιχείο συνίσταται από μία νέα γραφή και κοινή γλώσσα. Τα παλαιότερα διατάγματα που είχαν χαραχθεί επί λίθου είναι στα Αραμαϊκά, Ελληνικά και Πρακριτικά, αποτελώντας ένα μείγμα αυτών και άλλων γλωσσών που μετατρέπονται σε μια συγχωνευμένη γλώσσα. Στον διδακτικό - εκπαιδευτικό δίαυλο του Βουδισμού Mahayana μια συλλογή ιστοριών αναγεννήσεως που ονομάζεται Jatakam[c] ξετυλίγει τις προηγούμενες ζωές του Βούδα στα θαυμάσια τοπία των Benares. Το σώμα των παραβολών Jatakam εκπεφρασμένων σε γλώσσα Pali της Σρι Λάνκα είναι διαφορετικό από την παράδοση της Theravada στη λογοτεχνία του Pali. Και οι δύο αποκλείουν σαφώς την χρονολόγηση του πρίγκιπα Siddhartha του Kapilavastu (πρωτεύουσας των Shakya) στην περίοδο της Περσίας των Αχαιμενιδών και του Πυθαγόρα της Σάμου (570-495 π.Χ.). Η ιστορία του Siddhartha που σημαίνει ‘αυτός που έχει επιτύχει έναν στόχο’ έχει συλλογική υποδήλωση. Στην πραγματικότητα, όλα τα ονόματα που εισήγαγε η Ελληνο-Βουδιστική ταφική λατρεία και γενικά αρκετές νέες λέξεις στην Prakrit επινοούνται με κρυφή σημασία με την πρόθεση να αποκλείσουν τους άγνωστους από το Μυστήριο. Η θαυματουργή ζωή του Gautama Buddha στην Prakrit έκδοση του Buddha-Carita που χρονολογείται στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. προέρχεται από το Xinjiang. Ακόμη και η πηγή της Σανσκριτικής που απαγγέλλει την παράξενη Άμωμο Γέννηση του Βούδα και το Όνειρο της Maja υπήρξαν αποκλειστικώς μη αναγιγνωσκόμενα αντίγραφα που διατηρήθηκαν λατρευτικά σε υπόγεια πέτρινα θησαυροφυλάκια στην Κεντρική Ασία και το Gilgit. Υπάρχουν τα συναρπαστικά ταξίδια της ζωής που συνδέονται με υπερφυσικές συναντήσεις στον ουρανό και την γη ενός τέτοιου είδους τόσον εξαιρετικού που ανήκει στο δικό του μοναδικό είδος, αυτό του Βιβλίου των Νεκρών. Με την αρχαία Αιγυπτιακή τελετή Τα Μάτια Ορθάνοικτα (Eyes Wide Shut) αναλαμβάνουμε την επιχείρηση Dream Making του Βουδισμού Mahayana Buddhism, όπου το ολονύκτιο θαύμα των πετρόχτιστων αρχοντικών και των νεκροπόλεων που είναι εφοδιασμένοι με ομοιώματα του Βούδα ενδεδυμένου τον χιτώνα του γίνονται δεκτά με εκπληκτική ευπιστία.

The Aristocratic Women, Illustration of the tale of 'The Necklace of Thread', From the Maha-Ummagga Jataka ?, Pakistan, Gandhara region, 2nd c., Sculpture, Gray schist, ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΚΑΙ ΚΟΡΗ ;)

Η Βουδιστική σχολή Theravada απαγορεύει την ανάγλυφη εικόνα, αντίθετα αυτή η εκδοχή πνευματικού θρησκευτικού κινήματος, ομοιάζουσα πολύ με τους Εσσαίους (Θεραπευταί και Κουμρανίτες), προτιμά τoν Ενορατικό Διαλογισμό (Vipasana) διδασκόμενο σε μεγάλο βαθμό μέσω του διαυγούς πνευματικού λόγου που καταγράφηκε στη λογοτεχνία Gandhara και Pali. Από την άλλη πλευρά, ο Βουδισμός Mahayana, ως αποτέλεσμα λαϊκής επιταγής, συνιστά μιαν επέκταση των Βακχικών Ελευσινίων Μυστηρίων προσαρμοσμένων στις μεταβαλλόμενες εποχές. Οι Ελευσίνιες μυήσεις στα Μυστήρια συνεχίστηκαν στην ελάσσονα και στην μείζονα εκδοχή τους επί δύο χιλιετίες. Η μείζων μύηση ελάμβανε χώραν ολιγότερο συχνά, ενώ η λαϊκιστική έλασσων ούσα προσβάσιμη σε όλους τους Ελληνόγλωσσους πραγματοποιείτο σε ετήσια βάση. Η Mahayana, κατά λέξιν η Μεγάλη Λέμβος, ήταν μια δημοφιλής ταφική λατρεία ανήκουσα στο κλίμα της νέας εποχής. Κινούμενη στα πλαίσια του αναθεωρητικού κύματος η σχολή Mahayana του Βουδισμού καθιερώθηκε ως μία ελκυστική ταφική τέχνη και αρχιτεκτονική. Η Mahayana, επιτυχούσα εκπληκτική παγκόσμια εμβέλεια, απετέλεσε παράδειγμα του λαϊκιστικού Ελάσσονος Τρόπου για την επίτευξη της ‘μαγικής’ αθανασία, επί παραδείγματι με τον Amitabha (Buddha) ο οποίος κατείχε τεράστια λάμψη και είχε μακρότατη ζωή. Η εξίσου φλογερή Hinayana (αυτολεξεί η Μικρά Λέμβος) μαρτυρεί ότι η εγκράτεια και ο στοχασμός αποτελούν τον Μείζονα Τρόπο. Ο Βουδισμός Hinayana είναι ένα φιλοσοφικό κίνημα που κινείται προς τα εμπρός σε ένα στενή και δύσβατη ατραπό για να μάθει ουσιαστικά για τη Samsara, δηλαδή πώς να διαρρήξει τον κύκλο θανάτου και αναγεννήσεως και να αποφευχθούν τα δεινά που υφίστανται οι αδαείς. Η διχοτομία στο Mahayana και το Hinayana γεφυρώνεται από τον ‘Βούδα τον Πεφωτισμένο’ και την δέσμευση ότι θα θεραπεύσει την ανθρώπινη ασθένεια με εντελώς διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχουν πολλαπλοί Βούδες στην ανταλλαγή ιδεών. Η Mahayana που εξυπηρετεί τους αναχωρούντες είναι μια εσωτερική λατρεία που ασχολείται με την μαγική θεραπεία μετά τον θάνατο (θεραπεύω). Ένα διαβαθμισμένο σύστημα εκκινήσεως είναι κοινό και στα δύο ρεύματα. Η πρόοδος στην Hinayana από τον αρχάριο έως τον Maha Thera [a] ή The Great Elder είναι ανάλογα με τα Ελληνικά Μέγας και Τέρας που σημαίνει Βασιλιάς / Αρχηγός του νησιού Θήρας στο Αιγαίο. Περίπου το 631 π.Χ. μια ομάδα μεταναστών από την Θήρα ίδρυσε την Κυρήνη, αρχαία ελληνική αποικία στην Λιβύη. Για δύο αιώνες η νέα πόλη άνθισε αφού βασίλευσαν εκεί οκτώ γενεές της δυναστείας του Βάττου, πρώτου τους βασιλέα. Μεταξύ των λιμένων που καθιέρωσαν υπήρξε η Βερενίκη (Berenike / Banghazi) η οποία είχε στενούς δεσμούς με τη Βουδιστική Νότια Ασία. Η Βερενίκη των Εσπερίδων της Λιβύης δεν πρέπει να συγχέεται με την Βερενίκη ή Βερενίκη Τρωγλοδυτών, έναν αρχαίο λιμένα της Αιγύπτου στην δυτική ακτή της Ερυθράς Θάλασσας. Αρχαιολογική αποστολή από το Πανεπιστήμιο του Ντελαγουέρ με επικεφαλής τον Steven E. Sidebotham βρήκε ινδικά προϊόντα στη ρωμαϊκή συνοικία της Βερενίκης καθώς και ένα θραύσμα αγγείου που έφερε γράφημα σε Tamil Brahmi ‘Κόρα’, έναν τίτλο για την Περσεφόνη που προέρχεται από την ελληνική λέξη κόρη.[b] Η ελληνική βασίλισσα του κάτω κόσμου είναι κυριολεκτικά ‘κόρη του θανάτου’ ή Virgo Mortis στο Λατινικά.

Ο Sartre επιβεβαιώνει ότι κάθε εποχή έχει τις δικές της ανάγκες, σε κάθε εποχή οι συνθήκες της ιστορίας επιλέγουν ένα έθνος, μια φυλή, μια τάξη για να αναλάβουν τον πυρσό δημιουργώντας καταστάσεις που μπορούν να εκφραστούν ή να γίνουν κατανοητές μόνον μέσω της τέχνης και της λογοτεχνίας. Η ξαφνική, ξέφρενη προσπάθεια να ανασκαφούν τα τεχνητά σπήλαια σε εκτεταμένες περιοχές της Κεντρικής και Νότιας Ασίας αποδεικνύει τη μεταφορά τεχνολογίας. Οι άνεμοι του μετασχηματισμού μεταμορφώνουν τα ζωγραφισμένα αρχοντικά του σπηλαίου και ρέουν απόκοσμα μέσα από μια υγρή ατελείωτη νύχτα αμέτρητων σπηλαίων και καταρρέουν υπόγειους διαδρόμους που κάποτε αντηχούσαν με λατρευτικά τελετουργικά. Βεβαίως πριν από την ανακάλυψη αυτών των αρχαιολογικών θαυμάτων, οι Βουδιστικές σπηλιές υπήρχαν μόνον στην φαντασία. Παρ’ όλα αυτά οι πιστοί του Μίθρα στον Ρωμαϊκό κόσμο ονόμασαν τον τόπο λατρείας τους ‘Σπήλαιο’ ακόμα κι αν ήταν ή όχι και εστίασαν την αφοσίωσή τους στον Μίθρα σε ένα σπήλαιο πολύ παρόμοιο με το Σπήλαιο του Βούδα. Για οποιονδήποτε λόγο, τον 2ο αιώνα μ.Χ. η τάση να κατεβαίνουμε στα έγκατα της γης είχε εξαπλωθεί επί παραδείγματι στα υπόγεια της Παλμύρας και στις κατακόμβες της Ρώμης όπου οι πρώτοι Χριστιανοί κατέφυγαν γιά να λατρεύουν στα υπόγεια νεκροταφεία προφανώς για να αποφύγουν την δίωξη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[a]. Μοναχός και μελετητής, Τheravada Buddhist, γεννηθείς το 1898.

[b]. A Tamil Brahmi graffito mentioning Korra, a South Indian chieftain; evidence that inhabitants from Tamil South India (which then included most of Kerala) were living in Berenike, <https://frontline.thehindu.com/other/article30180007.ece> . 

Σημειώνεται ότι η αναγέννηση της Περσεφόνης συμβολίζει την αναγέννηση της φυτικής ζωής αλλά και την αιωνιότητα της ζωής εν γένει. Στην Κίνα αναφέρεται: "There in the buried seed, the end of life is connected with a new beginning": The I Ching or book of changes, transl. Richard Wilhelm p.45.

[c]. Το σώμα των jatakas περιλαμβάνει τις 550 προηγούμενες μετενσαρκώσεις του Βούδα, σε ανθρώπινη μορφή ή ζώου, έως την τελική γέννηση του πρίγκηπα Siddhartha η οποία συνοδεύτηκε από την φώτισή του, θέτοντας τέλος στον αέναο κύκλο αναγεννήσεων (Dehejia 1990, p. 374).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Tay, W. 1975. "Between Kung and Eleusis: "Li Chi", The Eleusinian Rites, Erigena and Ezra Pound," Paideuma: Modern and Contemporary Poetry and Poetics 4 (1), pp. 37-54.

Dehejia, V. 1990. "On Modes of Visual Narration in Early Buddhist Art," The Art Bulletin 72 (3), pp. 374-392.

Sengupta, A. . "The Eleusinian Mysteries & Endless-Knot in Buddhist Art," <https://www.academia.edu/38679645/The_Eleusinian_Mysteries_and_Endless_Knot_in_Buddhist_Art> (24 June 2022).

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 28.05.21

PAZYRYK

 

Ο περίφημος τάπητας του Pazyryk

Έφιππος πολεμιστής της στέπας (επιτοίχιο ύφασμα τάφου 5 του Pazyryk, Altai)[NOTE1]

Τάπητας από τον τύμβο 5 του Pazyryk (προσαρμογή - ανακατασκευή χρωμάτων)

Λεπτομέρεια του τάπητα

Η περιοχή της παράλιας Μαύρης Θάλασσας, ιδιαίτερα δε το βόρειο τμήμα της, απετέλεσε ζώνη όπου οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ νομάδων και Ελλήνων υπήρξαν έντονες. Αξιομνημόνευτο και ενδεικτικό τεκμήριο τέτοιων αλληλεπιδράσεων, μάλιστα δε με αναφερόμενη πηγή τους νομάδες και αποδέκτη την Ελληνιστική τέχνη, αποτελεί η – θρυλούμενη – από μέρους των Μακεδόνων της Ελληνιστικής περιόδου υιοθέτηση διακοσμητικών θεμάτων των νομάδων! Πρόκειται για την καινοτομία στολισμού του ανδρώνα – χώρου εστιάσεως – Ελληνιστικών οικιών με μωσαϊκό του οποίου τα πρώτα, τουλάχιστον, θέματα υποστηρίζεται ότι αντλήθηκαν από τάπητες των νομάδων, τα λεγόμενα βαρβάρων υφάσματα, Eur. Ion. 1159,[9_204] ίσως δε για αυτόν τον λόγο οι Ρωμαίοι απεκάλεσαν τα μωσαϊκά με τον όρο opus barbaricum![9_205]

Εικ. 9_27: Τάπητας από τον τύμβο 5 του Pazyryk

Η διάχυση αυτή των διακοσμητικών θεμάτων μέσω των ταπήτων των ποιμενικών πληθυσμών ή με άλλα μέσα άγγιξε ακόμη και την Κίνα, όπου στοιχεία τους υιοθετήθηκαν για την διακόσμηση των αρμάτων του πρώτου Αυτοκράτορα, σε κεραμεικά πλακίδια του συγκροτήματος του τάφου του κ.α.![9_206] Την επαφή, άλλωστε, των ποιμενικών πληθυσμών με τον χώρο που έμελλε να αποτελέσει την Κίνα, ιδιαίτερα δε αυτών του πολιτιστικού κύκλου Pazyryk, επιβεβαιώνει η ανεύρεση στους τύμβους των ορέων Altai χαρακτηριστικών έργων Κινεζικής κατασκευής όπως μεταξωτών υφασμάτων, στιλπνών ξύλινων τεχνουργημάτων (lacquer), ορειχάλκινου καθρέπτη τύπου Τ κ.ά.[9_207]

Ύφασμα από τάφο του Pazyryk εικονίζον γυναίκες με πέπλο και θυμιατήρι (αριστ.), άνάλογο ομοίως από τους Δελφούς φερόμενο ομοίως από πεπλοφόρο (δεξιά)[9_207a]

Επιχειρώντας εν προκειμένω μια πιο αναλυτική, λεπτομερειακή και διεισδυτική θεώρηση θα προβούμε σε περαιτέρω παρατηρήσεις και θα αναφερθούμε στις υπάρχουσες διχογνωμίες επί του θέματος. Ο χώρος εστιάσεως των Μακεδονικών οικιών συνεδέετο με τα συμπόσια και την, μέσω αυτών, προβολή στα μάτια των προσκεκλημένων – συνδαιτημόνων. Τα ίδια τα επιδαπέδια μωσαϊκά έχει υποστηριχθεί ότι ήταν κατασκευασμένα ώστε να παρέχουν μιάν ελκυστική θέα στους συνδαιτημόνες οι οποίοι πλάγιαζαν σε ανάκλιντρα κατά μήκος των τοίχων του δωματίου.[9_208] Τα Μακεδονικά συμπόσια προέκυψαν ως μετεξέλιξη αυτών της κλασικής περιόδου, αμφότερα δε έχουν τις ρίζες τους σε πρακτικές της Εποχής του Χαλκού, όπου ο Salzmann τοποθετεί και το πρώτο δείγμα των υπό συζήτηση βοτσαλωτών μωσαϊκών.[9_209] Από την άποψη αυτή τα Μακεδονικά συμπόσια μικρή σχέση έχουν με παράλληλη πρακτική των νομάδων οι οποίοι βέβαια εστερούντο μόνιμων ενδιαιτημάτων ενώ και η σχετική συμποσιακή δραστηριότητα και κουλτούρα του οίνου υπήρξαν σε αυτούς απούσες .. Η συνήθεια, επί παραδείγματι, των Σκυθών να κατασκευάζουν κύπελλα πόσεως από το κρανίο των ηττημένων εχθρών τους, Hdt. 4.64-65, δεν έχει το ανάλογό του πουθενά στον Ελληνικό κόσμο[9_210] αποτελεί δε χαρακτηριστική απόδειξη του χάους που χώριζε την συμποσιακή πρακτική των νομάδων από αυτήν των Ελλήνων .. Εν πρώτοις λοιπόν το πολιτιστικό αλλά και το αρχιτεκτονικό πλαίσιο του μωσαϊκού του Μακεδονικού ανδρώνα διέφερε από των ταπήτων των νομάδων, οι οποίοι συχνά εχρησιμοποιούντο σε ταφικό πλαίσιο.[9_211]

Από την άλλη η άποψη ότι τα πρώτα ψηφιδωτά μωσαϊκά αντέγραψαν θέματα από τάπητες έχει τους υποστηρικτές αλλά και τους αντιπάλους της,[9_212] ενώ ερευνητές έχουν αναγνωρίσει Ελληνικές επιρροές ακόμη και σε αυτόν τον τάπητα του Pazyryk και σε λοιπά τεκμήρια των εκεί τύμβων! Στον τελευταίο έχουν αποδοθεί ποικίλες προελεύσεις, ενώ και η χρονολόγηση των ομώνυμων τύμβων Σκυθών / Σακών αρχηγών στα όρη Altai (σημερινό Καζακστάν και Μογγολία) είναι αμφιλεγόμενη, τοποθετούμενη ασαφώς μεταξύ πέμπτου και τρίτου αι. π.Χ.[9_213] Αν σημειώσουμε ότι η κατασκευή ψηφιδωτών μωσαϊκών έλαβε χώραν στα τέλη της κλασικής περιόδου κυρίως δε κατά την Ελληνιστική περίοδο,[9_214] τότε ο τάπητας του Pazyryk δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι απετέλεσε πηγή εμπνεύσεως για τους Έλληνες, χωρίς όμως αυτό να μπορεί να αποκλειστεί με βεβαιότητα .. Είναι χαρακτηριστικό εν προκειμένω ότι πρώϊμο ψηφιδωτό μωσαϊκό της Ολύνθου έχει χαρακτηρισθεί από τον ανασκαφέα του ως δείγμα προβαρβαρικόν, opus prae-barbaricum, ενώ από τον ίδιο θεωρήθηκε ως το αρχαιότερο δείγμα αφηρημένης τέχνης, χιλιετίες πρίν τον Kandinsky, άποψη που – όμως – αντιμετωπίσθηκε με συγκατάβαση από τον Ανδρόνικο![9_215] Επιμένοντας λίγο στο σημείο αυτό σημειώνουμε επιγραμματικά ότι στοιχεία ‘αφηρημένης τέχνης’ απαντώνται επίσης στο περιώνυμο μωσαϊκό από το Μέγαρον 2 του Γορδίου, χρνολογούμενο από τον ένατο / όγδοο αι. π.Χ.,[9_216] αλλά και σε αυτό της ασάρωτης οικίας από την Πέργαμο,[9_217] τεκμήρια τα οποία είναι ικανά για την αμφισβήτηση της απόψεως Ανδρόνικου![9_218] Άλλωστε πιθανά στοιχεία ‘αφηρημένης τέχνης’ φαίνεται να παρέχονται και από μωσαϊκά προερχόμενα από την Κόρινθο, το Ηράκλειον Καμπανίας (Herculaneim), το Δίον (Έπαυλη του Διονύσου) κ.α.[9_219] Επανερχόμενοι στο μωσαϊκό της ασάρωτης οικίας σημειώνουμε ότι αποτελεί έργο του ψηφοθέτη Σώσου από την Πέργαμο, σχετίζεται δε με την προκατάληψη ότι τα υπολείμματα τροφής στο πάτωμα προορίζονταν για τους θεούς. Αντίγραφο του παραπάνω έργο του Ηρακλίτου κοσμούσε Ρωμαϊκή οικία της περιόδου Αδριανού, τηρείται δε στο Μουσείο Βατικανού.[9_220]

Άλλο δείγμα από την Πέλλα, νεώτερο αυτό, εκτιμήθηκε ότι ακολουθεί τις συμβάσεις της ερυθρόμορφης αγγειογραφίας,[9_221] παρέχοντάς μας έτσι αποδείξεις για την ύπαρξη συνέχειας με το παρελθόν εκεί όπου μερίδα αρχαιολόγων ανακαλύπτει ρήξεις και αντιγραφές από τους νομάδες! Παραμένοντας στο ίδιο θέμα της ταυτοποιήσεως επιρροών σε τεκμήρια παραστατικής τέχνης σημειώνουμε τοιχογραφία προσομοιάζουσα σε επιτοίχιο κρεμαστό ύφασμα η οποία διακοσμούσε τάφο στο Δίον και έφερε χαρακτηριστική παράσταση λεόντων βαδιζόντων σε πομπή. Για το τελευταίο αυτό στοιχείο έχουν προταθεί αποκλίνουσες ερμηνείες από τους αρχαιολόγους. Έτσι η Judith Lerner του αποδίδει Αχαιμενιδική προέλευση,[9_222] ενώ ο Boardman το έχει συσχετίσει με παράλληλα από τον τύμβο 5 του Pazyryk,[9_223] αν και το θέμα εμφανίζεται επίσης σε χρυσοκέντητο υφαντό από τάφο του Κορωπίου, μάλιστα του πέμπτου αι. π.Χ![9_224]  

Από τον ίδιο ως άνω τύμβο 5 προέρχεται ένα διακοσμητικό εξοπλισμού ιπποσκευής (εξοπλισμός σαγματοποιίας) σαφώς εμπνευσμένο από το Ελληνιστικό κήτος.[ΝΟΤΕΖΖ] Κατά τον Minardi αυτό το στοιχείο, καθώς ο τύμβος χρονολογείται περί το 250 π.Χ., δείχνει επίσης την μετάδοση από την Κεντρική Ασία στις στέπες καθώς γνωρίζουμε ότι τέτοιοι Έλληνες δράκοι έφτασαν στην Ασία μαζί με τους Έλληνες.

Εικ. 9_29: Μωσαϊκό από το Μέγαρον 2 του Γορδίου

Αν και ο Rudenko υποστήριξε ότι δεν είχε εντοπίσει ίχνη Ελληνικής επιρροής στους τύμβους του Pazyryk,9_225 πλείστοι άλλοι παλαιότεροι και νεώτεροι ερευνητές διαφωνούν μαζύ του, παρέχοντας πληθώρα τέτοιων συσχετίσεων.9_226 Σύμφωνα με την Kawami οι Ελληνικές επιρροές στους νομάδες του Pazyryk συνήθως επισκιάζονται από την εξωτική φύση των έργων τέχνης. Η ίδια έχει υποστηρίξει την κατασκευή των σχετικών έργων τέχνης από τοπικούς καλλιτέχνες οι οποίοι όμως βασίζονταν στο Ελληνικό εικονιστικό θεματολόγιο,9_227 όμως άλλοι ερευνητές, όπως ο Gaebel, διατείνονται ότι τουλάχιστον τα έργα χρυσοτεχνίας του Pazyryk υπήρξαν Ελληνικά επιτεύγματα!9_228

Scythian Griffin holding a stag head in its beak.

From Pazyryk, Russian Altai mountains, 4th century B.C.

Saint Petersburg, State Hermitage Museum.

Ο αρπακτικός - επιθετικός γρύπας με αγκαθωτή / ιχθυόμορφη χαίτη θεωρείται τυπικώς Ελληνικό θέμα το οποίο μετανάστευσε ανατολικά με την μεσολάβηση και της Ελληνικής και Ελληνίζουσας Μαύρης Θάλασσας, απαντάται δε στους αρχαιότερους τύμβους 1 και 2 του Pazyryk.9_229 Η τετραπλή σπείρα η οποία έχει εντοπισθεί σε Ελληνιστικά υφαντά στην Δύση αλλά και στο λεκανοπέδιο Tarim απαντάται επίσης σε ένα από τα περιθώρια του ονομαστού τάπητα του Pazyryk!9_230 Άλλο χαρακτηριστικό τεχνουργημάτων από το Pazyryk, αλλά και από το Noin Ula, συνιστά η λεγομένη συγκεντρική σχεδίαση η οποία απαντά στα Ελληνιστικά μωσαϊκά από τον δεύτερο αι. π.Χ.9_231 

Μέδουσα - Bes από το Pazyryk & το Ιερό του Ώξου

Κόσμημα λαιμού απο τον τύμβο 2 του Pazyryk[NOTE_XX]

Χρυσός γρύπας από κόσμημα κομμώσεως[NOTE_XY]

Η επίδραση των Μακεδονικών μωσαϊκών στην εικονογραφία της Κίνας, ασκηθείσα μέσω των νομάδων ή άμεσα, φαίνεται ότι συνεχίσθηκε επί μακρόν, όπως άλλωστε δείχνουν αισθητικές επιλογές στο ένδυμα του ανδρός από το Yingpan. Πράγματι σε αυτό απαντούν έξι διαφορετικά σύνολα γυμνών μορφών και ζώων (αιγών και βοοειδών), εναλλασσόμενα με ροδιές. Η στάση και η συγκρότηση εν γένει αυτών των γυμνών ερώτων έχει κριθεί ως σαφώς δυτικού ύφους. Κάθε ένα από τα έξι σύνολα αποτελείται από ζεύγος αντωπών ανθρώπινων μορφών σε συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες στάσεις, φερουσών δόρυ ή ξίφος, με τις χλαμύδες να ανεμίζουν αναρτημένες από τους ώμους τους. Η στάση και η σύνθεση των μορφών εκτιμάται ως παρόμοια με αυτήν σε μωσαϊκό από την Οικία της αγαθής τύχης στην Όλυνθο καθώς και την Έπαυλη της απαγωγής της Ωραίας Ελένης και τον Οίκο του Διονύσου στην Πέλλα.[9_232] 

Κάλυμμα κεφαλής ανδρός (Pazyryk, Altai)[1000]

Θέματα ανθέων πάσης φύσεως προερχόμενα από το Ελληνικό κλασικό θεματολόγιο απαντούν επίσης στο Pazyryk.9_233 Η συνεχόμενη σπείρα εμφανίζεται στον δεύτερο τύμβο, όμως τα Ελληνικά υποδείγματά της εντοπίζονται μεταξύ άλλων σε Κορινθιακά ανάγλυφα αγγεία9_234 αλλά και σε Κερκυραϊκό σήμα,9_235 αμφότερα του εβδόμου / έκτου αι. π.Χ.

Σε δερμάτινο διακοσμητικό ιπποσκευής του Pazyryk 1 το κέντρο ανθεμίου κατέχει κεφαλή Μέδουσας,9_236 στοιχείο το οποίο συναντάται σε διάφορες θέσεις της νότιας Ρωσίας, όπως για παράδειγμα σε μεσόμφαλη φιάλη από το Kul Oba της Κριμαίας.9_237 Η κεφαλή στην φιάλη του Kul Oba έχει από μερίδα ερευνητών αποδοθεί στον θεό Bes, του οποίου η απεικόνιση ομοιάζει με της Μέδουσας, το θέμα δε παρέχει αφορμή για έναν σύντομο εμβόλιμο σχολιασμό των διαχρονικών και διαπεριφερειακών συσχετίσεων όπως αυτές εκδηλώνονται στις θρησκευτικές ιδέες και την τέχνη. Σημειώνεται εν προκειμένω ότι έχει εντοπισθεί ομοιότητα ως προς τα χαρακτηριστικά αλλά και την εικόνα τους μεταξύ του Αιγυπτιακού θεού Bes,9_238  της Χεττιτικής – Αιγαιακής θεάς Kubaba – Κυβήβης9_239 και της Μέδουσας.9_240 Η τελευταία, ανήκουσα στον Διονυσιακό κύκλο, εγνώρισε συν τω χρόνω μετασχηματισμούς και διαφοροποιήσεις, με την εκδοχή της ως επικίνδυνης καλλονής να αποτελεί θέμα πρόσφατης σχετικής εκθέσεως στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης,9_241 κατ’ αναλογίαν με την Kubaba – Κυβήβη της Εποχής του Χαλκού η οποία εν συνεχεία μετασχηματίσθηκε στην ευρέως δημοφιλή Κυβέλη. Αξίζει, επιπρόσθετα, να σημειωθεί ότι η τρομερή Μέδουσα έχει κατά περίπτωση συσχετισθεί με το θέμα των αποκομμένων κεφαλών, αφού και η ίδια έτσι θανατώθηκε από τον Περσέα, Ov. Met. 4.735-752! Σημειώνεται ότι το έθιμο αποκοπής των κεφαλών των εχθρών απετέλεσε χαρακτηριστικό των Σκυθών αλλά και άλλων φύλων, το δε σχετικό εικονογραφικό θέμα στην τέχνη έχει αποδοθεί με τον όρο têtes coupées.  Η εμφάνιση κεφαλών επί ρυτών και άλλων τεχνουργημάτων σε θέση ελαφρώς συνεστραμμένη εν σχέσει με την κατά πρόσωπο έχει επίσης συσχετισθεί κατά περίπτωση με την Διονυσιακή σφαίρα,9_242 παρέχοντας ακόμη μία συσχέτιση με τον πολυσήμαντο θεό. Από την άλλη η λατρεία του Bes φαίνεται ότι είχε αφομοιωθεί και από τους Έλληνες της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου, αφού ο επιγραμματοποιός Ηδύλος εμφανίζεται στο επίγραμμά του GP 4 να εγκωμιάζει κολοσσιαίο ρυτό - κρήνη οίνου στο σχήμα του θεού Bes, χρησιμοποιούμενο σε τελετουργίες προς τιμήν της Αρσινόης – Αφροδίτης στην πόλη Κάνωπο του Δέλτα του Νείλου πλησίον της Αλεξανδρείας.9_243 

Σε άλλο διακοσμητικό, αυτήν την φορά από τσόχα, υιοθετείται το άνθος λωτού εγγεγραμμένο στους σπειροειδείς βλαστούς του (βλαστόσπειρες),9_244 ενώ δεν λείπει και άνθινος σταυρός επίσης Ελληνικής επιρροής.9_245

  Εικ. 9_31: Ο άνδρας του Yingpan (δεξιά: λεπτομέρεια)

Το κέντρο του εδώ σχολιαζόμενου τάπητα του Pazyryk καταλαμβάνουν είκοσι τέσσερεις σταυροειδείς συνθέσεις, κάθε μία των οποίων αποτελείται από τέσσερα τυποποιημένα ανθίδια λωτού. Το διακοσμητικό θέμα με την σταυροειδή διάταξη έχει παραβληθεί προς αντίστοιχο Ασσυριακό του εβδόμου αι. π.Χ.,9_246 όμως ανάλογο θέμα συναντάται και στο Γόρδιον9_247 του έκτου αι. π.Χ. 

Εικ. 9_32: Σταυροειδές διακοσμητικό από το Νέο – Ασσυριακό ανάκτορο

Τρία διακεκριμένα φυτικά διακοσμητικά θέματα κατέχουν ιδιαίτερη θέση στο Κινεζικό καλλιτεχνικό θεματολόγιο και θα μας απασχολήσουν εδώ, μιάς και σχετίζονται με το Pazyryk και τους νομάδες, αφ’ ενός, καθώς και με την Ανατολική Μεσόγειο, αφ’ ετέρου. Πρόκειται γιά το άνθος του λωτού, το συμβατικό άνθος που είναι γνωστό ως ανθέμιο (palmette) και τους μίσχους ελικοειδούς σχήματος (βλαστόσπειρες). Σύμφωνα με μερίδα μελετητών αυτά τα στοιχεία αναπτύχθηκαν στην Αίγυπτο αν και τους αναγνωρίζεται και Αιγαιακή επιρροή,9_248 άλλοι όμως αποδίδουν την έμπνευση τους στο Αιγαίο,9_249 όπου εντοπίζεται μακρά και πλήρης συμβολικού περιεχομένου παράδοση υιοθετήσεως φυτικών θεμάτων.9_250 Πράγματι σύμφωνα με τον Cameron στην τοιχογραφία πομπής που πλαισιώνει το μνημειώδες κλιμακοστάσιο της Κνωσσού μία από τις μορφές μεταφέρει άνθη λωτού, ενώ διάσημες είναι και οι τοιχογραφίες με στεφάνους ανθέων σε τοιχογραφίες οικίας της Κνωσσού της ΥΜ Ι. Άλλωστε οι Μινωίτες φαίνεται ότι είχαν γνώση του άνθους του λωτού (Nymphaea caerulea)9_251 ενώ εξέχουσα υπήρξε η θέση του πλήρους συμβολισμών κρίνου στην Αιγαιακή εικονογραφία.9_252 Σε κάθε περίπτωση αυτά τα διακοσμητικά θέματα γνώρισαν γρήγορα ευρύτατη διάδοση,9_253 η απόδοση δε της αρχικής εμπνεύσεως στην μία ή την άλλη πηγή μοιάζει μερικές φορές να απηχεί περισσότερο την προδιάθεση των ερευνητών, παρά την σύνθετη και ασαφή αντικειμενική πραγματικότητα. Σε τοιχογραφίες από το ανάκτορο του Tukuti-Ninurta (1243-1207 π.Χ., βόρειο Ιράκ), πάνω από τα δέντρα και τις αντωπές αίγες παριστάνονται άνθη λωτού σε εμπρόσθια όψη εναλλασσόμενα με ρόδακες. Σύμφωνα με την Rawson αμφότερα τα διακοσμητικά διαθέτουν προϊστορία τόσον στην Αίγυπτο όσον και στην Κρήτη και θα μπορούσαν να αποτελούν δάνειο από αμφότερες. Πάντως ομοφωνία υπάρχει για το ότι αυτά εισήχθησαν στην Κίνα από το εξωτερικό, όμως η αποδοχή τους εκεί συνοδεύτηκε από τροποποιήσεις και προσαρμογές στο αναπτυσσόμενο Κινεζικό ύφος.9_254 

Τεκμήρια αποδεικτικά αλληλεπιδράσεων μεταξύ νομάδων (του κύκλου Pazyryk στην συγκεκριμένη περίπτωση), Κίνας και Ελλάδος αποδεικνύουν επιπρόσθετα την διάχυση και κυκλοφορία ζωϊκών διακοσμητικών θεμάτων. Από τον τρίτο τύμβο του Ak-Alakha προέρχεται διακοσμητικό από τσόχα με παράσταση γρύπα διαθέτοντος κεφαλή λέοντος, μυθικού θηρίου που παραπέμπει σε Αχαιμενιδικό υπόδειγμα.9_255 Το ίδιο βασικό θέμα απαντά σε ζεύγος λίθινων κερασφόρων λεόντων από το Luoyang, της περιόδου των Ανατολικών Han, όμως σε αυτό αναγνωρίζεται Ελληνιστική ή Βακτριανή επιρροή.9_256 Σε δερματοστιξία επί της σορού ταφείσας στον τύμβο Pazyryk 5 απεικονίζονται δύο τίγρεις και λεοπάρδαλη να επιτίθενται σε ελάφι και άλκη, η δε υιοθετούμενη εκεί καλλιτεχνική προσέγγιση εκτιμήθηκε ότι παραπέμπει σε Αχαιμενιδικά παράλληλα,9_257 ομοιάζουσα επίσης με τεκμήριο από την θέση Aluchaideng της ΒΔ Κίνας9_258 αλλά και με τεχνούργημα από τον θησαυρό των Σιφνίων στους Δελφούς! Ομοίως στο σώμα σορού από τον τύμβο Pazyryk 2 έχει εντοπισθεί δερματοστιξία με παράσταση μειξογενούς θηρίου που συνδέεται με το θεματολόγιο των νομάδων, με το τελευταίο να αποδίδεται στην Ινδοευρωπαϊκή κληρονομιά τους.9_259 Τα μειξογενή ή μυθικά, συνήθως δε οπληφόρα, πλάσματα απαντούν επίσης στην Ελληνική εικονογραφία,9_260 αλλά και ευρύτερα στην Ανατολική Μεσόγειο, βρήκαν δε τον δρόμο τους και στον κινεζικό χώρο.9_261 Στον τελευταίο συχνά συνδυάστηκαν με το ιδιόρρυθμο θέμα του νέφους,9_262 σε υφάσματα και άλλα τεχνουργήματα.

Εικ. 9_33: Μια τρισδιάστατη ανασύνθεση τμήματος δερματοστιξίας στο σώμα της σορού από τον δεύτερο τύμβο του Pazyryk

Αναφοράς αξίζει, τέλος, και άλλο τεκμήριο συσχετίσεως του Pazyryk, και μάλιστα του τύμβου 5, με την Ελλάδα.  Σε επιτοίχιο ύφασμα από ερέα (τσόχα) του προαναφερθέντος τύμβου παρίσταται καθιστή γυναικεία θεότης με το δεξί χέρι στην κεφαλή και το αριστερό να κρατά ανθισμένο κλάδο, την οποία πλησιάζει αγένειος και μυστακοφόρος έφιππος άνδρας.9_263 Η σκηνή συνιστά παράσταση της συζεύξεως – συνενώσεως (κοινωνίας) μεταξύ της καθιστής υπερέχουσας θεάς της βλαστήσεως – γονιμότητος και νέου παρέδρου, για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία για το ανάλογο Μινωικό θέμα.9_264  Η εικονογραφία παραπέμπει σε θρησκευτικά σχήματα με ευρεία διάδοση στην Ανατολική Μεσόγειο, διαθέτει δε και σαφείς ιρανικές επιδράσεις. Σύμφωνα με την προσέγγιστη της Ustinova η γυναικεία θεότης είναι η Αργίμπασα – Αφροδίτη Ουρανία ή Αφροδίτη Απατουριάς του Βασιλείου του Βοσπόρου.9_265

Εικ. 9_34: Νεκρικά προσωπεία από γύψο σε Σαρματική ταφή θήλεος και άρρενος στο Oglatkhty (Ρωσσία)

Εν κατακλείδι τα υπάρχοντα τεκμήρια βεβαιώνουν, πέραν πάσης επιφυλάξεως, την ζωντανή και γόνιμη αλληλεπίδραση μεταξύ του Ελληνικού πολιτισμού, των νομάδων του κύκλου Pazyryk και του Κινεζικού χώρου, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ευρύτατη κυκλοφορία διακοσμητικών θεμάτων, τεχνικών αλλά και ιδεών.

Από τον τάπητα του Pazyryk[100]

A 2,500-year-old mummy of a man, also known as the Horseman, with an elaborate tattoo of an elk covering his right shoulder. He was discovered in 1995 in a Pazyryk burial mound in Siberia’s Altai Mountains, Russia[1005]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

NOTE1. Ο έφιππος παρομοιάζεται με ανάλογη μορφή από τον λέβητα Gunderstrup (Farkas 1973, p. 85, figs. 10-11). Σημειώνεται ότι ο έφιππος κατευθύνεται πρός την καθήμενη θεότητα Αργίμπασα ή Αφροδίτη Ουρανία ή Αφροδίτη Απατουριάς του Βασιλείου του Βοσπόρου!

9_204. Wong 2016; Andronicos 1964, p. 288.

9_205. Wong 2017; Azarpay 1959. Ο Jobst ονομάζει τον συγκεκριμένο τύπο μωσαϊκού Ελληνικό opus barbaricum (Jobst 2017, p. 213).

9_206. Wong 2017; Azarpay 1959.

9_207. Bunker 1991.

9_207a. Rawson, J. 2006, p. 80, fig. 9. Το θυμιατήριο ανήκει σε μια παράδοση εκτεινόμενη από το Ιράν ως την Αίγυπτο και πιο δυτικά ως την Ελλάδα, την Ετρουρία και την Ρώμη, ανατολικά ως τους Σκύθες, καθώς και σε τμήματα στα βορειοδυτικά της Ινδικής υποηπείρου.

100. https://www.facebook.com/photo/?fbid=10225809397085149&set=a.10205609422498409&__cft__[0]=AZWe5MULY1ekgb_mf6vcviokol0E9B9Opcqc6QeRNEsHJhoBDojxg3sHRVJ5UPzDfsd48Zcta04cgjbG1nk66smYHHFHwqetz9-CgEWqb27uMVubYLYuLR3q8HxLDFAhB29-OJajJnYINgosD7djzXkSV1VJy1z37_STrcaWscuLaQ&__tn__=%2CO*F

9_208. Westgate 2002, p. 222.

9_209. Πρόκειται για επιδαπέδιο μωσαϊκό ανακαλυφθέν στην Τίρυνθα του δεκάτου τετάρτου αι. π.Χ. (Salzmann 1982, cat. No. 129).

9_210. Δεν κρίνεται σκόπιμο να επιχειρηματολογήσουμε κατά της απόψεως της Hobden ότι αυτή η πρακτική συνιστά εκδοχή αναλόγου επιθυμίας του Αχιλλέως σε βάρος του Έκτορος, Il. 22.346-7 (Hobden 2013, p. 86).

9_211. Schurmann 1982, p. 19.

9_212. Welch 1992, pp. 39-40, nn. 18, 19, 21. Μεταξύ των διαφωνούντων για την συσχέτιση ταπήτων και μωσαϊκών περιλαμβάνεται ο Salzmann (Salzmann 1982).

9_213. Ο Schurmann χρονολογεί τον τάπητα στον πέμπτο αι. π.Χ. (Schurmann 1982, p. 25), ενώ η Kawami χρονολογεί τους αρχαιότερους τύμβους 1 και 2 στον τέταρτο αι. το ενωρίτερο (Kawami 1991, p. 18). Ο Azarpay χρονολογεί ομοίως τούς τύμβους 1 και 2 μετά τις αρχές του τετάρτου αι. (Azarpay 1959, p. 339), ενώ o Jones τον τοποθετεί μεταξύ πέμπτου και τρίτου αι. (Jones 2009, p. 26). Χρονολογήσεις εντός του τρίτου αι. π.Χ. δίδονται στο σχετικό έργο της Unesco για τους τάφους των Altai (Francfort 2011a, p. 37).

9_214. Επί παραδείγματι μωσαϊκά έχουν ευρεθεί στην Όλυνθο, Πέλλα, Δίον, Πέργαμο, Δήλο, Πομπηία, Όλβία κ.α.

9_215. Andronicos 1964, p. 291.

9_216. Rose 2017; Darbyshire and Pezzati 2013.

9_217. Lavin 2005. 

9_218. Lavin 1990, pp. 18-19; Lavin 2005. 

9_219. Miller 1972, p. 352. Για το μωσαϊκό από την Έπαυλη του Διονύσου βλ. < http://romeartlover.tripod.com/Olimpo2.html#mosaic>

9_220. Μουσείο Βατικανού (αρ. 10132): <http://www.museivaticani.va/content/museivaticani/en/collezioni/musei/museo-gregoriano-profano/Mosaico-dell-asarotos-oikos.html>.

9_221. Andronicos 1964, pp. 289, 295.

9_222. Lerner 1991, pp. 11-12, n. 40.

9_223. Boardman 1970, p. 143, figs. 1, 2, 3; Andrianou 2012, p. 49.

9_224. Andrianou 2012, p. 49; Gleba 2008, p. 65. Τα τεκμήρια φυλάσσονται στο Μουσείο Victoria and Albert Museum στο Λονδίνο (αρ. T.220 to B-1953, βλ. <http://collections.vam.ac.uk/item/O166553/set-of-fragments-unknown/>).

[ΝΟΤΕΖΖ]. Μinardi 2020, p. 18.

9_225. Rudenko 1970, p. xxviii.

9_226. Francfort 2011a, p. 37.

9_227. Christopoulos 2015, p. 4.

9_228. Gaebel 2004, p. 52.

9_229. Kawami 1991, p. 17, nn. 9, 10; Azarpay 1959, p. 339; Lymer 2018, fig. 4.

9_230. Jones 2009, p. 26; Pfrommer 1993, p. 60, n. 704. 

9_231. Lavin 163, p. 200.

[NOTE_XX]. Rudenko 1970, pp. 107-108, fig. 50. 

[NOTE_XY]. BM 1897,1231.23 (Oxus hoard). 

9_232. Jones 2009, pp. 28-29, fig. 13; Dubbini 2014, p. 17; Jian Liu et al. 2011, p. 1763. Από την Έπαυλη της απαγωγής της Ωραίας Ελένης προέρχεται το μωσαϊκό του κυνηγίου της ελάφου ενώ από τον Οίκο του Διονύσου αυτό του λέοντος, βλ.  <File:8. The Stag Hunt mosaic from Pella.jpg > & <https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1b/8._The_Stag_Hunt_mosaic_from_Pella.jpg

Dosya:Lion hunt mosaic from Pella.jpg https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Lion_hunt_mosaic_from_Pella.jpg>.

9_233. Azarpay 1959, p. 339; Zhang He 2019, p. 55.

9_234. Azarpay 1959, p. 323; Weinberg 1954.

9_235. Azarpay 1959, p. 323, fig. 9; Weinberg 1954, p. 113, n. 86.

9_236. Azarpay 1959, p. 323, fig. 5; Grousset [1970] 2002, pp. 18-19.

9_237. Azarpay 1959, pp. 314, 323, 328. Η μεσόμφαλος φιάλη από το Kul Oba ευρίσκεται στο Μουσείο Ερμιτάζ, βλ. <https://www.theacropolismuseum.gr/en/content/scythian-heralds-hermitage-acropolis-museum>.

9_238. Κονιδάρης 2016, σελ. 123, σημ. 441. Ο Bes παραλληλίζεται με τον Ήφαιστο.

9_239. Κονιδάρης 2016, σελ. 35-36.

9_240. Leeming 2013, p. 26.

9_241. Βλ. <https://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2018/dangerous-beauty>.

9_242. Manassero 2008, pp. 91-94. 

9_243. Κονιδάρης 2021b. Στην Βάριζα οικοδομήθηκε οχυρωμένος Ελληνιστικός οικισμός ο οποίος άφησε έντονα τα ίχνη του σε ανασκαφικά ευρήματα όπως: κεραμεικά (όπως ιχθυοπινάκια, λάσανα και κρατήρες), Ινδο – Ελληνικά νομίσματα, ειδώλια. Στην πλησίον κείμενη Βουδιστική στούπα Amluk Dara έντονα είναι τα ίχνη Ελληνικής επιρροής, όπως τα αγάλματα του Ηρακλέους και Αφροδίτης τα οποία φυλάσσουν την είσοδο!

9_244. Olivieri and Filigenzi 2018, p. 77, fig. 8; Filigenzi 2019, p. 76, fig. 3.15; Di Castro 2015.

9_245. Kuttner 2005, p. 148, n. 26. Παράβαλε Ελληνιστικό γλυπτό του Bes φυλασσόμενο στο Museu Egipci (Barcelona), < https://www.livius.org/pictures/a/egypt/hellenistic-statuette-of-bes/>, καθώς και αγγείο στο σχήμα του Bes, φυλασσόμενο στο Allard Piersonmuseum, < https://www.livius.org/pictures/egypt/mit-rahina-memphis/memphis-bottle-in-the-shape-of-bes/>. 

9_246. Azarpay 1959, p. 324, fig. 15.

9_247. Pfrommer 1993, p. 60, fig. 45: c, n. 709.

9_248. Ανάγλυφη παράσταση από γύψο δίδουσα την εντύπωση τάπητα διαθέτει σταυροειδή διάταξη από κώνους πεύκου εναλλασσόμενους με άνθη λωτού, προέρχεται δε από το βόρειο Νέο – Ασσυριακό ανάκτορο του 645 π.Χ. Το τεκμήριο τηρείται στο Βρετανικό Μουσείο (BM 1856,0909.57), βλ. <https://www.bmimages.com/preview.asp?image=00354568001>.

9_249. Το τεκμήριο ανήκει στο Μουσείο Penn (Rose).

9_250. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το λεγόμενο Νειλοτικό τοπίο, το οποίο αποδίδεται στην Αίγυπτο (Marinatos 1993, p. 278, n. 29), όμως επ’ αυτού υπάρχει ισχυρή αντίκρουση. Για σχολιασμό των προκαταλήψεων των σχετικών με τον όρο Νειλοτικός βλ. Vlachopoulos and Zorzos και Κονιδάρη (Vlachopoulos and Zorzos 2014, p. 183; Κονιδάρης 2019a, σελ. 182).

9_264. Για την Αιγαιακή προέλευση της σπείρας βλ. Kantor και Κονιδάρη (Kantor 1947, p. 21; Κονιδάρης 2016, σελ. 66, 112, σημ. 312). Για παράδειγμα χρήσεως φυτικού διακόσμου με κρόκους, ανθίδια και κρίνους σε τεκμήριο από την Κνωσό της ΜΜ IIIb βλ. Evans (Evans 1921, p. 500, fig. 358). Για παραδείγματα χρήσεως σπειρών από την Αίγυπτο και την Κρήτη της ΥΜ περιόδου, βλ. Rawson (Rawson 1984, p. 205, fig. 181). Περισσότερα για τον συμβολισμό του κρίνου στον Ruck (Ruck 2019).

9_265. Warren 1985, p. 206.

9_266. Tully and Crooks 2015, p. 153.

9_267. Day 2011.

9_268. Rawson 1984, p. 210, fig. 186. 

9_269. Rawson 1984, p. 159.

9_270. Zhang Wen 2013, p. 106, figs. 13, 14.

9_271. Zhang Wen 2013, p. 106, fig. 15.

9_272. Francfort 2011a, p. 39. Παράβαλε το ανάγλυφο το οποίο κοσμούσε την αίθουσα ακροάσεων (Apadana ήτοι Υπόστυλος) της Περσεπόλεως, Livius s.v. Persepolis, Apadana, North Stairs, Central Relief.

9_273. Francfort 2011a, p. 39. Μεταλλικά ελάσματα με ζωικά ή ανθρωπομορφικά σχέδια καθώς και με γεωμετρικά σχήματα διακοσμούσαν ζώνες νομάδων όπως οι Xiongnu (Hun) και Xianbei (Sienpi) στην Βόρεια Κίνα κατά την περίοδο των δυναστειών Qin και Han. Βλ. επίσης την σημ. 9_70.

9_274. Bunker 1992, p. 101.

9_275. Bunker 1992, p. 102. Επί παραδείγματι σε σκύφο που εκτίθεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών Βοστώνης (MFA 20.18) απεικονίζεται νάνος με πενιχρά άκρα να γονατίζει ενώπιον πομπής (χορού) ανδρών οι οποίοι ιππεύουν στρουθοκαμήλους.

9_276. Bunker 1992, p. 111.

9_277. Zhang Wen et al. 2013, p. 100.

9_278. Αγένειος εμφανίζεται ο νέος Διόνυσος, ενώ τα καλώς ξυρισμένα πρόσωπα απετέλεσαν πρότυπο κατά την Ελληνιστική περίοδο (Trofimova 2010, p. 23).

9_279. Evans 1930, pp. 466-467, fig. 326; Κονιδάρης 2019a, σελ. 92, 104, σημ. 318, 368.

9_280. Ustinova 1998, p. 29. Για αναφορές στην Αφροδεείτη Ουρανίη Απατούρου μεδεούση ή στην Αφροδίτη Απάτουρο βλ. τις επιγραφές του Βοσπόρου: CIRB 1041 και 1045.

[1000]. Adams 2017. State Hermitage Museum, St Petersburg.

[1005]. https://static.gurlic.com/post-image/17315279771314249156639568764292.webp

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Rawson, J. 2006. “The Chinese Hill Censer, boshan lu : A Note on Origins, Influences and Meanings,” Arts Asiatiques 61, pp. 75-86.

https://crossasia-journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/ao/article/view/10616/10450

Lymer, K. 2018. "Griffins, Myths and Religion — a review of the archaeological evidence from ancient Greece and the early nomads of Central Asia," Art of the Orient 7, 9-25.

Adams, T. 2017. "Scythians: Warriors of Ancient Siberia review – magical riches," The Observer (Art), <https://www.theguardian.com/artanddesign/2017/sep/17/scythians-warriors-of-ancient-siberia-british-museum-review> (14 November 2021).

https://issuu.com/alf219/docs/the_metropolitan_museum_journal_v.0/77

Farkas, A. 1973. "Sarmatian Roundels ," The Metropolitan Museum Journal 8, pp. 77-89.

https://edspace.american.edu/silkroadjournal/wp-content/uploads/sites/984/2020/03/SR-v17-2019-low-res.pdf?fbclid=IwAR3m5oJzLbcS_250x1bVaMoys_nEbSofr-kK0PLXPPjI9y6S77jVpaX2vn8

Zhang He. 2019. "Knotted Carpets from the Taklamakan: A Medium ofIdeological and Aesthetic Exchange on the Silk Road, 700 BCE-700 CE," The Silk Road 17, pp. 36-64.

http://tiac.qau.edu.pk/journal-of-asian-civilizations-vol-43-no-2-december-2020/

Μinardι, Μ. 2020. "Achaemenid Echoes in the Wall Paintings of Akchakhan-Kala, Chorasmia,and their Broader Significance for Central Asia," Journal of Asian Civilizations 43 (2), pp. 1-42.

https://www.academia.edu/74028181/Notes_on_the_Elaboration_and_Transmission_of_Iconographic_Elements_in_Central_Asia_and_India_before_the_Kushans_Zoroastrian_Bird_Priests_Kinnaras_and_Sirens

Minardi, M. 2021. "Notes on the Elaboration and Transmission of Iconographic Elements in Central Asia and India before the Kushans: Zoroastrian 'Bird-Priests,' kinnaras and Sirens," East and West 2 (61), pp. 81-114.

p. 101: We may consider the hypothesis that the design, the concept behind the representation of the Zoroastrian “bird-priest” as a cock with a human head and arms wearing the padām and holding the barsom—i.e. the visual epiphany of the Sraošāvarǝz—may have been created in Chorasmia.

Rudenko, S. I. 1970. Frozen Tombs of Siberia: The Pazyryk Burials of Iron Age Horsemen, Univ. of California Press.

https://www.gettyimages.ae/photos/pazyryk

http://www.jstor.org/stable/498038

Golomshtok, E. A.  and M. P. Griaznov. 1933. "The Pazirik Burial of Altai," AJA 37 (1), pp. 30-45.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 050124