VILLA OF THE PAPYRI (HERCULANEUM): HOUSE OF PISSON or OF PHILODEMOS THE EPICOUREAN ?

 ΕΠΑΥΛΙΣ ΤΩΝ ΠΑΠΥΡΩΝ (ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ ή HERCULANEUM): ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ

ΠΙΣΩΝΟΣ ή ΤΟΥ ΦΙΛΟΔΗΜΟΥ (ΕΛΛΗΝΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΥ) ;

Η έπαυλις του Πίσωνος ή των Παπύρων, στο Ηράκλειον / Herculaneum υπήρξε κτήμα του Λουκίου Καλπούρνιου Πίσωνος Καισονίου (υπάτου το 58 π.Χ.- πεθερού του Ιουλίου Καίσαρα), ή του Έλληνος Φιλοδήμου του Επικουρείου,[5] φιλοσόφου από τα Γάδαρα ; Η έπαυλις θεωρείται μία από τις πιο πολυτελείς οικίες της πόλεως και όλου του Ρωμαϊκού κόσμου. Η πολυτέλειά της φαίνεται από την εξαίρετη αρχιτεκτονική της και από τον πολύ μεγάλο αριθμό εντυπωσιακών έργων τέχνης που ανακαλύφθηκαν εκεί: βρέθηκαν νωπογραφίες και γλυπτά, χάλκινα και μαρμάρινα, που αποτελούν τη μεγαλύτερη συλλογή Ελληνικών και Ρωμαϊκών γλυπτών, που ανακαλύφθηκε ποτέ σε ένα σύνολο. Η έπαυλις ευρίσκεται στην αρχαία ακτογραμμή, κάτω από τον Βεζούβιο, χωρίς κάτι να εμποδίζει τη θέα προς τη θάλασσα. Η άποψη ότι ιδιοκτήτης της υπήρξε πιθανόν ο δεύτερος στηρίζεται στην ανακάλυψη στα υπόγειά της πολλών παπύρων στην Ελληνική που απεδείχθησαν κατα μέγα μέρος έργα του φιλοσόφου ο οποίος είχε σπουδάσει στην Αθήνα, στον 'Κήπο' του Επικούρου, κατ' άλλην δε άποψη ο φιλόσοφος πράγματι έζησε στην έπαυλη επί μακρόν, αλλά ως προσκεκλημένος του Πίσωνος! Ο Φιλόδημος, επικούρειος φιλόσοφος και μαθητής του Ζήνωνος από την Σιδώνα, ίδρυσε μαζί με τον Σίρωνα, Επικούρεια Σχολή στο Παυσίλυπον της Νεαπόλεως. Στο πλαίσιο αυτής της σχολής διαμορφώθηκε ένας ευρύτερος πνευματικός κύκλος, μέσα από τον οποίο μυήθηκαν στην επικούρεια φιλοσοφία ο Βιργίλιος και ο Βάρρων, ενώ δεν αποκλείεται στον ίδιο κύκλο να ανήκαν ο Οράτιος, ο Λ. Βάριος Ρούφος και ο Πλώτιος Τούκκας. Η επικούρεια φιλοσοφία άλλωστε είχε κερδίσει στη Ρώμη πολύ περισσότερους οπαδούς από όσους ενδεχομένως θα ανέμενε κανείς για ένα φιλοσοφικό ρεύμα, απόμακρο από την καθημερινή ζωή. Ήταν η περίοδος των εμφυλίων πολέμων και πολλοί βρήκαν καταφύγιο στις επικούρειες αντιλήψεις, προκειμένου να κερδίσουν την πολυπόθητη γαλήνη. Ο Φιλόδημος, άλλωστε, δεν αποκλείεται να είχε προσαρμόσει ορισμένες διδασκαλίες του επικουρισμού στην ρωμαϊκή πραγματικότητα και κυρίως την απεξάρτηση της πολιτικής δράσεως από τον φιλοσοφικό στοχασμό. Σημειώνεται ότι στην 'Παλατινή' ή, καλλίτερα, 'Ελληνική' Ανθολογία (9.412) περιλαμβάνεται επίγραμμα του Φιλοδήμου αναφερόμενο στην έπαυλιν:

Ήδη και ρόδον εστί και ακμάζων ερέβινθος και καυλοί κράμβης, Σώσυλε πρωτοτόμου και μαίνη σαλαγεύσα και αρτιπαγής αλίτυρος και θριδάκων ούλων αφροφυή πέταλα. ημείς δ’ ούτ’ ακτής επιβαίνομεν ούτ’ εν απόψει γινόμεθ’ ως αιεί, Σώσυλε, το πρότερον΄ και μην Αντιγένης και Βάκχιος εχθές επαιζον, νυν δ’ αυτούς θάψαι σήμερον εκφέρομεν.

Τα τριαντάφυλλα έχουν κιόλας ανθίσει, τα ρεβίθια ωρίμασαν και τα πρώτα λάχανα, Σώσυλε, είναι έτοιμα για κόψιμο. 'Εχουμε ακόμα για το γεύμα μας φρέσκες σαρδέλες, φρέσκο αλμυρισμένο τυρί και λεπτά φύλλα ώριμου σγουρού μαρουλιού. Σήμερα όμως, Σώσυλε, δεν θα πάμε ούτε στην παραλία ούτε στο λόφο με θέα την θάλασσα, οπως κάναμε από Παλιά. Μόλις μέχρι χθες εκεί έπαιζαν ο Αντιγένης και ο Βάκχιος, σήμερα ομως πηγαίνουμε να τους θάψουμε. .. ακολουθεί προκλητικό γλυπτό Πανός με αίγα ..

Ο Πάν και θηλυκό αιγοπρόβατο, α' αι. μ.Χ., μάρμαρο (από την Καρράρα) με χρωστική ουσία. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νεαπόλεως, 27709. Φωτογραφία: Giorgio Albano

Το μαρμάρινο γλυπτό του Πανός, θεού του δάσους, σε ερωτική περίπτυξη με μια αίγα, ανακαλύφθηκε στην Έπαυλιν των Παπύρων το 1752. Αμέσως έγινε διαβόητο και ήταν ευρίσκετο πολύ εκτός ορίων, ορατό μόνο στους θόλους του βασιλικού ανακτόρου με ειδική άδεια του βασιλέως. Το αντικείμενο, απαράδεκτο για πολλούς, συχνά αντιπαραβλήθηκε με την εκλεπτυσμένη γλυπτική του.

Η ρητή εικόνα ήταν κοινή στην αρχαιότητα και η ρωμαϊκή τέχνη και λογοτεχνία προβαίνουν συχνά σε αναφορές στην σεξουαλική αναζήτηση και κατάκτηση. Μερικοί σύγχρονοι σχολιαστές έχουν ερμηνεύσει αυτό το γλυπτό ως απόδειξη της σεβασμού των Ρωμαίων προς την γενετική δύναμη του έρωτος, ενώ άλλοι το έχουν δει ως σάτιρα στην ζωώδη φύση των ανδρών.

Ερμαϊκή προτομή υπό Απολλωνίου του Αθηναίου, κατ' απομίμηση του Δορυφόρου του Πολυκλείτου[10]

Καθώς πολλά από τα γλυπτά της Επαύλεως φαίνεται να έχουν ομαδοποιηθεί θεματικά, είναι δελεαστικό να συνδέσουμε αυτό το έργο με τρεις προτομές που βρέθηκαν κοντά. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Δημήτριος Πολιορκητής απεικονίζεται με κέρατα, όπως ο Παν, και ήταν διάσημος για την ακολασία του. Μια άλλη προτομή αντιπροσωπεύει τον Έλληνα ποιητή Πανυάσση τον Αλικαρνασσέα. Θα μπορούσαν αυτά τα έργα να αποτελούν μέρος μιας αρχαίας εκθέσεως σχετικής με τον Πάνα;

Model showing the areas of the Villa discovered at various time. 2012[12]. Created by Mantha Zarmakoupi

ΡΩΜΑΙΚΟ ΧΟΙΡΙΔΙΟ ΜΑΣ ΜΕΤΑΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΗΔΟΝΙΣΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗς ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΔΗΜΟΥ [-1/+1 αι. (Museo Archeologico Nazionale di Napoli)][300]

ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ

Και ακριβώς στο περιβάλλον των ελληνιστικών ανακτόρων πραγματοποιείται ο κύριος μετασχηματισμός της αρχαίας ζωγραφικής, η οποία σταδιακά παύει να περιορίζεται σε αυτήν του πίνακος επί τρίποδος (καβαλέτου): μεγαλογραφίες μυθικού και ιστορικού - εορταστικού χαρακτήρος, που προορίζονται προηγουμένως αποκλειστικά για δημόσιους χώρους παραδείγματος χάρη, τα κύρια έργα του ΠΟΛΥΓΝΩΤΟΥ από την Θάσο στην Αθήνα του Κίμωνος, που επανεξετάστηκαν πρόσφατα στο όμορφο βιβλίο της Carinela Roscino τώρα σχεδιάζονται για να διακοσμήσουν τους τοίχους των μεγάλων τάφων της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ένα έθιμο που εξαπλώθηκε ραγδαία στον κόσμο της Χερσονήσου του Αίμου και στην Δύση: ειδικά στην Ετρουρία και την Απουλία, περιοχές που διέθεταν μια ήδη ενοποιημένη παράδοση τόσον στην ταφική ζωγραφική όσον και στην κεραμογραφία. Η επιβεβαίωση της ιδιωτικής πολυτέλειας που χαρακτηρίζει τους χώρους των Ελληνιστικών ανακτόρων μεταξύ του τελευταίου τρίτου του τέταρτου και του δεύτερου αι. π.Χ. και το οποίο στην συνέχεια επεκτείνεται μεταξύ των κυρίαρχων τάξεων ολόκληρου του ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΕΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, καθορίζει την γέννηση και την ανάπτυξη δύο νέων καλλιτεχνικών ειδών, που συνδέονται στενά μεσω της τεχνικής, της εικονογραφίας και του ύφους (στυλ) με την μεγάλη ζωγραφική: το ψηφιδωτό μωσαϊκό δαπέδου και τα πρώτα ζωγραφισμένα συστήματα διακοσμήσεως τοίχων από ψύψο. Είναι ακριβώς η διάδοση αυτών των δύο ειδών στην Δύση αυτή που επέτρεψε την διατήρηση πολλών από τα θέματα της μεγάλης ελληνικής ζωγραφικής, οι αντανακλάσεις των οποίων μπορούν να μελετηθούν πάνω από όλα στην πλούσια συλλογή τοιχογραφιών των κέντρων του Βεζουβίου, επίσης όπως στα πολυτελή ψηφιδωτά του ΙΙ-Ι αιώνα π.Χ. Η εμφάνιση στην Ιταλία και στην Σικελία του ψηφιδωτού μωσαϊκού και της επιτοίχιας ζωγραφικής διακοσμήσεως συνοδεύει και σηματοδοτεί τα στάδια της προοδευτικής διαδόσεως του ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ στην Δυτική Μεσόγειο και την συνάντησή της με την αναδυόμενη πολιτική-στρατιωτική δύναμη της Ρώμης, με διαφορετικούς τρόπους και χρόνους σε κάθε τομέα, εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο έντονης συζητήσεως. Το χρονολογικό ζήτημα παραμένει σήμερα ένα από τα βασικά εμπόδια στην κατανόηση των περίπλοκων φαινομένων της διαδόσεως της ελληνιστικής γλώσσας στη Δύση, στην ζωγραφική, καθώς και στην αρχιτεκτονική και στον αστικοποίηση. ...[200]

ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΥΛΙΝ ΤΩΝ ΠΑΠΥΡΩΝ: Σύμφωνα με τον Sauron, η Έπαυλις των Παπύρων αναπαράγει στον σχεδιασμό και την διακόσμηση της το ελληνικό γυμνάσιον, με σκοπό να θυμηθεί τον χαμένο κόσμο του Επικούρου, που ταυτίζεται με τον παραδείσιο κήπο των ευλογημένων στην Ορφική παράδοση. Ο Wojcik, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις ερμηνείες του De Petra, πρότεινε μια νέα ανάγνωση του διακοσμητικού προγράμματος ως επαναπροσδιορισμού της αντιθέσεως μεταξύ 'σχόλης' και μή (otium και του neg-otium).

Πιο πρόσφατα, οι Sheila Dillon και Valeria Moesch έχουν προσφέρει δύο νέες ερμηνείες των γλυπτών της Eπαύλεως, η οποία υπονομεύει την σύνδεση μεταξύ του Επικουρείου δόγματος και της διακοσμήσεως της Επαύλεως. Συγκεκριμένα, ο Dillon επεσήμανε ότι η πλειονότητα των αγαλμάτων της είναι προσωπογραφίες Ελληνιστικών ηγεμόνων, παρά την συνήθη πρακτική στα Ελληνικά πράγματα να εκτίθενται κυρίως προσωπικότητες όπως φιλόσοφοι, ποιητές και ρήτορες. Η παρουσία επομένως των προσωπογραφιών Ελλήνων βασιλέων και ηγετών θα μπορούσε να εξηγηθεί ως η επιθυμία του ιδιοκτήτου της Επαύλεως να συνδεθεί με το βασιλικό καθεστώς αυτών των χαρακτήρων - υποδηλώνοντας επίσης, μέσω της ταυτόχρονης παρουσίας αγαλμάτων Ελλήνων στοχαστών, τον ρόλο των φιλοσόφων ως συμβούλων των Ελληνιστικών βασιλέων. Σύμφωνα με τον V. Moesch "είναι πιθανό η βούληση του ιδιοκτήτη της Επαύλεως ήταν να ξαναδημιουργήσει το σενάριο ενός ελληνιστικού ανακτόρου στην οικία του, ενώ η αναφορά στη φιλοσοφία του Επικούρου δεν φαίνεται να είναι διακριτικό στοιχείο."

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[5]. Stanford Encyclopedia of Philosophy, s.v. Philodemus (https://plato.stanford.edu/entries/philodemus/); Damiani 2021.

[10]. Η στήλη ανεσκάφη από την Έπαυλη των Παπύρων. Signed by Apollonios of Athens (Greek, active 1st century B.C.)Herm bust of the Doryphoros of Polykleitos, 1st century B.C., fromthe Villa dei Papiri at Herculaneum. Su concessione Ministero dei Beni e delle Attività Culturali e del Turismo - Soprintendenza per i Beni Archeologici di Napoli - FotoLuigi SpinaEX.2015.1.24

[12]. Created by Mantha Zarmakoupi, <https://etc.worldhistory.org/education/villa-papyri/>.

[200]. Esposito 2011.

[300]. https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0JTi7njeRhUJepFVn2FNeko7KuJkfJEQzP42vEWgc1BVdtUqS2ptQuH3h5K8jQ8CJl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZWwF6w4fKd_ahotASwySwNPD_L8JkG-vm-9rExWKK29kWAOauygdL37FDrCcAoM6BCsxPHnEshdEhzMUdgKwWqFEr-ifaEV7sp1VO01QOj4rUD4QsRZf_bfV4_BOY4q5hta2l5I27ANbKcZ1JYV3Jt9G5nxpNTrHRDk_XoXctXsPw&__tn__=%2CO*F

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://www.aboutlibraries.gr/libraries/?fbclid=IwAR1_5tfH2uIP3hBfzzO0VJDstyty68IraRg4268PV7Py5NJKHQUJh8jidrg

https://www.youtube.com/watch?v=D3bRszrhhlg&feature=share&fbclid=IwAR0dROG-83Je7KEh6guHYm7KM2iJ549x_y465i6FfntvAO9V1-_k3jfoEMo

https://blogs.getty.edu/iris/tags/villa-dei-papiri/

Καραφυλλής, Ν. 2016. "1062. Η Βίλα Των Παπύρων," αείποτε <https://aeipote.blogspot.com/2016/05/1062.html?fbclid=IwAR1rnNCX8IPdifEpa6HtBk8_4IkVZUv_jnAMx3N9CLETdtD5E4kEewUXIKs> (15 Φεβρουαρίου 2021).

Buried by Vesuvius: Treasures from the Villa dei Papiri, <https://www.getty.edu/.../exhibit.../villa_papiri/inner.html> (15 February 2021).

https://www.academia.edu/1526579/19_M_P_Guidobaldi_D_Esposito_New_Archeaological_Research_at_the_Villa_of_the_Papyri_in_Herculaneum_in_M_Zarmakoupi_Ed_Villa_of_the_Papyri_at_Herculaneum_Archaeology_Reception_and_Digital_Reconstruction_Sozomena_Studies_in_the_Recovery_of_Ancient_Texts_vol_1_Berlin

Guidobaldi, M. P., D. Esposito. 2011. "New Archaeological Research at the Villa of the Papyri in Herculaneum," in The Villa of the Papyri at Herculaneum, ed. M. Zarmakoupi, Grermany, pp. 21-60.

https://brill.com/view/title/56676

Damiani, V. 2021. "Ink in Herculaneum: A Survey of Recent Perspectives," in Traces of Ink. Experiences of Philology and Replication, ed. L. Raggetti, Leiden / Boston, pp. 57-69.

https://edoc.tips/download/the-digital-model-of-the-villa-of-the-papyri-issues-of-reconstruction_pdf

Zarmakoupi, M. 2016. The virtual reality digital model of the Villaof the Papyri," pp. 181-213. 

https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110767711/html

Fleischer, K. 2022. Die Papyri Herkulaneums im Digitalen Zeitalter. Neue Texte durch neue Techniken – eine Kurzeinführung. The Herculaneum Papyri in the Digital Age: New Texts through New Technology – A Brief Introduction (Volume 21 in the series Hans-Lietzmann-Vorlesungen), DeGruyter.

https://www.academia.edu/1526565/2_Il_secondo_stile_nella_Villa_dei_Papiri_di_Ercolano_in_G_F_La_Torre_a_cura_di_Pittura_ellenistica_in_Italia_e_in_Sicilia_linguaggi_e_tradizioni_Atti_del_Convegno_di_Messina_24_25_settembre_2009_Roma_2011_pp_531_545

Esposito, D. 2011. "Il secondo stile nella Villa dei Papiri di Ercolano," in Pittura ellenistica in Italia e in Sicilia, linguaggi e tradizioni, Atti del Convegno di Messina (24-25 settembre 2009), ed. G. F. La Torre, Roma 2011, pp. 531-545.

https://books.google.gr/books?id=1hG4q10O1LQC&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false

https://www.academia.edu/377982/The_Villa_of_the_Papyri_at_Herculaneum_Archaeology_Reception_and_Digital_Reconstruction_Berlin_and_New_York_De_Gruyter_2010_

Zarmakoupi, M., ed. 2010. The Villa of the Papyri at Herculaneum: Archaeology, Reception, and Digital Reconstruction, De Gruyter.

https://ancphil.lsa.umich.edu/-/downloads/papyri/JankoRecentDevelopments.pdf

Janko, R. 2002. "The Herculaneum Library: Some Recent Developments," Estudios Clasicos 121, pp. 25-41.

https://iep.utm.edu/philodem/

Internet Encyclopedia of Philosophy, s.v. Philodemus

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0ULkdeLTtKLFUWaBQgEw1ffKyxDW9ygEo5C7iwVVYvR1VAX27UsnnJTAcZsZPUvuKl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZWfr7-g5_yH6iglpho7dbtDDuS7B6xYy9U_OWfJgaelfCX4-kaAr3yUEJgchOG4PeALA0htEO4QuEfyWyNejAuwETnSHQSsTkXMcW8waX0T-pLGopIJjZ41SVzDZAHa4pM&__tn__=%2CO%2CP-R

https://scrollprize.org/firstletters?utm_source=substack&utm_medium=email&fbclid=IwAR1wO1yStjmzfidga7LvkhH8NI4wP8VndyQNATMraGH1mpnEF5I6mGa4p8Q

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 140822