A placeholder for the love story of Phaedra and Hippolytus: What’s love got to do with it?
“Phèdre et Hippolyte” (1802, Pierre-Narcisse Guérin, 1774–1833)
§0. When Phaedra sees Hippolytus for the very first time, she is already falling in love with him. That is what Pausanias seems to be saying as he retells the myth. The ancient Greek word that he uses in this context is erasthēnai, which is conventionally translated as ‘fall in love with’. I think, however, that this translation can be misleading—unless the relevant contexts are explained from an anthropological perspective. I attempt such an explanation here. Relevant is an observation once advanced by the anthropologist Julian Pitt-Rivers (1970:870 n. 5) in an article he wrote for a Festschrift honoring Claude Lévi-Strauss: some “brave” person, he said, should write a study on the anthropology of love or, let me say it this way, of falling in love. I attempt here some preliminaries to such a study as I now proceed to ask this question: what’s love got to do with it?
§0. Όταν η Φαίδρα βλέπει τον Ιππόλυτο για πρώτη φορά, αισθάνεται ήδη ερωτευμένη μαζί του. Αυτό φαίνεται να λέει ο Παυσανίας καθώς διηγείται τον μύθο. Η αρχαία ελληνική λέξη που χρησιμοποιεί σε αυτό το πλαίσιο είναι ἐρασθῆναι, η οποία μεταφράζεται συμβατικά ως 'ερωτευμένος'. Πιστεύω, ωστόσο, ότι αυτή η μετάφραση μπορεί να είναι παραπλανητική - εκτός εάν τα σχετικά πλαίσια εξηγούνται υπό ανθρωπολογική προοπτική. Επιχειρώ εδώ μια τέτοια εξήγηση. Σχετική είναι μια παρατήρηση του ανθρωπολόγου Julian Pitt-Rivers[5] σε άρθρο που έγραψε για έναν αποχαιρετιστήριο τόμο προς τιμήν του Claude Levi-Strauss: κάποιος 'γενναίος' άνθρωπος, είπε, θα έπρεπε να γράψει μια μελέτη επί της ανθρωπολογίας της αγάπης ή, επιτρέψτε μου να το πω έτσι, 'του να ερωτευτεί κανείς'. Επιχείρησα εδώ να εκφράσω μερικά προκαταρκτικά για μιά τέτοια μελέτη, καθώς τώρα προχωρώ να θέσω αυτήν την ερώτηση: τι σχέση έχει η αγάπη με αυτό;
§1. In the city of Troizen (or Trozen: Barrett 1964:157), as Pausanias tells his readers (2.32.4), he saw the taphos ‘tomb’ of Phaedra, young wife of Theseus king of Athens. The queen, myth has it, had fallen in love with the young hunter and athlete Hippolytus, whose father was Theseus and whose late mother was Antiope, queen of the Amazons. This Antiope, as Pausanias retells the relevant myth at an earlier point in his narrative (1.2.1), had once upon a time fallen in love with Theseus, who abducted her and took her with him to Athens. Right away, I must ask my basic question about the very idea of ‘falling in love’ in these two interconnected love stories as we see them being retold by Pausanias. The question is, what’s love got to do with it?
§1. Στην Τροιζήνα,[10] όπως λέει ο Παυσανίας στους αναγνώστες του (Paus. 2.32.4), είδε τον τάφο της Φαίδρας, νεαράς γυναίκας του Θησέως, βασιλέως των Αθηνών. Η βασίλισσα, σύμφωνα με τον μύθο, ερωτεύτηκε τον νεαρό κυνηγό και αθλητή Ιππόλυτο, του οποίου πατέρας ήταν ο Θησεύς και μητέρα η Αντιόπη,[15] βασίλισσα των Αμαζόνων. Αυτή η Αντιόπη, όπως ο Παυσανίας επαναδιατυπώνει τον σχετικό μύθο σε ένα προηγούμενο σημείο της αφηγήσεώς του (Paus. 1.2.1), ερωτεύτηκε κάποτε τον Θησέα, ο οποίος την απήγαγε και την πήρε μαζύ του στην Αθήνα. Αμέσως, πρέπει να θέσω την βασική μου ερώτηση σχετικά με την ίδια την ιδέα του 'να ερωτεύεσαι' σε αυτές τις δύο διασυνδεδεμένες ιστορίες αγάπης, καθώς τις βλέπουμε να επαναδιατυπώνονται από τον Παυσανία. Το ερώτημα είναι, τι σχέση έχει η αγάπη / έρως με αυτό;
§2. The original Greek word that translators conventionally render as ‘fall in love with’ is erasthēnai, as we see for example in the version produced a hundred years ago by the Loeb Classical Library (Jones 1918). In my earlier work, in fact, that is the way I too regularly translated erasthēnai in my overall analysis of the myths centering on Hippolytus (H24H Hour 20). Lately, however, I have begun to question the accuracy of such a translation, as in the post for 2018.06.14, where I experimented with translating this way instead:
‘conceive a passion for’. Still, I am reluctant to give up altogether on the expression ‘fall in love with’, hoping to work out an explanation from an anthropological perspective that tracks correlations between
myth and ritual. As I argue, myths about ‘falling in love’ are correlated with myths about ‘dying of a broken heart’. And such correlation between such stories, I also argue, involves rituals of hero cult.
§2. Η αρχική ελληνική λέξη που οι μεταφραστές αποδίδουν συμβατικά ως 'ερωτεύομαι' είναι ἐρασθῆναι, όπως βλέπουμε για παράδειγμα στην έκδοση που δημοσιεύτηκε πριν από εκατό χρόνια από την Loeb Classical Library (Jones 1918). Σε προηγούμενες εργασίες μου, πράγματι, αυτός ήταν ο τρόπος που απέδιδα το ἐρασθῆναι στην συνολική μου ανάλυση του μύθου με επίκεντρο τον Ιππόλυτο (H24H Hour 20). Πρόσφατα, ωστόσο, άρχισα να αμφισβητώ την ακρίβεια μιάς τέτοιας μεταφράσεως, όπως στην ανάρτηση 2018.06.14, όπου πειραματίστηκα με την μετάφραση ως εξής: 'συλλαμβάνω ένα πάθος για'. Ακόμα, είμαι απρόθυμος να εγκαταλείψω εντελώς την έκφραση 'ερωτεύομαι', ελπίζοντας να διαμορφώσω μιάν εξήγηση υπό ανθρωπολογική προοπτική η οποία να ακολουθεί τους συσχετισμούς μεταξύ μύθου και τελετουργίας. Όπως υποστηρίζω, οι μύθοι για το 'ερωτεύομαι' συσχετίζονται με τους μύθους για τον 'θάνατο μιάς ραγισμένης καρδιάς'. Και αυτή η συσχέτιση μεταξύ τέτοιων ιστοριών, υποστηρίζω επίσης, περιλαμβάνει τελετουργίες της λατρείας του ήρωος.
Female “goddess” figure carved into an oak tree. Cae Mabon Retreat Centre, Snowdonia, Wales. Photo via Flickr.[16]
§3. Pausanias at 2.32.4 highlights a detail about Phaedra: her taphos or ‘tomb’ in Troizen is located next to a myrtlebush—and it was there, as Pausanias says earlier at 2.32.3, that Phaedra saw Hippolytus for the very first time:
{2.32.3} In the other part of the enclosure [peribolos] is a racecourse [stadion] named
after Hippolytus, and looming over it is a temple [nāos] of Aphrodite [invoked by way of
the epithet] Kataskopiā [‘looking down from above’]. Here is the reason [for the epithet]: it
was at this very spot, whenever Hippolytus was exercising naked [gumnazesthai], that
she, feelinganeroticpassionfor [erân] him, used to gaze away [apoblepein] at him from
above. Phaedra did. A myrtlebush [mursinē] still grows here, and its leaves—as I wrote at
an earlier point—have holes punched into them. Whenever Phaedra wasfeelingtherewasnowayout [aporeîn] and could find no relief for her eroticpassion [erōs], she would take
it out on the leaves of this myrtlebush, wantonly injuring them.
§3. Ο Παυσανίας στο Paus. 2.32.4 επισημαίνει μια λεπτομέρεια για την Φαίδρα: ο τάφος της στην Τροιζήνα ευρίσκεται δίπλα σε έναν θάμνο μυρτιάς και ήταν εκεί, όπως ανέφερε ο Παυσανίας ενωρίτερα στο 2.32.3, όπου η Φαίδρα είδε τον Ιππόλυτο για πρώτη φορά:
Paus. 2.32.3: Στο άλλο μέρος του περιβόλου ευρίσκεται μια ιπποδρομία / στάδιον [stadion] στο οποίο έχει δοθεί το όνομα του Ιππολύτου, και πάνω από αυτό υψώνεται ένας ναός της Αφροδίτης Κατασκοπίας ['κοιτάζουσας προς τα κάτω από ψηλά', κατοπτεύουσας]. Αυτός είναι ο λόγος [για το επίθετο]: ήταν σε αυτό το σημείο, όπου ο Ιππόλυτος ησκείτο γυμνός [γυμνάζοιτο], και εκεί εκείνη τον είδε ερωτικά [ἐρῶσα], όταν συνήθιζε να τον κοιτάζει από μακριά και ψηλά. Η Φαίδρα το έκανε. Μία μυρτιά εξακολουθεί να μεγαλώνει εδώ, και τα φύλλα της - όπως έγραψα σε ένα προηγούμενο σημείο - έχουν τρυπήματα στο εσωτερικό τους Όποτε η Φαίδρα αισθανόταν ότι δεν υπήρχε διέξοδος [ἠπορεῖτο] και δεν μπορούσε να βρει ανακούφιση για την ερωτική διέγερσή της [ἔρωτι], τότε κατέφευγε στα φύλλα της μυρτιάς, αυτοτραυματιζόμενη σκοπίμως.
Here is what Pausanias had said even earlier about this myrtlebush:
{1.22.2} When Theseus was about to marry Phaedra, he did not wish, in case he had
children, for Hippolytus either to be ruled by them or for Hippolytus to be king [basileuein]
instead of them, and so he sent him [= Hippolytus] to Pittheus [in Troizen] to be raised
there to become the future king of Troizen. Sometime later, Pallas and his sons rebelled
against Theseus. After killing them he [= Theseus] went to Troizen for purification
[katharsia], and Phaedra first saw Hippolytus there. Conceivingapassion [erasthēnai] for
him she madecontrivances [bouleuein] that resulted in death. The people in Troizen have
a myrtlebush [mursinē] that has every one of its leaves pierced with holes; they say that
it did not grow originally in this way, the holes being the resultcreated [ergon] by two
causes. One was the saturationoflonging [asē] that she felt in her eroticpassion [erōs]
and the other was the pin [peronē] that Phaedra wore in her hair
Εδώ είναι αυτό που ανέφερε ο Παυσανίας ακόμη νωρίτερα για αυτήν την μυρτιά:
{1.22.2} Όταν ο Θησέας επρόκειτο να παντρευτεί την Φαίδρα, δεν ήθελε, σε περίπτωση που αποκτούσε παιδιά, ούτε ο Ιππόλυτος να κυβερνηθεί από αυτά ούτε και ο Ιππόλυτος να καταστεί βασιλεύς αντί γι 'αυτούς, και έτσι τον έστειλε [τον Ιππόλυτο] στον Πιτθέα [στην Τροιζήνα] για να μεγαλώσει εκεί και να γίνει ο μελλοντικός βασιλιάς της Τροιζήνος. Κάποια στιγμή αργότερα, ο Παλλάς και οι γιοι του επαναστάτησαν εναντίον του Θησέα. Αφού τους σκότωσε, [= Θησέας] πήγε στον Τροιζήνα για κάθαρση, και η Φαίδρα είδε εκεί για πρώτη φορά τον Ιππόλυτο. Αισθανθείσα ερωτικά έλαβε αποφάσεις οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο. Οι άνθρωποι στην Τροιζήνα έχουν μία μυρτιά που όλα τα φύλλα της είναι γεμάτα με τρύπες · υποστηρίζουν ότι ο θάμνος δεν διέθετε αυτό το χαρακτηριστικό από την αρχή, οι δε οπές δημιουργήθηκαν από δύο αιτίες. Η μία ένα ήταν ο πόνος που ένιωθε λόγω της ερωτικής διαθέσεώς της και η άλλη ήταν η περόνη την οποία φορούσε η Φαίδρα στα μαλλιά της.
I see here indications of a hero cult for Phaedra, as reflected in such details as the use of the verb ἀπορεῖν at 2.32.3, which I translate ‘she wasfeelingtherewasnowayout’. There was no way out for Phaedra to escape from her erotic passion, just as there was no way out for Hippolyte to escape from her sorrow:
{1.41.7} Near the heroshrine [hērōion] of Pandion is the tomb [mnēma] of Hippolyte. I
will write down [graphein] the kinds of things that the people of Megara say with regard to
her. When the Amazons, having made war against the Athenians because of Antiope, were
defeated by Theseus, most of them met their death in the fighting, but Hippolyte, the
sister of Antiope and on this occasion the leader of the women, escaped with a few others
to Megara. Having failed so badly with her army and feeling disheartened [athumōs
ekhein] at her present situation, given that she felttherewasnowayout [aporeîn] with
regard to getting back home in safety [sōtēriā] to Themiskyra, she died in her sorrow
[lupē]. And, now that she was dead, the people of Megara buried her. The shape [skhēma]
of her tomb [mnēma] is like an Amazonian shield [aspis].
Βλέπω εδώ ενδείξεις μιας ηρωικής λατρείας για την Φαίδρα, η οποία φαίνεται να αντανακλάται σε λεπτομέρειες όπως η χρήση του ρήματος ἀπορεῖν στον 2.32.3, το οποίο μεταφράζω 'έχω την αίσθηση ότι δεν υπήρχε διέξοδος'. Δεν υπήρχε διέξοδος γιά την Φαίδρα όσον αφορά στο ερωτικό πάθος της, όπως δεν υπήρχε διέξοδος και για τόν Ιππόλυτο γιά να ξεφύγει από την λύπη:
{1.41.7} Κοντά στο Ηρώον του Πανδίωνος ευρίσκεται το μνήμα του Ιππολύτου. Εγώ θα γράψω γιά τα λεγόμενα των Μεγαρέων γιά αυτήν. Όταν οι Αμαζόνες έκαναν πόλεμο εναντίον των Αθηναίων λόγω της Αντιόπης, ηττήθηκαν από τον Θησέα, οι περισσότεροι δε από αυτούς ευρήκαν τον θάνατο στην μάχη, αλλά η Ιππολύτη, αδελφή της Αντιόπης και με την ευκαιρία αυτή ηγέτης των γυναικών, δραπέτευσε με μερικές άλλες καταφυγούσα στα Μέγαρα. Έχοντας αποτύχει τόσον άσχημα από πολεμική άποψη αισθάνθηκε απογοητευμένη [ἀθύμως] για την σημερινή της κατάσταση, δεδομένου ότι ένιωθε ότι δεν υπήρχε διέξοδος διαφυγής από αυτήν [ἀπορεῖν], αναφορικά με την επιστροφή της με ασφάλεια στο σπίτι της στην Θεμίσκυρα, και έτσι πέθανε από την λύπη της. Αφού πέθανε, οι Μεγαρείς την έθαψαν, το δε σχήμα του μνήματός της είναι αυτό της ασπίδας των Αμαζόνων.
§4. Like Phaedra, Hippolyte has a tomb, as we see in this passage, and the tomb here is an explicit sign of hero cult. Accordingly, just as the feeling of nowayout from erotic passion—or let us continue to call it ‘falling in love’—has led to the death of Phaedra and, ultimately, of Hippolytus, so also the sorrow—or let us call it the ‘broken heart’—of Hippolyte had earlier led to her own death and to heroization. I posit a parallel heroization for Phaedra.
§5. In bringing this essay to a close, I highlight the role of Aphrodite, goddess of erotic passion, in presiding over Phaedra’s first gaze at Hippolytus as she looks down from the hilltop where the myrtlebush grows. The identity of the goddess here as Kataskopiā ‘looking down from above’ is defined by that gaze.
§4. Όπως η Φαίδρα, η Ιππολύτη διαθέτει και αυτή έναν τάφο, όπως βλέπουμε σε αυτό το απόσπασμα, και ο τάφος εδώ αποτελεί ένα ρητό σημάδι λατρείας ήρωος. Κατά συνέπειαν, όπως ακριβώς το αίσθημα του αδιεξόδου από το ερωτικό πάθος - ή ας συνεχίσουμε να το ονομάζουμε 'έρωτα' - έχει οδηγήσει στον θάνατο της Φαίδρας και, τελικά, του Ιππολύτου, έτσι και αυτό της θλίψεως - ή ας μας επιτραπεί να το αποκαλούμε 'ραγισμένη καρδιά' - της Ιππολύτης είχε προηγουμένως οδηγήσει στον θάνατό της και στην ηρωοποίηση. Εδώ διαπιστώνω μιά παραλληλία με την ηρωοποίηση της Φαίδρας.[17]
Φαίδρα της Martha Graham[19]
§5. Κλείνοντας αυτό το δοκίμιο, επισημαίνω τον ρόλο της Αφροδίτης, θεάς του ερωτικού πάθους, υπεύθυνης για το πρώτο βλέμμα της Φαίδρας προς στον Ιππόλυτο καθώς η τελευταία κοιτάζει κάτω από την κορυφή του λόφου όπου η μυρτιά μεγαλώνει. Η ταυτότητα της θεάς εδώ ως Κατασκοπίας 'κοιτάζουσας προς τα κάτω από ψηλά' καθορίζεται από αυτό το βλέμμα.
Στην ανάρτηση του Nagy αρ. 2018.06.21,[20] επεσημάνθη μία ζωγραφική θεώρηση στην αφήγηση του Παυσανία για το ερωτικό πάθος που ένιωσε η Φαίδρα για τον Ιππόλυτο. Σε αυτήν την θεώρηση, η Φαίδρα θεάται από ψηλά τον Ιππόλυτο να ασκείται γυμνός στο στάδιο, παράγων δε του οράματος είναι η ίδια η θεά Αφροδίτη. Στην παρούσα ανάρτηση του ιδίου Nagy, (αρ. 2018.08.03), συγκρίνεται μία άλλη ζωγραφική θεώρηση - αυτήν τη φορά, προερχόμενη από την ποίηση του Ευριπίδου. Σε αυτήν, η Φαίδρα θεάται τον ίδιο της τον εαυτό, αλλά αυτός έχει τώρα μεταμορφωθεί. Η Φαίδρα βλέπει τον εαυτό της ως την Άρτεμιδα την Κυνηγό, υιοθετώντας έτσι ένα τυπικώς ανδρικό χαρακτηριστικό! Υπεύθυνη της θεωρήσεως της Φαίδρας εξακολουθεί να είναι η θεά της σεξουαλικότητας, αλλά αντικείμενό της είναι η θεά της ερωτικής μη διαθεσιμότητας. Στον πίνακα που ο Nagy επέλεξε για να κοσμήσει την ανάρτησή του ο Ιππόλυτος ομοιάζει ακριβώς με την Άρτεμιδα Κυνηγό, και ο λευκός χώρος που τοποθετήθηκε από τον αναρτήσαντα έχει σκοπό να τον αποχωρίσει από τη λαμπερή Φαίδρα, ετέθη δε ως σύμβολο της απογοητεύσεώς της.
Λεπτομέρεια μωσαϊκού απεικονίζουσα κυνήγι από Αμαζόνες σε οικία της Διοκαισάρειας (5 αι.)
More on the love story of Phaedra and Hippolytus: comparing the references in Pausanias and Euripides
Στο έργο του The Ancient Greek Hero in 24 Hours, 20§57 (το οποίο διατίθεται ελεύθερα στο διαδίκτυο, CHS), ο Nagy επικεντρώνεται στο ζωγραφικό / παραστατικό απόσπασμα από τον Ιππόλυτο του Ευριπίδου, όπου η Φαίδρα, σε μιάν ερωτική ονειροπόλησή της, τοποθετεί τον ίδιο της τον εαυτό μέσα στην εικόνα ... Μιά εικόνα τίνος πράγματος; Φαντάζεται τον εαυτό της ως Ιππόλυτο ο οποίος κυνηγά στην άγρια φύση. Αλλά μπορεί επίσης να ειπωθεί ότι φωτογραφίζει τον εαυτό της ως Αρτέμιδα Κυνηγό στην φύση επίσης. Να πώς η Φαίδρα εκφράζει την παθιασμένη επιθυμία της (Eur. Hipp. 214-222) σε Νεοελληνική απόδοση / κακοποίηση Βάρναλη:[21]
Σε βουνό και σε δάσο[ς] όλο πεύκα
να με πάτε, όπου τρέχουν ακράτητες
λαγωνίκες [?, ενν. θηροφόνοι] κι αρπάζουνε λάφια
παρδαλά. Πώς, θεοί μου, κι εγώ
λαχταράω [ΕΡΑΜΑΙ] τα σκυλιά να χουγιάξω,
κολλητά στα ξανθά μου μελίγγια
κοφτερό να ζυγιάσω κοντάρι,
να πετύχω τ᾽ αγρίμια.
Αρχαίο κείμενο:
πέμπετέ μ᾽ εἰς ὄρος· εἶμι πρὸς ὕλαν
καὶ παρὰ πεύκας, ἵνα θηροφόνοι
στείβουσι κύνες
βαλιαῖς ἐλάφοις ἐγχριμπτόμεναι.
πρὸς θεῶν· ἔραμαι κυσὶ θωύξαι
220καὶ παρὰ χαίταν ξανθὰν ῥῖψαι
Θεσσαλὸν ὅρπακ᾽, ἐπίλογχον ἔχουσ᾽
ἐν χειρὶ βέλος.
ή σε μετάφραση από το Αγγλικό κείμενο του Nagy:
«Ορκίζομαι στους θεούς, έχω μια παθιασμένη επιθυμία [erâsthai] να εκστομίσω μια κραυγή κυνηγού στα κυνηγόσκυλα, | και, με τα ξανθά μαλλιά μου και όλα (μέσα το φόντο), για να ρίξω | ένα θεσσαλικό ακόντιο, κρατώντας (στο προσκήνιο) την αγκαθωτή | αιχμή στο χέρι μου ».
Στην μετάφραση εδώ του Nagy, αυτός έχει προσθέσει μέσα σε παρένθεση τις ενδείξεις 'στο παρασκήνιο' και 'στο προσκήνιο'. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, με την ζωγραφική της φαντασία, η Φαίδρα θέτει ακόμη και τον εαυτό της στην πράξη να εξαπολύει ένα ακόντιο κυνηγίου που απεικονίζεται στο προσκήνιο επί του χρυσού πλαισίου των ξανθών μαλλιών της που ρέουν στον άνεμο, στο παρασκήνιο. Υιοθετώντας αυτήν τη στάση, όπως υποστηρίζει ο ίδιος Nagy στο H24H, η Φαίδρα μπορεί έτσι να γίνει η ίδια η εικόνα της Αρτέμιδος. Πράγματι, μιά τέτοια στάση παρέχεται από τα έργα της παραστατικής τέχνης, για παράδειγμα σε ένα μωσαϊκό που δείχνει έφιππη Αμαζόνα να κυνηγά.
Και ο Nagy καταλήγει: Επιστρέφοντας στον Παυσανία 2.32.3, καταλήγω υποστηρίζοντας ότι ο ρόλος της θεάς Αφροδίτης στην απεικόνιση του επαναλαμβανόμενου ερωτικού πάθους της Φαίδρας συμπληρώνει τον ρόλο της θεάς Αρτέμιδος σε μια οπτικοποίηση που είδαμε να ζωντανεύει στην ποίηση του Ευριπίδου. Ενώ ο ρόλος της Αφροδίτης πρέπει να είναι πάντα παρών ως παράγων ερωτικής επιθυμίας, ο αντίστοιχος ρόλος της Αρτέμιδος είναι να διατηρήσει την αιώνια μη διαθεσιμότητα ως αντικείμενο αυτής της επιθυμίας. Πάντα μη διαθέσιμη, η Άρτεμις γίνεται έτσι η ίδια η εικόνα αυτού που είναι ερωτικά επιθυμητό. ..
“Phèdre” (1880, Alexandre Cabanel, 1823–1889)
Η Φαίδρα στην πάλη των δύο φύλων
Επιγραμματικά αναφέρουμε, εν σχέσει με την θέση της Φαίδρας[25] στην αντίθεση ανδρός / γυναικός το εξής:[30]
Η Φαίδρα αναλαμβάνει από μόνη της τις φυσικές ιδιότητες της Αντιόπης, όταν ενδύεται ως αυτή, Sen. Phaed. 387-403, αρνούμενη το ένδυμα των ευγενών Αθηναίων και αντ' αυτού ζητώντας μιάν απλή ζώνη (ζωστὴρα), χαλαρά μαλλιά και όπλα. Οι φυσικές ομοιότητες μεταξύ της Φαίδρας και της Αντιόπης αντικατοπτρίζουν και εκφράζουν την διάθεσή της να αγνοήσει την επίσημη ένδυση που αντιστοιχεί σε γυναίκα της καταστάσεώς της. Μεταξύ των αιτίων που την οδήγησαν στο να ερωτευτεί και να θαυμάζει τον Ιππόλυτο είναι η ελευθερία του να κινείται από μέσα προς τα έξω, από την οικία προς τον ελεύθερο εξωτερικό χώρο. Η Φαίδρα αισθάνεται παγιδευμένη μέσα σ' αυτήν, ειδικά μέσα στο ρόλο της ως γυναίκας και μητέρας, και ζηλεύει τον Ιππόλυτο,[31] αυτό δε την οδηγεί να εγκαταλείψει το ένδυμά της για κάτι πιο απελευθερωτικό και παρόμοιο με των Αμαζόνων, όπως αποδεικνύεται παραπάνω. Άλλωστε η Φαίδρα εμφανίζεται υιοθετούσα ανδρικά χαρακτηριστικά (όπως κυνηγός εν γένει και ειδικά του Ιππολύτου), ενώ ο Ιππόλυτος έχει - από ωρισμένους - θεωρηθεί ως α-σεξουαλικός,[35] μισογύνης,[40] ή και ομοφυλόφιλος![45]
Ο Ηρακλής αφαιρεί τον ζωστήρα από την Ιππολύτη (Nikolaus Knüpfer)
Φαίδρα & Ιππόλυτος: η διάχυση της συλλήψεως ως την εξελληνισμένη & Ελληνίζουσα Ανατολή
Πινάκιο με παράσταση από τον Ιππόλυτο του Ευριπίδου (τροφός & Ιππόλυτος)[100]
Στον Ιππόλυτο του Ευριπίδου, Eur. Hipp. 605-6, η τροφός, απελπισμένη, βρίσκει τον Ιππόλυτο, τον βάζει να ορκιστεί πως δεν θα πει τίποτα σε κανέναν και τον πληροφορεί για τον έρωτα της μητριάς του, ζητώντας του να ενδώσει. Εκείνος όμως εξοργίζεται, δηλώνει πως θα πατήσει τον όρκο σιωπής που μόλις έδωσε, και πως θα τα πει στον Θησέα... Σχετική είναι η απεικόνιση σε λίθινο πινάκιο της Γανδαρίτιδας τέχνης ..
Ο χαρακτήρας του Ιππολύτου φαίνεται ότι αντανακλάται και στην Βουδιστική Mahapaduma Jathakaya,[200] ενώ έχει το ομόλογό του στον θρύλο του Kunala, υιού του Ashoka.[300] Πράγματι μία στούπα που κατέχει δεσπόζουσα θέση στις βόρειες πλαγιές των Ταξίλων ταυτίζεται από τον Marshall με το μνημείο το οποίο, σύμφωνα με τον Hsuan Tsang, τιμούσε τον θρύλο του Kunala, υιού του Ασόκα. Η συγκινητική ιστορία του Πρίγκιπα, του οποίου τα μάτια βγήκαν με εντολή του Αυτοκράτορα λόγω των δολοπλοκιών της βασίλισσας του Tishyaraskhita, είναι ουσιαστικά η ίδια με αυτήν του Ιππολύτου και της Φαίδρας. Όμως και στο έπος των Tamil υπό τον τίτλο Kissa Pooran Bhagat, το οποίο αποκαλείται και 'Ινδός Οιδίπους',[350] οι παραλληλισμοί με τον μύθο του Ιππολύτου είναι σαφείς και ευθείς!
Ο Ιππόλυτος φαίνεται ότι απεικονίζεται επίσης και σε αργυρά φιάλη μαζύ με άλλες Ευριπίδειες απεικονίσεις. Το τεχνούργημα, ανήκον στην Συλλογή Kevorkian, θεωρείται έργο εργαστηρίου της εξελληνισμένης ανατολής ανευρέθη δε στην ΒΔ Ινδία.[400]
Αργυρά φιάλη με Ευριπίδειες απεικονίσεις (Συλλογή Kevorkian)
Λεπτομέρεια με απεικόνιση, πιθανώς, του Θησέως και του Ιππολύτου
Λεπτομέρεια με απεικόνιση, πιθανώς, του Θησέως και του Ιππολύτου! Πιθανή συσχέτιση με σκηνή μετά την επιστροφή του Θησέως και την (παρα-) πληροφόρησή του για τις 'μιαρές' πράξεις του Ιππολύτου:
αρχαίο κείμενο
δεῖξον δ᾽, ἐπειδή γ᾽ ἐς μίασμ᾽ ἐλήλυθα,
τὸ σὸν πρόσωπον δεῦρ᾽ ἐναντίον πατρί.
σὺ δὴ θεοῖσιν ὡς περισσὸς ὢν ἀνὴρ
ξύνει; σὺ σώφρων καὶ κακῶν ἀκήρατος;
νεο-Ελληνική απόδοση Κ. Βάρναλη
(εδώ γυρίζει προς τον Ιππόλυτο και τον δείχνει με το δάχτυλο)
Κοιτάχτε τον εκεί! Γέννημα θρέμμα
δικό μου, τη δικιά μου κλίνη ντρόπιασε
κι εμαρτυρήθη απ᾽ τη νεκρή την ίδια!
(ο Ιππόλυτος γυρίζει τις πλάτες)
Τελειώνοντας την αναφορά μας σημειώνουμε επιπρόσθετα την υιοθέτηση από τον Σαίξπηρ των χαρακτήρων του Θησέως και Αντιόπης / Ιππολύτης στην γνωστή κωμωδία του Όνειρο Θερινής Νυκτός - A Midsummer Night's Dream,[900] σε μιά εξιστόρηση που θα μπορούσε να συνεχιστεί πολύ ακόμη ...
Σχετική αναφορά του Francfort έχει ως εξής:[1000]
Δεν έχει περιέλθει μέχρι στιγμής εν γνώσει μας κανένα ακριβές εικονογραφικό παράλληλο [ενν. του πινακίου με τον Ιππόλυτο και την τροφό ..], αλλά αρκετοί πίνακες από την Πομπηία, ή ένα γύψινο από την υπόγεια Νέο-Πυθαγόρεια βασιλική του Porte Majeure στην Ρώμη,[1010] στολίζονται με παραστάσεις τής Φαίδρας που κάθεται με τον Ιππόλυτο γυμνό, παρουσία της τροφού ή όχι. Το άλογο ή / και το κυνηγετικό ακόντιο, συνηθισμένα χαρακτηριστικά του νεαρού γυμνού κυνηγού στον Μεσογειακό κόσμο, λείπουν εδώ, αλλά βλέπουμε ότι το τόξο φαίνεται πεσμένο στο έδαφος στα πόδια του Ιππολύτου. Αυτό το όπλο, το οποίο κάποτε είχαμε αναγνωρίσει ως λαγόβολο, δεν είναι μόνο αυτό της Αρτέμιδος, αλλά επίσης και αυτό που χρησιμοποιείται πιο συχνά για το κυνήγι στις περιοχές της Κεντρικής Ασίας και της Gandhāra εκείνη την εποχή, καθώς δείχνει μια σειρά εικονιστικών παραστάσεων, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων πινακίων.[1020]
Όπως με τα πινάκια στα προηγούμενα, έτσι και εδώ ευρισκόμαστε ενώπιον εικόνων ζευγαριών και αγάπης, χαρούμενων, δυστυχισμένων ή απραγματοποίητων, ελαφρών ή τραγικών: Πόθος και πόνος (Liebeslust und Leid).
Ο χρόνος το ήθελε, οι Έλληνες της Gandhara το εγνώριζαν. Υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις. Υπάρχει λόγος να θεωρήσουμε ότι εάν οι χορηγοί και οι λιθογλύπτες της Gandhara αισθάνοντο έλξη προς την τραγωδία του Ευριπίδου, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν τους ήταν γνωστή. Ας θυμηθούμε, επί παραδείγματι, τις Διονυσιακές παραστάσεις των ρυτών της Νύσας και την πιθανή σχέση τους με το θέατρο,98 καθώς και την θεατρική μάσκα από την Τετράγωνη Αίθουσα της ίδιας πόλεως,99 αλλά ειδικά το θέατρο του Aï Khanoum,100 την θεατρική μάσκα που σμιλεύτηκε ως στόμιο εκροής (gargoyle) στην κρήνη της ίδιας πόλεως,101 και επίσης τα θραύσματα ενός πιθανού δραματικού έργου (?) σε ιαμβικό τρίμετρο που βρέθηκαν στο θησαυροφυλάκιο (γαζοφυλάκιον) του ανακτόρου.[1030] Είναι αξιοσημείωτο ότι η επική φλέβα ή τα έργα και τα επεισόδια που δεν αφορούν ερωτικές σχέσεις δεν φαίνεται να έχουν τύχει της προτιμήσεως ώστε να κοσμήσουν πινάκια. Έχουμε την εντύπωση ότι εδώ ευρισκόμεθα ενώπιον παραδειγμάτων πρότυπης – παραδειγματικής αγάπης, ενώπιον μιάς ανθολογίας, οπτικών συντομεύσεων, και ακόμη ενός είδους επιγραμμάτων λαξευμένων σε πέτρα.
Rubens, The Death of Hippolytus, ca. 1610–1612, pen and ink with wash on beige laid paper, 218 x 327 mm. Bayonne, Musée Bonnat-Helleu (© Bayonne, Musée Bonnat-Helleu/ photograph A. Vaquero; artwork in the public domain)
Henri de Toulouse-Lautrec (1864–1901), drawing of Sarah Bernhardt as Phaedra, in a production of Racine’s Phèdre. Rijksmuseum, Amsterdam, no. RP-P-1949-584. Image via the Rijksmuseum, public domain.
ΓΑΜΗΛΙΑ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ Aldobrandini & ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ - ΦΑΙΔΡΑ![1050]
Η τοιχογραφία πιθανώς αποτελούσε αρχικώς μέρος της πάνω ζωφόρου μιας επιτοίχιας διακοσμήσεως, φαίνεται δε να απεικονίζει μια γενική σκηνή γάμου: στο κέντρο, μια θεά (Αφροδίτη;) παρηγορεί την νύφη, στη δίνη του παρθενικού άγχους, πριν από την άφιξη του συζύγου της στην νυφική κάμαρα, δίπλα τους, μια θεά (Πειθώ;), ακουμπισμένη σε κίονα, χύνει αρωματικά αποστάγματα σε ένα κοχύλι. Στο κατώφλι εικονίζεται ο θεός Υμέναιος (ή ο γαμπρός). Στα δεξιά, δίδεται η σκηνή μιας θυσίας και στα αριστερά, αυτό που φαίνεται να είναι μια τελετουργική σκηνή. Υπάρχουν και άλλες θεωρίες σχετικά με τις μυθολογικές, ιστορικές και λογοτεχνικές αναφορές του πίνακα. [1055]
Ο πίνακας χωρίζεται σε τρεις σκηνές που διαδραματίζονται σε τρεις ξεχωριστούς χώρους διαχωριζόμενους με τοίχους.
Η ομάδα στην μέση δείχνει δύο γυναίκες να κάθονται σε ένα κρεβάτι. Η γυναίκα στα αριστερά είναι πιθανώς η Ελληνίδα θεά Αφροδίτη. Παρηγορεί τη γυναίκα που κάθεται στο κρεβάτι φορώντας ένα κατάλευκο φόρεμα και πέπλο. Είναι η νύφη και αγχώνεται για την επικείμενη συναναστροφή με τον σύζυγό της – τον θεό Υμέναιο που φοράει στέφανο – που κάθεται στα δεξιά τους (από την οπτική γωνία των θεατών). Στα αριστερά τους είναι μια άλλη θεά που ρίχνει αρώματα σε ένα κοχύλι.
Στη δεξιά πλευρά της τοιχογραφίας είναι μια ομάδα τριών γυναικών που εκτελούν ένα τελετουργικό θυσίας. Ομαδοποιούνται γύρω από ένα θυμιατήριο. Η γυναίκα στα αριστερά κρατά μία φιάλη και η γυναίκα στα δεξιά μια λύρα.
Στα αριστερά είναι μια άλλη ομάδα τριών γυναικών (αν και το φύλο της μορφής στο βάθος είναι αντικείμενο συζήτησης) που στέκονται γύρω από μια λεκάνη. Η γυναίκα στα δεξιά δοκιμάζει τη θερμοκρασία του νερού και κρατά έναν ανεμιστήρα. Στο κάτω μέρος της λεκάνης βρίσκεται μια πινακίδα.
Εναλλακτικές ερμηνείες: Το νόημα αυτής της τοιχογραφίας υπόκειται σε πολλές συζητήσεις και υπάρχει σοβαρή αμφιβολία για το αν πρόκειται όντως για σκηνή γάμου όπως υποδηλώνει ο τίτλος της. Μια εναλλακτική ερμηνεία που προτάθηκε από τον Frank Müller το 1994 είναι ότι η τοιχογραφία δείχνει μια σκηνή από τον 'Ιππόλυτο Στεφανήφορο', μια τραγωδία που εγράφη από τον Ευριπίδη περί το 428 π.Χ. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Müller, η γυναίκα που είναι ενδεδυμένη στα λευκά είναι η Φαίδρα, μια πριγκίπισσα από την Κρήτη. Ήταν ερωτευμένη με τον Ιππόλυτο, τον άνδρα στα δεξιά της. Η Φαίδρα είναι γεμάτη ενοχές καθώς είναι συζευγμένη με τον Θησέα (που είναι ο βιολογικός πατέρας του Ιππολύτου). Η Αφροδίτη παρηγορεί την Φαίδρα. Στα αριστερά της Αφροδίτης βρίσκεται η κόρη της Πειθώ. Στα αριστερά υπάρχει μια πινακίδα που στέκεται πάνω σε κίονα που περιέχει μια δήλωση αγάπης από την Φαίδρα. Οι δύο άνθρωποι στα αριστερά κάνουν μαγικά ξόρκια για να κερδίσουν τον Ιππόλυτο για τη Φαίδρα, καθώς ο Ιππόλυτος δεν ενδιαφέρεται ακόμα για αυτήν. Δεξιά είναι η Άρτεμις, που προστατεύει τον Ιππόλυτο, περιτριγυρισμένη από δύο από τις νύμφες της. Αυτή η ερμηνεία δεν είναι χωρίς προβλήματα, αλλά ένα επιχείρημα υπέρ της είναι ότι άλλες τοιχογραφίες που δημιουργήθηκαν περίπου την ίδια εποχή συχνά δείχνουν μυθολογικές ιστορίες τραγικών συζύγων.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[5]. Pitt-Rivers 1970, p. 870, n. 5.
[10]. Barrett 1964, p. 157.
[15]. Le Clair 2019, pp. 113-114, n. 234. Η Φαίδρα αναλαμβάνει από μόνη της τις φυσικές ιδιότητες της Αντιόπης, όταν ενδύεται ως αυτή, Eur. Hipp. 387-403, αρνούμενη το ένδυμα των ευγενών Αθηναίων και αντ' αυτού ζητά μια απλή ζώνη (ζωστὴρ), χαλαρά μαλλιά και όπλα. Οι φυσικές ομοιότητες μεταξύ της Φαίδρας και της Αντιόπης αντικατοπτρίζουν και εκφράζουν την διάθεσή της να αγνοήσει την επίσημη ένδυση που αντιστοιχεί σε γυναίκα της καταστάσεώς της. Μεταξύ των αιτίων που την οδήγησαν στο να ερωτευτεί και να θαυμάζει τον Ιππόλυτο είναι η ελευθερία του να κινείται από μέσα προς τα έξω από την οικία. Η Φαίδρα αισθάνεται παγιδευμένη μέσα σε σ' αυτήν, ειδικά στον ρόλο της ως γυναίκας και μητέρας, και ζηλεύει τον Ιππόλυτο, αυτό δε την οδηγεί να εγκαταλείψει το φόρεμά της για κάτι πιο απελευθερωτικό και παρόμοιο με των Αμαζόνων, όπως αποδεικνύεται παραπάνω. Άλλωστε η Φαίδρα εμφανίζεται υιοθετούσα ανδρικά χαρακτηριστικά, όπως κυνηγός εν γένει και ειδικά του Ιππολύτου!
[16]. Nagy 2021.
[17]. Mckee 2017, pp. 167-206.
[19]. https://marthagraham.org/portfolio-items/phaedra-1962/
[20]. Nagy 2018b.
[21]. Βερναρδάκης 1894, σελ. 253. Σύμφωνα και με τα σχόλια του Βερναρδάκη ο Βάρναλης φαίνεται ότι σε αρκετά σημεία απομακρύνεται από το πρωτότυπο. Έτσι (α) Η φράση πέμπετέ μ᾽ εἰς ὄρος ήτοι ακολουθάτε με στο βουνό αποδίδεται αλλιώς από τον Β., (β) Ο Β. αποδίδει κοφτερό να ζυγιάσω κοντάρι.. . την φάση όπου η Φαίδρα φέρει το δόρυ καρατώντας τα δύο άκρα του με κάθε χέρι, σύμφωνα με την ακολουθούμενη τότε πρακτική: ο ακοντιστής εσημάδευε κρατών δια μεν της δεξιάς ανατεταμένης πρός τον δεξιόν κρόταφον το άκρον του ακοντίου, διά δε της αριστεράς το έτερον άκρον αυτού τον επίλογχον ..
[22]. Πρόκειται για τον Ιππόλυτο δεύτερο ή στεφανία (στεφανηφόρο)!
[25]. Εδώ αντιμετωπίζεται η Φαίδρα του Ευριπίδειου Ιππολύτου όπως και αυτή του Σενέκα και Ρακίνα.
[30]. Le Clair 2019, pp. 113-114, nn. 230, 234. Για τους Έλληνες ειδικότερα, ο θάνατος με αίμα επέρχεται συνηθέστατα από άρρενες. Ο Θανάτος, στον ελληνικό μύθο έφερε ξίφος, η δε Φαίδρα, χρησιμοποιώντας το ίδιο όπλο για να προκαλέσει αιματηρό τραυματισμό, αναλαμβάνει την λειτουργία άρρενος.
[31]. Άλλωστε το όνομα Ιππόλυτος σημαίνει τον λύοντα / ελευθερώνοντα τους ίππους, Online Etymology Dictionary, s.v. Ηippolytus.
[35]. Mowat 2018.
[40]. Mckee 2017, p. 19.
[45]. Mckee 2017, pp. 129-166. Πληρέστερη μας φαίνεται, πάντως, η προσέγγιση της Κοκκίνη (Kokkini 2019).
[100] V&A Museum, Londres, n° VA IS 1218, Γανδαρίτιδα τέχνη. Η παράσταση επιδέχεται και άλλων ερμηνειών: επί παραδείγματι έχει υποστηριχθεί ότι απεικονίζει τον Ηρακλή και την Αυγή .. Η Galli αναφέρει και την πιθανότητα να απεικονίζεται η Αφροδίτη με τον Αγχίση (Galli 2011, fig. 5), όπου σε μία αντιστροφή ρόλων είναι η γυναίκα αυτή που επιχειρεί να αποπλανήσει τον άνδρα!
[200]. βλ. ανάρτησή μου στο παρόν: https://www.blogger.com/.../431388182.../7419391280750513104
[300]. Vogel 1953, p. 127.
[350]. Kumar 2009, pp. 147-148.
[400]. Weitzmann 1943.
[900]. Mowat 2018.
[1000]. Francfort 2016, pp. 332-333.
[1010]. http://www4.ac-nancy-metz.fr/langues-anciennes/Ariane/images_ar/autour/phedre_portamaggiore.jpg
[1020]. Francfort 2016, n. 97. Επίσης: http://www4.ac-nancy-metz.fr/langues-anciennes/Ariane/fichiers/ariane_autour.htm
[1030]. Francfort 2016, n. 102. Αξιοσημείωτη είναι η ανακάλυψη στην πόλη αποσπασμάτων δύο άγνωστων ελληνικών λογοτεχνικών κειμένων (φιλοσοφικού διαλόγου και δραματικού έργου), γραμμένων το ένα σε πάπυρο, το άλλο σε περγαμηνή, αρ. κατ. IGIAC 131 και 132 (Μπουσδρούκης 2013, σελ. 121; Rougemont 2012, p. 16, nn. 65; Chassanite 2015, doc. 94). Μάλιστα ο φιλοσοφικός διάλογος έχει κατά μία άποψη συσχετισθεί με τον Αριστοτέλη (Hoffmann 2016), ενώ το δράμα αποδόθηκε στον Σοφοκλή (Olson).
[1050]. Aldobrandini Wedding - Vatican Museum 79631.
[1055]. https://www.tripimprover.com/blog/aldobrandini-wedding?fbclid=IwAR04KrSDZ0TEe8Es7AhxMxHoJeio61n2zm7CKaruljpZ4rkvqg1nqblm7J0
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Nagy, G. 2018a. "A placeholder for the love story of Phaedra and Hippolytus: What's love got to do with it?." Classical Inquiries, <https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/41361462/D118_PlaceholderForPhaedraAndHippolytus.pdf?sequence=1> (10 February 2021).
Nagy, G. 2018b. "More on the love story of Phaedra and Hippolytus: comparing the references in Pausanias and Euripides," Classical Inquiries, <https://classical-inquiries.chs.harvard.edu/more-on-the-love-story-of-phaedra-and-hippolytus-comparing-the-references-in-pausanias-and-euripides/> (10 February 2021).
Barrett, W. S., ed. 1964. Euripides: Hippolytus. Oxford.
Jones, W. H. S., trans. 1918. Pausanias, Description of Greece I–X (II: with H. A. Ormerod). Cambridge, MA.
https://www.researchgate.net/publication/332117501_WOMEN_AND_SANCTUARY_IN_THE_MEDITERRANEAN
Pitt-Rivers, J. 1970. “Women and Sanctuary in the Mediterranean,” Échanges et Communications: Mélanges offerts à Claude Lévi-Strauss (ed. J. Pouillon and P. Maranda) II, The Hague, pp. 862–875.
https://uwspace.uwaterloo.ca/bitstream/handle/10012/14590/Le%20Clair_Keilah.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Le Clair, K. 2019. "Family Matters: Gender and Family in Seneca’s Phaedra" (thes. Univ. of Waterloo).
https://books.google.gr/books?id=68ITAwAAQBAJ&pg=PA148&lpg=PA148&dq=Hippolytus+in+Gandhara&source=bl&ots=T4e9vwrzp6&sig=ACfU3U0OVvIA8Qh-j0Brwz-9QFmueGz2Kg&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwiY4dKd_-HuAhWZD2MBHcjRAFQQ6AEwEnoECA8QAg#v=onepage&q=Hippolytus%20in%20Gandhara&f=false
Kumar, A. 2009. Poetry, Politics and Culture: Essays on Indian Texts and Contexts, London / New York / New Delhi.
Vogel, J. Ph. 1953. Rev. of J. Marshall, Taxila. An Illustrated Account of Archaeological Excavations Carried Out at Taxila under the Orders of the Government of India between the Years 1913 and 1934, in Artibus Asiae 16 (1/2), pp. 124-136.
https://www.researchgate.net/publication/285229905_Hellenistic_Court_Imagery_in_the_Early_Buddhist_Art_of_Gandhara
Galli, M. 2011. “Hellenistic Court Imagery in the Early Buddhist Art of Gandhara,” Ancient Cilvilizations from Scythia to Siberia 17 (2), pp. 279-329.
https://www.jstor.org/stable/3046904
Weitzmann, K. 1943. “Three 'Bactrian' Silver Vessels with Illustrations from Euripides,” The Art Bulletin 25 (4), pp. 289-324.
https://www.academia.edu/844466/Construction_of_the_Self_In_Senecan_Drama
Fitch, J. G., and S. McElduff. 2002. "Construction of the Self in Senecan Drama," Mnemosyne (Fourth Series) 55 (1), pp. 18-40.
https://www.jstor.org/stable/146965?seq=1
Weitzmann, K. 1949. "Euripides Scenes in Byzantine Art," Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 18 (2), pp. 159-210.
https://brewminate.com/hippolytus-asexuality-and-ancient-greece/
Mowat, C. 2018. "Hippolytus: Asexuality and Ancient Greece," Brewminate-A Bold Blend of News and Ideas, <https://brewminate.com/hippolytus-asexuality-and-ancient-greece/> (12 February 2021).
https://oro.open.ac.uk/48796/1/Thesis.pdf
Mckee, T. L. 2017. "A Rich Reward in Tears: Hippolytus and Phaedra in drama, dance, opera and film" (diss. The Open University.).
https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-03110072/document
Francfort, H.-P. 2016. “Figures emblématiques de l’art grec sur les palettes du Gandhāra,” in La Grèce dans les profondeurs de l'Asie (Cahiers de la Villa Kérylos 27), ed. J. Jouanna, V. Schiltz, et M. Zink, Paris, pp. 305-339.
http://www4.ac-nancy-metz.fr/langues-anciennes/Ariane/fichiers/ariane_autour.htm
Académie de Nancy-Metz. Autour d'Ariane : Labyrinthe, héroïsme, extase, pathos ...
Pasiphaé, Phèdre, Thésée, Dionysos et des Ménades
https://books.google.gr/books?id=hHySDwAAQBAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
Kondoleon, C. 2019. “Visual Riddles and Wordplay in Hellenistic Art,” in Art of the Hellenistic Kingdoms: From Pergamon to Rome, ed. S. Hemingway and K. Karoglu, pp. 38-46.
https://library.oapen.org/handle/20.500.12657/39395
Kokkini, D. 2019. "The rejection of erotic passion by Euripides’ Hippolytos," in ERÔS AND THE POLIS. Love in Context (Institute of Classical Studies, School of Advanced Study, Univ. of London), ed. E. Sanders, pp. 67-84.
https://classical-inquiries.chs.harvard.edu/god-hero-antagonism-in-the-hippolytus-of-euripides/
Nagy, G. 2015. "God-Hero Antagonism in the Hippolytus of Euripides,"
Fumi Karahashi and C. López-Ruiz. 2006. "Love Rejected: Some Notes on the Mesopotamian 'Epic of Gilgamesh' and the Greek Myth of 'Hippolytus'," Journal of Cuneiform Studies 58, pp. 97-107
Stable URL: http://www.jstor.org/stable/40025225
επίδραση της Εγγύς Ανατολής ..
Nagy, G. 2021. "Envisioning Aphrodite inside the living wood of a myrtle tree," Classical Inquiries, <https://classical-inquiries.chs.harvard.edu/envisioning-aphrodite-inside-the-living-wood-of-a-myrtle-tree/> (24 September 2021).
https://humanities-digital-library.org/index.php/hdl/catalog/view/eros-polis/106/275-1
Kokkini, D. 2019. "The rejection of erotic passion by Euripides’ Hippolytos," in Erôs and the Polis: Love in context (Bulletin of The Institute of Classical Studies Supplement 119), ed. E. Sanders, Oxford, pp. 67-84.
Nagy, G. 2021. "About Euripides the anthropologist, and how he reads the troubled thoughts of female initiands," Classical Inquiries, <https://classical-inquiries.chs.harvard.edu/euripides-the-anthropologist-and-his-imaginings-about-wandering-minds-of-female-initiands/> (7 October 2021).
https://classical-inquiries.chs.harvard.edu/god-hero-antagonism-in-the-hippolytus-of-euripides/
https://www.openbook.gr/ekavi-ippolytos-mideia/
Ευριπίδου: “Εκάβη, Ιππόλυτος, Μήδεια”, μτφ. Δημήτριος Βερναρδάκης 1894
https://archive.gr/?p=1372
Dimoglidis, V. 2017. “The Course of Phaedra’s Erotic Passion in Euripides’ Hippolytus.” Archive 13 (December 6): 12–21. DOI:10.5281/zenodo.4483655, ARK:/13960/t3vv23j1n
<https://www.jstor.org/stable/4238790>
Ross Stuart Kilpatrick. 2002. "The Early Augustan "Aldobrandini Wedding" Fresco: A Quatercentenary Reappraisal (1601-2001)," Memoirs of the American Academy in Rome 47, pp. 19-32.
https://www.politeianet.gr/books/9789606280504-euripidis-kapa-ekdotiki-euripidis-ippolutos-299883?gclid=EAIaIQobChMI_4DevsXF9QIVV5IYCh0tGwGCEAEYASACEgLSjvD_BwE
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ: ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Ο Ιππόλυτος, δραματουργικά, είναι ένα έργο "σπασμένο" σε δύο κομμάτια. Το πρώτο θα 'λεγε κανείς πως ανήκει στην "Αφροδίτη-έναρξη" και το δεύτερο στην "Αρτέμιδα-έκβαση". Στη μέση τέμνει το δράμα η αυτοκτονία της Φαίδρας. Μέχρις εκεί, διαποτίζει τα πάντα το ευώδες δηλητήριο της θεάς που μείζον γίγνεται θεού - της ίδιας, δηλαδή, της Μητέρας Φύσης. Όλα συντελούνται κάτω από την εναρκτήρια σκιά του σκαιού λόγου της που ενσπείρει το πάθος και το κάνει να γεννήσει το άνθος του Κακού μέσα στον Οίκο του Θησέα. Θεολογικές αναφορές στον θεό Έρωτα, μυστικά διαβούλια γυναικών, η ραδιουργία ξετυλίγει το νήμα της, η Φαίδρα "μαρτυρεί", θύμα της θεάς, ενώπιον του βέβηλου παρθένου εφήβου, η Τροφός γίνεται όργανο της μοίρας, η κόρη του Μίνωα αυτοκτονεί, υπάκουη στη φορά των πραγμάτων.
Στο δεύτερο μέρος, η αντιπαράθεση πατέρα και γιου, τονίζει τη δραματουργία μ' ένα χρώμα σύγκρουσης γενεών. Έρχεται σαν επακόλουθο του πρώτου μέρους και σε αντίθεση με αυτό κυριαρχείται από την παρουσία των δύο ανδρών η πατρική εξουσία απέναντι στην ανυπεράσπιστη εφηβεία, η θετικιστική λογική απέναντι στο μεταφυσικό παράδοξο, η ορθόδοξη "συνουσία" απέναντι στην αιρετική "παρθενία". Η Γυναίκα-Φύση έχει δημιουργήσει όλες τις προϋποθέσεις για το καθεστώς της πλάνης που θα οδηγήσει τον Θησέα στο να καταραστεί το παιδί του και να το οδηγήσει στην τιμωρία του υπερφυσικού δυστυχήματος, τη συνάντησή του μ' έναν ανίκητο θαλάσσιο ταύρο αντίστοιχο με τα τέρατα που ο Θησέας είχε κάποτε εξολοθρεύσει και που τώρα ο γιος του, μη μπορώντας να το σκοτώσει, γίνεται θύμα του, μόνος, διωγμένος και επικατάρατος, εφόσον αρνήθηκε τη φυσική τάξη. Η Άρτεμις, αρρενωπή θεότητα και εκείνη, εικόνα αντίστοιχη της μητέρας του Ιππόλυτου Αμαζόνας, εμφανίζεται και συνομιλεί μαζί του λίγο πριν αυτός ξεψυχήσει. Του υπόσχεται εκδίκηση, τον επαινεί και αποσύρεται αλαζονικά, εγκαταλείποντάς τον μόνο στην κλίνη του μαρτυρίου. Ο Ιππόλυτος ξεψυχά. σαν μέσα σε θέαση μυστικού φωτός. Ο Θησέας μένει έρημος, άκληρος και ακυρωμένος. Ίσως να πληρώνει για όσες γυναίκες ατίμασε και παράτησε, τιμωρημένος από την ίδια αυτή θεά που λάτρεψε και υπηρέτησε με τους έρωτές του. Η Φύση νικά. Η μη-Φύση δοξάζεται. Οι θνητοί ηττώνται.
Όλα αυτά μέσα σε μια ατμόσφαιρα άκρως μουσική και πλούσια σε εικόνες αισθαντικές, σε ιαχές, προσευχές και πηγαίες εκρήξεις ερωτικής εξομολόγησης ή άρνησης ή έκστασης ή αγανάκτησης ή κατάρας. Κρεσέντο και άναρθροι γόοι, κραυγές κυνηγών και σπαρακτικές ομολογίες, θυμοί και θρήνοι μπροστά στην αδήριτη φορά των πραγμάτων που εμείς οι ίδιοι προκαλούμε. [. . .] (Από την έκδοση)
Στο δεύτερο μέρος, η αντιπαράθεση πατέρα και γιου, τονίζει τη δραματουργία μ' ένα χρώμα σύγκρουσης γενεών. Έρχεται σαν επακόλουθο του πρώτου μέρους και σε αντίθεση με αυτό κυριαρχείται από την παρουσία των δύο ανδρών η πατρική εξουσία απέναντι στην ανυπεράσπιστη εφηβεία, η θετικιστική λογική απέναντι στο μεταφυσικό παράδοξο, η ορθόδοξη "συνουσία" απέναντι στην αιρετική "παρθενία". Η Γυναίκα-Φύση έχει δημιουργήσει όλες τις προϋποθέσεις για το καθεστώς της πλάνης που θα οδηγήσει τον Θησέα στο να καταραστεί το παιδί του και να το οδηγήσει στην τιμωρία του υπερφυσικού δυστυχήματος, τη συνάντησή του μ' έναν ανίκητο θαλάσσιο ταύρο αντίστοιχο με τα τέρατα που ο Θησέας είχε κάποτε εξολοθρεύσει και που τώρα ο γιος του, μη μπορώντας να το σκοτώσει, γίνεται θύμα του, μόνος, διωγμένος και επικατάρατος, εφόσον αρνήθηκε τη φυσική τάξη. Η Άρτεμις, αρρενωπή θεότητα και εκείνη, εικόνα αντίστοιχη της μητέρας του Ιππόλυτου Αμαζόνας, εμφανίζεται και συνομιλεί μαζί του λίγο πριν αυτός ξεψυχήσει. Του υπόσχεται εκδίκηση, τον επαινεί και αποσύρεται αλαζονικά, εγκαταλείποντάς τον μόνο στην κλίνη του μαρτυρίου. Ο Ιππόλυτος ξεψυχά. σαν μέσα σε θέαση μυστικού φωτός. Ο Θησέας μένει έρημος, άκληρος και ακυρωμένος. Ίσως να πληρώνει για όσες γυναίκες ατίμασε και παράτησε, τιμωρημένος από την ίδια αυτή θεά που λάτρεψε και υπηρέτησε με τους έρωτές του. Η Φύση νικά. Η μη-Φύση δοξάζεται. Οι θνητοί ηττώνται.
Όλα αυτά μέσα σε μια ατμόσφαιρα άκρως μουσική και πλούσια σε εικόνες αισθαντικές, σε ιαχές, προσευχές και πηγαίες εκρήξεις ερωτικής εξομολόγησης ή άρνησης ή έκστασης ή αγανάκτησης ή κατάρας. Κρεσέντο και άναρθροι γόοι, κραυγές κυνηγών και σπαρακτικές ομολογίες, θυμοί και θρήνοι μπροστά στην αδήριτη φορά των πραγμάτων που εμείς οι ίδιοι προκαλούμε. [. . .] (Από την έκδοση)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 060323
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου