ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΙΟ ΚΑΛΛΙΜΑΧΟ (310-240 π.Χ.) ΣΤΟΝ ΟΡΑΤΙΟ,
ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΩΞΟΥ (1/2 αι. μ.Χ.) ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (1600
μ.Χ.): ΔΙΑΧΥΣΗ ΕΝΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ
Σύμφωνα με τον Francfort[1]:Τα ερωτικά θέματα της Ελληνιστικής περιόδου εμφανίζονται ιδιαίτερα δημοφιλή στα πινάκια της Gandhāra, και είναι, ως εκ τούτου, επιθυμητό να μάθουμε περισσότερα για τους τρόπους και τα εκφραστικά μέσα στην Γανδαρίτιδα τέχνη. Οι Bernard και Bopearachchi συμφωνούν ότι υπάρχει αποφασιστικής σημασίας σχέση μεταξύ Βακτριανού δίσκου από ελεφαντόδοντο και του (Ελληνιστικού επίσης) γύψινου δισκαρίου που εκτίθεται στο Μουσείο Hildesheim και τα οποία αμφότερα απεικονίζουν την Αφροδίτη καθήμενη να λαμβάνει κάτι που της προσφέρεται από μια γυναικεία μορφή που στέκεται πάνω σε έναν πυλώνα - βωμό ενώ ένας Έρωτας φτερουγίζει εδώ και εκεί.[2] Αν και ακόμη δεν διαθέτουμε το ακριβές και άμεσο παράλληλο μεταξύ των δισκαρίων από την μία πλευρά και των τεχνουργημάτων του χρυσοχόου και το ασβεστολιθικό ή ελεφαντοστέϊνο από την άλλη, δεν είναι υπερβολικό να υποθέσουμε ότι ορισμένα έργα της Βακτρίας και της Gandhāra αποτελούν αντίγραφα τεχνουργημάτων κατασκευασμένων σε άλλο μέσον (υλικό).[3] Αυτό θα μπορούσε να συμβαίνει και με το πινάκιο του θανάτου του Αδώνιδος (ή Μελεάγρου), ο οποίος σκοτώθηκε από έναν αγριόχοιρο και το οποίο παραπέμπει στον εραστή της Αφροδίτης ή τον Μύθο του Κυνηγιού του κάπρου της Καλυδώνος[4] (εικονίζεται ανωτέρω) ή άλλα περίτεχνα πινάκια με την απαγωγή της Ευρώπης.[5] Από αυτήν την άποψη, ενδιαφέρον παρουσιάζει θραύσμα ελεφαντόδοντου από το Ιερό του Ώξου (Takht-i Sangin), που διακοσμούσε τον κολεό (θηκάρι) ξίφους, του οποίου η κορυφή και το κάτω μέρος έχουν χαθεί. Όμως στο εναπομένον τμήμα αναγνωρίζουμε ανθρώπινη μορφή σε στάση ανακλίσεως, παραπέμπουσα - κατά τον Litvinskij - σε νεκρόδειπνο,[6] στο υπόλοιπο δε διασωζόμενο τμήμα υπάρχει παράσταση λαγού και ελάφου.[7] Σύμφωνα με τα σχετικά σχόλια του Litvinskij στον παριστόμενο άνδρα απαντώνται Ελληνικά χαρακτηριστικά, ενώ και η εν γένει απόδοση της σκηνής φαίνεται να παραπέμπει στην παράδοση της Ελληνιστικής μικρογλυπτικής!
Πινάκιο από την Gandhara: Μελέαγρος, Άδωνις & Άττις ή Ο θάνατος του Αδώνιδος[8]
Θραύσμα ελεφαντοστέινου κολεού με παράσταση νεκρόδειπνου (;) και το θέμα του λαγού & του ελαφιού (Ιερό του Ώξου)[9a]
Θραύσμα ελεφαντοστέινου κολεού με παράσταση νεκρόδειπνου (;) και το θέμα του λαγού & του ελαφιού (Ιερό του Ώξου)[9b]
Εν συνεχεία ο Francfort διατυπώνει το ερώτημα εάν μάς επιτρέπεται άραγε να θεωρήσουμε ότι η εικόνα παραπέμπει στο επίγραμμα XXXI του Καλλιμάχου (Anth.Gr. 12.102):
ὡγρευτής, Ἐπίκυδες, ἐν οὔρεσι πάντα λαγωόν
διφᾷ καὶ πάσης ἴχνια δορκαλίδος
στείβῃ καὶ νιφετῷ κεχρηµένος· ἢν δέ τις εἴπῃ
“τῆ, τόδε βέβληται θηρίον,” οὐκ ἔλαβεν.
οἶδε, τὰ δ’ ἐν µέσσῳ κείµενα παρπέτεται
χοὐµὸς ἔρως τοιόσδε· τὰ µὲν φεύγοντα διώκειν
και σε Νεο-ελληνική απόδοση:
Στα βουνά, Επίκυδες, ο κυνηγός κυνηγά κάθε λαγό
και τα ίχνη κάθε ελαφιού, αντέχοντας τον παγετό και το χιόνι.
αλλά αν κάποιος του πεί:
"Κοίτα! Αυτό το ζώο χτυπήθηκε ", δεν το παίρνει.
Έτσι είναι η αγάπη μου: ξέρει πώς να κυνηγάει αυτό που φεύγει,
αλλά πετάει οτιδήποτε βρίσκεται έτοιμο και περιμένει.
Ο δε μελετητής συνεχίζει την σκέψη του καταλήγοντας ότι η γνώση των μύθων και της λογοτεχνίας αποτελούν εδώ προαπαιτούμενα, όμως δεν γνωρίζουμε άν αυτό το συγκεκριμένο τεχνούργημα έχει μεταφερθεί στις ακτές του Ώξου από μακριά ..
Σε σχετικό άρθρο τους οι Κουκουζίκα και Μανωλέσσου διερευνούν την ιστορία του ήδη σχολιασθέντος ανωτέρω διάσημου θέματος του Καλλιμάχου, με σκοπό την εξέταση των τρόπων με τους οποίους αυτό το Αλεξανδρινό ιδιότυπο επέστρεψε - όπως αποδεικνύουν - στην Ελληνική ποίηση, σχεδόν αμετάβλητο, μετά από δεκαεπτά αιώνες μέσω της Ρωμαϊκής ποιήσεως και της Αναγεννησιακής ιταλικής λογοτεχνίας. Από την άλλη από τις ίδιες ερευνήτριες αναγνωρίζεται μία μή εντοπισθείσα μέχρι σήμερα διακειμενική σχέση μεταξύ του Κρητικού Αναγεννησιακού δράματος αφενός και του Ορλάνδου Μαινομένου του Ariosto (Orlando Furioso, 1532), προσθέτοντας έτσι ένα ακόμη στοιχείο στο περίτεχνο μωσαϊκό που συνιστά η ιταλική επιρροή στην λογοτεχνία της Κρητικής Αναγεννήσεως. Τέλος εξετάζεται η λογοτεχνική λειτουργία του θεματιδίου σε διάφορα πλαίσια, λογοτεχνικά είδη και ιστορικές περιόδους.[10]
Η πρώτη (επαν-)εμφάνιση του Επικούρειου επιγράμματος φαίνεται ότι έλαβε χώραν στην Σάτιρα του Ορατίου, Sat. 1.2.105–110, όπου αυτή αντιγράφηκε επακριβώς![11]
Όμως το θέμα απαντά και στον 'Φορτουνάτο' του Φώσκολου, 1655: (3.5.451–460), έργου ακολουθούντος το ύφος της Νέας Κωμωδίας.[12]
Οἱ ἄντρες πάσκου καὶ κοπιοῦ, ξετρέχου νὰ µπερδέσου µιὰ κορασὰ στὰ βρόχια τως, καὶ ὥστε νὰ τὴν κερδέσου τρέµουσι καὶ λιγώνουνται, δείχνου πὼς τὴν ποθοῦσι, καὶ ὡσὰν τήνε κερδέσουσι, ζιµιὸ τήνε µισοῦσι. ἴδια καθὼς τὸ κάνουσι στὸν κόσµο οἱ κυνηγάροι, ἁποὺ ζυγώνου τὸ λαγὸ εἰς τὰ βουνιὰ καὶ εἰς τά ’ρη, στὴν κάψα καὶ εἰς τὰ κρούσταλλα, καὶ δὲ βαριοῦνται κόπο, βάσανο µηδὲ κι ἔξοδο σκυλῶ καὶ τῶν ἀθρώπω. Σὰν τόνε πιάσου, εἰς µιὰ µετὰ τὸ ρίχτου καὶ ξαπλώνου, κι ἐκείνους ἁποὺ φεύγουσι πάλι ζιµιὸ ζυγώνου.
Το αυτό θέμα επαναλαμβάνεται στην ιστορία αγάπης 'Πανώρια' του Χορτάτζη, Panoria Act 4, vv. 29–38:
σαν το λαγό π’ οληµερνίς ο κυνηγός ζυγώνει στο περιβόλι, στα βουνιά, στην κάψα κι εις το χιόνι, και δε βαριέται κούραση, δε θέλει να σκολάσει, µα παραδέρνει και κοπιά, ώστε να τόνε πιάσει, κι ωσάν τον πιάσει, ρίχνει τον και δεν τόνε χρειάζει, κι εις τσ’ άλλους απού φεύγουσι τα πόδια του σπουδάζει, έτσι το κάνουσι κι αυτοί: κοπιού και παραδέρνου κι οληµερνίς για λόγου µας σε χίλια πάθη µπαίνου, ώστε να µας, οµπώσουσι. καὶ τότε λησµονούσι τὸν πόθο µας κι εις άλλη νια γυρεύγουσι να µποῦσι.
Ερωτόκριτος και Αρετούσα (Θεόφιλος)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Francfort 2016, pp. 329-332.
[2]. Francfort 2016, n. 87.
[3]. H Κοντολέων υποστηρίζει την ύπαρξη 'μιάς δυναμικής ανταλλαγής μεταξύ παραστάσεων, ποιήσεως, λέξεων και εικόνας.' Επίσης: 'Υπάρχουν παραλληλισμοί στην εφευρετικότητα καλλιτεχνών και συγγραφέων αυτή τη στιγμή που φαίνονται στην επιδίωξη της αισθητικής της ποικιλίας .. στις τέχνες, την ποίηση, την μουσική και την ρητορική.' (Kondoleon 2019, pp. 38-39).
[4]. Francfort 2016, n. 88. Στην Συριακή σφραγίδα του Samija, αξιωματούχου του Ασσύριου βασιλέως Samsi-Adad (1813-1781π.Χ.) περιλαμβάνεται σκηνή ταυροφονίας, η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι σχετίζεται με την από μέρους των Gilgames & Enkidu δολοφονία του ουράνιου ταύρου του σταλέντος από την Istar. Ο Ουράνιος Ταύρος αναφέρεται στο έπος του Gilgames ως αυτός που ισοπέδωσε την χώρα της Uruk .. Στην εικόνα ανακαλύπτονται ομοιότητες με τον Μύθο του Καλυδωνίου κάπρου, Il.9.533-549, καθώς και με ανάγλυφο από το Karatepe με την γνωστή Ελληνική συσχέτιση (Portalsphinx NVr 13, Relief NVr 11) βλ. Steymans (Steymans 2020, pp. 310-311, 330). Άς σημειωθεί εδώ η άποψη τού ίδιου ότι το υλικό των επών του Gilgames πιθανώς έφθασε μέσω των Χετταίων (Burkert 1984: 90, 106-10) και των 'διαδόχων' τους Λουβίου, Φοινικικού και Αραμαϊκού πολιτισμού στην Κιλικία κατά την ανατολίζουσα περίοδο! (Schrott 2008a: 125-35; Steymans 2020, p. 330, n. 68)
[5]. Francfort 2016, n. 89.
[6]. Litvinsky 2010, pp. 294-297. Η ταφική ερμηνεία αυτής της παραστάσεως από τον Litvinskij δεν γίνεται αποδεκτή από τον Francfort.
[7]. Francfort 2016, n. 90; Litvinsky 2010, pp. 294-297, fig. 46, inv. 1113.
[8]. Το τεχνούργημα φυλάσσεται στο: William Rockhill Nelson Gallery of Art. Atkins Museum of Fine Arts, Kansas City, Missouri.
[9a]. Litvinsky 2010, fig. 46, inv. 1113.
[9b]. Lindström 2009, fig. 19.
[10]. Koukouzika and Manolessou 2012.
[11]. Koukouzika and Manolessou 2012, p. 141.
[12]. Koukouzika and Manolessou 2012, p. 138.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Б.А. Литвинский (Litvinsky, B. A.) 2010. ХРАМ ОКСА (The Temple of Oxus in Bactria - South Tajikistan), Vol. 3: Art - Fine Art - Musical Instruments, Moscow.
https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-03110072/document
Francfort, H.-P. 2016. “Figures emblématiques de l’art grec sur les palettes du Gandhāra,” in La Grèce dans les profondeurs de l'Asie (Cahiers de la Villa Kérylos 27), ed. J. Jouanna, V. Schiltz, et M. Zink, Paris, pp. 305-339.
https://www.academia.edu/3850105/Cultural_convergence_in_Bactria_the_votives_from_the_Temple_of_the_Oxus_at_Takht_i_Sangin
Wood, R. 2011. "Cultural convergence in Bactria: the votives from the Temple of the Oxus at Takht-i Sangin," in From Pella to Gandhara: Hybridization and Identity in the Art and Architecture of the Hellenistic East (BAR International Series 2221), ed. A. Kouremenos, S. Chandrasekaran & R. Rossi, pp. 141-151.
https://www.jstor.org/stable/25211242
Litvinskiy B. A., and I. R. Pichikiyan. 1981. "The Temple of the Oxus," The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2, pp. 133-167.
https://grbs.library.duke.edu/article/view/13801/2701
Koukouzika, D., and I. Manolessou. 2012. "There and back again: Callimachus Epigr. 31 and the (Greek) Renaissance," Greek, Roman and Byzantine studies 52(1), pp.137-146.
https://www.academia.edu/1275582/Alexander_der_Gro%C3%9Fe_und_Baktrien_Das_Altertum_54_2009_241_266
Lindström, G. 2009. "Alexander der Große und Baktrien," Das Altertum 54, pp. 241-266,
https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/138028/1/Steymans_2010_Gilgamesch.pdf
Steymans, H. U. 2020. "Gilgames im Westen, " in Gilgamesh: Epic and Iconography (Orbis Biblicus et Orientalis 245), Vandenhoeck & Ruprecht, pp. 287-346.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου