ANCIENT SERICULTURE: THE BEGINNINGS ..

ΤΟ ΜΕΤΑΞΙ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ: ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ..

Court Ladies Preparing Newly Woven Silk by Emperor Huizong of Song

Η εξημέρωση του μεταξοσκώληκα καθώς και η τεχνική της αποκομμιώσεως της μετάξης θεωρείται ότι έλαβαν χώραν για πρώτη φορά στην Κίνα κατά την τρίτη χιλιετία π.Χ.,[2_90] ορθώς δε η μεγάλη αυτή χώρα διεκδικεί για τον εαυτό της την πατρότητα της σχετικής πολιτιστικής επιτεύξεως. Πάντως με βάση ελεφαντοστέινο σκάλισμα με πιθανό σχέδιο μεταξοσκώληκα του 4.080 π.Χ. (Hemudu, Yuyao, επαρχία Zhejiang), αποτελούντος την λαβή ή άκρο ξύλινης ράβδου, έχει υποστηριχθεί η έναρξη της παραγωγής μετάξης ήδη από την μακρυνή αυτή εποχή.[NOTEx] Επιπρόσθετα οι επιγραφές με μαντικά οστά - η παλαιότερη μορφή γραφής στην Κίνα, χρονολογούνται από τις δυναστείες Sang και Zhou (1600-1100 π.Χ.) - περιλαμβάνουν χαρακτήρες για την μουριά, τον μεταξοσκώληκα, το μετάξι και για μεταξωτό ύφασμα. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι σε διάφορα μέρη του κόσμου έχουν αναφερθεί δείγματα μετάξης, τα οποία, μάλιστα, χρονολογούνται πρίν το άνοιγμα της Οδού του Μεταξιού κατά την περίοδο της δυναστείας των Han.

Ιδιαίτερης σημασίας κρίνεται, εν προκειμένω, η ανεύρεση σε Κελτικό τάφο της περιόδου Halstatt του έκτου αι. π.Χ. σορού ευγενούς περυτιλιγμένης με υφάσματα από πιθανώς Κινεζική μέταξα.[2_91] Το γεγονός ότι στον θάλαμο υπήρχε και λέβης Ελληνικής εισαγωγής συνιστά στοιχείο που πιθανότατα υποδεικνύει τους Έλληνες ως μεταφορείς του εξωτικού αυτού υλικού.[2_92] Την άποψη ότι και άλλα δείγματα μετάξης είχαν εισαχθεί στην Ευρώπη της πρώτης χιλιετίας π.Χ. μέσω εμπορικής οδού με αφετηρία την Μεσόγειο (και μάλιστα την Ελλάδα) υποστηρίζει και η ανασκαφή στους ίδιους χώρους άλλων αντικειμένων κύρους, εισαχθέντων από την Ελλάδα. 

Άλλωστε η εύρεση μετάξης στο κοιμητήριο του Κεραμεικού, σε ταφές του πέμπτου αιώνος π.Χ.,[2_93] επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι οι Έλληνες αυτήν την περίοδο εγνώριζαν το κινεζικό (;) μετάξι.[2_94] Πρόκειται για τον τάφο HTR 53, εκτιμάται δε ότι το μετάξι που ευρέθη εκεί είχε επανυφανθεί στην Ελλάδα, ίσως σε εξειδικευμένο εργαστήριο της Αμοργού.[2_95] Άλλωστε γλυπτά του Παρθενώνα όπως αυτά των Μοιρών, οι Καρυάτιδες του Ερεχθείου, η Αθηνά Νίκη κ.ά. φαίνεται ότι περιλαμβάνουν την πλαστική αναπαράσταση μεταξένιων υφασμάτων![2_96] Στην Κώ υπήρχε εγχώρια βιοτεχνία παραγωγής μετάξης από άγριο μεταξοσκώληκα, ήδη πρίν από την εποχή του Αριστοτέλους,[2_97] όπως και στην Αμοργό και Κύπρο. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατη μελέτη της Παναγιωτακοπούλου κ.ά. ο άγριος μεταξοσκώληκας ήταν γνωστός στο Αιγαίο της δεύτερης χιλιετίας πρίν από την εποχή μας. Επιπρόσθετα υποστηρίζεται ότι υπάρχουν απεικονίσεις υφασμάτων από μετάξι σε Θηραϊκές τοιχογραφίες, ενώ εκφράζεται η υπόθεση ότι τα συγκεκριμένα υφάσματα αναφέρονται στα κείμενα της Γραμμικής Α’ και Β’.[2_98] Ανασκαφές στον Πύργο– Μαυροράχη Κύπρου της Πρώϊμης Εποχής του Χαλκού απεκάλυψαν επίσης την ύπαρξη ινών μετάξης από άγριο μεταξοσκώληκα.[2_99] Πράγματι οι έρευνες στην Κυπριακή θέση έχουν φέρει στο φώς ίνες από μαλλί, βαμβάκι και ιβύσκο, ενώ στο εργαστήριο βρέθηκε ο αρχαιότατο δείγμα μεταξιού (Πρώιμης Εποχής του Χαλκού). Μάλιστα τα εκεί ευρεθέντα υπολείμματα οστρακοειδών καθώς και έτοιμου χρώματος απέδειξαν την γνώση και χρήση της πορφύρας πολύ πρίν τους Μινωίτες και, βεβαίως, τους Φοίνικες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εν προκειμένω η άποψη του Χριστόπουλου, σύμφωνα με την οποία οι Έλληνες της Άπω Ανατολής εξέτρεφαν μεταξοσκώληκες κατά τον πρώτο αιώνα μ.Χ.[2_100] Έχει, τέλος, υποστηριχθεί η δυνατότητα εξαγωγής μετάξης από δίθυρα μαλάκια του είδους Pinna nobilis και η πιθανή ύπαρξη της ανάλογης οικονομικής δραστηριότητας στο Αιγαίο της Εποχής του Χαλκού.[2_101]

Σκάλισμα επί ελεφαντόδοντου με παράσταση μεταξοσκώληκα. Η παλαιότερη γνωστή απεικόνιση μεταξοσκώληκα από το Hemudu, Yuyao, Zhejiang, περί το 4000 π.Χ.[2_101a]

Σε επιστημονική εργασία των Good, Kenoyer and Meadow ανακοινώθηκε η ανεύρεση ινών μετάξης από άγριο μεταξοσκώληκα μεταξύ τεκμηρίων από την Harappa και το Chanhu-daro του πολιτισμού του Ινδού![2_102] Τα ευρήματα από την Harappa, προερχόμενα από τις ανασκαφές του 1999, μελετήθηκαν εκ νέου και το 2009 (;), ήτοι μετά από μία δεκαετία από την ανεύρεσή τους, διαπιστώθηκε ύπαρξη ινών μετάξης! Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι το τεκμήριο αναφέρεται ότι περιείχετο στο κοίλο μέρος θραύσματος χάλκινου βραχιολιού. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους & ανθρωπολόγους ερευνητές το μετάξι δεν είχε αποκομμιωθεί, αλλά περιείχε επικαλυμμένο με σερισίνη (γλυκοπρωτεῒνη παραγόμενη από τον σκώληκα) ζεύγος ινών, οι οποίες από την μικρομορφολογική μελέτη προέκυψε ότι προήρχoοντο από άγρια είδη μεταξοσκώληκα και όχι από τον Bombyx mori.Το αντίστοιχο εύρημα από το Chanhu-daro προέρχεται από τις ανασκαφές του 1935-6, δηλαδή η όποια διερεύνηση και διαπίστωση υπάρξεως ινών μετάξης έλαβε χώραν εδώ μετά από σχεδόν έναν αιώνα από την ανασκαφή, κατόπιν επανεξετάσεως των τεκμηρίων που φυλάσσονται σήμερα στο Μουσείο MFA της Βοστώνης. Στην τελευταία περίπτωση μερικές 'μικροχάνδρες' ευρέθησαν να περιέχουν (πώς ;) υπολείμματα νήματος.[2_103] Σημειώνεται επίσης ότι η πιστοποίηση του δείγματος ως μετάξης έγινε επί τη βάσει της μικροσκοπικής μορφολογίας και όχι με την ακριβέστερη χημική ή μοριακή μέθοδο.

Θαλάσσιο μετάξι από έναν μόνο βύσσο. Η επεξεργασία του είναι επίπονη και χρειάζονται πολλά ευγενή κοχύλια για να συλλεγεί αρκετό υλικό για ένα μικρό αντικείμενο από μετάξι θαλάσσης, όπως ένα ζευγάρι γάντια[100]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[2_90]. Good 2002, p. 1; Hansen 2015, p. 19.
[NOTEx]. Hansen 2015, p. 19, n. 38. Αναφέρεται πάντως η ύπαρξη της σχετικής δραστηριότητος και στην Ινδική υποήπειρο, ήδη από τα μέσα της τρίτης χιλιετίας π.Χ.
[2_91]. Koch 2006, p. 930; Yang 2009, p. 15; Biel 1980. Βλ. επίσης τον ιστότοπο του Μουσείου Hochdorf Celtic Museum: <http://www.keltenmuseum.de/english/ index.html>. Πάντως ο Meir υποστηρίζει ότι το κινεζικό μετάξι κατέστη γνωστό στην Ευρώπη ήδη από το 1000 π.Χ. (Li et al. 2010, n. 1). Πρόσφατα υποστηρίχθηκε η ανεύρεση μετάξης στα μαλλιά Αιγυπτιακής μούμιας από τις Θήβες του δεκάτου αι. π.Χ., τα δε σχετικά ευρήματα πρίν την περίοδο Han βαίνουν αυξανόμενα (Lubec et al. 1993; Good 2002, fig. 1).
[2_92]. Miller 2004, pp. 77-78.
[2_93]. Όμως η Good αναφέρει χρονολογία περί τον 7 αι. π.Χ. (Good (not dat.), p. 38, fig. 7).
[2_94]. Panagiotakopulu et al. 1977, p. 423; Zhang 2015, p. 96, n. 25. Όμως η ταυτοποίηση έχει αμφισβητηθεί (Kinti et al. 2012).
[2_95]. Miller 2004, pp. 77-78.
[2_96]. Richter 1929.

[2_97]. Christopoulos 2012, p. 18, n. 33; p. 46; Arist.HA.5.19.551b.11–18); Panagiotakopulu et al. 1977, p. 424; Van Damme 2012. Η ιδιαίτερη επίδοση της Κώ στην υφαντική προκύπτει και από τον μύθο της Παμφίλης όπως μας τον παραδίδει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Plin. Nat. 11.26). Η άποψη ότι η παραγωγή μετάξης από μεταξοσκώληκα εγκαινιάσθηκε κατά την Βυζαντινή περίοδο είναι εσφαλμένη (Walker 1998, p. 23).

[2_98]. Panagiotakopulu et al. 1977. Πιθανόν η λέξη tu-na-no, γνωστή ως είδος υφάσματος, να αντιπροσωπεύει το μεταξένιο ύφασμα, βλ. πινακίδες KN Lc 525, KN Le 553. Για την πιθανή αναφορά πινακίδων Γραμμικής Α’ (THE 7 -12) του Ακρωτηρίου Θήρας σε μετάξι βλ. Μπουλώτη (Μπουλώτης 2008, σελ. 80), ενώ για την απεικόνιση μεταξένιων πέπλων στις τοιχογραφίες της Θήρας βλ. Vlachopoulos and Georma (Vlachopoulos and Georma 2012, p. 40).

[2_99]. Belgiorno 2012; Belgiorno, Lentini, and Scala 2005. Πρόκειται για ίνες μετάξης προερχόμενες από τον άγριο μεταξοσκώληκα Tortrix-viridiana, ενώ ευρέθησαν και δείγματα φυτικής μετάξης (Calotropis και Asclepias).
[2_100]. Christopoulos 2012, p. 46. Ο Χριστόπουλος βασίζεται στα αρχεία Hou Hanshu, θεωρεί δε ότι ο όρος Daqin αφορά σε Έλληνες της Άπω Ανατολής, οι οποίοι ζούσαν στα πλαίσια ομοσπονδίας (‘κοινόν’) διακυβερνώμενοι δημοκρατικά.
[2_101]. Burke 2012. Σχετική με το θέμα θεωρείται η λέξη βυσσός χρησιμοποιούμενη τόσον για να δηλώσει τον βυθό όσον και είδος λεπτοΰφαντου υφάσματος, Hdt.2.86.6, βλ. Λεξικό Σταματάκου, s.v. βυσσός.

[2_101a]. Σκάλισμα από ελεφαντόδοντο με παράσταση μεταξοσκώληκα. Η παλαιότερη γνωστή απεικόνιση μεταξοσκώληκα από το Hemudu, Yuyao, Zhejiang, περίπου το 5000 π.Χ. <https://inf.news/en/culture/7ff0fba945e56a3db47a160b27b2a93c.html> Ελεφαντοστέινο σκάλισμα με σχέδιο μεταξοσκώληκα του 4.080 π.Χ. (Hemudu, Yuyao, επαρχία Zhejiang). Αυτό το σκάλισμα απετέλεσε την λαβή ή άκρο ξύλινης ράβδου. Η διακόσμηση αποτελείται από τέσσερεις μεταξοσκώληκες και ένα γεωμετρικό σχέδιο που θυμίζει δομή υφάνσεως. Αυτός ο συνδυασμός στοιχείων σχεδιάσεως υποδηλώνει την κατανόηση της σχέσεως μεταξύ μεταξοσκώληκα και των υφαντών. Οι επιγραφές με οστά του μαντείου, η παλαιότερη μορφή γραφής στην Κίνα, χρονολογούνται από τις δυναστείες Sang και Zhou (1600-1100 π.Χ.). Περιλαμβάνουν χαρακτήρες για την μουριά, τον μεταξοσκώληκα, το μετάξι και για μεταξωτό ύφασμα. (https://www.chinasilkmuseum.com/gwgk/info_4.aspx?itemid=26485&lcid=628).

[2_102]. Good, Kenoyer and Meadow 2009.
[2_103]. Good, Kenoyer and Meadow 2009, p. 5.

[100]. Dimitra Mylona (undated). 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Belgiorno, M. R. 2012. “Pyrgos – Mavrorachi: Advanced Technology in Early Bronze Age Cyprus,” November 2012, < http://www.pyrgos-mavroraki.net/index.htm> (10 February 2013).

http://www.safarmer.com/Indo-Eurasian/indus.silk.pdf?origin=publication_detail

Good, I. L., J. M. Kenoyer and R. H. Meadow. 2009. “New Evidence for Early Silk in the Indus Civilization,” Archaeometry 50, pp. 1-10.

https://www.academia.edu/171052/When_East_Met_West

Good, I. L. 2010. “When East met West: interpretive problems in assessing East-West contact and exchange in antiquity,” in  New directions in Silk Road archaeology. Proceedings of a Workshop held at ICAANE V, Madrid, 2006 (Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 42), ed. A. Betts and F. Kidd, Berlin, pp. 23–45.

Panagiotakopulu, E., P. C. Buckland, P. M. Day, C. Doumas, A. Sarpaki, and P. Skidmore. 1997. “A lepidopterous cocoon from Thera and evidence for silk in the Aegean Bronze Age,” Antiquity 71 (272), pp. 420-429.

http://www.safarmer.com/Indo-Eurasian/indus.silk.pdf?origin=publication_detail

Good, I. L., J. M. Kenoyer and R. H. Meadow. 2009. “New Evidence for Early Silk in the Indus Civilization,” Archaeometry 50, pp. 1-10.

Good, I. L. 2002. "The Archaeology of Early Silk," Textile Society of America Symposium Proceedings, <https://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1387&context=tsaconf> (31 March 2021).

Kinti, M., C. Margariti, M. Arabatzis, P. Drossos, A. Mavridou, and A. Velegraki. 2012. <https://www.aspergillus.org.uk/conference_abstracts/technological-educational-institute-of-athens-egaleogreece-directorate-of-conservation-of-ancient-and-modernmonuments-hellenic-ministry-of-culture-and-tourism-athensgreece-mycology-laborato/> (31 March 2021).

Burke, B. 2012. “Looking for Sea-Silk in the Bronze Age Aegean,” in Proceedings of the 13th International Aegean Conference (Aegaeum 33), Danish National Research Foundation's Centre for Textile Research, 21-26 April 2010, Liège, pp. 171-176.

Christopoulos, L. 2012. “Hellenes and Romans in Ancient China (240 BC – 1398 AD),” Sino-Platonic Papers 230, pp. 1-79.

Belgiorno, M. R., A.Lentini, and G. Scala. 2005. “The textile industry (2000 BC) of Pyrgos-Mavroraki (Cyprus),” 2005, < http://www.pyrgos-mavroraki.net/pyrgos-mavroraki_00001a.htm> (29 April 2014). 

Van Damme, T. 2012. "Reviewing the Evidence for a Bronze Age Silk Industry in the Dodecanese," in KOSMOS: Jewellery, Adornment and Textiles in the Aegean Bronze Age (Aegaeum 31), 13th International Aegean Conference, ed. R. Laffineur, and L. Nosch, Liége, pp. 163-170. 

Richter, G. M. A. 1929. “Silk in Greece,” AJA 333 (1), pp. 27–33.

Miller, M. C. 2004. Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity, Cambridge University Press.

Koch, J. T. ed. 2006. Celtic culture: a historical encyclopedia III: G-L, Santa Barbara.

Yang, J. 2009. “Alexander the Great and the Emergence of the Silk Road,” The Silk Road 6 (2), pp. 15-22.

Biel, J. 1980. “Treasure from a Celtic Tomb,” in National Geographic 157/3 pp. 428-438.

https://www.amazon.com/Silk-Road-New-History/dp/0190218428?asin=0195159314&revisionId=&format=4&depth=1

https://books.google.gr/books?id=FDdRDAAAQBAJ&pg=PA19&lpg=PA19&dq=ivory+carving+with+a+silkworm+motif+on+it,+from+the+Hemudu+site+in+Zhejiang&source=bl&ots=6Bkezp37HT&sig=ACfU3U1d070RR0KeLg42ZqhfWmFNzus6Dw&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjNus72hsP4AhXRiP0HHcWsCVwQ6AF6BAglEAM#v=onepage&q=ivory%20carving%20with%20a%20silkworm%20motif%20on%20it%2C%20from%20the%20Hemudu%20site%20in%20Zhejiang&f=false

Hansen, V. 2015. The Silk Road: A New History, Oxford University Press.

Dimitra Mylona. undated. "Pinna Goldilocks and the philosopher’s stone," Archives of the Sea, <https://archivesofthesea.com/en/pinna-goldilocks-and-the-philosophers-stone/> (11 November 2022).

ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 230622