ΣAIΞΠΗΡ & ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (Ερανίσματα..)
(και) Ο ΣΑΙΞΠΗΡ ΔΑΝΕΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΡΥΛΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ..[1]
.. Βρισκόμαστε στην πρώτη πράξη του θεατρικού έργου Ερρίκος V, και ο Δελφίνος της Γαλλίας έχει παρεξηγήσει δραματικά τον χαρακτήρα του νέου βασιλέα Ερρίκου, ανταπαντά δε στις αξιώσεις του για την Γαλλία με ένα δώρο το οποίο θεωρεί 'ανάλογό του πνεύματός του', ήτοι ένα κουτί με μπάλες τένις! Ο Ερρίκος, υπονοείται εδώ, είναι απλώς ένα παιδί και θα πρέπει να παραμείνει στα παιδικά πράγματα ... Όμως ο Ερρίκος αποδεικνύει πόσο ώριμος και αποφασιστικός θα είναι ως αντίπαλος, με έναν κατάλληλο ελιγμό ... Το εν λόγω επεισόδιο έχει αντιγραφεί από τον θρύλο του Αλεξάνδρου (ή Ρομάντσο του Α.) συγκεκριμένα από τότε που ο Αλέξανδρος, μελετώντας την εισβολή του στην Περσία, έλαβε πρεσβεία με δώρα από τον πέρση βασιλέα Δαρείο. Ο ακριβής χαρακτήρας των δώρων ποικίλλει ανάλογα με την αφήγηση, όπως θα δούμε, αλλά αυτό που είναι σταθερό είναι ότι τα δώρα που στέλνει ο Δαρείος στον βασιλιά της Μακεδονίας υποδηλώνουν ότι ο Αλέξανδρος εξακολουθεί να είναι μόνον ένα μικρό αγόρι (και έτσι δεν πρέπει να εμπλέκει τον εαυτό του με θέματα των μεγάλων - πάνω λάτω όπως η κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας) και ότι σε απάντηση ο Αλέξανδρος προσφέρει την δική του, αντίθετη ερμηνεία των δώρων, ως ένδειξη ότι η εκστρατεία του εναντίον της Περσίας, αντίθετα, θα αποβεί εξαιρετικά επιτυχημένη. ... ..
Shah Mahmud. A polo game: an illustration from the poem Guy u Chawgan (the Ball and the Polo-mallet)
Shakespeare Actually Knew a Lot of Greek[2]
................ Οι έρευνές μου {ΣτΜ: γράφει ο Stewart} για τον Σαίξπηρ και τους Έλληνες ξεκίνησαν ενώ ερευνούσα μια εργασία για τον Άμλετ για μια τάξη στο Πανεπιστήμιο του Νότιου Όρεγκον το 2004. Μου έκανε εντύπωση ο αριθμός των κλασικών νύξεων στο κείμενο και τις αλλεπάλληλες αναφορές στον Ηρακλή και τον Μέγα Αλέξανδρο. Τα θέματα της βασιλικής δολοφονίας, της κληρονομημένης μοίρας, των επισκέψεων από φαντάσματα, των φόνων μεταξύ γενεών, των μολυσμένων τροφίμων και κρασιών, των παραβιασμένων ιερών και των ακρωτηριασμένων τελετουργιών ταφής που υφαίνονται στον Άμλετ απηχούν τις τραγικές αφηγήσεις του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Προς μεγάλη μου χαρά, η βιβλιοθήκη Hannon του πανεπιστημίου διέθετε ένα αντίγραφο της Διαλέξεως για τον Σαίξπηρ του Gilbert Murray το 1914 στην Βρετανική Ακαδημία, με τίτλο Άμλετ και Ορέστης: Μια μελέτη σε παραδοσιακούς τύπους, που εντόπισε πολλές αξιοσημείωτες ομοιότητες μεταξύ της Ορέστειας του Αισχύλου, των δραμάτων του Ορέστη του Ευριπίδη και του Σαιξπηρικού Άμλετ.
Είμαι πεπεισμένος ότι τουλάχιστον κάποια αποσπάσματα από τον Ορέστη του Ευριπίδη και την Ορέστεια του Αισχύλου… επηρέασαν κατά κάποιο τρόπο τον Άμλετ. Οι συγκεκριμένες θεατρικές ομοιότητες μεταξύ των σκηνών του νεκροταφείου του Σαίξπηρ και του Αισχύλου και μεταξύ των ρόλων του Οράτιου και του Πυλάδη… είναι κατά την άποψή μου πολύ κοντινές για να είναι συμπτωματικές. Επιπλέον, η σκηνή του Άμλετ στην αυλή της εκκλησίας δεν εμφανίζεται σε καμμία από τις γνωστές πηγές ή ανάλογες του έργου: αν δεν ήταν καθαρή εφεύρεση… έχει κάποια πηγή που δεν έχει ακόμη εντοπιστεί. ..
Τα μόνα δημοσιευμένα έργα που εξέτασαν συστηματικά τον ελληνικό κανόνα για στοιχεία που ενσωματώθηκαν από τον Σαίξπηρ είναι των R. R. Khare (1998) και Myron Stagman (2011). Στο Shakespeare's Greek Drama Secret, ο Stagman υποστήριξε ότι υπάρχουν πολλές αδιαμεσολάβητες κειμενικές αντιστοιχίες μεταξύ των ελληνικών δραμάτων και των έργων του Σαίξπηρ και ότι το επίτευγμα του Σαίξπηρ ήταν μοναδικό ακριβώς λόγω της δεξιοτεχνίας του στο αττικό δράμα. Ο Στάγκμαν κατέγραψε πολλές πιθανές κειμενικές συνδέσεις μεταξύ του Σαίξπηρ και των Ελλήνων και υπέθεσε ότι η εκπαίδευση του ποιητή πρέπει να περιλάμβανε αναγνώσεις από τον Όμηρο, τον Λουκιανό, τον Πίνδαρο και τους Αθηναίους θεατρικούς συγγραφείς.
Η μακροχρόνια επιφυλακτικότητα για την πλήρη αντιμετώπιση του ζητήματος των ελληνικών δραματικών πηγών, μπορεί τουλάχιστον εν μέρει να σχετίζεται με την πρόκληση του συγγραφέα του Σαίξπηρ και την υποψηφιότητα του δέκατου έβδομου κόμη της Οξφόρδης ως κύρια εναλλακτική λύση. Ο τελευταίος διέθετε αναμφισβήτητα εξαιρετική κλασική μόρφωση και θα είχε πρόσβαση στα κείμενα των αττικών τραγωδιών κατά τη διάρκεια της νιότης του μέσω του δασκάλου του, ελληνολόγου του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, Sir Thomas Smith.80 Ο Smith ήταν ξεκάθαρα εξοικειωμένος με τις συμβάσεις και τα κείμενα του κλασικού θεάτρου καθώς βοήθησε στην παραγωγή των θεατρικών έργων του Αριστοφάνη Plutus (το 1536) και Peace (το 1546) στο Cambridge.
Ωστόσο, τα συλλογικά στοιχεία που παρουσιάζονται εδώ θα επιβεβαίωναν ότι ο Σαίξπηρ ανήκει στη γενεαλογία των δραματουργών που εκτείνεται απευθείας από τον Αισχύλο μέχρι τον Ο'Νηλ.
Σημειώστε ότι η Κωμωδία των παρεξηγήσεων, νεανικό έργο του Σέξπηρ, έχει παιχτεί και στην χώρα μας και μάλιστα με επιτυχία, έχει δε σχολιαστεί επανειλημμένως .. Ένα γεγονός ξέχασαν όμως να αναφέρουν / τονίσουν οι πλείστοι των κριτικών .. ότι το έργο αυτό συνιστά προσαρμογή / μεταγραφή του/των Μεναίχμου (Menaechmi) του Λατίνου Πλαύτου (Plautus), διαθέτοντος - άλλωστε - Ελληνικά ονόματα για όλους πλήν ενός τους χαρακτήρες του ... Ο τελευταίος, με την σειρά του, έχει δανειστεί και προσαρμόσει χαρακτηριστικά που υπάρχουν σε ελληνικά και ρωμαϊκά έργα που προηγήθηκαν αυτού. Ο όρος που αναφέρεται στην προσαρμογή άλλων έργων είναι pollato, ένα χαρακτηριστικό που χρησιμοποιείται συχνά από τον Πλαύτο. Ο Πλαύτος (Plautus) προσάρμοσε την Ατελλανή φάρσα (Atellan), την ελληνική παλιά κωμωδία και την Ελληνιστική Νέα Κωμωδία. Η Ατελλανή φάρσα περιελάμβανε φάρσες με τραχύ χιούμορ, η Ελληνική Παλιά Κωμωδία περιελάμβανε σεξουαλικά και σκατολογικά υπονοούμενα και αστεία, και η Ελληνική Νέα Κωμωδία περιλάμβανε πολύ χιούμορ. Κάθε μία από αυτές τις ιδιότητες υπάρχει στους αδελφούς Μεναίχμους του Πλαύτου, είτε στο φυσικό χιούμορ που υπάρχει είτε στην κωμωδία καταστάσεως που ξεκινά το παιχνίδι και στην συνέχεια συνεχίζεται μέχρι το τέλος του παιχνιδιού. ..
...
Υπήρξε μια αναγέννηση στην εκτίμηση για την δραματική δύναμη της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στον αμερικανικό πολιτισμό του 21 αι. Το πρόσφατο άρθρο του Wyatt Mason στο περιοδικό Harper’s Magazine, «You are not Alone Across Time: Using Sophocles to Treat PTSD», ανέφερε την χρήση της ελληνικής τραγωδίας για τον μετριασμό των τραυμάτων της στρατιωτικής μάχης. Το Theatre of War είναι ένα πενταετές πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το Πεντάγωνο και έχει ανεβάσει περισσότερες από 250 δραματικές αναγνώσεις του Αίαντος ή του Φιλοκτήτου του Σοφοκλέους σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις και ομάδες βετεράνων σε όλον τον κόσμο. Ο Bryan Doerries είναι η δημιουργική δύναμη πίσω από αυτό το έργο. Ο Doerries σπούδασε ελληνικά στο κολέγιο και μετέφρασε τα κείμενα για αυτές τις δραματικές αναγνώσεις. Η έκθεση του Mason προσδίδει αξιοπιστία στην πεποίθηση ότι το ελληνικό δράμα 2.500 ετών ήδη εξακολουθεί να έχει πολιτιστική σημασία σήμερα.
Αυτά τα θεατρικά έργα παρουσιάζουν την οργή, την θλίψη και τον φόβο που παραμονεύουν σε μάρτυρες τραγωδίας, συνδέοντας το αποθηκευμένο συναίσθημα με την μνήμη του γεγονότος που το προκάλεσε. Σκοπεύοντας όχι στην σμίκρυνση μέσω της επαναλήψεως, η τραγωδία αντιθέτως επιτυγχάνει την απελευθέρωση μέσω της εντατικοποιήσεως. Πραγματοποιεί μια μαγική πράξη - την απελευθέρωση του δημιουργηθέντος συναισθήματος - επαναβιώνοντας την ταλαιπωρία.[1]
Ο Doerries είναι μόνο ο τελευταίος καλλιτέχνης που προσάρμοσε αφηγήσεις και θέματα της ελληνικής τραγωδίας στο σύγχρονο θέατρο. Οι μεγάλοι Αμερικανοί θεατρικοί συγγραφείς, Eugene O’Neill, T.S. Eliot και ο Arthur Miller εμπνεύστηκαν άμεσα από τους θεατρικούς συγγραφείς της Αττικής σκηνής του 5ου αι. Η τραγική τριλογία του O'Neill, Mourning Becomes Electra (Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα, 1931), βασίστηκε στην Ορέστεια του Αισχύλου και το Desire Under the Elms αντανακλά πολλά στοιχεία του Ιππολύτου του Ευριπίδου. Ο Eliot εκλέχτηκε κάποτε πρόεδρος της Ενώσεως Κλασικών και έγραψε την εισαγωγή σε μια έκδοση του 1932 του έργου του Thomas Newton: Seneca His Tenne Tragedies του 1581. Αρκετά από τα δράματά του, συμπεριλαμβανομένων των Murder in the Cathedral και The Cocktail Party, βασίστηκαν απευθείας σε ελληνικά υποδείγματα. Ο Arthur Miller εστράφη επίσης στους Έλληνες για έμπνευση, σχολιάζοντας κάποτε: «Από τον Ορέστη στον Άμλετ, από τη Μήδεια στον Μάκβεθ, η υποκείμενη πάλη είναι αυτή του ατόμου που προσπαθεί να κερδίσει την σωστή θέση στην κοινωνία του».[2]
Η μελέτη του R. R. Khare 'ο Shakespeare, Eugene O’Neill, T.S. Eliot και η ελληνική τραγωδία' (1998), επεξέτεινε το μακρύ νήμα των τραγικών αφηγήσεων και θεμάτων μέσα από μια ακόμη περίοδο πολιτιστικής εκρήξεως, από την ελισαβετιανή εποχή και τα δράματα του Σαίξπηρ. Οι 'συντονισμοί' μεταξύ της ελληνικής τραγωδίας και του Σαίξπηρ απετέλεσαν από καιρό αντικείμενο επιστημονικού ενδιαφέροντος. Στο Attic and Elizabethan Tragedy (1908) ασχολείται με την ανάλογη δραματική άνθηση σε ένα ιστορικό πλαίσιο που ταιριάζει εξίσου στην σύγχρονη εποχή:
Ίσως σε όλη την ιστορία της διακύμανσης, της σύγκρουσης και της λαχτάρας του κόσμου, δεν έχουν καταγραφεί περίοδοι πιο γεμάτες με επιρροές, περιβάλλοντα και προκλήσεις μεγαλείου από την εποχή στην οποία η Αττική Τραγωδία αναδύθηκε και ήκμασε, και εκείνη στην οποία η ιδιοφυΐα της ελισαβετιανής εποχής βρήκε την υψηλότερη εκφορά της στην αγγλική τραγική σκηνή.[3]
Η λεπτομερής συγκριτική ανάλυση του αρχαίου ελληνικού και ελισαβετιανού δράματος του Watt εντόπισε μια σειρά από αξιοσημείωτες ομοιότητες μεταξύ αυτών των παραδόσεων, ότι η «ειρωνεία της μοίρας» ήταν ισχυρή και στις δύο παραδόσεις, και ότι στον Αισχύλο και τον Σαίξπηρ το κακό υπερνικήθηκε από το καλό και ότι ο Σοφοκλής και ο Σαίξπηρ μοιράζονταν μιαν «υπερηφάνεια για την φυλή, την βαθιά συμπονετική διορατικότητα και την αξεπέραστη γνώση της ανθρωπότητας, φέρνοντάς τους τους δύο προαναφερθέντες συχνά σε επαφή … Ο Watt, ωστόσο, ποτέ δεν υποστήριξε ότι ο Σαίξπηρ μπορεί να εμπνεύστηκε άμεσα από την ελληνική τραγωδία, ούτε ότι τα έργα και τα ποιήματά του περιελάμβαναν συγκεκριμένες κειμενικές συνδέσεις με αυτά τα δράματα. Ίσως η απροθυμία του Watt να διατυπώσει έναν τέτοιο ισχυρισμό μετριάστηκε από την επικρατούσα επιστημονική άποψη, όπως εκφράζεται από τον σύγχρονο Robert Root στο Classical Mythology in Shakespeare (1903), ότι ο Σαίξπηρ «δεν αναφέρεται πουθενά σε χαρακτήρες ή επεισόδια του ελληνικού δράματος, ότι δεν επεκτείνουν καμία επιρροή οτιδήποτε σχετικά με την αντίληψή του για την μυθολογία.» [5]
..
Η απο αιώνες εμφανισθείσα άποψη του καθηγητή Root έχει πρόσφατα αμφισβητηθεί σε πολλαπλά μέτωπα. Για τις συγγραφικές μελέτες του Σαίξπηρ του 21ου αι., αυτό αντιπροσωπεύει μια φιλολογική Αχίλλειο πτέρνα στην παραδοσιακή απόδοση. Κανείς δεν έχει περιγράψει αυτό το αίνιγμα καλύτερα από τον Andrew Werth, του οποίου η παρουσίαση με θέμα «Τα «λιγότερα ελληνικά» του Σαίξπηρ, στο Συνέδριο Σπουδών του Σαίξπηρ το 2002 στο Πανεπιστήμιο Concordia ήταν η αφετηρία μου. Ο Werth, τότε προπτυχιακός, εξέθεσε επιδέξια ένα από τα μεγάλα κενά στη σύγχρονη αναγέννηση: τη σχεδόν πλήρη απουσία δημοσιευμένων μελετών για το χρέος του Σαίξπηρ στην ελληνική λογοτεχνία. Ο Werth παρείχε πολυάριθμα παραδείγματα και κριτικά σχόλια που υποστήριξαν το συμπέρασμα ότι ο Σαίξπηρ άντλησε απευθείας από το ελληνικό έπος και το δράμα, και σημείωσε πώς οι μελετητές έχουν συχνά εκφράσει αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με τη σημασία αυτών των συναρπαστικών κειμενικών ηχών. Αρχικά δημοσιεύτηκε στο The Oxfordian V (2002) και αργότερα ανατυπώθηκε στο Report My Cause Aright (2007), τα επιχειρήματα του Werth έχουν αναφερθεί από εξίσου αυθεντία από τον καθηγητή Stanley Wells, ο οποίος επαίνεσε τις ιδέες του Werth κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας στο Παγκόσμιο Συνέδριο του Σαίξπηρ το 2011. .[6]
Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΣΤΗΝ ΓΡΑΦΗ & Ο ΣΑΙΞΠΗΡΙΚΟΣ ΑΜΛΕΤ ..
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Il.6.168-171) περιγράφει ότι ο Προίτος αποστέλλει τον Βελλεροφόντη στον πενθερό του Ιοβάτη, μεταφέροντας μήνυμα απόρρητο στον ίδιο και γραμμένο σε αναδιπλούμενο πίνακα, με το οποίο παραγγέλει την εξόντωσή του. Πρόκειται για μια πράξη γραπτής επικοινωνίας στην οποία ας μάς επιτραπεί μια κάπως εκτενέστερη αναφορά, η οποία θα φωτίσει τόσον θέματα της γραφής κατά την Μυκηναϊκή περίοδο όσον και το επίπεδο γνώσεων οι οποίες αποκαλύπτονται στα έπη.[10_17]
Ο Όμηρος περιγράφει αναλυτικά την διαδικασία αυτής της ιδιαίτερης γραπτής επικοινωνίας, την οποία φαίνεται να γνωρίζει καλά μιάς και χρησιμοποιεί όλα τα στοιχεία που την συνθέτουν, και μάλιστα σύμφωνα με τις σύγχρονες απόψεις![10_18] Έτσι υιοθετεί λέξεις και εκφράσεις κυριολεκτικές, ακριβείς, πλήρεις περιεχομένου και λακωνικές, όπου τίποτε δεν περισσεύει και τίποτε δεν λείπει, χαρίζοντας παράλληλα υψηλή αισθητική απόλαυση στον αρχαίο ακροατή αλλά και τον σύγχρονο αναγνώστη.
Η εξιστόρηση περιλαμβάνει αρχικώς πληροφορίες για τον συγκεκριμένο χώρο και χρόνο του συμβάντος γραπτής επικοινωνίας. Δηλώνονται τα επικοινωνιακά υποκείμενα (πομπός/αποστολέας και δέκτης), και δίδονται πληροφορίες για το μήνυμα, το οποίο προσδιορίζεται ως μακρό και τα αποτελέσματά του θυμοφθόρα. Τέλος γίνεται αναφορά στα σήματα τα οποία κωδικοποιούν το μήνυμα, αλλά και στο μέσον μεταφοράς του, τον πτυκτό πίνακα. Η Ομηρική περιγραφή θεωρείται μάλιστα η πρώτη αναφορά σε επιστολή στην Δυτική λογοτεχνία,[10_19] με τον απόηχό της να φθάνει μέχρι τον Σέξπηρ ενώ η μελέτη του συμβολικού φορτίου της ιστορίας έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών, από διάφορους κλάδους της επιστήμης..[10_20]
Ο Όμηρος τονίζει ιδιαίτερα την έκταση του μηνύματος αλλά και το αποτέλεσμα το οποίο ο αποστολέας επιθυμεί να επιτύχει, σημειώνοντας ότι περιέχει ‘σήματα θυμοφθόρα πολλά’. Η μακρά έκταση του κειμένου αποκλείει την πιθανότητα το μήνυμα να αποτελείτο από λίγα μεμονωμένα σύμβολα, όπως οι συνήθεις πήλινες αρχειακές πινακίδες Γραμμικής Β’. Δεύτερον το μήνυμα σκόπευε να επιφέρει τον θάνατο, εξού και το επίθετο ‘θυμοφθόρα’, ήτοι φθείροντα την ζωήν. Η γραπτή μορφή του μηνύματος θα έπρεπε, επομένως, να είναι σε θέση να προκαλέσει έντονα συναισθήματα στον αποδέκτη της, έργο το οποίο θα ήταν δύσκολο να φέρει σε πέρας η γνωστή μας Γραμμική Β’. Όσον αφορά, τέλος, στο μέσον μεταφοράς του μηνύματος προφανώς πρόκειται για φορητό, ξύλινο, δίφυλλο πίνακα του οποίου οι εσωτερικές επιφάνειες επικαλύπτονται με κερί και μπορεί να κλείνει συμπτυσσόμενος. Ακριβώς τέτοιοι είναι οι δύο ή, το πιθανώτερο, τρείς πίνακες οι οποίοι ευρέθησαν στο φορτίο του γνωστού ναυαγίου του 1300 π.Χ το οποίο, για ειρωνία της τύχης, ανελκύσθη ανοικτά της Αντιφέλλου (Uluburun), περίπου στο σημείο όπου αναμένουμε ότι απεβιβάσθη ο ίδιος ο Βελλεροφόντης![10_21] Αξιοσημείωτη είναι εν προκειμένω η εύστοχη σχετική παρατήρηση της Mellink: “Ο πρώτος πίνακας του είδους που ανεσκάφη στην Μικρά Ασία, ειρωνικά ή ενδεικτικά, προήλθε από τα νερά της Λυκίας, πλησίον της ακτής όπου ο Βελλεροφόντης προσορμίσθηκε, σύμφωνα με την Il.6.168-69, φέροντας στον βασιλέα της Λυκίας δυσοίωνα σήματα σε αναδιπλούμενη πινακίδα”.[10_22]
Υπέρ της απόψεως για την ύπαρξη άρτιας και εκφραστικής γραφής ήδη από την εποχή των Τρωικών συνηγορεί έμμεσα και ο Ευριπίδης. Πράγματι στο δράμα του Ιφιγένεια εν Ταύροις (Ε.ΙΤ.762-787) εμφανίζει την Ιφιγένεια να αποστέλλει δέλτον στο Άργος, περιλαμβάνουσα πλήθος πληροφοριών και παραγγέλλουσα την σωτηρία και επιστροφή της στην πατρίδα. .. aακολουθεί εικόνα με Δίπτυχο από το ναυάγιο της Αντιφέλλου ..
Δίπτυχο από το ναυάγιο της Αντιφέλλου
Ο αναδιπλούμενος πίναξ παραπάνω στον οποίον περιείχοντο ‘σήματα θυμοφθόρα πολλά’ αποτελεί την μόνη σαφή αναφορά στην γραφή στο Ιλιαδικό έπος. Ένα τέτοιο γράμμα ονομάζεται "Βελλερεφόντεια" επιστολή, στην αυτή δε κατηγορία της μυθοπλαστικής επιστολής απαντά στον Άμλετ του Σαίξπηρ, το οποίο μάλιστα επιφέρει τον θάνατο στα παρασκήνια των Rosencrantz & Guildenstern. Μιά άλλη ανάλογη επιστολή απαντάται επίσης στην ιστορία του Σαργών της Ακκάδ.[3]
Ο ΒΡΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΣΕΞΠΗΡ & ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ Ή ΑΠ' ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΓΛΥΤΩΝΕΙΣ !?[4]
Στον Ιούλιο Καίσαρα του Σαίξπηρ, η ομιλία του Βρούτου φαίνεται να βασίζεται στην περιγραφή του ρητορικού ύφους του Βρούτου στο έργο Βίοι Παράλληλοι - Βρούτος του Πλουτάρχου. Ωστόσο, ένα χαρακτηριστικό λείπει από τον θεατρικό λόγο: η λακωνική έκφραση του Βρούτου, που μεταφέρεται από την ελληνική λέξη 'ἀποφθεγματικός'. Σε αυτό το άρθρο, υποστηρίζεται ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στην μετάφραση - από τον Thomas North - της λέξεως 'ἀποφθεγματικός', μετάφραση η οποία απετέλεσε την πηγή του Σαίξπηρ για να έλθει σε επαφή με τους Βίους Παραλλήλους του Πλουτάρχου.
ΡΩΜΑΙΟΣ ΚΑΙ ΙΟΥΛΙΕΤΑ ή ΘΙΣΒΗ ΚΑΙ ΠΥΡΑΜΟΣ
Αντέγραψε ο Σαίξπηρ την ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας από τον αρχαίο ελληνικό μύθο της Θίσβης και του Πύραμου; [5]
Σύμφωνα με τον Steven Brownfield (Ερευνητής, συγγραφέας):
Η λέξη "Αντιγραφή" είναι πολύ βαρειά. Σίγουρα εμπνεύστηκε από αυτό. Χρησιμοποίησε στοιχεία του στο έργο του. Χρησιμοποίησε επίσης το κείμενο μιας παλαιότερης ιταλικής ιστορίας αγάπης Giulietta e Romeo του Λουίτζι Ντα Πόρτο, η οποία ήταν η ίδια επανεπεξεργασία του Il Novellino του Masuccio Salernitano. Αυτό το είδος δανεισμού και προσαρμογής από προηγούμενα έργα δεν ήταν μόνο συνηθισμένο στην εποχή του Σαίξπηρ, ήταν πρακτικά καθολικό. Τα έργα του Σαίξπηρ βασίζονται όλα σε προηγούμενες πηγές, συχνά ιταλική, ρωμαϊκή ή αγγλική ιστορία. Επίσης, συχνά αντλούσε έμνευση από σύγχρονους συγγραφείς όπως ο Marlow και ο Kidd. Ο Chaucer, ο πατέρας της αγγλικής ποιήσεως, έκανε ακριβώς το ίδιο με τις Ιστορίες του Καντέρμπουρυ (τις οποίες διασκεύασε σε μεγάλο βαθμό από τον Δεκαήμερο του Βοκκάκιου) και τον Τρωίλο και Χρυσηίδα (το οποίο ανέβασε από το Il Filostrato του Βοκκάκιου).
Τα Ελληνικά υποδείγματα που υιοθετήθηκαν στον Ρωμαίο και Ιουλιέτα υπογραμμίζονται και σε πρόσφατη ανάλυση του Prezi.[7]
Πύραμος και Θίσβη από τους Beatles
The television special Around The Beatles[100]
Η πιο διάσημη διασκευή του Σαίξπηρ της δεκαετίας του 1590 είναι μια δραματοποίηση του ποιήματος του Άρθουρ Μπρουκ του 1562 "Η Τραγική Ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας", το οποίο υπήρξε με την σειρά του μετάφραση μιας γαλλικής μεταφράσεως της νουβέλας του Da Porto.[10]
Στο "Όνειρο Θερινής Νύχτας" του Σαίξπηρ (Πράξη V, sc 1), που γράφτηκε τη δεκαετία του 1590, μια ομάδα «μηχανικών» υποδύεται την ιστορία του «Πυράμου και της Θίσβης». Η παραγωγή τους είναι ωμή και, ως επί το πλείστον, κακομαθημένη μέχρι τους τελευταίους μονολόγους του Nick Bottom, ως Πυράμου και της Francis Flute, ως Θίσβης. Το θέμα της απαγορευμένης αγάπης είναι επίσης παρόν στο "Όνειρο Θερινής Νύχτας" (αν και αυτή είναι λιγότερο τραγική και σκοτεινή αναπαράσταση) καθώς ένα κορίτσι, η Ερμία, δεν μπορεί να παντρευτεί τον άνδρα που αγαπά, Λύσανδρο, επειδή ο πατέρας της ο Αιγέας τον περιφρονεί και επιθυμεί να παντρευτεί τον Δημήτριο, και εν τω μεταξύ η Ερμία και ο Λύσανδρος είναι σίγουροι ότι η Έλενα είναι ερωτευμένη με τον Δημήτριο.
Οι Beatles παρουσίασαν μια χιουμοριστική παράσταση με τίτλο «Πύραμος και Θίσβη» στην τηλεοπτική ειδική παραγωγή του 1964 "Around the Beatles". Βασισμένη κυρίως στη διασκευή του William Shakespeare, η παράσταση περιελάμβανε τον Paul McCartney ως Πύραμο, τον John Lennon ως την εράστριά του Θίσβη, τον George Harrison ως Φεγγαρόφωτο και τον Ringo Starr ως Λέοντα, με τον Trevor Peacock στον ρόλο του Quince (Κυδώνη).[20]
Επιρροή της Ρωμαϊκής ιστορίας στα έργα του Shakespeare,[110]
Το έργο του Σαίξπηρ είναι επίσης επηρεασμένο από την λατινική ή αρχαίας ελληνική λογοτεχνία. Τα έργα του Σαίξπηρ σχετίζονται με τη ρωμαϊκή ιστορία και συνδέονται με τους Λατίνους ποιητές, αλλά και με τους Έλληνες ιστορικούς και Σωκρατικούς φιλοσόφους. Εδώ είναι ο ρόλος του Σαίξπηρ, που μελετά τα παραπάνω. Στο έργο του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας, ο Σαίξπηρ δανείζεται τραγικές ιστορίες αγάπης από την αρχαιότητα, μία από τις οποίες είναι η ιστορία αγάπης του Πύραμου και της Θίσβης. Αυτός ο μύθος προέρχεται από την ελληνική μυθολογία.[115] Ο μύθος στην συνέχεια εξελίχθηκε από τους Ρωμαίους και εμφανίστηκε στον Οβίδιο (Μεταμορφώσεις, 4, 55-166). Το κοινό σημείο αυτού του μύθου με το έργο του Σαίξπηρ είναι το τελικό τραγικό τέλος των ερωτευμένων Πυράμου και Θίσβης, όπως και στον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα.
Διάβασε ο Σαίξπηρ Πλάτωνα; Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Σαίξπηρ όχι μόνον διάβαζε τον Πλάτωνα, αλλά τον συμβουλεύτηκε σαν να είχε σοφία ύψιστου είδους. Εστιάζοντας στην έρευνα της πρόσφατης λογοτεχνίας στο πεδίο, καταδεικνύεται ότι η ιδιοφυΐα του Σαίξπηρ οφείλεται τουλάχιστον εν μέρει στην παράξενη ικανότητά του να μετατρέπει την πλατωνική σοφία σε πλήρως υλοποιημένη δραματική δράση. Προηγούμενες απόπειρες του Strauss για την ερμηνεία της επιρροής του Πλάτωνα έχουν παραβλέψει τον βαθμό στον οποίο ο Σαίξπηρ τονίζει την αρχαία διαμάχη μεταξύ φιλοσοφίας και ποιήσεως, αντί να την επιλύει απλώς...
ΠΛΑΤΩΝ & ΣΑΙΞΠΗΡ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΡΩΤΑ!...[220]
Ο Ben Jonson μπορεί να περιέγραψε τον Σαίξπηρ ως κάποιον με 'λίγα Λατινικά και λιγότερα Ελληνικά', αλλά επίσης, την ίδια στιγμή, ευχήθηκε στους διάσημους Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς 'να ξαναζωντανέψουν, ώστε να ακούσουν τον βηματισμό του Buskin του[μ0] … να σείει την Σκηνή',[μ1] πιθανώς για να μπορέσουν να παρακολουθήσουν την καλή χρήση των παραδόσεών τους την οποία ο Σαίξπηρ είχε κάνει.. Η πρόσφατη σαιξπηρική έρευνα έδειξε ότι η ενασχόληση του Σαίξπηρ με τους Κλασικούς ήταν τόσον εκτεταμένη όσον και πρωτότυπη. Ο James Shapiro υποστηρίζει ότι η γυμνασιακή εκπαίδευση της εποχής του 'ήταν περίπου ισοδύναμη με ένα πτυχίο πανεπιστημίου σήμερα, με καλύτερη ικανότητα στα Λατινικά από αυτήν ενός τυπικού κλασικού μαθήματος'.[μ2] Τα Σονέτα έχουν συνδεθεί με την Πολιτεία[μ3] και το Συμπόσιον του Πλάτωνος.[μ4] Η Πολιτεία έχει συνδέθηκε με τον Ιούλιο Καίσαρα καθώς και με το έργο Τρωίλος και Χρησηίδα,[μ5] ο τελευταίος επίσης με την μετάφραση και τον σχολιασμό του Ficino στον Πλατωνικό Εύθρυφρωνα.[μ6] Το Συμπόσιον και ο Εύθρυφρων αποδείχθηκε ότι απετέλεσαν πηγή πληροφοριών γιά τον Σεξπηρικό Φοίνικα και την Τρυγόνα.[μ7] Το Συμπόσιον, ο Φαίδρος και ο Ίων έχουν αναλυθεί και διερευνηθεί σε συσχέτιση πρός το Όνειρο Καλοκαιρινής Νύκτας.[μ8] Οι Medcalf, Taylor και Gray υποστήριξαν ότι ο Σαίξπηρ είχε διαβάσει τη μετάφραση του Συμποσίου από τον Ficino το 1484[μ9] καθώς και την λατινική μετάφραση του Jean de Serres που δημοσιεύτηκε στο Παρίσι το 1578.[μ10] Ο Bruce Clarke έχει την άποψη ότι ο Σαίξπηρ γνώριζε τον Φαίδρο μέσω του λεγομένου Χρυσού Γαιδάρου, έργου του Απουλήιου στην μετάφραση του Adlington του 1566.[μ11] Τέλος, η Barbara Everett συσχετίζει τα δύο είδη έρωτος που προτείνει ο Πλάτων στον Φαίδρο με τους δύο αγαπημένους του των Σονέτων, αναγνωρίζοντας τον 'love right fair' {Plat. Phaedrus 253d}στον νεαρό άνδρα και τον έρωτα τον 'χρωματισμένο άσχημα' στην μελαχρινή κυρία του Σέξπηρ![μ12: Plat. Phaedrus 253e]
Το όραμα της Διοτίμας για τον παγκόσμιο έρωτα στο Συμπόσιον απηχεί όχι μόνον στον Αυλικό του Castiglione αλλά και την αλχημεία, με τη συμβολική της έννοια. Αυτά, μαζί με τις χριστιανικές ιδέες συνδυασμένες στην φαντασία του Σαίξπηρ, επηρέασαν έντονα τα Σονέτα του. Όπου ήταν δυνατόν, ο Σαίξπηρ εισήγαγε θέματα των Σονέτων στα έργα του. Το αποτέλεσμα είναι ένας παράδοξος συνδυασμός μυστικισμού, μερικές φορές ερωτικού, στα Σονέτα, με πραγματικές καταστάσεις και πραγματικούς εραστές τόσον στα Σονέτα όσον και στα θεατρικά έργα έργα του. Η υπέρτατη συνειδητοποίηση της Σκοτεινής Κυρίας είναι η Κλεοπάτρα, αλλά η Κυρία έχει και μυθικές διαστάσεις.[290]
ΠΟΛΥ ΚΑΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙΠΟΤΑ (Much Ado About Nothing)
Φωτογραφίες από την παράσταση "Πολύ κακό για το τίποτα", 27/11/1946, Αθήνα, Εθνικό Θέατρο[292]
Το Much Ado About Nothing είναι μια σαιξπηρική κωμωδία στην οποίαν οι λέξεις και οι χρήσεις τους είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την πλοκή. Οι νύξεις - αναφορές σε κοινώς γνωστά γεγονότα, πρόσωπα ή κείμενα - και διπλές έννοιες αφθονούν, ειδικά στις ανταλλαγές μεταξύ της Beatrice και του Benedick.[295]
Οι τρόποι με τους οποίους οι χαρακτήρες χρησιμοποιούν τους χαρακτήρες του Έρωτα και του Ηρακλή μπορούν να αποκαλύψουν πολλά για την προσωπικότητά τους. Αυτούς τους χαρακτήρες από την μυθολογία επικαλείται η νεότερη γενιά των αριστοκρατικών οικογενειών στο κέντρο του έργου.
Ο Έρως, ο θεός της αγάπης, ήταν μια δημοφιλής μορφή στην τέχνη, τα τραγούδια και την ποίηση της εποχής του Σαίξπηρ. Ο Σαίξπηρ ήταν ένας από τους πολλούς συγγραφείς που έθεσε ερωτήματα σχετικά με τον χαρακτήρα και τον ρόλο αυτού του αγοριού-θεού. Η μορφή του Έρως, όπως και η ίδια η αγάπη, είναι γεμάτη παράδοξα: είναι ένα σοφό παιδί, ένας τυφλός τοξότης που ο στόχος του δεν χάνεται ποτέ. Είναι μοιραίος ή άστατος; Οι χαρακτήρες στο Much Ado αποκαλύπτουν τις δικές τους απόψεις για την αγάπη στο πώς μιλούν για αυτόν.
Έρως και Βεατρίκη
Η Beatrice, μια από τις κύριες γυναίκες πρωταγωνίστριες του Much Ado, είναι μια έξυπνη, ανεξάρτητη γυναίκα της οποίας η ειλικρίνεια συχνά ενοχλεί τους άντρες γύρω της. Σχεδόν ο μόνος άντρας που την αντιμετωπίζει ως ίση είναι ο Μπένεντικ... και τσακώνονται συνέχεια.
Η πρώτη μεγάλη ομιλία που κάνει η Beatrice για τον Benedick είναι να πει ότι ''προκάλεσε τον Έρωτα στην πτήση'' (ήτοι σε αγώνα τοξοβολίας!), ισχυριζόμενη ότι εμπνέει εύκολα αγάπη σε οποιονδήποτε. Η Beatrice προσθέτει ότι ο τοπικός γελωτοποιός αποκαλούσε τον εαυτό του Έρωτα και προκάλεσε τον Benedick σε έναν αγώνα τοξοβολίας με τη σειρά του (Πράξη 1, Σκηνή 1, γραμμές 38-41). Η Beatrice κοροϊδεύει έτσι τόσον τον Benedick όσον και την έννοια της ρομαντικής αγάπης ως αναπόφευκτη ή αναπόφευκτα επιθυμητή. Εκτιμά την ανεξαρτησία της πάρα πολύ για να βλέπει εύκολα τον εαυτό της ως απλό στόχο για τα βέλη του Έρωτος, ή για την αποδοκιμασία των ανδρών.
Έρως και Μπένεντικ
Ο στρατιώτης Benedick, επίσης, έχει τον Έρωτα στο μυαλό του στην αρχή του έργου. Οι συχνές του νύξεις για τον θεό μπορούν να ερμηνευθούν ως υπονομευτικές των δηλώσεών του ότι σχεδιάζει να μείνει για πάντα εργένης. Όταν προσπαθεί να καταλάβει αν ο φίλος του ο Κλαούντιο αστειεύεται ή όχι, ρωτά αν ο νεότερος ισχυρίζεται ότι «ο Έρωτας είναι καλός λαγός», ένας προφανής παραλογισμός για τον τυφλό θεό (Πράξη 1, Σκηνή 1, γραμμή 180).
Όπως η Beatrice, ο Benedick δηλώνει ότι δεν μπορεί να τον αλλάξει σοβαρά η αγάπη: αν είναι, λέει, «διάλεξε τα μάτια μου με ένα στυλό δημιουργού μπαλάντας και κρεμάστε με στην πόρτα ενός οίκου ανοχής για σημάδι τυφλού Έρως'' (Πράξη 1, Σκηνή 1, γραμμές 247-49). Σε απάντηση, ο Δον Πέδρο ειρωνεύεται ότι ο Μπένεντικ θα έχει σύντομα την εμφάνισή του, «αν ο Έρως δεν είχε περάσει όλη του τη φαρέτρα στη Βενετία» (Πράξη 1, Σκηνή 1, γραμμές 265-66). Αυτή είναι μια πονηρή νύξη για το περιστασιακό σεξ του Benedick στη Βενετία, την πόλη των διάσημων όμορφων γυναικών και των χαλαρών σεξουαλικών εθίμων.
Άλλωστε το θεατρικό έργο έχει την μορφή κωμωδίας που επικεντρώνεται στις δραστηριότητες δύο ηρώων του πολέμου και των γυναικών που αγαπούν. Ο Σαίξπηρ μετακινείται μπρος-πίσω ανάμεσα στις ιστορίες των ζευγαριών -Μπένεντικ και Βεατρίκη, Κλαούντιο και Ήρωα- συνυφώνοντάς τις σε ένα ενιαίο σύνολο. Η ιστορία παρατηρεί τις τρεις ενότητες (τόπος, χρόνος και δράση) που καθιέρωσαν οι αρχαίοι Έλληνες και οι αναγεννησιακοί στοχαστές και συγγραφείς: (1) Διαδραματίζεται σε μια τοποθεσία, (2) διαρκεί περίπου μια μέρα και (3) έχει μια κύρια ιστορία (αν και ορισμένοι βλέπουν τη μία ή την άλλη από τις δύο ιστορίες αγάπης ως δευτερεύουσα πλοκή).[300]
Από την άλλη: στην σχέση του με το ελληνικό ειδύλλιο, το Much Ado About Nothing παρουσιάζει μια κατάσταση που αντιγράφει σχεδόν επακριβώς τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα, γιατί η κύρια πλοκή, η ιστορία του Ήρωα και του Κλαούντιο, μοιάζει πολύ με μέρη του Χαιρέα και της Καλλιρόης του Χαρίτωνος και η ιστορία επαναλαμβανόταν αρκετά συχνά σε όλη τη διάρκεια της Αναγεννήσεως για να πάρει μερικές από τις θρυλικές αποχρώσεις που περιβάλλουν τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα. Ομοίως, ο σύνδεσμος μεταξύ του Χαρίτωνα και της ιταλικής Αναγεννήσεως θα μπορούσε να ήταν ο ίδιος κώδικας που παρείχε την σύνδεση με τον Ξενοφώντα της Εφέσου (3/2 αι. π.Χ.), γιατί όπως το έργο του Ξενοφώντος, το ειδύλλιο του Χαρίτωνα δεν τυπώθηκε σε καμία μορφή πριν από τον δέκατο όγδοο αιώνα και προφανώς σώζεται ολόκληρο μόνο στο χειρόγραφο που διασώζει και τα Εφεσιακά.[310]
ΑΜΛΕΤ, ΟΦΗΛΙΑ .. & ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ[330]
John Everett Millais, Ophelia, 1851-1852, Tate Britain, London / Public Domain
Η Οφηλία είναι ένας χαρακτήρας στον Άμλετ, του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Η ηρωίδα τρελαίνεται όταν ο πατέρας της, Πολώνιος, δολοφονείται από τον εραστή της, Άμλετ. Πεθαίνει πολύ νέα, υποφέροντας από θλίψη και τρέλα. Τα γεγονότα που παρουσιάζονται στην Οφηλία του Millais δεν φαίνονται στην πραγματικότητα στη σκηνή.
Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα του Σαίξπηρ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως έργο της νεότητος του βάρδου, ενώ ο Άμλετ σηματοδοτεί την ωριμότητα και την μαεστρία του στην τέχνη του. Στην πρώτη, ο συγγραφέας βασίζεται κυρίως στις κλασικές ιστορίες πλαισίου και χρησιμοποιεί τον μεσαιωνικό τρόπο αξιολόγησης ανθρώπων και πραγμάτων με όρους δυαδικών αντιθέσεων (είτε/ή σκέψης), ενώ στη δεύτερη ο συγγραφέας δεν έχει πλέον εμμονή με αυτό. διχοτόμηση. Αυτό είναι ένα πέρασμα από τον μεσαιωνικό χωρισμό-ρομάντζο στο αναγεννησιακό ουμανιστικό γραφικό. Μια τέτοια μετάβαση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πέρασμα από τον εβραϊκό (μεσαιωνικό) τρόπο σκέψης και ζωής σε μια ελληνική (αναγεννησιακή) νοοτροπία που δεν είναι κολλημένη στη δυαδική αντίθεση καλού και κακού, αλλά δίνει έμφαση στη διανόηση και την πολυδιάσταση.[400]
Ο Άμλετ, πρωταγωνιστής της ομώνυμης τραγωδίας του Σαίξπηρ, είναι ένας από τους πιο διφορούμενους και αινιγματικούς χαρακτήρες της ιστορίας της λογοτεχνίας. Είναι στοχαστής, και εξαιρετικά φιλοσοφημένος, στοχαστικός και καχύποπτος, πράγματι, σκέφτεται πάντα μια ερώτηση χωρίς απάντηση. Οι μονόλογοί του είναι πολύ σύγχρονοι, γιατί αφορούν ψυχολογικούς αγώνες που δεν έχουν ακόμη λυθεί. Ο χαρακτήρας του επηρεάζεται έντονα από τη φιλοσοφία και, ιδιαίτερα, από την ελληνική φιλοσοφία. Μπορούμε να καταλάβουμε ότι ο Άμλετ ενδιαφερόταν για τον ελληνικό πολιτισμό από τις πολυάριθμες αναφορές του στην ελληνική μυθολογία και από τα κύρια θέματα των μονόλογών του: οι συγκρούσεις μεταξύ σωστού και λάθους, σκέψης και πράξης, ζωής και θανάτου και η σημασία του νου και των σκέψεων ενός ατόμου. Όλα αναφέρονται σε σημαντικές φιλοσοφικές έννοιες της ελληνικής φιλοσοφίας, όπως ο σχετικισμός, ο σκεπτικισμός και ο ουμανισμός, που έχουν τις ρίζες τους στις σκέψεις και τις μελέτες των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.[420]
Άλλωστε οι τέσσερεις σωματικοί χυμοί απετέλεσαν τμήμα σαιξπηρικής κοσμολογίας, που κληρονομήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους Αριστοτέλη, Ιπποκράτη και Γαληνό.[422]
Οργανώνεται γύρω από τα τέσσερα στοιχεία της γης, του νερού, του αέρα και της φωτιάς, τις τέσσερις ιδιότητες του κρύου, του ζεστού, του υγρού και του ξηρού, αυτοί δε οι τέσσερεις χυμοί, αυτές οι φυσικές ιδιότητες καθόρισαν τη συμπεριφορά όλων των δημιουργημένων πραγμάτων, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου σώματος.
Στο ανθρώπινο σώμα, η αλληλεπίδραση των τεσσάρων χυμών ερμήνευε διαφορές ηλικίας, φύλου, συναισθημάτων και διαθέσεως. Η επιρροή των χυμών άλλαξε με τις εποχές και τις ώρες της ημέρας και με τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Η θερμότητα διεγείρει τη δράση, το κρύο την καταπίεσε. Ο θυμός του νεαρού πολεμιστή του έδινε κουράγιο, αλλά το φλέγμα δημιούργησε δειλούς. Τα νιάτα ήταν ζεστά και υγρά, η ηλικία ήταν κρύα και ξηρά. Οι άνδρες ως φύλο ήταν πιο ζεστοί και πιο ξηροί από τις γυναίκες. «Η κλίση του μυαλού ακολουθεί τη θερμοκρασία του σώματος».
ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΛΗΡ ..
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αρκετοί μελετητές έχουν υποστηρίξει την επιρροή του Ευριπίδη, με τη μεσολάβηση λατινοελληνικών δίγλωσσων εκδόσεων, σε έργα όπως o Βασιληάς Λήρ ..[425]
Ο μύθος που χρησιμοποίησε ο Σαίξπηρ [ΣτΜ: για τον Βασιληά Λήρ] είναι ο μύθος του Ιξίωνα. Το γεγονός ότι σκεφτόταν αυτόν τον μύθο ενώ έγραφε τον Βασιλιά Ληρ αποδεικνύεται από δύο αναφορές στην Πράξη IV, οι οποίες σημειώνονται από τους Starnes και Talbert στο Classical Myth and Legend in Renaissance Dictionaries.2 Η δήλωση του Lear προς την Cordelia, «Είσαι ψυχή στην ευδαιμονία· αλλά είμαι δεμένος / Πάνω σε τροχό φωτιάς» (IV. vii. 46-47), είναι μια νύξη για την τιμωρία του Ιξίωνα. Εφόσον ο Ληρ συγκρίνει τα βάσανά του με αυτά του Ιξίωνα, είναι φυσικό να αναρωτηθεί κανείς εάν οι ενέργειες που προκαλούν την τιμωρία του είναι κατά οποιονδήποτε τρόπο ανάλογες με εκείνες του Ιξίωνα. Μια προηγούμενη αναφορά στην Πράξη IV βοηθά στην απάντηση στην ερώτηση. Σε μια στιγμή ανεξέλεγκτης οργής, ο Ληρ αναφέρεται στις κόρες του ως κένταυροι (IV. vi. I26). Στην επιφάνεια.. [430].
Στην Πράξη Ι, ο βασιλιάς Ληρ καταριέται - υβρίζει τη μικρότερη κόρη του καταφεύγοντας στους 'ειδωλολατρικούς' θεούς, αναφερόμενος κυρίως στον Έλληνα θεό Απόλλωνα... [435]
Μερικοί μελετητές προχωρούν ακόμη παραπέρα υποστηρίζοντας ότι ο Σαίξπηρ έχει δανειστεί τόσα πολλά από λατινικές και ελληνικές πηγές, αποδίδοντάς τα στον εαυτό του, χωρίς αναγνώριση.[440]
Μια προσέγγιση στις καρδιές της ελληνικής και της ελισαβετιανής τραγωδίας είναι μέσω του αξιοσημείωτου παραλληλισμού μεταξύ των δύο.[445]
Οι χαρακτήρες του Βασιλιά Ληρ παραπέμπουν επανειλημμένα στην ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία ... [450]
Είναι ο Σαίξπηρ ένα συνώνυμο του ελληνικού; Είμαι έκπληκτος πόσο πολύ μου θυμίζει ο Σαίξπηρ τους αρχαίους Έλληνες ποιητές, τόσο στα θέματα όσο και στους διαλόγους των έργων.[455]
Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΟΥ SHAKESPEARE ΩΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ!
Το ζήτημα του άν ο Σαίξπηρ υπήρξε πράγματι ο συγγραφέας των περίφημων θεατρικών έργων έχει απασχολήσει από καιρό την έρευνα, ως 'πραγματικοί' δε συγγραφείς έχουν κατά καιρούς αναφερθεί οι Oxford, Bacon, Derby, και Marlowe. Αν και η ιδέα έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον του κοινού, οι μελετητές του Σαίξπηρ και ιστορικοί της λογοτεχνίας την θεωρούν περιθωριακή θεωρία και ως επί το πλείστον την αναγνωρίζουν μόνο για να αντικρούσουν ή να υποτιμήσουν τους ισχυρισμούς της.
Ενδιαφέρουσα είναι η άποψη του Mosenkii, ο οποίος σε σχετικό άρθρο του υποστηρίζει ότι ο Άμλετ αποτελεί έργο του Marlow![500] Στο έργο τα ονόματα του Λαέρτη και της Οφηλίας αποτελούν τα μόνα Ελληνικά, ο δε ερευνητής θεωρεί ότι παραπέμπουν και υποννοούν ότι ο Marlow αποτελεί τον πραγματικό συγγραφέα του διάσημου θεατρικού. Σημειώνει ότι το όνομα του Λαέρτη συνδέεται με το Ελληνικό λᾶας ‘πέτρα’, ενώ αυτό της ηρωίδας συνδέεται με την ὀφειλή ‘χρέος’, υπογραμμίζει δε ότι η αγγλική marl (μάργα) είναι ‘ένα είδος πέτρας (mergel)’, ενώ με την κατάληξη owe φαίνεται να υποννοείται ο Marl-owe ως πραγματικός συγγραφέας!
Ομοίως αναφερόμενος στον Οθέλλο σημειώνει ότι ο υπότιτλος The Moore of Venice πρέπει να αναγνωσθεί ως Venus ‘love’ ήτοι ως Mar-lowe! Υποστηρίζει ότι στην πρώτη έκδοση του 1622 ως τίτλος του έργου εμφανίζεται ο Η Τραγωδία του Οθέλλου (με κεφαλαία γράμματα), για να ακολουθήσει ο Moore της Βενετίας (με πεζά γράμματα). Ωστόσο, ο υπότιτλος θα μπορούσε να υποννοεί το όνομα του πραγματικού συγγραφέα: Moore (γαλλικά Maure) της Βενετίας (: Venus : αγάπη) = Mar-lowe, ενώ προς υποστήριξη της απόψεώς του παραθέτει και πρόσθετα στοιχεία.
Όμως η αμφισβήτηση του Shakespeare εμφανίζεται πιό πειστική όταν αμφισβητεί την πρωτοτυπία του, χαρακτηρίζοντάς τον ως κοράκι με δανεικό φτέρωμα και κατηγορώντας τον για λογοκλοπή. Κριτική αμφισβητούσα την πρωτοτυπία του διάσημου θεατρικού συγγραφέα έχει ασκήσει ο Greene στο Groats-Worth of Wit κ.α.[510]
Iστορίες ερωτικού πόνου: Τα Ελληνικά ειδύλλια της ύστερης αρχαιότητας ως πηγή εμνεύσεως για τους Shakespeare & Sir Philip Sidney [550]
Αυτή η μελέτη υποστηρίζει ότι τα ελληνικά ειδύλλια της ύστερης αρχαιότητας απετέλεσαν μια σημαντική πηγή γιά τα έργα του William Shakespeare και του Sir Philip Sidney. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στο πώς η πλοκή του αγνού γάμου του ελληνικού ρομαντισμού αντανακλούσε την κοινωνική και θρησκευτική ηθική της Ιακωβιανής και της Ελισαβετιανής εποχής. Το ανανεωμένο ενδιαφέρον για τον ελληνιστικό ρομαντισμό συνέπεσε με μια αναδυόμενη προτεσταντική σεξουαλική ηθική της αμοιβαίας αγάπης στον γάμο και της γαμήλιας αγνότητας. Το είδος του ελληνικού ρομαντισμού μετέδωσε επίσης το θέμα του ερωτικού πόνου. Αυτό το θέμα εκδηλώνεται στο ιδανικό μοτίβο ρομαντικής πλοκής της αγάπης που οδηγεί σε γάμο. Ο νεαρός ήρωας και η ηρωίδα θριαμβεύουν παρά τις αντιξοότητες στην προσπάθειά τους να παραμείνουν πιστοί στην αρχή της αληθινής αγάπης. Συζητώ τη χρήση του ελληνικού αισθηματικού μοντέλου από τον Σίντνεϊ στη Νέα Αρκαδία, ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του για το μοντέλο του ερωτικού πόνου ως παραδείγματος της γυναικείας αρετής. Ο Σίντνεϋ επικαλείται ρητά ένα Ηλιοδωριανό μοντέλο ιδανικής αγάπης. Συζητάω επίσης τη χρήση από τον Σαίξπηρ του ελληνικού ρομαντικού παραδείγματος της σεξουαλικής αγάπης στα ρομαντικά του έργα, Περικλής, Κυμπελίνη και 'Το χειμωνιάτικο Παραμύθι'. Σε αυτά τα όψιμα έργα, ο Σαίξπηρ βασίζεται σε υλικό πηγής που έχει τις ρίζες του στην ελληνική ρομαντική παράδοση του ιδανικού γάμου και της ερωτικής ταλαιπωρίας. Οι ήρωες στο σαιξπηρικό ειδύλλιο βρίσκουν συχνά ψυχολογική ή πνευματική λύτρωση στην θλίψη. Η ηρωίδα στο σαιξπηρικό ειδύλλιο συχνά υποφέρει από αγάπη εξαιτίας της πατριαρχικής κακοποιήσεως. Είναι το ενάρετο σθένος των ηρωίδων απέναντι στις αντιξοότητες που δίνει στο έργο το αναγεννητικό του κλείσιμο.
Όνειρο Καλοκαιρινής Νύκτας [600]
Αυτό το κεφάλαιο προσφέρει μιαν ανάγνωση των πιο διάσημων σαιξπηρικών γραμμών για την φαντασία, μια ομιλία του Θησέως στο "Ονειρο καλοκαιρινής νυκτός" - "A Midsummer Night's Dream", υποστηρίζοντας ότι αυτή η ομιλία δεν παρουσιάζει μιαν ενοποιημένη αλλά μια πλουραλιστική ιδέα του τι είναι φαντασία: μια ιστορία, ένα τμήμα του εγκεφάλου, ένα σχήμα, μια ουσία. Για να εξηγηθεί αυτή η ποικιλομορφία, το κεφάλαιο συνοψίζει την μακρά πνευματική ιστορία της φαντασίας, δίνοντας έμφαση στη γνωστική ή ψυχολογική παράδοση που εγκαθίδρυσε ο Αριστοτέλης. Στη συνέχεια, το κεφάλαιο εξετάζει τον περίπλοκο και συχνά μπερδεμένο πρώιμο σύγχρονο λόγο περί την φαντασία, υποστηρίζοντας ότι αυτή η σύγχυση υποδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους τα πρωτο-επιστημονικά πεδία αποσταθεροποιούσαν την ψυχολογία της σχολής. Για να κατανοήσουμε την πολυσημική ιδέα / άποψη του Θησέως για την φαντασία, και του Σαίξπηρ γενικότερα, πρέπει να διερευνήσουμε τα διάφορα πλαίσια στα οποία η προηγούμενη φιλοσοφία της φαντασίας δοκιμάστηκε ή αναδιατυπώθηκε από την πρώιμη σύγχρονη ιστορία της επιστήμης. Αυτά τα πλαίσια θα διερευνηθούν σε επόμενα κεφάλαια.
National Theater of Greece: Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας (1952)
Μαρία Αλκαίου (Ερμία), Ντίνος Δημόπουλος (Λύσανδρος), Θάνος Κωτσόπουλος (Όμπερον), Αλέκος Δεληγιάννης (Δημήτριος), Τιτίκα Νικηφοράκη (Ελένη).
..
Οι περιγραφές του εγκεφάλου κατέχουν κεντρική θέση στην καλλιτεχνική φαντασία του Σαίξπηρ, όπως βλέπουμε στον Bottom να παλεύει να αρθρώσει το όνειρό του, τον Macbeth να πιάνει ένα στιλέτο που δεν υπάρχει και τον Prospero να ταπεινώνει τους εχθρούς του με θεαματικές ψευδαισθήσεις. Ο φαντασματικός Σαίξπηρ εξετάζει την διασταύρωση / συνάντηση μεταξύ της πρώιμης σύγχρονης λογοτεχνίας και της πρώιμης σύγχρονης κατανόησης της ικανότητας του νου να αντιλαμβάνεται και να φανταστεί. Η Suparna Roychoudhury υποστηρίζει ότι η παρουσίαση της φαντασίας από τον Σαίξπηρ συμμετέχει στον ψυχολογικό λόγο του 16ου αιώνα και αντανακλά επίσης το πώς τα πεδία της ανατομίας, της ιατρικής, των μαθηματικών και της φυσικής ιστορίας τάραξαν και αναμόρφωσαν τις αντιλήψεις της νοοτροπίας. Αν και οι νέες επιστήμες δεν εκτόπισαν την παλαιότερη ψυχολογία των φαντασμάτων, επηρέασαν τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονταν και έγραψαν οι φυσικοί φιλόσοφοι και οι γιατροί της Αναγεννήσεως για την ικανότητα δημιουργίας εικόνας του εγκεφάλου. Οι πολλές παραισθήσειςς, οι ψευδαισθήσεις και τα όνειρα διάσπαρτα στα έργα του Σαίξπηρ εκμεταλλεύονται αυτήν την γνωσιολογική ζύμωση, αντλώντας την πολυπλοκότητά τους από τις ασάφειες που έθεσε η πρώιμη σύγχρονη επιστήμη.
Ο φαντασματικός Σαίξπηρ εξετάζει πτυχές της φαντασίας που αποσταθεροποιήθηκαν κατά την περίοδο του Σαίξπηρ - την θέση της στον εγκέφαλο, τη νομιμότητά της ως μορφής γνώσεως, τις παθολογίες της, την σχέση της με την ύλη, το φως και την φύση - διαβάζοντάς τα σε συνδυασμό με κανονικά έργα όπως ο Βασιλιάς Ληρ, ο Μάκβεθ και η Τρικυμία. Ο Σαίξπηρ, δείχνει η Roychoudhury, επηρεάστηκε από παραδειγματικές γνωσιολογικές αλλαγές της εποχής του, και αυτός με τη σειρά του έδειξε πώς τα μυστήρια της γνώσεως θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο ισχυρής τέχνης.
Ημέρωμα της Στρίγγλας ή η Στρίγγλα που έγινε αρνάκι[650]
Όχι μόνον η οξυδερκής πλοκή του Σαίξπηρ εξαρτάται από γενικά μοντέλα - μυθιστορήματα, παραμύθια, εκπαιδευτικές πραγματείες, κηρύγματα και άλλα παρόμοια - αλλά η δευτερεύουσα πλοκή - όπως η απογοήτευση της Bianca - ακολουθεί επίσης λογοτεχνικά υποδείγματα, ιδιαίτερα το Supposes (1566) του George Gascoigne. μετάφραση της ιταλικής κωμωδίας I Suppositi (1509) από τον Ιταλό ποιητή και θεατρικό συγγραφέα Lodovico Ariosto (1474–1533). Το έργο του Ariosto βασίστηκε στο πρότυπο της κλασικής νέας κωμικής παραδόσεως που γενικά ανάγεται στον Έλληνα θεατρικό συγγραφέα Μένανδρο (4ος αιώνας π.Χ.) και έγινε διαθέσιμο στην Αναγέννηση μέσω των Λατίνων μιμητών του Plautus (254;–184 π.Χ.) και Terence (185–159 π.Χ.). Συνήθως, η δομή της πλοκής της Νέας Κωμωδίας περιλαμβάνει νέους ανθρώπους των οποίων η επιθυμία του ενός για τον άλλον δεν συναντά την αντίδραση του πατέρα του νεαρού ή από έναν μαστροπό ή από κάποιον άλλο εκπρόσωπο της παλαιότερης γενιάς. Η πλοκή εξαρτάται από ένα τέχνασμα ή μια ανατροπή που συνήθως περιλαμβάνει χρήματα και διαπράττεται από έναν υπηρέτη ή σκλάβο και που επιτρέπει τελικώς στους εραστές να ενωθούν. Στην ελληνορωμαϊκή παράδοση, ο γυναικείος χαρακτήρας είναι συχνά άγαμος σκλάβος ή εταίρα, και η επίλυση μερικές φορές συνεπάγεται λανθασμένη ταυτότητα - η γυναίκα ανακαλύπτεται ότι είναι πολίτης που χάνεται ή πωλείται ως σκλάβα κατά τη γέννηση, οπότε το έργο μπορεί να τελειώσει σε γάμο.
Η σύμβαση της λανθασμένης ταυτότητας, που κληρονόμησε ο Σαίξπηρ από τους κλασικούς και Ιταλούς προκατόχους του, δεν είναι μόνο μια πλοκή στο έργο αλλά και λειτουργεί θεματικά για να υπονομεύσει τις έννοιες ενός ουσιαστικού εαυτού ή μιας σταθερής ταυτότητας.
Η Δωδέκατη Νύχτα ή Ό, τι θέλετε[700]
Μια ανάγνωση πολλών από τα πιο αινιγματικά σχόλια του Feste (π.χ., «αυτό το οποίο είναι, είναι» και «τίποτα που είναι έτσι δεν είναι έτσι») εν σχέσει προς τα λεκτικά τους παράλληλα στα σωζόμενα αποσπάματα του Παρμενίδη (π.χ. "αυτό που είναι, είναι" και «δεν είναι, και δεν πρέπει να είναι») υποδηλώνει ότι η από μέρους του Σαίξπηρ αντιμετώπιση του θέματος της εμφανίσεως εν σχέσει με την πραγματικότητα είναι στην "Δωδέκατη Νύχτα" πολύ περισσότερο εξελιγμένη από ό,τι έχει γίνει αντιληπτό. Ένα λεπτό σχόλιο για τα οντολογικά αξιώματα που επιβεβαιώνει ο Παρμενίδης αναδύεται κατά καιρούς και προτρέπει γιά την εξερεύνηση σε βάθος της τάσεως του Feste για στοχαστική σκέψη.
Αυτό το είδος αναγνώσεως διερευνά επίσης τα ριζοσπαστικά ερωτήματα του έργου ("Τι είσαι; Τι θα ήθελες;") και η ριζοσπαστική μεταφορά του (η «φυσική προοπτική που είναι και δεν είναι», όπως το διατυπώνει ο Orsino όταν η Viola και ο Sebastian εμφανίζονται μαζί ως πανομοιότυπα δίδυμα). Η κριτική εξέταση του κειμένου δίδει τελικά την θέση της στην συζήτηση - ερώτημα εάν ο Σαίξπηρ είχε οποιαδήποτε γνώση του Παρμενίδη.
ΤΑ ΕΠΑΝΑΛAMBANOMENA ΘΕΜΑΤΑ είναι πλέον τόσον αναγνωρισμένο χαρακτηριστικό του σαιξπηρικού δράματος που αντιλαμβανόμαστε ότι κινδυνεύουν να υποτιμηθούν. Και όταν κάποιος αρχίσει να επανεξετάζει τη χρήση του πιο επαναλαμβανόμενου θέματος από τον Σαίξπηρ, η αντίθεση μεταξύ του ιδανικού και του πραγματικού (μεταξύ τι καταλαβαίνει ο νους λεκτικά ή διαισθητικά και αυτό που αντιλαμβάνεται μέσω των αισθήσεων), φαίνεται αυτή η προειδοποίηση καθίσταται επίκαιρη. Γιατί όλοι γνωρίζουν ότι ο Σαίξπηρ χειρίζεται αυτό το θέμα σε κάθε έργο του σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του, και όλα αρχίζουν να φαίνονται κουραστικά ...
..
Εντάξει, όλα αυτά είναι ωραία και κομψά, θα έλεγε κανείς. Αλλά γιατί στο καλό το έργο να ονομαστεί "Δωδέκατη Νύκτα"; Δεν υπάρχει πουθενά το δώδεκα, δεν συμβαίνει τίποτα που να αριθμείται έτσι... Υπάρχουν δώδεκα μέρες στην ιστορία; Όχι η διάρκεια της ιστορίας υπερβαίνει σημαντικά αυτήν ...
Όπως όλοι έχουμε ανακαλύψει, ο τίτλος δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ιστορία. Ακόμη και ο υπότιτλος του, ή What You Will, μοιάζει περισσότερο με τον William Shakespeare, να ανοίγει ένα νέο παράθυρο μόλις είπε "Δεν μπορώ να καταλάβω πώς να το ονομάσω αυτό, οπότε ορίστε" και έδωσε τα φύλλα του χαρτιού σε κάποιον άλλο για να ασχοληθεί με το θέμα!
Αποδεικνύεται ότι η Δωδέκατη Νύχτα ήταν το φεστιβάλ στο οποίο θα γινόταν η πρεμιέρα του έργου για τη βασίλισσα Ελισάβετ Α', ανοίγει ένα νέο παράθυρο το 1601, και έτσι, όταν ο παλιός καλός Γουίλ δεν μπορούσε να βρει καλύτερο τίτλο, κι έτσι προέκυψε ο περίεργος τίτλος.
Τι είναι η Δωδέκατη Νύχτα;
Η Δωδέκατη Νύχτα είναι η νύχτα πριν από τις 6 Ιανουαρίου, την δωδέκατη μέρα μετά τα Χριστούγεννα. Στους περισσότερους δυτικούς πολιτισμούς που ιδρύθηκαν από Χριστιανούς, ανοίγει ένα νέο παράθυρο, που ονομάζεται ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ - Epiphany, ανοίγει ένα νέο παράθυρο. Σε ορισμένες παραδόσεις, είναι η ημέρα που εμφανίστηκαν οι Τρεις Μάγοι με δώρα για το νήπιο Ιησού. Σε άλλες παραδόσεις, είναι η ημέρα της βάπτισης του Ιησού από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή. Το πρώτο είναι αυτό που αναγνωρίζεται πιο συχνά στον σύγχρονο δυτικό χριστιανισμό, γι' αυτό σε ορισμένες χώρες, ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική, ονομάζεται Ημέρα των Τριών Βασιλιάδων, ανοίγει ένα νέο παράθυρο.
Κατά την κοσμική παράδοση, είναι το τέλος των Χριστουγέννων. Την ημέρα που θα παραμείνουν τα στολίδια και θα ξεκινήσει ο πραγματικός χειμώνας.
Η λέξη Επιφάνεια προέρχεται από την ελληνική γλώσσα, και σημαίνει την εμφάνιση ή εκδήλωση. Συνδέεται ιδιαίτερα με την εμφάνιση μιας θεότητας σε έναν πιστό, εξ αυτού δε και η χρήση της στην ελληνική μετάφραση της Βίβλου σε πολλά βιβλία της Καινής Διαθήκης. Στην χριστιανική παράδοση, σταδιακά εξελίχθηκε σε γιορτή για τη γέννηση του Χριστού.
Από την άλλη ο Fowler σημειώνει:
Αυτό το κεφάλαιο εξερευνά την "Δωδέκατη Νύκτα" του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Πέρα από κάθε εύλογη αμφιβολία, το έργο είναι εμφανώς ένα θεατρικό έργο των Θεοφανείων, παραπέμπει δε σε σκηνές στολισμένες με γκύ (ΣτΜ: χριστουγεννιάτικο σκηνικό]. Η Δωδέκατη Νύχτα σηματοδοτεί το τέλος μιας εορταστικής περιόδου στην οποίαν ο Shakespeare έχει αναφερθεί και σε άλλες περιπτώσεις, πέραν της 'Δωδέκατης Νύκτας'. Αλλά οι συσχετισμοί με την ίδια την Δωδέκατη Νύκτα είναι εμφανείς: οι συνήθεις δραστηριότητές της παρέχουν υλικό πλοκής και ο συναισθηματικός της τόνος, ως τελευταίος της γιορτής, μπορεί να γίνει αισθητός στην μελαγχολική ατμόσφαιρα της παροδικότητας. Θεωρούμενα ως εποχιακή μείξη, τα θέματα της Δωδέκατης Νύχτας μπαίνουν στη θέση τους και αποκτούν συνοχή. Στην συνέχεια, το κεφάλαιο εξετάζει το Πλατωνικό και Πυθαγόρειο περιεχόμενο της Δωδέκατης Νύχτας . Εν τω μεταξύ, στο ξεδίπλωμα της αληθινής αγάπης από τον Σαίξπηρ, τα αφηγηματικά μοτίβα δεν είναι η μόνη πηγή. Άλλα κυμαίνονται από σιωπηρό έμβλημα έως ρητορική εξήγηση. Αν η Δωδέκατη Νύχτα παρουσιάζει μια φιλοσοφία αγάπης και ανιχνεύει τον μετριασμό διαφόρων ερωτικών παθών, υπάρχει ωστόσο μια εστίαση σε μια υπερβολή συγκεκριμένα: στην ερωτική μελαγχολία.
Ριχάρδος ΙΙΙ και Αντιγόνη[710]
Για να δείξουμε την πιθανή γνώση της ελληνικής από τον Σαίξπηρ, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να δούμε την έναρξη δύο θεατρικών έργων, ενός του Σοφοκλή, ενός του Σαίξπηρ, και να διερευνήσουμε την επιρροή που θα μπορούσε κάλλιστα να είχε το ένα στο άλλο. Το έργο του Σοφοκλέους είναι η Αντιγόνη, και στην εναρκτήρια ομιλία της η πρωταγωνίστρια απευθύνεται στην αδερφή της Ισμήνη έξω από τα τείχη του ανακτόρου όπου αυτές όπως και κάθε γυναίκα δεν επιτρέπεται να πηγαίνει. Είναι σχεδόν πρωί αλλά ακόμα σκοτάδι, και το προηγούμενο βράδυ έγινε μια σκληρή μάχη έξω από την πόλη, με μοιραίες συνέπειες. Ακολουθούν οι δέκα πρώτες γραμμές του έργου, όπου η Αντιγόνη απευθύνεται στην αδερφή της Ισμήνη:
ὦ κοινὸν αὐτάδελφον Ἰσμήνης κάρα,
ἆρ᾽ οἶσθ᾽ ὅ τι Ζεὺς τῶν ἀπ᾽ Οἰδίπου κακῶν
ὁποῖον οὐχὶ νῷν ἔτι ζώσαιν τελεῖ;
οὐδὲν γὰρ οὔτ᾽ ἀλγεινὸν οὔτ᾽ ἄτης ἄτερ
οὔτ᾽ αἰσχρὸν οὔτ᾽ ἄτιμόν ἐσθ᾽, ὁποῖον οὐ 5
τῶν σῶν τε κἀμῶν οὐκ ὄπωπ᾽ ἐγὼ κακῶν.
καὶ νῦν τί τοῦτ᾽ αὖ φασι πανδήμῳ πόλει
κήρυγμα θεῖναι τὸν στρατηγὸν ἀρτίως;
ἔχεις τι κεἰσήκουσας; ἤ σε λανθάνει
πρὸς τοὺς φίλους στείχοντα τῶν ἐχθρῶν κακά; 10
και ακολουθεί το απόσπασμα σε απόδοση Γρυπάρη:[715]
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ω αγαπημένη αυταδερφή μου Ισμήνη,
ξέρεις ποιό τάχ᾽ απ᾽ τα κακά, που ο Οιδίπους
μας άφησε κληρονομιά, να μένει
που ο Δίας να μην το ᾽στειλε στις δυο μας
που είμαστε ακόμα στη ζωή; Γιατί
κανένα πόνο και καμιά κατάρα,
καμιά ντροπή κι ούτε καμιά ατιμία
δεν είδα εγώ να λείψει απ᾽ τις δικές σου
κι απ᾽ τις δικές μου συφορές. Και τώρα
τί ᾽ναι αυτή πάλι η προσταγή, που λένε
πως ότι και διαλάλησε στη χώρα
και σ᾽ όλους τους πολίτες ο άρχοντάς μας;
Ξέρεις κι άκουσες τίποτα; ή δεν έχεις
είδηση πάρει πως κακό ετοιμάζουν
10για τους αγαπημένους μας οι εχθροί μας;
Τι παρατηρούμε σε αυτή την ομιλία; Η Αντιγόνη περιγράφει όλες τις καταστροφές που πέρασαν τόσον οι αδερφές όσο και η οικογένειά τους, υποστηρίζοντας ότι δεν έχει μείνει τίποτα (προσέξτε τις επαναλαμβανόμενες χρήσεις του οὔτ(έ) που σημαίνει «τίποτα») για να υποφέρουν, προτού ανατρέψει ολόκληρη την επιχειρηματολογία της με δύο λέξεις: καὶ νῦν, ή «Και τώρα». Μετά από αυτό αποκαλύπτει ότι, σε αντίθεση με ό,τι μόλις είπε στην αδερφή της, υπάρχει μια περαιτέρω και ακόμη πιο φρικτή αναξιοπρέπεια από οτιδήποτε είχαν να αντιμετωπίσουν προηγουμένως τα μέλη της οικογένειάς τους: ο αδελφός τους Πολυνείκης, που σκοτώθηκε σε μάχη από τον ίδιο του τον αδελφό το προηγούμενο βράδυ, με την ανακήρυξη του νέου ηγεμόνα (που τυγχάνει να είναι θείος τους), δεν θα ταφεί με τιμή όπως συνηθίζεται. Αντίθετα, αφού επαναστάτησε και πολέμησε ενάντια στην πόλη, θα έχει το πτώμα του εκτεθειμένο στα σκυλιά και στα πουλιά μέχρι να καταβροχθιστεί τελικά από αυτά. Είναι η ύστατη προσβολή από το κράτος και αυτό που η Αντιγόνη δεν θα επιτρέψει να συμβεί, ακόμα κι αν το τίμημα που θα πρέπει να πληρώσει για την ανυπακοή της είναι να λιθοβοληθεί μέχρι θανάτου από τον συγκεντρωμένο λαό της Θήβας.
Το έργο του Σαίξπηρ Ριχάρδος Γ' δεν φαίνεται, τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως, να έχει τόσα πολλά κοινά με την ακρίβεια της σοφόκλειας τραγωδίας που αναφέρθηκε παραπάνω. Όμως, όπως η Αντιγόνη, ο Ριχάρδος Γ' ξεκινά σε μια περίοδο ονομαστικής ειρήνης αμέσως μετά από μια περίοδο άγριων εχθροπραξιών. Τις περισσότερες φορές, ένα διάστημα ειρήνης φαίνεται να είναι ευλογία. Ο Ριχάρδος, από την άλλη, όπως και η Αντιγόνη (αν και για πολύ διαφορετικούς λόγους) το βλέπει ως κατάρα:[720]
ΡΙΧΑΡΔΟΣ
Τώρα ο χειμώνας της θλίψης μας
έγινε λαμπρό καλοκαίρι από τον ήλιο του Γιορκ
κι όλα τα σύννεφα που καταπλάκωναν τον Οίκο μας
είναι θαμμένα στη βαθιά αγκαλιά του ωκεανού.
Τώρα τα μέτωπά μας είναι στολισμένα με στεφάνια νίκης,
τα φθαρμένα όπλα μας κρέμονται ως τρόπαια,
τα βλοσυρά, πολεμικά προσκλητήρια γίναν εύθυμα πανηγύρια
κι οι τρομερές πορείες μας χοροί ψυχαγωγίας.
Το ρυτιδωμένο μέτωπο του βλοσυρού πολέμου έχει ημερέψει:
και τώρα Αυτός, αντί να καβαλάει άλογο σιδερόφραχτο,
για να γεμίζει τρόμο τις καρδιές των φοβερών εχθρών,
κουνιέται και λυγιέται σε γυναικείο κοιτώνα,
στους ήχους ηδυπαθούς λαγούτου. Όμως εγώ
δεν είμαι πλασμένος για τέτοια τρελά παιχνίδια,
ούτε και ναρκισσεύομαι μπροστά σε λάγνους καθρέφτες
εγώ είμαι πολύ κακοφτιαγμένος, μου λείπει το χάρισμα
του έρωτα, για να μπορώ να περπατήσω χαριτωμένα
μπροστά σε κάποια παιχνιδιάρα και προκλητική νεράιδα.
Εγώ είμαι στερημένος απ' αυτή την ωραία συμμετρία,
γιατί με γέλασε στις αναλογίες η δόλια φύση:
παραμορφωμένος, ατελής, πριν απ' την ώρα μου βγαλμένος
σ' αυτό τον κόσμο, μισοφτιαγμένος - τόσο σακατεμένος
κι άχαρος, που με γαυγίζουν τα σκυλιά όταν τα πλησιάζω.
Εγώ λοιπόν, σε τέτοιους μαλθακούς καιρούς ειρήνης,
δεν έχω άλλη διασκέδαση για να περνάω την ώρα μου,
παρά μονάχα να κοιτάω στον ήλιο τη σκιά μου
και να χλευάζω ο ίδιος την ασκήμια μου.
Έτσι, αφού είναι αδύνατον να γίνω κι εγώ εραστής
και να φχαριστηθώ ετούτο τον ανέμελο καιρό,
πήρα την απόφαση να γίνω αχρείος και κακός
και να μισώ τις μάταιες ηδονές της εποχής μας.
Συνωμοσίες έχω στήσει και σχέδια σατανικά
με προφητείες αβάσιμες, λιβέλους κι όνειρα, να προκαλέσω
μίσος θανάσιμο ανάμεσα στον αδελφό μου Κλάρενς
και στον βασιλιά και αν ο βασιλιάς Εδουάρδος
είναι τόσο χρηστός και δίκαιος όσο εγώ είμαι πανούργος,
δόλιος και ύπουλος, σήμερα οπωσδήποτε ο Κλάρενς
θα βρεθεί στη φυλακή, για να εκπληρωθεί η προφητεία
ότι ο "Γ" είν' ο δολοφόνος των κληρονόμων του Εδουάρδου. . .
Το πρώτο πράγμα που παρατηρούμε είναι ότι ο Ελισαβετιανός πρωταγωνιστής είναι τόσον σχοινοτενής (φλύαρος) όσον η Ελληνίδα ηρωίδα συγκρατημένη. Αλλά ο ρητορικός βερμπαλισμός του Ριχάρδου απλώς κρύβει το γεγονός ότι ο λόγος του φαίνεται να επηρεάζεται δομικά από αυτόν της Αντιγόνης. Οι γραμμές 5-13 του Ριχάρδου Γ' κάνουν λίγο-πολύ ό,τι οι γραμμές 1-6 στην Αντιγόνη: ορίζουν, περιγράφοντας λεπτομερώς μια κατάσταση, αυτό που θα αποδειχθεί πολύ διαφορετικό. Απλώς το κάνουν με περισσότερες λεπτομέρειες. Ο Ριχάρδος περιγράφει μια περίσταση που, όπως και το τέλος των εχθροπραξιών στην Αντιγόνη, θα έπρεπε, τουλάχιστον θεωρητικά, να είναι αφορμή για πανηγυρισμούς. Και αυτό είναι. Όχι για τον Ριχάρδο. Η επαναλαμβανόμενη χρήση του «μας» σε αυτές τις γραμμές (που δεν μπορεί παρά να θυμίζει οπτικά την επαναλαμβανόμενη χρήση του «οὐτ(έ)» στην ομιλία της Αντιγόνης), τονίζει το συλλογικό συναίσθημα που έχει προκαλέσει η ειρήνη. μεταξύ των πολιτών και την οποία δεν συμμερίζεται, όπως και η Αντιγόνη δεν συμμερίζεται την υποτιθέμενη ανακούφιση του λαού της Θήβας ότι η εσωτερική σύγκρουση μεταξύ Ετεοκλή και Πολυνείκη για την ηγεσία του κράτους έφτασε επιτέλους στο τέλος....
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[2]. Showerman 2015. Το κείμενο στην Αγγλική παρατίθεται εδώ:
................ My inquiries into Shakespeare and the Greeks was launched while researching a paper on Hamlet for a class at Southern Oregon University in 2004. I was impressed by the number of classical allusions in the text and the repeated references to Hercules and Alexander the Great. The themes of royal assassination, inherited fate, ghostly visitation, intergenerational murder, tainted food and wine, violated sanctuary, and maimed burial rites woven into Hamlet echo the tragic narratives of Aeschylus, Sophocles and Euripides. To my great delight, the university’s Hannon Library possessed a copy of Gilbert Murray’s 1914 Shakespeare Lecture to the British Academy, Hamlet and Orestes: A Study in Traditional Types, which identified many remarkable similarities between Aeschylus’ Oresteia, Euripides’ Orestes dramas, and Shakespeare’s Hamlet.
I am convinced that at least some passages of Euripides’ Orestes and Aeschylus’ Oresteia … by some means influenced Hamlet. The concrete theatrical similarities between the Shakespearean and Aeschylean graveyard scenes and between the roles of Horatio and Pylades … are in my view too close to be coincidental. Furthermore, the churchyard scene of Hamlet does not occur in any of the play’s known sources or analogues: if it was not a sheer invention … it has some source not yet identified. ..
The only published works that have systematically examined the Greek canon for elements incorporated by Shakespeare are by R. R. Khare (1998) and Myron Stagman (2011). In Shakespeare’s Greek Drama Secret, Stagman argued that there are many unmediated textual correspondences between Greek dramas and the plays of Shakespeare, and that Shakespeare’s achievement was unique precisely because of his mastery of Attic drama. Stagman cataloged many potential textual connections between Shakespeare and the Greeks, and he speculated that the poet’s education must have included readings from Homer, Lucian, Pindar, and the Athenian playwrights.
The long-held reticence to fully address the question of Greek dramatic sources, may be at least partly related to the Shakespeare authorship challenge and the candidacy of the seventeenth Earl of Oxford as the primary alternative. Oxford arguably had an outstanding classical education and would have had access to the texts of Attic tragedies during his youth through his tutor, Cambridge University Greek scholar, Sir Thomas Smith.80 Smith was clearly familiar with the conventions and texts of the classical theatre as he helped produce Aristophanes’ plays Plutus (in 1536) and Peace (in 1546) at Cambridge.
Nonetheless, the collective evidence presented here would confirm that Shakespeare belongs within the lineage of dramatists that stretches directly from Aeschylus to O’Neill.
[3]. Stewart 2008, pp. 261-294; Derrida 2002 .
[4]. Di Salvatore 2021.
[5]. https://www.quora.com/Did-Shakespeare-copy-the-story-of-Romeo-and-Juliet-from-the-Ancient-Greek-myth-of-Thisbe-and-Pyramus
[7]. Prezi.
[10]. WIKIPEDIA, s.v. Pyramus and Thisbe.
[20]. Κονιδάρης 2020.
[100]. https://i.pinimg.com/564x/76/71/e3/7671e397ea59ad305171dcb543da8328.jpg
[110]. Kotsori and Manolis 2018, p. 10. Το σχετικό απόσπασμα έχει ως εξής:
Each Shakespeare's work is also influenced by a representative of Latin or ancient Greek literature. Shakespeare's works relate to Roman history and are associated with the Latin poets, but also with the Greek historians and Socratic philosophers. Here is the role of Shakespeare, who is studying the above. In the work of Romeo and Juliet, Shakespeare borrows tragic love stories from antiquity, one of which is the love story of Pyramos and Thisbe. This myth derives from Greek mythology. This myth then evolved by the Romans and appeared in Ovidius (Metamorphoseis, 4, 55-166). The common point of this myth with Shakespeare’s work is the final tragic ending of Piramus and Thisbe, likewise in Romeo and Juliet.
[115]. Huemer 1979, p. 574. Επί παραδείγματι ο Shakespeare αναφέρει τον μύθο του Ηρακλέους και της Ομφάλης στο Ημέρωμα της Στρίγγλας ή η Στρίγγλα που έγινε αρνάκι.
[200]. Kaytor 2018.
[220]. Kambaskovic 2015; Quincy 2009.
[μ0]. Η φράση 'Your buskined mistress and your warrior love,' απαντά στο Σεξπηρικό Όνειρο Καλοκαιρινής νύκτας (στίχος MND II.i.71), βλ. <https://www.shakespeareswords.com/Public/SearchResults.aspx?search=buskined&WholeWordSearch=true>.
[μ1-μ11]. Kambaskovic 2015, nn. 1-11.
[μ12]. Kambaskovic 2015, n. 12; Κυριακοπούλου 2012, σελ. 119-120.
[290]. Gray 2011.
[292]. <https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02gTpuDBmWsALzUqhbJH94QboYPKPUrMcDs58KNtyHXW5fA9df4NsrQZVjBeuEQu4pl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZUaniu-zNAAiNKkH8Op646s12HaeVdQbuYG5nbAVLL1pj8aehaPgptJzgGQYO12oK8u8jex8P-qMMdIOkt66g4_uplxqHGly1D-hsFlqpl3Qw&__tn__=%2CO%2CP-R>
[295]. Allusions in Much Ado About Nothing.
[300]. Cummings Study Guide, s.v. Much Ado About Nothing.
[310]. Gesner 1970, p. 64. Τα Εφεσιακά του Ξενοφώντος ανήκουν στα πέντε ακέραια σωζόμενα αρχαία ελληνικά μυθιστορήματα.
[330]. Reder 2022.
[400]. Masoud Farahmandfar 2021. Το σχετικό απόσπασμα έχει ως εξής:
Shakespeare's Romeo and Juliet could be regarded as a work of the Bard’s youth while Hamlet marks his maturity and mastery of his craft. In the former, the writer mainly draws upon the classical frame stories and makes use of the medieval mode of evaluating people and things in in terms of binary oppositions (either/or thinking), while in the latter the writer is no longer obsessed with this dichotomy. This is a passage from the medieval separation-romance to the Renaissance humanistic pensée. Such a transition could be considered a passage from the Hebraic (medieval) mode of thinking and living to a Hellenic (Renaissance) mindset which is not stuck in the binary opposition of good and evil, but emphasizes intellect and multidimensionality.
[420]. UKEssays. (November 2018). Το σχετικό απόσπασμα έχει ως εξής:
Hamlet, protagonist of Shakespeare’s tragedy of the same name, is one of the most ambiguous and enigmatic characters of the history of literature. He is a thinker, and extremely philosophical, meditative and suspicious, indeed, he is always pondering about question with no answer. His monologues are very contemporary, because they are about psychological struggles that are still unresolved. His character is strongly influenced by philosophy and, particularly, by Greek philosophy. We can understand that Hamlet was interested in Greek culture by his numerous references to Greek mythology, and by the main topics of his soliloquies: the conflicts between right and wrong, thought and action, life and death, and the importance of the mind and thoughts of an individual. They all refer to important philosophical concepts of Greek philosophy, such as relativism, skepticism and humanism, which are rooted in ancient Greek philosophers’ thoughts and studies. Εν γένει για την επίδραση στον Σέξπηρ της ελληνικής φιλοσοφίας βλ. Burnet (Burnet 1916).
[422]. The World of Shakespeare’s Humors.
[425]. Kerrigan 2018a.
[430]. Hardison 1975, p. 227.
[435]. Austin 2015, p. 2.
[440]. Samer Mahmoud Al Zoubi and Ameen Zuhair Al Khamaiseh 2019.
[445]. Pratt 1965, p. 49.
[450]. Owl Eyes. Σημειώστε επίσης την επίδραση του μύθου του Θησέως στο Όνειρο Καλοκαιρινής Νύκτας (Lamb 1979).
[455]. Stagman 2010.
[500]. Юрій Мосенкіс (Yuriy Leonidovych Mosenkis) 2023; 2024.
[510]. Kerrigan 2018b, p. 20. Το σχετικό απόσπασμα έχει ως εξής:
Το ότι ο Δον Κιχώτης, ισπανικό επικό μυθιστόρημα, υπήρξε το πρώτο μυθιστόρημα θα πρέπει βεβαίως να αμφισβητηθεί. Άλλοι θα υποστήριζαν τον Robinson Crusoe (1719), ενώ τρίτοι ταξιδεύουν πιό πίσω στο Ελληνιστικό Τῶν περὶ Χαιρέαν καὶ Καλλιρρόην του Χαρίτωνος....
Ξεκινώντας από μια συζήτηση για την μίμηση και την παρωδία στον Δον Κιχώτη του Θερβάντες, αυτό το κεφάλαιο περνά μέσα από το The Female Quixote της Charlotte Lennox στην συλλογή πηγών της, Shakespear Illustrated (1753–4). Οι αντιρρήσεις για την παράγωγο χαρακτήρα του Σαίξπηρ, του είδους που προέβαλε ο Lennox, πηγαίνουν πίσω στο φυλλάδιο του Robert Greene Greenes Groatsworth of Witte (1592),{ΣτΜ: https://artsci.wustl.edu/ampersand/upstart-crow-shakespeares-feud-robert-greene} όπου ο δραματουργός καταγγέλλεται ως ένα «Upstart Crow, ωραιοποιημένο με τα φτερά μας».{ΣτΜ: Το Upstart Crow είναι μια βρετανική κωμική σειρά βασισμένη στη ζωή του Ουίλιαμ Σαίξπηρ που έγραψε ο Μπεν Έλτον. Η εκπομπή έκανε πρεμιέρα στις 9 Μαΐου 2016 στο BBC} Η ανασύνθεση των μεθόδων του ελισαβετιανού παιχνιδιού σημαίνει ότι η ανακύκλωση θεατρικών έργων, ποιημάτων και πεζογραφημάτων στη σκηνή ήταν συνήθης - τυπική. Η ανταγωνιστικότητα μεταξύ των παικτών και των θεατρικών συγγραφέων οδήγησε σε κατηγορίες για λογοκλοπή. Αυτό που δίνει πλεονέκτημα στην κατηγορία ότι ο Σαίξπηρ είναι ένα κοράκι με δανεικό φτέρωμα είναι η αντίληψη ότι είναι πρωτοεμφανιζόμενος. Βασιζόμενη σε κείμενα για την υποκριτική, τη μόδα στα μαλλιά και το ντύσιμο και τη μόδα των θεατρικών έργων, η συζήτηση κινείται από το Groatsworth στο Much Ado {ΣτΜ: Πολύ κακό για το τίποτα είναι ο τίτλος μιας κωμωδίας του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ} ως μια κωμωδία για τους νέους που ξεκινούν με δανεικά ρούχα.
[550]. Darlene Renee Ciraulo 2003.
[600]. Suparna Roychoudhury 2018.
[650]. Newman 2024.
[700]. King 1968. Βλ. επίσης Twelfth Night, THEMES," Bell Shakespeare.
[710]. Moran 2022.
[715]. https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=154&fbclid=IwAR2zOdwXCOVjNqGu5B_6eF5pTf3tJOs0yeuWohiQeyeH2iNL_Vg58pLaL5M#m3
[720]. Shakespeare 2007, μτφ. Μπελιέ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://esploro.libs.uga.edu/esploro/outputs/doctoral/Tales-of-erotic-suffering-romance-in-Sidney-and-Shakespeare/9949334315702959?fbclid=IwAR3bk4kOTkCBIx5RMeLXzkryZG2fqTD7Xsbs3tOw-UaI6er-O12mrdLo0HA
Darlene Renee Ciraulo. 2003. "Tales of erotic suffering: romance in Sidney and Shakespeare" (diss. Univ. of Georgia).
The World of Shakespeare’s Humors = 'And there is the humor of it' Shakespeare and the four humors, This exhibition from the National Library of Medicine, Bethesda, <https://www.nlm.nih.gov/exhibition/shakespeare-and-the-four-humors/index.html> (28 Feb. 2024.
https://llewelynmorgan.com/2013/12/
Llewelyn Morgan. 2013. "Polo on Alexander on Polo,"
Llewelyn Morgan. 2013. "Polo on Alexander on Polo,"
https://shakespeareoxfordfellowship.org/rediscovery-shakespeares-greater-greek/?fbclid=IwAR0nftqw6cnVs_uwlfFrpx0KxxHMoy2A8Uao1Ed0-h-GLmUrD9u5KCtKpXM
Showerman, Ε. 2015. "The Rediscovery of Shakespeare’s Greater Greek," The Oxfordian 17, pp. 163–191. (Posted by: Lucinda Foulke September 27, 2017)
https://books.google.gr/books?id=TbdyNuBMM-QC&pg=PA263&lpg=PA263&dq=Bellerophon+%2B+Hamlet&source=bl&ots=RgC_Bd0430&sig=B_Rw80CIUddwVzblsHrgR5yCHd8&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwjMjImF7c_PAhVMaxQKHWDzB5YQ6AEIIjAB#v=onepage&q=Bellerophon%20%2B%20Hamlet&f=false
Stewart, A. 2008. Shakespeare's Letters, Oxford.
Derrida, J. 2002. “The Animal that therefore I Am,” tranl. D. Willis, Critical Inquiry 28 (2), pp. 369-418.
Newman, K. 2024. "The Taming of the Shrew / A Modern Perspective: The Taming of the Shrew," The Folger Shakespeare, <https://www.folger.edu/explore/shakespeares-works/the-taming-of-the-shrew/the-taming-of-the-shrew-a-modern-perspective/?fbclid=IwAR29HxOCbiXQgHaB1RWzXhOEIwDEwgdW3r1Mq6vkfxgCpdyLA3U7NGM0zTI> (28 Feb. 2024
https://ojs.cimedoc.uniba.it/index.php/fc/article/view/1313
Di Salvatore, S. E. 2021. "La laconicità di Bruto da Plutarco a Shakespeare: un caso di ‘lost in translation’," Futuro Classico 7, pp. 1-10.
https://centerprode.com/ojsh/ojsh0101/coas.ojsh.0101.02009k.pdf
Kotsori, I.-S., and K. Manolis. 2018. "Influence of Roman History on Shakespeare’s Works," Open Journal for Studies in History 1(1), pp. 9-16.
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022a. "Paul McCartney as Pyramus - Πύραμος, John Lennon as his lover Thisbe - Θίσβη, George Harrison as Moonshine - Φεγγαρόφωτο & Ringo Star as Lion - Λέων... (Shakespeare / Beatles & Pyramus and Thisbe ΠΥΡΑΜΟΣ ΚΑΙ ΘΙΣΒΗ)," facebook, <https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=557460792693815&id=100052896971032&__cft__[0]=AZVXrxZrp-VYFmvBGuhdssx79MNV_YsQ8oKzvrzDXNZs7_vFlZ58EK0y4es_Ql_uqN7sw619hD3JNBihywxak624hHsUyKfwL0ZqLJXv57S94zGJ49FBazgMBZzsOFBPKuo&__tn__=%2CO%2CP-R> (29 Feb. 2024).
https://www.routledgehandbooks.com/doi/10.4324/9781315677019-4
Kaytor, D. 2018. "On the kinship of Shakespeare and Plato," in The Routledge Companion to Shakespeare and Philosophy, ed. C. Bourne and E. Caddick Bourne, Routledge Handbooks Online, pp. 102-117.
https://www.jstor.org/stable/27745151
Quincy, B. 2009. "Plato and Shakespeare on Love," History of Philosophy Quarterly 26 (2), pp. 103-120.
https://link.springer.com/chapter/10.1057/9781137464750_2
Kambaskovic, D. 2015. "‘Of comfort and dispaire’: Plato’s Philosophy of Love and Shakespeare’s Sonnets," in Shakespeare and Emotions, ed. R. S. White, M. Houlahan, K. O’Loughlin, London, pp. 17–28.
https://www.cambridgescholars.com/product/978-1-4438-2711-9
Gray, R. 2011. Shakespeare on Love: The Sonnets and Plays in Relation to Plato’s Symposium, Alchemy, Christianity and Renaissance Neo-Platonism, Cambridge Scholars Publishing.
https://amitos.library.uop.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/249/189_000028.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Κυριακοπούλου, Ευστ.. 2012. "Πλάτωνος Φαίδρος: Ο Ερως της ψυχής προς την ιδέα - Ο Ερως του λόγου πρός την αλήθεια" (μεταπτ. διπλ. εργασία Παν. Πελ/σου - ΕΚΠΑ).
https://study.com/academy/lesson/allusions-in-much-ado-about-nothing-cupid-hercules.html
Allusions in Much Ado About Nothing: Cupid & Hercules
https://cummingsstudyguides.net/xMuchAdo.html
Cummings Study Guide, s.v. Much Ado About Nothing
Huemer, F. 1979. "A Dionysiac Connection in an Early Rubens," The Art Bulletin 61 (4), pp. 562-574.
Kerrigan, J. 2018a. "King Lear and its Origins," in Shakespeare's Originality, Oxford University Press, pp. 63-820.
Kerrigan, J. 2018b. "Upstarts and Much Ado," in Shakespeare's Originality, Oxford University Press, pp. 19-40.
https://www.amazon.com/Shakespeares-Originality-Oxford-Shakespeare-Lectures/dp/0198793758?asin=0198793758&revisionId=&format=4&depth=1
https://books.google.gr/books?id=t7ofBgAAQBAJ&pg=PA64&lpg=PA64&dq=much+ado+about+nothing+%2B+Hellenistic+connection&source=bl&ots=Ez6s7qzP0Q&sig=ACfU3U2bj1AR5FvuNWPTAbe_eToResxgXg&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjc0K6m7rn5AhUSyKQKHVYNCucQ6AF6BAgxEAM#v=onepage&q=much%20ado%20about%20nothing%20%2B%20Hellenistic%20connection&f=false
Gesner, C. 1970. Shakespeare and the Greek Romance: A Study of Origins, Lexington.
http://blogs.wright.edu/learn/fogdog/4-ophelia-at-elsinore-hamlet-and-the-women-of-greek-tragedy/?fbclid=IwAR1_FCby5doukLFqxqfAdJi85Zirw_1Mm-F2-XL5uiWi00rsyyRByMwstj4
Reder, L. "Ophelia at Elsinore: Hamlet and the Women of Greek Tragedy," <http://blogs.wright.edu/learn/fogdog/4-ophelia-at-elsinore-hamlet-and-the-women-of-greek-tragedy/?fbclid=IwAR1_FCby5doukLFqxqfAdJi85Zirw_1Mm-F2-XL5uiWi00rsyyRByMwstj4> (14 August 2022).
https://www.academia.edu/115393368/Language_and_History_Issue_512?auto=download&email_work_card=download-paper
Юрій Мосенкіс. 2023a. "ЛАЕРТ І ОФЕЛІЯ «ГАМЛЕТА» ЯК АНАГРАМИ МАРЛОУ," МОВА ТА IСТОРIЯ 512 (Language and History 512), Київ, pp. 17-18.
Юрій Мосенкіс. 2023b. "'ВЕНЕЦІЙСЬКИЙ МАВР' – ПІДЗАГОЛОВОК 'ОТЕЛЛО' ЧИ АВТОРСЬКИЙ ПІДПИС МАРЛОУ?," МОВА ТА IСТОРIЯ 512 (Language and History 512), Київ, p. 19.
https://www.academia.edu/keypass/L25iZElKdzh2ZzdoUmR5NWNpWFB5eEFxSUN6RWsxV2gzc25PTDZ6M3ZuOD0tLS9CWUNpV1hhUVIybEJsWG53enh0N2c9PQ==--cad50b3c3804d8c2f819e890fdea8995ec314fe6/t/oLi9-RMhgQX6-pwQyD/resource/work/117451031/Language_and_History_Issue_516?email_work_card=title
Юрій Мосенкіс. 2024. "How to Shake a Speare: Marlowe’s bio within Shakespearean one. Two different Shakespeares, ‘alternative Shakespeares’ the group authorship theory, and context," Language and History 516, Kiev, pp. 11-39.
https://elr.molana.ac.ir/wp-content/uploads/2021/06/11.pdf
Masoud Farahmandfar. 2021. "From Romeo and Juliet to Hamlet - From the Hebraic to the Hellenic," Journal of English Language Research 2 (1), pp. 161-168.
UKEssays. (November 2018). How is Hamlet Character Influenced by Greek Philosophy?. Retrieved from https://www.ukessays.com/essays/english-literature/hamlet-character-influenced-greek-7592.php?vref=1
Prezi. "Greek Mythology in Romeo and Juliet," <https://prezi.com/j0roqrwap3op/greek-mythology-in-romeo-and-juliet/> (26 Feb. 2024).
https://shakespeareoxfordfellowship.org/wp-content/uploads/TOX20_BR_Showerman_Shakespeare-Greece.pdf?fbclid=IwAR3jbioQO9QDtzqtckFezCq8Ba-WG35MPk_kZQRPKjzG60m3hLLrrn7AYpY
Showerman, E. 2018. Rev. of A. Findlay and V. Markidou, Rediscovering Ancient Greece in Shakespeare’s Plays, in The Oxfordian 20, pp. 171-176.
https://www.jstor.org/stable/40754586
Lamb, M. E. 1979. "A Midsummer-Night's Dream: The Myth of Theseus and the Minotaur," Texas Studies in Literature and Language 21 (4), pp. 478-491.
https://ia600204.us.archive.org/15/items/cu31924013146257/cu31924013146257.pdf
Burnet, J. 1916. "Shakespeare and Greek Philosophy" in A Book of Homage to Shakespeare, ed. Israel Gollancz, Oxford, 1916), pp. 58-61.
https://www.jstor.org/stable/449660
King, W. N. 1968. "Shakespeare and Parmenides: The Metaphysics of Twelfth Night, Shakespeare and Parmenides: The Metaphysics of Twelfth Night," Studies in English Literature (1500-1900) 8 (2), Elizabethan and Jacobean Drama (Spring, 1968), pp. 283-306.
Fowler, A. 2021. "Twelfth Night and Epiphany," in Remembered Words: Essays on Genre, Realism, and Emblems, ed. A. Fowler, Oxford University Press, pp. 92-104.
https://www.bellshakespeare.com.au/themes?fbclid=IwAR0Zhr8K8C3gcjls9RZO5XTbFVGjPcGeGrQrIt04bblaOSo_DU9Sp0vckjM
"Twelfth Night, THEMES," Bell Shakespeare, <https://www.bellshakespeare.com.au/themes?fbclid=IwAR0Zhr8K8C3gcjls9RZO5XTbFVGjPcGeGrQrIt04bblaOSo_DU9Sp0vckjM> (29 Feb. 2024).
https://pdfcoffee.com/-pdf-713-pdf-free.html
Σέξπηρ, Ο. 2000. Όνειρο Καλοκαιρινής νύκτας, μεταφρ. Ε. Μπελιές, Κέδρος
https://getd.libs.uga.edu/pdfs/ciraulo_darlene_r_200308_phd.pdf
Darlene Renee Ciraulo. 2003. "Tales of erotic suffering: romance in Sidney and Shakespeare" (diss. Univ. of Georgia).
Suparna Roychoudhury. 2018. Phantasmatic Shakespeare: Imagination in the Age of Early Modern Science, Cornell University Press
https://www.jstor.org/stable/44030845
Cixous, H. and L. Milesi. 2012. "Shakespeare Ghosting Derrida," Oxford Literary Review 34 (1), Shakespeare and Derrida, Edinburgh University Press, pp. 1-24
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02U5raJL319nEJztKeDD9CcHM6HK3NHfwmkfSsiCe6LQNutQVCpA1TVEPmJUkwbc9Pl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZVPQY-Tl2eP1L0sFYHL9OPJebp0bhFEg6v0Z8_W_ETtQD9oj_rV_7sexrRo3z3wfwDOU8L71aWSIYJIytSzsi8GGmxj2FBRjhXR_5OLTM4N1eNmw1ULAUiPd_d0brBkPvo&__tn__=%2CO%2CP-R
https://www.jstor.org/stable/2869604
O. B. Hardison, Jr. 1975. "Myth and History in King Lear," Shakespeare Quarterly 26 (3), pp. 227-242.
Austin, K. 2015. "Presence in Absence in Shak esence in Absence in Shakespeare's King Lear," Student Works 129, <https://scholarsarchive.byu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1135&context=studentpub> (16 Feb. 2024).
https://archive.aessweb.com/index.php/5019/article/view/434
Samer Mahmoud Al Zoubi and Ameen Zuhair Al Khamaiseh. 2019. "A Critical Study of William Shakespeares King Lear: Plot and Structure," International Journal of English Language and Literature Studies 8 (1), pp. 14-18.
Pratt, N. T. 1965. "From Oedipus to Lear," The Classical Journal 61 (2), pp. 49-57.
https://www.cambridgescholars.com/product/978-1-4438-2407-1 https://www.cambridgescholars.com/resources/pdfs/978-1-4438-2407-1-sample.pdf
Stagman, M. 2010. Shakespeare’s Greek Drama Secret, Cambridge Scholars Publishing.
https://www.owleyes.org/text/king-lear/analysis/allusion
https://www.owleyes.org/register?en_action=pdf&en_label=text&en_category=internal_campaign
Owl Eyes. King Lear by William Shakespeare (Full Text and analysis)
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2021. "ΒΕΛΛΕΡΕΦΟΝΤΗΣ - ΠΗΓΑΣΟΣ & ΠΑΛΙ Ο ΑΜΛΕΤ ..," facebook, <https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02qtdA5xDUCJ8KPnNU2zMBBuqCeuTAvQFZUti9VxtsPgDN1qqmAa1t91mM7Rbmnifdl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZVn3gJc1cD8AKg2juHy0343QEKNEXwaQ0BVDQH6Zw5s2FP2oS3C473bMALTYtgU1JzWL23C5MBn6CrtIFWabQVVBz8S_JTKke1hhpOhZbyx9t6zNclKdIsIAoFj3Gqf39w&__tn__=%2CO%2CP-R> (29 Feb. 2024).
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022b. "Ο "ΡΩΜΑΙΟΣ & ΙΟΥΛΙΕΤΑ" ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΙ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΥΘΟ ΤΗΣ "ΘΙΣΒΗΣ & ΤΟΥ ΠΥΡΑΜΟΥ" ?," facebook, <https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0GBSMWX1nYWbmiCfCv6HZhMvvS89gGBzjS6bFU2jqgGhPwLJJNpYD3xBEYQyQ8byHl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZVbDxliwiW5hf8_kEen8GlLoe9VEYXc93p6SH03s-fih6Kl2G6QkX4Xt-lF1bUaVqDwx_wIKYRnc9G4fTc4TKeSaVveg8n-U151kOWns52BNG1c6trcCVGYi_XILK3nd4c&__tn__=%2CO%2CP-R> (29 Feb. 2024).
https://antigonejournal.com/2022/05/shakespeare-greek-latin/
Moran, T. 2022. "Shakespeare's Latin and Greek," Antigone 5, <https://antigonejournal.com/2022/05/shakespeare-greek-latin/> (12 March 2024).
https://www.politeianet.gr/books/9789600415797-shakespeare-william-kedros-richardos-o-g-195055
Shakespeare, W. 2007. King Richard the III, μτφ. Ερ. Μπελιές, ΚΕΔΡΟΣ.
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 140424
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου