ΒΑΣΙΛΙΚΟΙ ΚΑΤΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ: ΑΡΣΙΝΟΗ II ΚΑΙ BΕΡΕΝΙΚΗ II ΣΤΟ ΟΥΡΑΝΙΟ ΣΤΕΡΕΩΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΤΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΛΛΙΜΑΧΟ, Η ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΠΟΠΠΑΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ!
Περίληψη (Abstract)
Η μελέτη εξετάζει το φαινόμενο των βασιλικών καταστερισμών στην ελληνιστική και ρωμαϊκή γραμματεία, εστιάζοντας στην αποθέωση και ουράνια ανάληψη των βασιλισσών Αρσινόης ΙΙ και Βερενίκης ΙΙ μέσα από το έργο του Καλλίμαχου και του Άρατου. Αναλύεται ο τρόπος με τον οποίον οι ποιητές αξιοποίησαν το καθιερωμένο είδος των καταστερισμών για να αρθρώσουν πολιτικά και ιδεολογικά μηνύματα, προβάλλοντας την βασιλική εξουσία σε ένα ενδιάμεσο πεδίο μεταξύ ανθρώπινου και θείου. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην Κόμη της Βερενίκης και στον καταστερισμό της Παρθένου στα Φαινόμενα του Άρατου, οι οποίοι ερμηνεύονται ως ποιητικές αναπαραστάσεις αποθεώσεως με σαφές ιστορικό και αυλικό πλαίσιο. Η εργασία προτείνει ότι οι καταστερισμοί αυτοί εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πτολεμαϊκό και αιγυπτιακό ιδεολογικό σύστημα, συνδεόμενο με τη μορφή της Ίσιδος και την έννοια της κοσμικής τάξεως. Τέλος, εξετάζεται η ρωμαϊκή πρόσληψη του προτύπου αυτού μέσα από την αποθέωση - ανάληψη της Ποππαίας Σαβίνας, όπως μαρτυρείται στον πάπυρο P.Oxy. LXXVII 5105, αναδεικνύοντας την διαχρονική λειτουργία του ποιητικού καταστερισμού ως μέσου πολιτικής νομιμοποιήσεως και δυναστικής προβολής.
Η κόμη της Βερενίκης. (Λατινικά: Coma Berenices ή Coma, συντομογραφία: Com)
Καταστερισμός[1] ονομάζεται τόσον ο μετασχηματισμός ενός ατόμου, ζώου ή αντικειμένου σε άστρο ή αστερισμό όσον και αυτή καθ’ εαυτήν η αφήγηση που περιγράφει την διαδικασία. Το τελευταίο έχει μακρά ιστορία στην ελληνική λογοτεχνία. Η χαμένη Αστρονομία του Ησιόδου (fr. 288-93 M-W) περιέγραφε πώς οι Υάδες έγιναν αστέρια (fr. 291 M-W), ενώ κατά τον πέμπτο αιώνα ο επικός ποιητής Πανύασσης εξήγησε πώς ο Ηρακλής ανέβηκε στον ουρανό ως ο αστερισμός Ενγόνασιν (Hyginus Astr. 2.6).[2] Τον τρίτο αι. ο Ερατοσθένης της Κυρήνης, βιβλιοθηκονόμος της Αλεξανδρείας υπό τον Πτολεμαίο ΙΙΙ Ευεργέτη δημιούργησε μιαν οριστική συλλογή στους Καταστερισμούς του. Αυτός ο κατάλογος πεζών καθόρισε το είδος, αλλά ήταν οι νεότεροι σύγχρονοί του, οι ποιητές Καλλίμαχος και Άρατος,[3] αυτοί οι οποίοι συνειδητοποίησαν τις δυνατότητές του τόσον για λογοτεχνική έκφραση όσο και για την δημιουργία πολιτικών μηνυμάτων.
Η παρούσα εργασία του Layman επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο ο Καλλίμαχος και ο Άρατος χρησιμοποίησαν τους καταστερισμούς για να υποδηλώσουν την θεότητα των Αρσινόης ΙΙ και Βερενίκης ΙΙ,[4] συζύγων του Πτολεμαίου ΙΙ και ΙΙΙ. Ο μετασχηματισμός της κόμης (ή πλοκάμου) της Βερενίκης στον ομώνυμο αστερισμό, ο οποίος καταλήγει στα Αίτια[3a] του Καλλιμάχου, είναι ιδιαίτερα γνωστός και θαυμάζεται πολύ χάρις στην μετάφραση του Catullus στα Λατινικά (C. 66), αλλά ο καταστερισμός της Αρσινόης,[5] αν και αντιμετωπίστηκε από τον Καλλίμαχο (fr. 228 Pf.) έχει συγκεντρώσει ολιγότερη προσοχή. Θα δείξω ότι το μακρύτερο και πιο γνωστό απόσπασμα των Φαινομένων του Αράτου, ο καταστερισμός της Παρθένου (Phaen. 96-136), μπορεί επίσης να γίνει κατανοητό ως περιγραφή της αποθεώσεως της Αρσινόης, ότι δεν είχε μόνον πολιτικό κίνητρο, αλλά επίσης ένα ιστορικό πλαίσιο που υποδηλώνει, με τη σειρά του, ότι συντάχθηκε στα ανάκτορα του Αντιόχου ΙΙ στο τέλος του δευτέρου Συριακού Πολέμου. Αν αυτό αληθεύει, πιθανότατα προσετέθη στα Φαινόμενα μετά την αρχική τους σύνθεση στην Πέλλα, ακριβώς όπως ο Καλλίμαχος προσέθεσε την Κώμη στα Αιτία του. Τέλος, θα δείξω ότι τόσον η Παρθένος όσον και η Κώμη τοποθετήθηκαν στο ίδιο τμήμα του στερεώματος που καταλάμβανε ένα τεράστιο αστέρι το οποίο αντιπροσωπεύει την Αιγυπτιακή Ίσιδα, με την οποία και οι δύο ταυτοποιήθηκαν με άλλους τρόπους.
Άλλωστε ο Καλλίμαχος είχε προτείνει την ένταξη της Βερενίκης ΙΙ μεταξύ των Χαρίτων, V 146 Καλλιμάχου:[6]
Τέσσαρες αί Χάριτες, ποτί γάρ μία ταϊς τρισί κείναις
άρτι ποτεπλάσθη κήτι μύροισι νοτεΐ.
εύαίων έν πάσιν άρίζηλος Βερενίκα,
άς άτερ ούδ’ αύταΐ ται Χάριτες Χάριτες.
Με ένα άνευ προηγουμένου λογοτεχνικό πραξικόπημα, ο Καλλίμαχος και ο Άρατος διέταξαν τους ίδιους τους ουρανούς να τιμήσουν τους βασιλικούς προστάτες τους και να τους τοποθετήσουν σε αυτόν τον πολυπόθητο χώρο μεταξύ του απλού ανθρώπου και του θείου. Χάρις σε αυτούς, οι δύο βασίλισσες εκτίθενται μόνιμα με τον Ηρακλή και τους Διοσκούρους σε έναν πραγματικό πίνακα Πτολεμαϊκης εικονογραφίας - πάντα ευδιάκριτες στον νυχτερινό ουρανό επιτελούσες τις απαραίτητες εργασίες τους: καθοδήγηση των ναυτικών με ασφάλεια στην θάλασσα, ενημέρωση των αγροτών για τις εποχές και τον καιρό, και παρότρυνση της ανθρωπότητας να ζήσει με δικαιοσύνη και ειρήνη. Εν ολίγοις, αποκαλύπτονται ως εγγυητές της καθολικής τάξεως όπως η Ίσις, ανατέλλουσες και δύουσες με τον ήλιο, το φεγγάρι και τα αστέρια, Ποιος θα μπορούσε να κοιτάξει τον νυχτερινό ουρανό και να αμφιβάλλει για τη δύναμή τους; Ή μήπως αμφιβάλλετε για τη δύναμη των ποιητών και της ποιήσεως που τους έβαλε εκεί;
Σύμφωνα, πάντως, με άλλην εκδοχή η ιστορία εξελίχθηκε ελαφρώς διαφορετικά:[7]
Το κίνητρο για την ανακάλυψη προέρχεται από την επιθυμία του ατόμου να τύχει βασιλικής ευνοίας (gratiam regis). Ο μη κατηγοριοποιημένος φυσικός κόσμος διαμορφώνεται έτσι για να υποκύψει στην βασιλική δύναμη και να σφραγισθεί με το σύμβολο της Πτολεμαϊκής βασίλισσας. Μια άλλη πηγή αφηγείται μια παρόμοια ιστορία:
Ο Κόνων ο αστρονόμος, προσφέροντας χάρη στον Πτολεμαίο (Πτολεμαίω χαριζόμενος), καταστέρισε την κόμη της Βερενίκης μεταξύ των ανωνύμων αστέρων.
Ο Κόνων, δηλώνει ο σχολιαστής, υποκινείτο ολιγότερο από τη γνώση του για τον φυσικό κόσμο και περισσότερο από την διάθεσή του να δημιουργήσει μιάν ευνοϊκή γιά τον ίδιο σχέση με τον Πτολεμαίο. Οι δύο τεχνικές φράσεις στα Λατινικά και τα Ελληνικά - gratiam regis και Πτολεμαίω χαριζόμενος - υποδηλώνουν ότι ο Κόνων ήλπιζε να συνάψει μια προστατευτική - χορηγική σχέση με τον Πτολεμαίο III Ευεργέτη, μέσω της ανταλλαγής δώρων. Ίσως, σε πιθανή ανταπόδοση για οικονομική υποστήριξη και ευγενικές διακρίσεις, ο Κόνων προσέφερε κυριολεκτικά στον Πτολεμαίο ΙΙΙ Ευεργέτη τα αστέρια. Επιπλέον, η θέση του νέου αστερισμού της Βερενίκης δεν επελέγη τυχαία. Όπως έχει υποστηρίξει ο Daniel Selden, η κόμη της Βερενίκης τοποθετήθηκε σε μια περιοχή του ουρανού που 'συντονίζεται' με την Αιγυπτιακή και την Πτολεμαϊκή ιδεολογία. Άλλοι αστερισμοί περιέβαλαν και προστάτευαν τον πόδα του Σεθ (Seth), του θεού της αναταραχής και του χάους. Η κόμη ενώνει τις ουράνιες δυνάμεις του καλού με σκοπό να περιβάλλει και να προστατεύει έναντι ξεσπάσματος του κακού στον κόσμο. ο υπερασπιστής της τάξεως και της δικαιοσύνης στη γη, έτσι οι αστερισμοί ως θεοί (μεταξύ των οποίων τώρα η κόμη της Βερενίκης, συζύγου του Φαραώ) διατηρούν την τάξη και τη δικαιοσύνη σε κοσμική κλίμακα. Η καταστερισμένη κόμη της Βερενίκης αποτελεί έτσι μέρος των ουράνιων θεών που διατηρούν την κοσμική τάξη στον ουρανό και πάνω από τον Πτολεμαίο, ο οποίος βασιλεύει στην Αίγυπτο. Ενώ ο Selden πιστώνει τον Καλλίμαχο με την θέση της κόμης της Βερενίκης στις συνοδευτικές αιγυπτιακές εικόνες, αυτό φαίνεται να αρνείται τον credi επίσης στον Κόνον ο οποίος, όταν αναγνώρισε την καταστερισμένη κόμη, το βρήκε σίγουρα σε ένα χώρο που δεν ήταν κλειστός από μια φιγούρα μεταξύ των ελληνικών αστερισμών Καλλιστώ, Παρθένος, Λέων και Βοώτη. Ο Κόνων εγνώριζε την αιγυπτιακή μυθολογία περί των αστερισμών, όχι λιγότερο από την αντίστοιχη ελληνική. Ο Κόνων είδε τόσο έναν αιγυπτιακό όσο και έναν ελληνικό ουρανό στα αστέρια του, ένα υβριδικό μείγμα πολιτισμών γνωστών και από άλλα δείγματα ανακτορικής ποιήσεως.
Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΠΠΑΙΑΣ ΣΑΒΙΝΑΣ (ΣΥΖ. ΝΕΡΩΝΟΣ) ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΙ ΑΥΤΗΝ ΤΗΣ ΒΕΡΕΝΙΚΗΣ .. ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΤΑΙ ΔΕ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΠΥΡΟ (P.Oxy. LXXVII 5105), ΣΕ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΟΥ ΕΞ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ!
Marble sarcophagus with the contest between the Muses and the Sirens, 3rd quarter of 3rd century A.D. Roman. Marble, Pentelic, 21 3/4 x 77 1/4 x 22 1/2 in. (55.3 x 196.2 x 57.2 cm). The Metropolitan Museum of Art, New York, Purchase, Rogers Fund, 1910 (10.104)
Επισκόπηση AI
Poppaea Sabina - World History Encyclopedia
The apotheosis of Poppaea Sabina, Nero's second wife, refers to her posthumous deification, where she was transformed into a goddess, a rare honor for a Roman woman, involving a state cult in Rome and depicted in a newly discovered Greek poem where she ascends to heaven in Aphrodite's chariot to watch over Nero and their children. This divine elevation, possibly encouraged by Nero to legitimize his power, presented her as a loving wife, contrasting with later hostile accounts of her death (kicked by Nero) and highlighting Greco-Roman/Egyptian ideas of queenly divinity.
Key Aspects of Poppaea's Apotheosis:
Official Recognition: After her death in 65 AD, Nero compelled the Senate to grant her divine honors, establishing a state cult and making her one of the few women deified in this manner.
The "Apotheosis in Hexameters": A recently published papyrus fragment (P. Oxy. LXXVII 5105) describes Poppaea's ascent to the heavens, taken by Aphrodite, emphasizing a loving relationship with Nero and refuting the violent death story.
Syncretism: The imagery drew on Ptolemaic traditions of queenly deification, linking Poppaea to Aphrodite (Venus in Rome) and potentially Isis-Hathor in Egypt, showing integration of local beliefs.
Political Tool: The apotheosis served to reinforce Nero's divine status, as he was seen as granting divine favor to his wife, making him appear "equal to the gods".
Contrast with History: The poem's portrayal of a devoted, ascending Poppaea contrasts sharply with the Roman historical accounts (Tacitus, Suetonius) that focus on her perceived manipulative nature and violent death at Nero's hands, creating a complex legacy.
Significance:
Poppaea's apotheosis highlights the interplay of politics, religion, and propaganda in the Roman Empire, showcasing how imperial figures were elevated to divine status and how these narratives were shaped and reinterpreted over time, notes Oxford Academic.
P.Oxy. LXXVII 5105. Apotheosis in Hexameters[40]
Nero and Poppaea: billion silver tetradrachm, struck in Alexandria, Egypt, AD 63/4.[42]
6 Η Αποθέωση της Ποππαίας[50]
Το 2011, ο SCHUBERT δημοσίευσε ένα ποίημα σε εξάμετρα που περιγράφει την αποθέωση της Αυτοκράτειρας Ποππαίας Σαβίνας, δεύτερης συζύγου του Νέρωνα,771 το οποίο σώζεται από την Οξύρυγχο.772 Σε αυτό, η προχωρημένης εγκυμοσύνης Ποππαία ανεβαίνει στα αστέρια από την Αφροδίτη και έτσι θεοποιείται. Αυτός ο καταστερισμός, καθώς και ο ρόλος της Αφροδίτης, παρουσιάζει παραλληλισμούς με τις θεοποιήσεις των πρώιμων Πτολεμαίων γυναικών, οι οποίες θα εξεταστούν παρακάτω. Αυτό εγείρει επίσης ερωτήματα σχετικά με τη λειτουργία του ποιήματος, την περίσταση και την πατρότητά του.
Για να διευκρινιστεί η μοναδική απεικόνιση της Ποππαίας σε αυτό το ποίημα αποθέωσης, είναι επίσης απαραίτητο να ληφθεί υπόψη η υποδοχή και η αξιολόγησή της από τους αρχαίους ιστορικούς.
Λόγω της αποσπασματικής φύσεως του παπύρου, η αρχή και το τέλος του ποιήματος δεν σώζονται. Το ποίημα ξεκινά με μια πομπή που φέρει διονυσιακά χαρακτηριστικά (στίχοι 1-10). Στην συνέχεια, η Αφροδίτη αναφέρεται για πρώτη φορά, καθώς ταξιδεύει με το άρμα της προς το σπίτι μιας γυναίκας σε προχωρημένη εγκυμοσύνη (στίχοι 11–17). Αν και αυτή η γυναίκα δεν κατονομάζεται ποτέ στο σωζόμενο κείμενο, ο σαφής χαρακτηρισμός ως συζύγου του Νέρωνα καθιστά σαφές ότι μπορεί να είναι μόνον η Ποπαία, η δεύτερη σύζυγός του, καθώς ήταν η μόνη από τις συζύγους του που έμεινε έγκυος. Στο ποίημα, η θεά ανακοινώνει στην γυναίκα ότι θα την πάρει μακριά, μια προοπτική στην οποία η γυναίκα αρχικά διστάζει, καθώς θα σήμαινε ότι θα άφηνε πίσω τον αγαπημένο της σύζυγο, αλλά τελικά συμφωνεί (στίχοι 18–37). Ακολουθεί μια περιγραφή του καταστερισμού, της αναλήψεως στα αστέρια (στίχοι 50–74). Μόλις φτάσει στον προορισμό της, περιγράφεται ο νέος της ρόλος ως θεάς: η προστασία των παιδιών της και του Νέρωνα, ο οποίος εξακολουθεί να ζει στην Γη (στίχοι 72–74).
6.1 Παράλληλα με τις Πρώιμες Πτολεμαϊκές Βασίλισσες
Το ποίημα της αποθεώσεως διαθέτει αρκετές παραλληλίες με την πρώιμη Πτολεμαϊκή περίοδο και τη θεοποίηση των πρώτων βασιλισσών. Η αρχή του σωζόμενου κειμένου είναι πολύ αποσπασματική, επομένως λίγα μπορούν να ειπωθούν για το ακριβές του πλαίσιο.
Ωστόσο, με βάση τα σωζόμενα αποσπάσματα, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι το ποίημα περιγράφει την άφιξη της θεάς Αφροδίτης ως μέρος μιας πομπής.
Το ποίημα αποτελεί συνέχεια της Πτολεμαϊκής περιόδου και της θεοποιήσεως των πρώτων βασιλισσών. Ο διονυσιακός τους χαρακτήρας μπορεί να γίνει κατανοητός ως αλληγορία για τους Πτολεμαίους {146}, καθώς ο Διόνυσος ήταν ο μυθολογικός πρόγονος της δυναστείας.773 Ως εκ τούτου, απεικονίστηκε επίσης στην πομπή του Πτολεμαίου Β', μια μεγάλη πομπή που πιθανώς πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία των Πτολεμαίων.774 Συμμετέχοντες ντυμένοι ως σάτυροι και σιληνοί, για παράδειγμα, συμμετείχαν και θεωρούνταν σύντροφοι του Διονύσου.775 Αυτοί δεν αναφέρονται στο σωζόμενο μέρος του παρόντος ποιήματος, αλλά η αναφορά στη νέβρεια (στίχος 2) πιθανώς αναφέρεται σε μαινάδες. Μπορούσαν να φορούν δέρμα ελαφιού (νεβρίς) και, όπως οι σάτυροι ή οι σιληνοί, συνδέονταν επίσης με τον Διόνυσο, του οποίου το χαρακτηριστικό ήταν η νεβρίς.776 Η έννοια της τρύφης, η οποία συμβολίζει την αφθονία και την ευημερία, συνδέεται επίσης με τον Διόνυσο. Αυτό ήταν σημαντικό για τους Πτολεμαίους, καθώς αντιπροσώπευε τον πραγματικό τους πλούτο, και έτσι η τρύφη ήταν επίσης ένα σημαντικό στοιχείο στην πομπή του Πτολεμαίου Β'. 777 Εδώ μπορεί να γίνει ένας παραλληλισμός με τον Νέρωνα, ο οποίος, όπως και ο Πτολεμαίος Γ' και ο Η', είχε απεικονιστεί ως παχουλός και αφοσιωμένος στην αφθονία.778
Ο Ηρακλής μεταφέρεται στον ουρανό από την Αθηνά με το άρμα της.
Αττικό αγγείο, περ. 410 π.Χ.
Περιεχόμενο του παπύρου P. Oxy. 5105
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. LSJ, s.v. Καταστερ-ισμός, ὁ, placing among the stars: Καταστερισμοί, οἱ, title of treatise on constellations by Hipparchus, Suid.; also of an extant work wrongly attributed to Eratosthenes; cf. Plin.Epp.5.17.1, Ps.-Alex.Aphr.in Metaph.833.2.
2. Ο Ερατοσθένης λέει ότι αυτός είναι ο Ηρακλής επιβαίνων του προαναφερθέντος όφεως, έτοιμος για την μάχη, κρατώντας την λεοντή του στο αριστερό χέρι και το ρόπαλο στο δεξί. Προσπαθεί να σκοτώσει τον όφιν φύλακα των Εσπερίδων, ο οποίος θεωρείται ότι ποτέ δεν έκλεισε τα μάτια του υποτασσόμενος στην αναγκαιότητα του ύπνου, μια απόδειξη της ιδιότητας του φύλακα. Ο Πανυάσσης το λέει αυτό στην Ηράκλεια του. Εγόνασιν σημαίνει αυτόν που γονατίζει!
https://www.loebclassics.com/view/panyassis-heraclea/2003/pb_LCL497.201.xml
The Kneeler:17 Eratosthenes says that this is Heracles stationed over the aforementioned serpent, ready for the battle, holding his lionskin in his left hand and his club in his right. He is endeavoring to kill the Hesperides’ guardian serpent, which is held never to have closed its eyes under compulsion of sleep, a proof of its guardian status. Panyassis tells of this in his Heraclea.
3. Ο Καλλιμάχος θεωρείται ο σημαντικότερος ποιητής της Ελληνιστικής εποχής, καταγόταν από την Κυρήνη και έζησε στην Αλεξάνδρεια. Τα Αίτια του Καλλιμάχου περιλαμβάνουν αιτιολογικές εξηγήσεις για ποικίλες - ενίοτε περίεργες - συνήθειες και τελετουργίες. Το αποσπασματικά σωζόμενο έργο, που αποτελείται από πολλές αυτοτελείς αιτιολογικές διηγήσεις, ήταν γραμμένο σε ελεγειακό μέτρο, χωριζόταν σε τέσσερα βιβλία και υπολογίζεται ότι η έκτασή του ξεπερνούσε τους 4.000 στίχους, Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, s.v. Καλλίμαχος (https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=376). Ο Άρατος από τους Σόλους υπήρξε Έλλην ποιητής που ήκμασε στην Μακεδονία στις αρχές του τρίτου αι. π.Χ., επιβίωσε δε μόνον ένα έργο του τα Φαινόμενα, περί των αστερισμών (Callimachus, Hymns and Epigrams. Lycophron. Aratus. Translated by Mair, A. W. & G. R. Loeb Classical Library Volume 129. London: William Heinemann, 1921).
3a. Callimachus: Aetia by Chuck Jones Nov 28, 2021, Callimachus: Aetia, <https://dcc.dickinson.edu/callimachus-aetia/preface>.
4. Η Βερενίκη εθεωρείτο ομόλογη της Αθηνάς, ως προς τα στρατιωτικά χαρακτηριστικά της, ενώ έχει παραβληθεί και με την πολιούχο Αγαθή Τύχη (Layman 2011, pp. 237-238).
5. Αναφέρεται ότι η Αρσινόη κατέκτησε την πρώτη θέση σε τρείς αγώνες ταχύτητος κατά την Ολυμπιάδα του 272 π.Χ.
6. Callimachus "HE" 1121-1124, βλ. Kampakoglou (Kampakoglou 2015).
7. Berrey 2017 p. 3.
40. https://portal.sds.ox.ac.uk/articles/online_resource/P_Oxy_LXXVII_5105_Apotheosis_in_Hexameters/21180997?file=37645847
42. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nero_and_Poppaea_Sabina.jpg
50. Müller 2025, pp. 145-146.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Mair, A. W. & G. R., transl. 1921. Callimachus, Hymns and Epigrams. Lycophron. Aratus. (Loeb Classical Library 129), London.
https://www.jstor.org/stable/41289743?seq=1#metadata_info_tab_contents
Layman, D. L. 2011. “Berenice and her Lock,” Transactions of the American Philological Association (1974-2014) 141 (2), pp. 229-246.
https://www.academia.edu/40187977/Macedonian_elements_in_Alexandria
https://www.jstor.org/stable/44157812?seq=1
Kampakoglou, A. 2015. "Staging the Divine: Epiphany and Apotheosis in Callimachus "HE" 1121-1124," Harvard Studies in Classical Philology 108, pp. 119-171.
Berrey, M. 2017. Hellenistic Science at Court (Science, Technology and Medicine in Ancient Cultures 5), Germany. Βλ. σελ. 3 για τον καταστερισμό ..
https://www.academia.edu/40365652/The_Coma_Stratonices_Royal_Hair_Encomia_and_Ptolemaic_Seleucid_Rivalry
Nelson, T. J. 2021. "The Coma Stratonices: Royal Hair Encomia and Ptolemaic-Seleucid Rivalry?," in Women and Power in Hellenistic Poetry (Hellenistica Groningana), Leuven (Peeters), ed. J. H. Klooster, M. A. Harder, R. F. Regtuit and G. C. Wakker, Leuven, pp. 299–320.
https://brill.com/downloadpdf/title/68345
Evans, Β. 2023. "Callimachus vs. Conon: Competing Agents of Change for the Lock of Berenice," in Agents of Change in the Greco-Roman and Early Modern Periods: Ten Case Studies in Agency in Innovation (Euhormos: Greco-Roman Studies in Anchoring Innovation 4), ed. Silvia Castelli and Ineke Sluiter, pp. 91-110.
Meadows, D. 2012. "The Deification of Poppaea Sabina … now in Poem Form," rogueclassicist, <https://rogueclassicism.com/2012/08/24/the-deification-of-poppaea-sabina-now-in-poem-form/?fbclid=IwY2xjawOpx39leHRuA2FlbQIxMABicmlkETB6ZnY5NjFPTzRyRzZ6TEpRc3J0YwZhcHBfaWQQMjIyMDM5MTc4ODIwMDg5MgABHknksyKRuAuoieSCOClFVOQo5whtyTX_EkRTJEY-eVIF68fN3s-xUdIzbXyv_aem_E0nMP1I1tYWzFMYo9TMPPQ> (13 dEC. 2025).
Owen Jarus. 2012. "Ancient Poem Praises Murderous Roman Emperor Nero," Live Science, <https://www.livescience.com/22650-ancient-poem-praises-nero-poppaea.html?fbclid=IwY2xjawOpyJxleHRuA2FlbQIxMABicmlkETB6ZnY5NjFPTzRyRzZ6TEpRc3J0YwZhcHBfaWQQMjIyMDM5MTc4ODIwMDg5MgABHp9MDRrt9i41_7knZM0c7Ab5ud_WYN5uuhf7LYGZNHWjC479KUBYA3gCFiH-_aem_QpdvYXwAQb8F1zuxkC-6NA> (13 Dec. 2025).
https://books.ub.uni-heidelberg.de/propylaeum/catalog/view/1636/2980/131283
Laura Müller. 2025. Die Darstellung und Selbstdarstellung der kaiserlichen Familie im römischen Ägypten. Eine Untersuchung von Octavian-Augustus bis Hadrian (30 v. Chr.–138 n. Chr.), Mainzer Althistorische Studien (MAS 13).
https://www.academia.edu/37520979/_Reflections_on_the_author_context_and_audience_of_the_so_called_Apotheosis_of_Poppaea_P_Oxy_LXXVII_5105_Quaderni_di_Storia_86_2017_63_79?fbclid=IwY2xjawOpyodleHRuA2FlbQIxMABicmlkETB6ZnY5NjFPTzRyRzZ6TEpRc3J0YwZhcHBfaWQQMjIyMDM5MTc4ODIwMDg5MgABHiPwLRWgFrHoAM9WbU5H9YuJe0ojubcy6p6PM61bGMZRezqTP3Qv5Hrak9ld_aem_Oxwj326vWpULSJSBaUqK-Q
Livia Capponi. 2017. "Reflections on the author, context and audience of the so-called Apotheosis of Poppaea (P.Oxy. LXXVII 5105)," Quaderni di Storia 86, pp. 63-79.
p. 66: The papyrus fragment confirms the importance of Ptolemaic precedents and Egyptian religion as models for Nero when organizing his wife’s funeral. The analogies between Poppaea’s apotheosis and the catasterisms of earlier Ptolemaic queens are the focus of a recent study by Caitlin Gillespie 10 . We also know from various sources that Poppaea was passionate for Egyptian astrology. Tacitus informs us that Poppaea surrounded herself of mathematici or astrologers, «the worst possible instruments to be used in imperial marriage»,
Paul Schubert. 2021. "To Heaven on a Chariot: The Incredible Story of Poppaea Sabina," Antigone (in Ancient Religion, Greek Literature, History), <https://antigonejournal.com/2021/08/poppaea-sabina/?fbclid=IwY2xjawOpy9VleHRuA2FlbQIxMABicmlkETB6ZnY5NjFPTzRyRzZ6TEpRc3J0YwZhcHBfaWQQMjIyMDM5MTc4ODIwMDg5MgABHoEfPTSj554_5vA651xDklPpvtHfHv72DjBKpxSSnMvMnIKnsO0CfKygK9I8_aem_ni9jzY0pAxtnOvVxFyHq9A> (13 Dec. 2025).
https://forumantike.univie.ac.at/fileadmin/user_upload/i_altegeschichte/inst_alt_ges_altertum_papyr/Veranstaltungen/FORVM_ANTIKE/Handouts_SS2018/Forum_Antike_Schubert_Handout.pdf
Paul Schubert. 2018. "An ascension to heaven: the case of Sabina Poppaea, wife of Nero," Forum Antike.
ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 131225
researchgate.net/publication/398680349_BASILIKOI_KATASTERISMOI_ARSINOE_II_KAI_BERENIKE_II_STO_OURANIO_STEREOMA_APO_TON_ARATO_KAI_TON_KALLIMACHO_E_ANALEPSE_TES_POPPAIAS_STOUS_OURANOUS?_sg%5B0%5D=5tmuAQeVd6h4igSla9ivyRbyYP01ECMZWuHD-a8MiLD8FML2t8bvRn71m3UopTIchpJnEPeVH6Bjd746i_oLtH23nR9phtnkAGBosI4C.sz0q24e4DHqO7isDqf1OeB0ck16GvugYkyFftsQn7tGzK7NYiw-0GD84OOm9zKsiFLUbplVvrOSeuU-x57YUrQ&_tp=eyJjb250ZXh0Ijp7ImZpcnN0UGFnZSI6Il9kaXJlY3QiLCJwYWdlIjoicHJvZmlsZSIsInByZXZpb3VzUGFnZSI6InByb2ZpbGUiLCJwb3NpdGlvbiI6InBhZ2VDb250ZW50In19
DOI: 10.13140/RG.2.2.21954.85444
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου