ΙΝΔΙΚΑ ΒΟΥΔΙΣΤΙΚΑ ΙΕΡΑ ΤΥΠΟΥ CHAITYA
Boat House (photo from Northumberland, England | TrekEarth | Boat shed, House boat)
Οι τάφοι της Λυκίας, που χρονολογούνται στον τέταρτο αι. π.Χ., είχαν την μορφή σαρκοφάγου με βαρελοειδή θόλο, τοποθετημένης σε υψηλή βάση, ήταν δε πανταχόθεν ελεύθεροι είτε σκαμμένοι στον βράχο. Οι τάφοι διέθεταν αρχιτεκτονικά στοιχεία λαξευμένα σε πέτρα κατά τρόπον που φαίνεται ότι εμιμούντο ξύλινες κατασκευές.[0] Διάσημη είναι η σαρκοφάγος του Payava από την Ξάνθο,[1] στα ανάγλυφα της οποίας αναγνωρίζονται τόσον Ελληνικές όσον και Περσικές επιρροές.[2]
Μεταξύ αυτών των Λυκικών τάφων και Ινδικών Βουδιστικών του τύπου Chaitya έχουν εντοπισθεί δομικές ομοιότητες αλλά και επιπρόσθετες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες[3] οι οποίες φαίνεται να αναπτύσσονται περαιτέρω σε σπηλαιικούς ναούς της Ινδίας.[4] Ο Fergusson, μάλιστα, έφθασε να υποστηρίξει μιάν 'Iνδική σύνδεση', και κάποια μορφή πολιτιστικής μεταφοράς σε όλη την Αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών.[5] Συνολικά, η αρχαία μεταφορά ή διάχυση των Λυκικών σχεδίων σε Βουδιστικά ιερά επί βράχων θεωρείται από άλλους ερευνητές 'πολύ πιθανή'.[6]
Λυκικός τάφος του Payava (αριστερά, 375-360 π.Χ.) και η είσοδος του λατρευτικού ιερού χώρου Lomas Rishi (δεξιά, 250 π.Χ.)
Όμως τα γνωστά Ινδικά σχέδια για τους chaityas εμφανίζονται στην υποήπειρο μόνον περί το 250 π.Χ. με τα σπήλαια Lomas Rishi στην συστάδα Barabar, και ως εκ τούτου χρονολογούνται τουλάχιστον έναν αιώνα μετά τους Λυκικούς θολωτούς τάφους.[7] Σημειώνεται ότι οι Αχαιμενίδες κατέλαβαν τα βορειοδυτικά μέρη της Ινδίας από το 515 π.Χ. έως το 323 π.Χ. οπότε τους διαδέχθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι επίγονοι, οι οποίοι εξάσκησαν ισχυρή Ελληνιστική επιρροή στην περιοχή.
Γιά το θέμα της καταγωγής αυτού του αρχιτεκτονικού τύπου ο ανθρωπολόγος David Napier πρότεινε μιάν αντίστροφη σχέση, ισχυριζόμενος ότι ο τάφος του Payava υπήρξε απόγονος ενός αρχαίου τύπου της Νότιας Ασίας, και ότι ο ίδιος ο Payava μπορεί στην πραγματικότητα να υπήρξε Ελληνο - Ινδός ονομαζόμενος Pallava.[8]
Σαρκοφάγος του Xñtabura (Λίμυρα)[9]
Ανεστραμμένο πλοίο επί στύλων (Ciordia)
Σημειώνεται, πάντως, ότι το ιερό (ναός) υπήρξε σημασιολογικά συνδεδεμένο με το πλοίο (ναύς),[10] ενώ ναίω έχει την σημασία του κατοικείν ή διαμένειν. Ως πρός την τελευταία, αλλά όχι μόνον, σημασία παραπέμπουμε εδώ την περιγραφή της Οδυσσείας, Od. 12.316-323:
ἦμος δ᾽ ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
νῆα μὲν ὡρμίσαμεν κοῖλον σπέος εἰσερύσαντες.
ἔνθα δ᾽ ἔσαν νυμφέων καλοὶ χοροὶ ἠδὲ θόωκοι:
καὶ τότ᾽ ἐγὼν ἀγορὴν θέμενος μετὰ μῦθον ἔειπον:
ὦ φίλοι, ἐν γὰρ νηὶ θοῇ βρῶσίς τε πόσις τε
ἔστιν, τῶν δὲ βοῶν ἀπεχώμεθα, μή τι πάθωμεν:
δεινοῦ γὰρ θεοῦ αἵδε βόες καὶ ἴφια μῆλα,
Ἠελίου, ὃς πάντ᾽ ἐφορᾷ καὶ πάντ᾽ ἐπακούει.
ή στην Νέα Ελληνική (απόδοση Εφταλιώτη):
Σὰ φάνη ἡ ροδοδάχτυλη τῆς νύχταςκόρη Αὐγούλα,
στὸ βαθὺ σπήλιο σύραμε τὸ μελανὸ
καράβι·
καὶ χοροστάσια εἶχαν ἐκεῖ κι ἕδρες
λαμπρὲς οἱ Νύφες...
Στο σημείο αυτό περιγράφεται πώς ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του γιά να σωθούν από την θεομηνία έσυραν το σκάφος τους εντός σπηλαίου και ο πολυμήχανος ήρωας τους κάλεσε να αρκεστούν στα του πλοίου απέχοντας από τα βόδια του Ηλίου που θα τούς έφερναν κακό! Στο ίδιο απόσπασμα αθροίζονται αναφορές (α) για το πλοίο ως χώρου ενδιαιτήσεως και ασφαλείας, (β) ως θέσεως αποθηκεύσεως θησαυρών, ενώ συσχέτιση παρέχεται (γ) και προς τα σπήλαια ως χώρων καταφυγής όπου συναντώνται νύμφες και πλάσματα θεία![11]
Σύμφωνα και με τον McEwen οι συγγένεια των λέξεων ναυς & ναός διαθέτει μακρά ιστορία στην δυτική αρχιτεκτονική, αφού - άλλωστε - ο σηκός της εκκλησίας συνεχίζει να αποκαλείται nave από το Λατινικό navis ή το ομόλογό του Ελληνικό ναύς![12]
Σύγχρονη βασιλική[13]
Σε κάθε περίπτωση τόσον η οροφή των chaytia όσον και αυτή Χριστιανικών εκκλησιών εμφανίζουν ομοιότητα με το ανεστραμμένο κύτος (καρίνα) πλοίου, αυτή δε έχει επισημανθεί από πληθώρα παρατηρητών.[14]
Λυκικοί τάφοι στον βράχο (Καύνος ή Ροδία Περαία)
Άποψη των σπηλαίων Ajanta (Sarah Welch)[15]
Σκαρίφημα του 'Μεγάλου Chaitya' στα σπήλαια Karla (120 μ.Χ.)
Στο Karli (Dhenukakata) της ανατολικής Ινδίας υπήρχε κατά την ύστερη αρχαιότητα εμπορικός οικισμός Ελλήνων[15] οι οποίοι απετέλεσαν σημαντικούς οικονομικούς χορηγούς γιά την δημιουργία Βουδιστικών ιερών, όπως σημειώνει η Anuradha K. Ranade.[17] Τον λεγόμενο 13ο στύλο του ιερού συγκροτήματος στέφει σφίγγα, ενώ Ελληνικές επιρροές απαντώνται σε διάφορα στοιχεία του Chaytia, ήτοι της μεγάλης αίθουσας συγκεντρώσεως της Βουδιστικής κοινότητας. Στον 10o πυλώνα της αριστερής σειράς του ιερού καταγράφεται η δωρεά της Mahamata, συζύγου του (όνομα που χάθηκε) από τηn Dhenukakata, ενδεχομένως δε η χορηγός ήταν Ελληνικής καταγωγής.[17a] Άλλωστε σε τοιχογραφίες υπάρχουν αναφορές στους κινδύνους από την θάλασσα (βύθιση κ.λπ.) ενώ ο ίδιος ο Βούδας απεικονίζεται ως θαλασσοπόρος έμπορος.[18] Μάλιστα έχει υποστηριχθεί ότι οι λαξευμένοι στον βράχο ιεροί ναοί έχουν μορφή προσομοιάζουσα προς αναποδογυρισμένος κύτος πλοίου (καρίνα) στηριγμένου επί ξύλινων στύλων, γεγονός το οποίο έχει επίσης αποδοθεί σε Ελληνική επιρροή! ..
ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Εμπρόσθια όψη σπηλαίου στο Bedse με τόξα (gavaksha arches)[19]
ΔΕΞΙΑ: Τοξωτή πρόσοψη Νυμφαίου της Μιλήτου[20]
Ενδεικτικό της σημασίας του ναυτικού εμπορίου για την περιοχή και ιδιαίτερα για τον Βουδισμό υπήρξε η ιδιαίτερη σημασία του Avalokitešvara ως σωτήρος. Πράγματι για τους διά θαλάσσης εμπόρους που υποστήριζαν χορηγικά και άλλως τον Βουδισμό ένα πιθανό ναυάγιο αποτελούσε έναν από τους κύριους κινδύνους για τους οποίους μπορούσε να προσευχηθούν οι πιστοί.[21] Στο σπήλαιο αρ. 90 της συστάδας Βουδιστικών ναών του Kanheri (δυτική Ινδία), ένα μεγάλο ανάγλυφο απεικονίζει τον bodhisattva Avalokitešvara, πλαισιωμένο από δύο Taras.[22] Οι βουδιστικές γραφές αναφέρονται στον παρεμβατικό ρόλο του Avalokitešvara, βασιλέως της Συμπόνιας, πρός όφελος όσων εκτίθενται σε θαλάσσιους κινδύνους. Άλλωστε το θέμα ενός από τα ανάγλυφα που απεικονίζουν τους οκτώ μεγάλους κινδύνους απεικονίζει τον Avalokitešvara καθώς αυτός διασώζει αναξιοπαθούντες ναυτικούς. Η μεσαιωνική αρχιτεκτονική ναού της Βεγγάλης υιοθέτησε ένα προφίλ στέγης με σιλουέτα που θυμίζει ένα αναποδογυρισμένο σκάφος, αλλά περισσότερο, στην πραγματικότητα, απηχεί τύπους αυτοχθόνων στεγών.
Θεατρικό παραπέτασμα με εικόνα Σατύρου και Μαινάδος υπό τόξο επί Κορινθιακών κιόνων (Βυζαντινή Αίγυπτος, 300 μ.Χ.)[23]
Καθήμενος Bodhisattva Avalokiteshvara με έξη χέρια, πλαισιούμενος από καθήμενους Târâ (Harvard Art Museum, 1991.80)[24]
Aurangabad caitya σπήλαιο υπ. αρ. 4
Σύμφωνα με την Ranade[25] οι ανασκαφές στα ιερά σπήλαια των βράχων έχουν φέρει στο φώς τεκμήρια σχετικά με τις επιρροές της Ελληνο - Ρωμαϊκής τέχνης, όπως αυτή μεταφέρθηκε μέσω του εμπορίου, επί της μορφής της αίθουσας Chaitya hall (εκκλησιαστική αίθουσα για περιστασιακή συγκέντρωση της αδελφότητας και του λαού) ..
Νίκη της Σαμοθράκης[26]
Κάτοψη του σπηλαίου 12 στην Ajanta. Κάθε κελί διαθέτει δύο λίθινες κλίνες[27]
Υπόγειος τάφος Ι της Ελληνιστικής Marisa[28]
Τα υπόγεια Stagni της Αλεξάνδρειας[29]
Η Νίκη της Σαμοθράκης εμφανίζεται περιέργως να εδράζεται επί σκάφους, προκειμένου δε να ερμηνευθεί το γεγονός θεωρήθηκε ότι τιμούσε νικηφόρα ναυμαχία… Ανάλογη εικόνα έχουμε από το λεγόμενο Ναυτικό Μνημείο της Κυρήνης, κτισμένο κατά τον τρίτο αι. π.Χ. από τους Πτολεμαίους, προς τιμήν νίκης των Κυρηναίων: αποτελείτο από άπτερο άγαλμα επί της πλώρης πλοίου .. Ίσως ανάλογη εικόνα έχουμε, αυτήν την φορά για το μνημείο του Ηφαιστίωνα, όπως το περιγράφει ο Διόδωρος Σικελιώτης, Diod. 17.115.2:
εἰς τριάκοντα δὲ δόμους διελόμενος τὸν τόπον καὶ καταστρώσας τὰς ὀροφὰς φοινίκων στελέχεσι τετράγωνον ἐποίησε πᾶν τὸ κατασκεύασμα. μετὰ δὲ ταῦτα περιετίθει τῷ περιβόλῳ παντὶ κόσμον, οὗ τὴν μὲν κρηπῖδα χρυσαῖ πεντηρικαὶ πρῷραι συνεπλήρουν, οὖσαι τὸν ἀριθμὸν διακόσιαι τεσσαράκοντα, ἐπὶ δὲ τῶν ἐπωτίδων ἔχουσαι δύο μὲν τοξότας εἰς γόνυ κεκαθικότας τετραπήχεις, ἀνδριάντας δὲ πενταπήχεις καθωπλισμένους, τοὺς δὲ μεταξὺ τόπους φοινικίδες ἀνεπλήρουν πιληταί.
Εκεί χρησιμοποιήθηκαν 240 σκάφη !! (?).. όλες οι ερμηνείες είναι ανοικτές[30]
Κολυμβητές, Kizil, σπήλαιο των ναυτικών (αρ. 21Άποψη της παραλίας της ρωμαϊκής πόλης του Herculaneum από τα δυτικά.2), 6/7 αι. [31]
Σύμφωνα με τον Ciordia,[32]:
Η Βουδιστική αρχιτεκτονική εμφανίσθηκε κατά την διάρκεια της Ελληνικής επιρροής στην δυτική Ινδία, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί σχέση μεταξύ των δύο γεγονότων. Αν δεχθούμε ότι οι Έλληνες αποθήκευαν τα πλοία τους τραβώντας τα από την θάλασσα αναποδογυρίζοντάς τα και τα έβαζαν σε ορθοστάτες - στύλους, όπως υποδηλώνουν οι τάφοι των Λυκίων, θα συνειδητοποιήσουμε ότι οι Βουδιστικοί ναοί οι σκαμμένοι στον βράχο είναι εμπνευσμένοι από αυτήν τη συνήθεια και ότι η στούπα αντιπροσωπεύει τον ‘σωρό ή θησαυρό’ αντικειμένων αξίας τα οποία ο Οδυσσεύς έφερε στην Ιθάκη και έκρυψε στο κάτω μέρος μιας σπηλιάς. Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα της Βουδιστικής και της Ινδικής αρχιτεκτονικής, η συσσώρευση απλών ναών για τον σχηματισμό πιο περίπλοκων, εμπνέεται από το ταφικό μνημείο το οποίο παρηγγέλθη από τον Μέγα Αλέξανδρο για να τιμήσει τον Ηφαιστίωνα, το οποίο περιελάμβανε τις πλώρες των 240 πεντήρων. Εν ολίγοις, οι ασιατικές και ευρωπαϊκές θρησκευτικές αρχιτεκτονικές μπορούν να έχουν την ίδια και απροσδόκητη προέλευση.
Σημειώνεται επίσης σχετικώς ότι στο Ηράκλειον (Herculaneum) της σημερινής Ιταλίας επί της ακτογραμμής έχουν επιβιώσει ωρισμένα τοξωτά λίθινα κτίρια (νεώσοικοι) μορφής αναποδογυρισμένου κύτους, κατάλληλα για την φιλοξενία και συντήρηση σκαφών τα οποία εσύροντο εκεί από την θάλασσα, θυμίζοντάς μας ίσως μία πρακτική με μακρύ παρελθόν!
Άποψη της παραλίας της ρωμαϊκής πόλεως του Ηρακλείου - Herculaneum από τα δυτικά
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[0]. Σύμφωνα με την Theresa Thompson (Thompson 2019) μερικοί τάφοι θυμίζουν αναποδογυρισμένο κύτος σκάφους!
[1]. British Museum, museum number 1848,1020.142.
[2]. Caygill 1999; Slatter 1994; Smith 1900; Michailidis 2009, p. 253.
[3]. Επί παραδείγματι αμφότεροι διαθέτουν “ίδια αιχμηρή μορφή στέγης, με ράχη”,
[4]. Fergusson and Burgess 1880, p. 120; Sengupta 2018, p. 7, figs. 0.18, 0.19. Η τελευταία παραβάλλει την είσοδο στο ιερό Lomas Rishi με την Dalmeny Parish Church: "Ο μονόκλιτος σηκός, ο χώρος για την χορωδία και η αψίδα παραβάλλονται με το Βουδιστικό Chaitya με τον λιθόκτιστο ραβδωτό θόλο".
[5]. Fergusson 1849, pp. 316–320.
[6]. Ching, Jarzombek and Vikramaditya Prakash 2017, p. 189. Η Sengupta πιθανολογεί ότι η καινοτομία εισήχθη από τους εξελληνισμένους Ναβαταίους (Sengupta, "Vakataka Smashed ..", p. 1).
[7]. Ching, Jarzombek & Prakash 2010, p. 164.
[8]. Σύμφωνα με τον David Napier (Napier 1987): "In the British Museum we find a Lycian building, the roof of which is clearly the descendant of an ancient South Asian style.", "For this is the so-called 'Tomb of Payava' a Graeco-Indian Pallava if ever there was one." in Napier 2001, p. 10.
[9]. Ο Λυκικός τάφος του Xntabura χτίστηκε περίπου το 350 π.Χ. Οι τρεις πλευρές του υποσόριου είναι διακοσμημένες με ανάγλυφα. Στην δυτική πλευρά ο νεκρός στέκεται μπροστά στους κριτές του άλλου κόσμου, στην νότια πλευρά ιερέας θυσιάζει έναν ταύρο, ενώ το ημικατεστραμμένο ανάγλυφο της βόρειας πλευράς απεικονίζει ταξίδι με άρμα. Η σαρκοφάγος είναι διακοσμημένη με ιωνικό κυμάτιον. Στα αετώματα βρίσκουμε αετούς που φρουρούν τον τάφο. Σφίγγες με φτερά και αγαλματίδιο ιππέα, κάποτε στέκονταν στην οροφή του τάφου.
[10]. Holst 2017, p. 8; Hahn 2001, p. 87.
[11]. Philippou, in prep. Η Hathor εμφανίζεται στον ίδιο ρόλο στις Θήβες, όπου ελατρεύετο σε βραχώδες σπήλαιο. Οι σχισμές σε σπήλαια εθεωρούντο ως πύλες πρός τον Κάτω Κόσμο. Στην Κρήτη αυτή η πίστη απεδόθη από ωρισμένους στην Πρώιμη Μινωική περίοδο οπότε τα σπήλαια εχρησιμοποιούντο ως χώροι ταφής ., .. άλλωστε η θεά του Κάτω Κόσμου ζούσε σε σπήλαιο στον θαλάσσιο βυθό.
[12]. McEwen 1991, n. 60.
[13]. https://foqclub.ru/el/kak-vyglyadit-bazilika-s-nefami-romanskaya-bazilika-shema/. Η Sengupta (στο Horse Goddess) σημειώνει την 'αναβίωση' του Βουδιστικού ιερού της Karle στην Παρισινή εκκλησία του Αγίου Διονυσίου (Saint Denis) η οποία έλαβε χώραν από τον Suger to 1137!
[14]. Dalrymple 2014; Brown 1959, pp. 66, 98, 173, 202. Francis 2019, s.v. chaitya. Η ομοιότητα ιερών με το ανεστραμμένο πλοίο έχει ερμηνευθεί και επί τη βάσει του γεγονότος ότι ο Βουδισμός εθεωρήθη 'σκάφος της φωτίσεως' (Sthapitanond and Mertens 2005, p. 158).
[15]. https://en.wikipedia.org/wiki/Buddhist_caves_in_India#/media/File:16_Ajanta_Caves_overview.jpg
[16]. Kosambi 2016.
[17]. Ranade 2014.
[17a]. Rupali Mokashi 2017, p. 109, n. 13.
[18]. Himanshu Prabha Ray and S. Mishra 2019, p. 2.
[19]. Ciordia 2020, fig. 17. Author: Himanshu Sarpotdar. <http://www.flickr.com/photos/himanshu_sarpotdar/519934737/>. Creative Commons BY-NC-ND 2.0 license.
[20]. Ciordia 2020, fig. 16. Author: Hülsen (1919, 58). Public domain. Πολυτοξωτή πρόσοψη με κόγχες εμφανίζεται, μεταξύ των άλλων, στα Λάβρανδα (https://classicalmonuments.tumblr.com/post/181425842768/city-of-labraunda-anatolia-turkey-after-delphi).
[21]. Guy 1999.
[22]. Guy 1999, fig. 25.
[23]. The Cleveland Museum of Art, CMA 1975.6 (https://cleveland.art/art/1975.6). Η διάταξη αυτής της εικόνας είναι εκπληκτικά παρόμοια με την εικονογραφία των ζευγαριών που απεικονίζονται κάτω από τόξα στην τέχνη Gandhara (Brancaccio and Liu 2009, p. 238, n. 55; Brancaccio 2006), αλλά και σε εικόνες Ελληνιστικών αρχιτεκτονημάτων με αγάλματα σε τοξωτές κόγχες (Λάβρανδα, Πέργαμος, Νυμφαίον Εφέσου κ.ά.).
[24]. https://harvardartmuseums.org/art/200743.
[25]. Ranade 2014.
[26]. https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/winged-victory-samothrace.
[27]. https://en.wikipedia.org/wiki/Buddhist_caves_in_India#/media/File:Ajanta_Cave_12_plan.jpg
[28]. https://www.baslibrary.org/sites/default/files/bsba230203300l.jpg από Amos Kloner 1997. Βλ. επίσης: Punnett Peters and Thiersch 1905, fig. 1 & Rosenthal-Heginbottom 2019, fig. 1.
[29]. Venit 1999, fig. 1.
[30]. McKechnie 1995.
[31]. Τοιχογραφία 37.8 x 39.5 cm., MIK III 8398, Pub.: AASR, no. 15, p. 75 (https://depts.washington.edu/silkroad/museums/mia/kizil.html). Σημειώνεται ότι στο σπήλαιο υπ. αρ. 212, ένας ζωγράφος από την Συρία ονόματι Rumakama υπέγραψε το έργο (Chang Yuan Zang 2018, n. 70). Ο Chang αντλεί την πληροφορία από τον Li Ruizhe (Li Ruizhe 2015, p. 11).
[32]. Ciordia 2020.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Caygill, M. 1999. The British Museum A-Z companion, London.
Slatter, E. 1994. Xanthus: travels and discovery, London.
Smith, A. H. 1900. A catalogue of sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquities II, London.
Fergusson, J. , J. Burgress. 1880. The cave temples of India, London.
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/fergusson1880a/0385?&ui_lang=eng
Fergusson, J. 1849. An historical inquiry into the true principles of beauty in art, more especially with reference to architecture, London.
Ching, F. D. K., M. M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash, Vikramaditya. 2010. A Global History of Architecture, John Wiley & Sons.
Napier, D. 1987. Masks, Transformation, and Paradox, Berkeley / Los Angeles / London.
Napier, D. 2001. "Masks and metaphysics in the ancient world: an anthropological view" in Mind, Man, and Mask (Indira Gandhi National Centre), ed. Subhash Chandra Malik, Subhash Chandrafor the Arts.
Ching, F. D. K., M. M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash. 2017. A Global History of Architecture (3rd ed.), John Wiley & Sons. p. 189.
Holst, J. 2017. "The Fall of the Tektōn and The Rise of the Architect: On The Greek Origins of Architectural Craftsmanship," Architectural Histories 5(1): 5, pp. 1–12.
Hahn, R. 2001. Anaximander and the Architects. The Contributions of Egyptian and Greek Architectural Technologies to the Origins of Greek Philosophy, New York (State University of New York Press).
Dalrymple, W. 2014. “India’s ancient cave monasteries,” Financial Times, <https://www.ft.com/content/e0ce2850-198d-11e4-8730-00144feabdc0> (10 December 2020).
Guy, J. 1999. “A Boat Model and State Ritual in Eastern India,” Bulletin de l'Ecole française d'Extrême-Orient 86, pp. 105-126.
Ciordia, J. M. 2020. “The Ship in the Cave: The Greek and Nautical Origin of Buddhist Architecture,” Journal of Asian Architecture and Building Engineering 19 (1), pp. 48-69.
http://blog.pompilos.org/archivo/nautegologia-or-nautegology
Indra Kagis McEwen. 1991. Socrates’ Ancestor – Architecture and Emerging Order in Archaic Greece. Montreal: School of Architecture, McGill University.
Damodar Dharmanand Kosambi. 2016. Myth and Reality: Studies in the Formation of Indian Culture, Bombay.
Ranade, A. K. 2014. “Yavana (Ionian) Donors of the Buddhist Cave Architecture in Western India (A.D.100-A.D.250),” Proceedings of SOCIOINT14- International Conference on Social Sciences and Humanities, pp. 825-832.
Michailidis, M. 2009. "Empty Graves: The Tomb Towers of Northern Iran," in Proceedings of the Ninth Conference of the European Society for Central Asian Studies (Cambridge Scholars Publishing), ed. T. Gacek, J. Pstrusińska, pp. 247-256.
McKechnie, P. 1995. "Diodorus Siculus and Hephaestion's Pyre," The Classical Quarterly 45 (2), pp. 418-432.
Himanshu Prabha Ray, S. Mishra. 2019. Sailing to Suvarnabhumi: Cultural Routes and Maritime Landscapes, New Delhi.
Philippou, C., in prep. Minoan Goddess and her Hidden World, Ch. 1: Greek Portrayal of Fate and Destiny
http://202.28.52.4/userfiles/file/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%9E%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B9%8C/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%8D%E0%B8%8D%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%81/%E0%B8%9E%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B4/2562/MCU620102IBSC05.pdf
Li Ruizhe. 2015. "Cave Temple in Kucha (龟兹石窟寺)," China Social Sciences Press, December 2015, p. 11.
Brown, P. 1959. Indian Architecture (Buddhist and Hindu periods), Bombay.
https://www.indianculture.gov.in/rarebooks/indian-architecture-buddhist-and-hindu-periods
Sthapitanond, N., B. Mertens. 2005. Architecture of Thailand: A Guide to Tradition and Contemporary Forms, Singapore.
Niewöhner, P. 2016. "An Ancient Cave Sanctuary underneath the Theatre of Miletus, Beauty, Mutilation, and Burial of Ancient Sculpture in Late Antiquity, and the History of the Seaward Defences," Archäologischer Anzeiger 1, pp. 67–156.
https://publications.dainst.org/journals/index.php/aa/article/view/1931/5962
Boyd, T. D. 1978. "The Arch and the Vault in Greek Architecture," AJA 82 (1), pp. 83-100.
Brancaccio, P. 2006. "Gateways to the Buddha: figure under arches in Gandharan art," in Gandharan Buddhism: archaeology, art, texts, ed. P. Brancaccio and K. Behrendt, Vancouver, pp. 210–224.
Brancaccio, P., and X. Liu. 2009. “Dionysus and drama in the Buddhist art of Gandhara,” Journal of Global History 4 (02), pp. 219-244.
Francis, P. 2019. Manmade Wonders of the World, China (DK).
Sengupta, A. R. 2018. "Visual Grammar in South Asia: Meaning of Mathematics in Antiquity," in Science and Technology in Premodern Asia: Mathematics & Astronomy, Coffee Break Conference, Oxford, <https://www.academia.edu/38188099/Visual_Grammar_in_South_Asia_Meaning_of_Mathematics_in_Antiquity_Mathematics_and_Astronomy_pdf?auto=download&email_work_card=download-paper> (10 January 2021).
Sengupta, A. R. . "Horse Goddess: The Shape Changer in Celtic, Buddhist and Hindu Lore," <https://www.academia.edu/33195116/Horse_Goddess_The_Shape_Changer_in_Celtic_Buddhist_and_Hindu_Lore> (18 January 2021).
No name. 2017. "Postcards from a Seaside Village of Upturned Boat Homes," <https://www.messynessychic.com/2017/04/04/postcards-from-a-seaside-village-of-upturned-boat-homes/> (15 March 2021).
Thompson, T. 2019. "Travelling Along the Lycian Way," World History Encyclopaedia, <https://www.ancient.eu/article/1314/travelling-along-the-lycian-way/> 915 March 2021).
Amos Kloner, 1997. “Underground Metropolis – The Subterranean World of Maresha,” Biblical Archaeology Review 23:2, March/April 1997
https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044014075535&view=1up&seq=164
Punnett Peters, J., H. Thiersch. 1905. Painted Tombs in the Necropolis of Marissa (Marēshah), Committee of the Palestine exploration fund.
https://www.researchgate.net/publication/352681669_Sleeping_Ships_and_their_War_Anchors_-_The_Naval_Origin_of_Greek_Architecture_and_Sculpture
Ciordia, J. M. 2021. "Sleeping Ships and their War Anchors - The Naval Origin of Greek Architecture and Sculpture,"
Sengupta, A. R. n.d. "Vakataka Smashed by Roman Glass in Ajanta Cave Murals," <https://www.academia.edu/s/8d504f2d13#comment_896438?from_navbar=true> (3 August 2021).
https://medcraveonline.com/JHAAS/JHAAS-01-00021.pdf
Rupali Mokashi. 2017. "Female patrons of early buddhism in ancient india: an epigraphical analysis," Journal of Historical Archaeology & Anthropological Sciences I (4), pp. 108-110.
https://www.academia.edu/24995049/The_Stagni_Painted_Tomb_Cultural_Interchange_and_Gender_Differentiation_in_Roman
Venit, M. S. 1999. “The Stagni Painted Tomb: Cultural Interchange and Gender Differentiation in Roman Alexandria,” AJA 103 (4), pp. 641-669.
https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/200005/1/JHP_4_2019.pdf
Rosenthal-Heginbottom, R. 2019. "Cave 169 at Marisa: The Imported Ptolemaic Red Ware," JHP 4, pp. 59-78.
ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: 211021
DOI: 10.13140/RG.2.2.29821.49128
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου