ΤΟ ΘΗΡΙΟΜΟΡΦΟ ΥΦΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΟΜΑΔΕΣ ΤΗΣ ΣΤΕΠΑΣ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ ..

'Σαρματικό' διακοσμητικό κεφαλής, χρυσό και τυρκουάζ, με απεικόνιση λέοντος - γρύπα (τρίτος - πρώτος αι. π.Χ.)[1b]

Το θηριόμορφο ύφος αρέσκεται στην καλλιτεχνική απεικόνιση θεμάτων με ζώα ή σκηνών με μάχες μεταξύ θηρίων, διακρίνεται δε από τον χαρακτηριστικό ζωντανό τρόπο του. Άν και στοιχεία του απαντώνται από παλαιά στην Σουμερία, το Ελάμ κ.α., συνήθως αποκαλείται ‘Σκυθικό θέμα του ζώου’ ή ‘θηριόμορφο ύφος’ (Animal Style), υπό αυτήν δε την μορφή η εμφάνισή του τοποθετείται στον έκτο αι. π.Χ.[1] εκτιμάται δε ότι συσχετίζεται με τους νομάδες των στεπών. Πράγματι στον κόσμο της στέπας τα ζώα υπήρξαν ιδιαίτερα σημαντικά, ενώ στην ίδια περιοχή άνθισε και ο σαμανισμός, επίσης συσχετιζόμενος με το υπό συζήτηση ύφος.

Εικ. 0. Ελληνιστικός χρυσός γρύπας (τρίτος - πρώτος αι. π.Χ.)[2b]

Το γνωστό Σκυθικό διακοσμητικό θέμα του άγριου ζώου,[2] φέρον σαφή της Ελληνική επίδραση,[3] θεωρείται ότι επηρέασε επίσης την Κινεζική τέχνη και μάλιστα κατά τρόπον εμφανή ήδη από το 500 π.Χ. περίπου.[4] Μάλιστα αυτές οι εξωτερικές επιδράσεις έχουν χαρακτηρισθεί ευδιάκριτες και σαφείς και στην παραγωγή του διάσημου χυτηρίου Houma.[5] Το τελευταίο, ευρισκόμενο στην πρωτεύουσα του κρατιδίου Jin στην επαρχία Shanxi, υπήρξε σημαντικό κέντρο μεταλλοτεχνίας κατά τον έκτο και πέμπτο αιώνα π.Χ. H παραγωγή του υπήρξε αντικείμενο εμπορίου σε ευρύτατη περιοχή, ενσωμάτωνε δε πληθώρα επιρροών.[6]

Εικ. 1. Ορειχάλκινο εικονογραφικό πλακίδιο του δευτέρου αι. π.Χ.[6a] 

Στην ανωτέρω εικόνα απεικονίζεται πολύ σπάνιο και αρχαϊκό εικονογραφικό ορειχάλκινο πλακίδιο του δευτέρου αι. π.Χ. Το διάτρητο πλακίδιο διαθέτει ορθογώνιο σχήμα και απεικονίζει δύο άνδρες με μακρυά κώμη οι οποίοι, γυμνοί από την μέση και πάνω και με άνετα παντελόνια, έχουν εμπλακεί σε πάλη. Οι παλαιστές περιστοιχίζονται από δύο ίππους με την εξάρτησή τους σε πλάγια όψη, κάτω από μεγάλα δένδρα και με ένα πτηνό να αιωρείται ψηλά στο κέντρο της συνθέσεως. 

Σημειώνεται ότι αυτή η σχεδίαση απαντά σε ολίγα μόνον δημοσιευμένα πλακίδια, συμπεριλαμβανομένης μιας από την Συλλογή Xiwenguo Zhai,[7] Αναφέρεται ότι υπάρχουν δύο αντίστοιχα πλακίδια απεικονίζοντα την ίδια σκηνή, αυτά δε ανεσκάφησαν από τάφο των Δυτικών Han (στο Kexingzhuang κοντά στο Xi'an, επαρχία Shaanxi), ένα στο Μουσείο Victoria and Albert,[8] και ένα άλλο, στο παρελθόν τμήμα της συλλογής C.T. Loo Collection.[9] 

Εικ. 2. Χρυσό τέρας της περιόδου των Αντιμαχομένων Κρατιδίων (τάφος στο χωρίο Nalingaotu, Shenmu, επαρχίας Shaanxi)[9a] 

Μιλώντας για τέρατα, δεν πρέπει να παραλείψουμε τα διάσημα 'χρυσά θηρία', όπως αυτό της Εικ. 2. Με ύψος μόλις 11,5 cm θεωρείται μοναδικό και ως εκ τούτου έχει καταστεί διάσημο. Αυτό το θηρίο, που ανεσκάφη από τάφο της περιόδου των Αντιμαχομένων Κρατιδίων στο χωριό Nalingaotu (κομητεία Shenmu, επαρχία Shaanxi) μοιάζει με πρόβατο αλλά και με ελάφι που στέκεται σε ένα βράχο με τα τέσσερα πόδια του. Σύμφωνα με το σχήμα του σώματος, θα μπορούσε να είναι πρόβατο ή ελάφι, όμως έχει ράμφος σαν του αετού, το οποίο είναι γερμένο προς τα μέσα, ενώ διαθέτει και κέρατα ελαφιού με το κεφάλι του να θυμίζει πτηνό ...

　　Οι ειδικοί λένε ότι αυτό το μειξογενές θηρίο με ράμφος και οπλές αποτελούσε δημοφιλές διακοσμητικό θέμα στην βόρεια Κίνα .. Το θέμα των οπληφόρων θηρίων εξαπλώθηκε σύντομα στις Κεντρικές Πεδιάδες. Στην προθήκη της εκθέσεως, μόλις ένα βήμα μακριά από αυτό το προηγουμένως σχολιασθέν θηρίο, εμφανίζεται ένα ζεύγος διακοσμητικών μέσης, που ανακαλύφθηκε στο Μαυσωλείο του Βασιλιά Τσου της Δυτικής Δυναστείας Χαν στο Όρος Xuzhou. Το εμπρόσθιο μέρος του χρυσού πλακιδίου μέσης είναι ανάγλυφο και σκιαγραφεί την σκηνή δύο θηρίων που δαγκώνουν το οπληφόρο τέρας. Δύο θηρία δαγκώνουν τους ώμους και τα πίσω άκρα του τέρατος αντίστοιχα. Παρόλο που το γυαλί της προθήκης είναι κάπως ανακλαστικό, μπορεί ακόμα να φανεί καθαρά ότι το θηρίο έχει μεγάλα κέρατα στο κεφάλι του, τα μπροστινά άκρα του γονατίζουν και ο λαιμός, οι ώμοι και οι γλουτοί είναι διακοσμημένοι με σπειροειδή σχέδια.

Εικ. 3. Σκυθική χρυσή έλαφος από την Kul Oba (Hermitage Museum's collection in St Petersburg, 4th c. BC)

Οι σημαντικότεροι βόρειοι ποιμενικοί λαοί, σύγχρονοι της αυτοκρατορίας των Han, υπήρξαν οι Xiongnu, οι οποίοι μέχρι τα τέλη του 3ου αι. π.Χ. είχαν σχηματίσει μια τεράστια αυτοκρατορία στις στέπες πέρα ​​από το Σινικό Τείχος. Στην ακόλουθη εικ. 1 παρουσιάζεται παράδειγμα πλακιδίου διακοσμητικού ζώνης, το οποίο παρήχθη κατά την ακμή των Xiongnu. Τέτοια πλακίδια, διαθέτοντα κατοπτρική παράσταση, απαρτίζουν ανά δύο μία πόρπη ζώνης,[10] απεικονίζουν δε κατά βάσιν την αυτή ζωομορφική σκηνή, με μικρές παραλλαγές. Κάθε πλάκα παρουσιάζει ένα πεσμένο μειξογενές οπληφόρο το οποίο διαθέτει κεφαλή αρπακτικού και σφιγμένες οπλές και δέχεται επίθεση από αρκούδα και λύκο. Το οπληφόρο είναι ένα μυθολογικό πλάσμα του οποίου οι άκρες των ελαφοκεράτων και της ουράς του καταλήγουν σε σειρά κεφαλών αρπακτικών. Αυτή η μυθολογική σκηνή με το θέμα της μάχης των θηρίων ανήκει σε ένα ευρύτερο συμβολικό σύστημα το οποίο αναπτύχθηκε μεταξύ των ποιμενικών λαών της στέπας της Ανατολικής Ευρασίας. Φαίνεται ότι εισήχθη στην εικονογραφία εκείνων που κατοικούσαν στα λιβάδια της βορειοδυτικής Κίνας κατά τα τέλη του τετάρτου αι. π.Χ. από ποιμενικές ομάδες προερχόμενες από τα βορειοδυτικά, οι οποίες διέφυγαν εν συνεχεία των αναταραχών που δημιουργήθηκαν από τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Κεντρική Ασία. Το θέμα συνέχισε να αντιπροσωπεύεται σε διακοσμητικά ζώνης στην βόρεια Κίνα κατά τη διάρκεια του πρώτου αι. π.Χ.

Εικ. 4. Χρυσή πόρπη από τάφο των Δυτικών Han (όρος Tianqi, Xuzhou Jiangsu δευτέρου αι. π.Χ.)[11b]

Μερικά από τα πολλά πλακίδια ζωνών τα οποία συνδέονται με τους Xiongnu θεωρείται ότι έχουν κατασκευαστεί σε εργαστήρια στην Κίνα, ενώ άλλα εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να έχουν παραχθεί από Κινέζους τεχνίτες της περιόδου Χαν αποσπασμένους στα βόρεια φυλάκεια των Xiongnu στην Μογγολία και στην περιοχή της λίμνης Βαϊκάλης. Η συμμετοχή Κινέζων τεχνιτών στην παραγωγή πολυτελών αντικειμένων για τους ποιμενικούς γείτονές τους εξηγεί πώς ορισμένα εξωτικά καλλιτεχνικά θέματα καθώς και τεχνικές μεταλλουργίας εισήχθησαν στην Κίνα κατά την περίοδο Χαν.[11] Σε αντίθεση με τo σχολιασθέν ήδη πλακίδιο, το ζεύγος των πλακιδίων υπ. αρ. Miho 110, αντιπροσωπεύει το υψηλότερο επίπεδο της τεχνικής ενθέσεως το οποίο επετεύχθη κατά την περίοδο των Δυτικών Han. Πιο προσεκτική ματιά στη μυθολογική σκηνή αποκαλύπτει μια σημαντική λεπτομέρεια η οποία σχετίζεται περισσότερο με τους Chu παρά με την εικονογραφία της στέπας. Κάθε κεφαλή αρπακτικού κρατά στο ράμφος της ένα μαργαριτάρι, εικονογραφικό χαρακτηριστικό το οποίο σχετίζεται με τα πουλιά των τεχνουργημάτων των Chu.

Εικ. 5. Ζεύγος πλακιδίων πόρπης των Ανατολικών Han (MMA, acc. nr. 24.174.6, .7)[12b] , 

Ένα ζεύγος πλακιδίων από επιχρυσωμένο χαλκό που κάθε μία φέρει την αυτή μυθολογική σκηνή ανασκάφηκε από τάφο της περιόδου Han κοντά στο Sandiancun (ανατολικά προάστεια της Xi'an), Shaanxi, όπου η πρωτεύουσα Chang'an των Δυτικών Han.

Πιο πρόσφατα, δύο υπέροχες χρυσές πόρπες, καθεμία από πλακίδια με κατοπτρική παράσταση, ανακαλύφθηκαν στο Xuzhou της επαρχίας Jiangsu, μεταξύ των ταφικών προσφορών στον τάφο του πρίγκιπα Liu Wu των Δυτικών Han, ο οποίος πέθανε το 154 π.Χ.[12] Τα πλακίδια ήταν ακόμη προσαρμοσμένα σε μεταξωτή ζώνη και τοποθετημένα εντός ξύλινου κιβωτίου. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι ένα ζευγάρι πλακιδίων χυτεύθηκε με την μέθοδο του απολεσθέντος κεριού (lost-wax casting) και υφάσματος, ενώ το άλλο - όντας βαρύτερο - χυτεύθηκε με την μέθοδο απολεσθέντος κεριού.

Με βάση τα προηγούμενα εκτιμάται ότι από τα προαναφερθέντα νομαδικά φύλα ή, μάλλον, μέσω αυτών τεχνολογικές καινοτομίες όπως η χύτευση με την μέθοδο του απολεσθέντος κεριού,[13] η επικασσιτέρωση, η σφυρηλάτηση και η ένθεση χρυσού βρήκαν τον δρόμο τους μέχρι την αχανή χώρα.[14]

Εικ. 6. Κερασφόρος έλαφος με διπλωμένα πόδια (Kegen, Almaty, 7ος–6ος αι. π.Χ.)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1b]. http://www.alaintruong.com/archives/2020/10/06/38574808.html.

[1]. Svobodová 2018, p. 17.

[2b]. <http://www.alaintruong.com/archives/2017/02/18/34954172.html>.

[2]. Rostovtzeff 1922, pp. 181-209. Πρόκειται για θέματα ζώων ή σκηνών με μάχες μεταξύ θηρίων, που περιγράφονται με χαρακτηριστικό ζωντανό τρόπο, που συνήθως αποκαλείται ‘Σκυθικό θέμα του ζώου’ ή ‘θηριόμορφο ύφος’ (Animal Style).

[3]. Meyer 2013, p. 110. Πράγματι οι Farmakovski, Ebert και Schefod έχουν υποστηρίξει την Ιωνική προέλευση του ύφους. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν πλακίδια (π.χ. από τον τύμβο 7 του Tsaram) (με το καθαρώς Ελληνικό θέμα του σατύρου (Brosseder 2011, pp. 393-395, fig. 44.3).

[4]. Bagley 2006, p. 17, n. 1; Han 2013, p. 2.

[5]. Bagley 2006, p. 25; Han 2013, p. 17. 

[6]. Xiating and Ziming 1996.

[6a]. <https://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2019/junkunc-arts-of-ancient-china-ii-n10224/lot.216.html>.

[7]. Η συλλογή εκτίθεται στο Traders and Raiders on the Northern Frontier της Κίνας, Arthur M. Sackler Gallery, Washington, D.C., 1995, αρ. κατ. 1.

[8]. Μουσείο Victoria and Albert Museum, acc. nr. Μ. 160-1951

[9].  Salmony 1933, pl. XXI, fig. 2, όπου παρουσιάζεται μαζί με μια άλλη πινακίδα του ίδιου σχεδιασμού, αλλά όχι σε διάτρητο.

[9a]. <https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Golden_monster_from_Warring_States_China,_Shaanxi_History_Museum.jpg>

[10]. Belt Buckle, North China, 3rd - 2nd century B.C., Bronze, gold and silver inlays, Miho museum

(http://www.miho.or.jp/booth/html/artcon/00001850e.htm).

[11b].

<https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gold_belt_buckle_from_Western_Han_dynasty_tomb_Tianqi_Mountain_Xuzhou_Jiangsu_2nd_century_BCE_MH_02.jpg>.

[11]. ως άνω σημ. 1.

[12b]. <https://www.metmuseum.org/art/collection/search/72271>.

[12]. Bunker, Watt and Sun 2002, p. 101, cat. nr. 68;Brosseder 2011, pp. 356-357, fig. 4.

[13]. Peng 2017; Mei et al. 2015, pp. 226-227; Hunt 1980; Encyclopaedia Iranica, s.v. CHINESE-IRANIAN RELATIONS xiv. The Influence of Eastern Iranian Art. Στα άρθρα παρέχεται σχολιασμός των σχετικών απόψεων για την τεχνική απολεσθέντος κεριού (lost-wax casting). Η σχετική τεχνική είναι μία μέθοδος χυτεύσεως σε μήτρα (καλούπι), κατά την οποία η επιθυμητή μορφή σκαλίζεται σε κηρόμαζα, καλύπτεται με πηλό και ψήνεται σε φούρνο. Το κερί εν συνεχεία διαφεύγει από ειδικά διαμορφωμένες οπές και τη θέση του παίρνει το μέταλλο, συνήθως ορείχαλκος.

[14]. Mei et al. 2015, p. 229.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Cumont F. 1928. Rev. of M. Rostovtzeff, Inlaid bronzes of the Han dynasty, in the collection of C. T. Loo, in Revue belge de philologie et d'histoire 7 (1), pp. 284-285.

Bunker, E. C., J. C. Y. Watt, Z. Sun. 2002. Nomadic Art of the Eastern Eurasian Steppes: The Eugene V. Thaw and Other New York Collections (Metropolitan Museum of Art), New York.

Svobodová, K. 2018. " Iranian and Hellenistic Architectural Elements in Chinese Art," Sino - platonic papers 274 , pp. 1-36.

Meyer, C. 2013. Greco-Scythian Art and the Birth of Eurasia: From Classical Antiquity to Roman Modernity, Oxford.

Andreeva, P. 2018. "Fantastic Beasts of the Eurasian Steppes: Toward A Revisionist Approach To Animal-Style Art" (diss. Univ. of Pennsylvania).

https://repository.upenn.edu/edissertations/2963

Salmony, A. 1933. Sino-Siberian Art The Collection of C.T. Loo, Paris.

https://www.academia.edu/2492157/Belt_Plaques_as_indicator_of_East_West_relations?email_work_card=title

Brosseder, U. 2011. "Belt Plaques as an Indicator of East-West Relations in the Eurasian Steppe at the Turn of the Millennia," in Xiongnu Arcaeology. Multidisciplinary Perspectives of the First Steppe Empire in Inner Asia, ed. U. Brosseder and B. K. Miller, Bonn, pp. 349-424.

https://www.mdpi.com/2076-0752/11/6/120?fbclid=IwAR3WgHj39xbk26_UBvXnK7f50sPYjPiwu0HdAT-RFxh67wXCxpz4VBtQBx4

Sharkey, B. 2022. "Predators and Prey: Cosmological Perspectivism in Scythian Animal Style Art," Arts 2022, 11(6), 120; https://doi.org/10.3390/arts11060120

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ 09/12/2022