Greeks praised highly the mathematical abilities of the Egyptians

 ΣΧΟΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΦΕΙΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΑ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Μινωική πινακίδα HT 123-124 σε Γραμμική Α

Σε άρθρο τους οι Δοξιάδης και Σαλιαρός υποστηρίζουν την άποψη ότι “οι Έλληνες επήνεσαν ιδιαίτερα τις μαθηματικές ικανότητες των Αιγυπτίων και πίστευαν ότι οι πρόγονοί τους είχαν μάθει την τέχνη από αυτούς”.[1] Η άποψη φαίνεται να επαναλαμβάνεται με μικρές παραλλαγές από πλήθος ερευνητών, αποτελώντας – θα λέγαμε – την επικρατούσα αντίληψη στην επιστημονική κοινότητα. Πράγματι ο van der Waerden εμφανίζεται και αυτός θαυμαστής των Αιγυπτιακών Μαθηματικών, σημειώνει δε ότι Έλληνες της κλασικής περιόδου αλλά και οι κατοπινοί αναγνώριζαν την σχετική πρωτοκαθεδρία των Αιγυπτίων, για παράδειγμα στην Γεωμετρία.[2] Οι υποστηρικτές της απόψεως στηρίζονται κατά βάσιν σε αναφορές του Ηροδότου, του Αριστοτέλους, σε άποψη αποδιδόμενη στον Δημόκριτο κ.α.[3] Ας εξετάσουμε δι’ ολίγων αυτές τις αναφορές, απαράλλακτα επαναλαμβανόμενες από τους ειδικούς.

Ο Ηρόδοτος, Hdt.2.109.3, αναφέρει:

Και έχω τη γνώμη ότι έτσι ανακαλύφθηκε η γεωμετρία και ανέβηκε στην Ελλάδα. Όσο για το ηλιακό ρολόι και τον γνώμονα και τα δώδεκα μέρη της ημέρας οι Έλληνες τα έμαθαν από τους Βαβυλωνίους.

ή πρωτοτύπως:

.. δοκέει δε μοι ἐνθεῦτεν γεωμετρίη εὑρεθεῖσα ἐς τὴν Ἑλλάδα ἐπανελθεῖν: πόλον μὲν

Ο ιστοριογράφος ομιλεί εδώ περί δόξας του, ήτοι δοξασίας άλλως πίστεως / απόψεως που δεν στηρίζεται σε αποδείξεις, υιοθετεί μάλιστα τον όρο επανελθείν, αναφερόμενος μάλλον σε επανάκαμψη – επανεμφάνιση της τέχνης που μοιάζει έτσι να υπήρχε παλαιότερα αλλά εξηφανίσθη, ίσως στα χρόνια των λεγομένων σκοτεινών αιώνων![4] Οι πλείστοι ερευνητές παρακάμπτουν τις παρατηρήσεις του ιστοριογράφου, ακολουθώντας μια μάλλον απλοϊκή ή και χονδροειδή κατανόηση των λεγομένων του, τέτοιαν που να υπηρετεί το γνωστό αφήγημα της ανωτερότητος των Αιγυπτίων. Αξιοσημείωτο είναι εδώ ότι στο παραπάνω χωρίον ο Ηρόδοτος αναφέρεται και στον Σέσωστρι, Αιγύπτιο φαραώ της ΧΙΙ δυναστείας, κατά την βασιλεία του οποίου πιστοποιείται η παρουσία Μινωιτών αρχιτεκτόνων κατά την ανέγερση μνημειακών Αιγυπτιακών έργων, όπως καταδεικνύει η ανέυρεση στo εργοτάξιο κατασκευής της πυραμίδας του φαραώ δύο κανόνων μετρήσεως διαγραμμισμένων σύμφωνα με το Μινωικό μέτρο, μαζύ με κεραμεική τοπικής κατασκευής αλλά Μινωικού ύφους![5]

Ο Αριστοτέλης από την πλευρά του, Μetaph. A981.b23, αναφερόμενος σε θέματα επιστήμης & τέχνης έχει γράψει για την σχέση Αιγυπτίων και μαθηματικών τεχνών:

Γι’ αυτό εις την Αίγυπτον κατά πρώτον συνεστήθησαν οι μαθηματικές τέχνες. Καθόσον εκεί αφέθηκε διαθέσιμος χρόνος στο ιερατικό γένος.

Μεταξύ άλλων αναφορών που υποστηρίζουν την θέση του ο Ολλανδός μελετητής van der Waerden αναφέρεται και σε φράση αποδιδόμενη στον Δημόκριτο, όπου ο τελευταίος συγκρίνει τον εαυτό του με τους Αιγυπτίους αρπεδονάπτες, wikipedia, s.v. Harpedonaptai (Stretching the Cord), για να σημειώσει, όμως, την δική του ανωτερότητα![6] Πώς αυτό χρησιμοποιείται για να στηρίξει την άποψη του van der Waerden, αλλά και των δύο Ελλήνων μελετητών, δεν μας είναι κατανοητό, εκτός αν η όποια άποψή του είναι προειλημμένη και δεν χρειάζεται αποδείξεις.

Για να συνοψίσουμε προς απόδειξη της από μέρους των Ελλήνων της κλασικής περιόδου αναγνωρίσεως της Αιγυπτιακής προπορείας στην Γεωμετρική και στις λοιπές μαθηματικές τέχνες παρέχονται αναφορές νομιζομένων απόψεων από τον Ηρόδοτο (για επανάκαμψη της γεωμετρίας στον Ελλαδικό χώρο), σχετική Αριστοτελική αναφορά στην τέχνη και άλλη αποδιδόμενη στον Δημοσθένη και ερμηνευόμενη με κάποια προκατάληψη! Δεν υπάρχει καμμία αναφορά στην από μέρους του Θαλού μέτρηση του ύψους πυραμίδας χρησιμοποιήσαντος την σκιά του εαυτού του, παρατηρώντας ότι αν κάποια μέρα η σκιά του γινόταν ίση με το ύψος του, τότε το ίδιο θα συνέβαινε και με τη σκιά του ύψους της πυραμίδας.[7] Ομοίως παραλείπεται να αναφερθεί η από μέρους των Μινωιτών υιοθέτηση αρχιτεκτονικών εφαρμογών της ακολουθίας Fibonacci, αλλά και την ανάπτυξη τοιχογραφιών με χρήση υποδειγμάτων προηγμένων καμπυλών (καμπυλογράφων).[8]

Σύμφωνα, άλλωστε, με την Crawly η εικονογραφία των Μινωικών σφραγίδων υποβάλλει την ιδέα ότι οι Κρήτες είχαν γνώση διαφόρων γεωμετρικών καμπυλών, τις οποίες χρησιμοποιούσαν στην σφραγιδογλυφία τους.[9] Σχετική μελέτη του Δενδρινού επί του Μινωικού δακτυλιδιού με τις πέντε ιέρειες, ανακαλυφθέντος στον τάφο του Μυκηναίου Γρύπα Πολεμιστή, υποστηρίζει ότι οι Κρήτες είχαν γνώση της ελλείψεως, μάλιστα δε αυτής όπου ο λόγος των κυρίων διαμέτρων ισούται με τον χρυσό αριθμό.[10] Έμμεσες ενδείξεις για τις γεωμετρικές γνώσεις των Μινωιτών ενδεχομένως προκύπτουν από την μελέτη άλλων τεχνουργημάτων τους. Έτσι έχει υποστηριχθεί η ικανότητά τους να διχοτομούν και να τριχοτομούν την ορθή γωνία,[11] ενώ πιθανολογείται επίσης η από μέρους τους εξοικείωση με τον διαβήτη και τον κανόνα![12]

Ο κύκλος, η έλλειψη, η κωνική τομή, το τρίγωνο και το τόξο υπήρξαν μαθηματικές – γεωμετρικές οντότητες οι οποίες κατέστησαν οικείες στον Μινωικό πολιτισμό, αυτό δε το γεγονός καθιστούσε δυνατή την κατασκευή υποδειγμάτων – προτύπων (καμπυλογράφων ή stencil) των ανωτέρω σχημάτων, τα οποία ευρίσκοντο στην διάθεση των καλλιτεχνών. Η καλή κατάσταση των τοιχογραφιών του Ακρωτηρίου Θήρας επέτρεψε την εξονυχιστική μελέτη τους, ήδη δε υποστηρίζεται ότι στην εικονογράφηση τόσον των σχηματικών θεμάτων και των ανθοσυνθέσεων, όσον και των ανθρώπινων παραστάσεων έγινε χρήση τμημάτων μαθηματικών καμπυλών, οι οποίες χαράχθηκαν με την βοήθεια των προαναφερθέντων καμπυλογράφων. Τέτοια χρήση έχει σήμερα επιβεβαιωθεί στην κατασκευή των έργων με τις ‘Kροκοσυλλέκτριες’, στα ‘Γυμνά αγόρια’, στις απεικονίσεις σπειρών στην Ξεστή 3, αλλά και στην ‘Μυκηναία’.[13] Γιά παράδειγμα για την εικονογράφηση των ‘Kροκοσυλλεκτριών’ οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν επτά γεωμετρικά υποδείγματα καμπυλών, ήτοι τεσσάρων υπερβολών, δύο ελλείψεων και δύο Αρχιμήδειων σπειρών, ενώ για την ‘Μυκηναία’ υιοθετήθηκαν δύο γραμμικές σπείρες και μία υπερβολή. H χρήση μαθηματικών καμπυλών για την αρτιότερη εικονογράφηση τοιχογραφιών εμφανίζεται για πρώτη φορά στα παγκόσμια χρονικά στο Ακρωτήριο Θήρας, έχουν δε διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις σχετικές με την διαδικασία και τον εξοπλισμό υλοποιήσεως.[14]

Κλείνοντας το παρόν σχόλιο σημειώνουμε την αυστηρή διατύπωση του Neugebauer ότι τα Αιγυπτιακά μαθηματικά δεν συνεισέφεραν θετικά στην ανάπτυξη της μαθηματικής γνώσεως,[15] σε κάθε περίπτωση δε τα Μαθηματικά κατέστησαν επιστήμη με την παρέμβαση των Ελλήνων!

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ Α'[16]

Η μελέτη των θολωτών Μυκηναϊκών τάφων έχει οδηγήσει ερευνητές να διατυπώσουν την άποψη ότι οι Έλληνες της Εποχής του Χαλκού κατείχαν πρακτικές γνώσεις μαθηματικών καμπυλών όπως η παραβολή, ενώ έχει επίσης υποστηριχθεί η από μέρους τους γνώση και χρήση Πυθαγορείων τριάδων, ήτοι τριάδων ακεραίων αριθμών οι οποίοι ικανοποιούσαν τον Πυθαγόρειο κανόνα: a2 = b2 + c2.

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ Β'

ΑΠΟ κ. ΣΛ (17.06.24)

Αγαπητέ Δημήτρη,

Αρχικά, απολογούμαι για την καθυστερημένη απάντηση. 

Ως προς την ουσία του κειμένου σου τώρα, δεν μου είναι απολύτως σαφής ο λόγος για τον οποίο παραπέμπεις στο σχετικό κείμενο με τον Δοξιάδη. Το εν λόγω άρθρο δεν πραγματεύεται την επίδραση των αιγυπτιακών μαθηματικών στα ελληνικά, ούτε θέτει ζητήματα ΄ανωτερότητας’ και ‘κατωτερότητας’, ό,τι και να σημαίνουν αυτά. Στόχος του είναι να εκθέσει την παρατήρηση ότι ορισμένα θεμελιακά μορφολογικά στοιχεία των κλασικών ελληνικών μαθηματικών εντοπίζονται και σε άλλες μορφές του αρχαίου ελληνικού λόγου, π.χ. στην ρητορική και στην ποίηση. Δεν βλέπω να τοποθετείσαι ως προς αυτό. 

Τώρα ως προς τη θέση ότι οι αρχαίοι έλληνες θεωρούσαν τους αρχαίους Αιγύπτιους πολύ ικανούς στα μαθηματικά, αυτό το λένε τα ίδια τα κείμενα (ορισμένα τα αναφέρεις, άλλα όχι). Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό δεν είναι το θέμα του εν λόγω άρθρου. Αν έχεις ειδικό ενδιαφέρον για τα αιγυπτιακά μαθηματικά, θα σε παραπέμψω στις πρόσφατες μελέτες της Imhausen. Ο Wan der Waerden είναι χρονικά ξεπερασμένος.

Με εκτίμηση, 

ΜΣ

3:45 μ.μ.

Δική μου απάντηση:
Μηδέν από μηδενός μηδέν με καθυστέρηση ανώτερη του έτους.. Σε περίπτωση που πράγματι ενδιαφέρεσε για την άποψή μου βλ.:
(α) https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02KZrmrMNs6pcMKPWjPZVEBjNUpumZyup22YqfNL34s94AUnK4vsh72CTF5xDxgPoxl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZV2_XW6JRNKhuw9ujZ1PAoFHcekc_XdtgZj35FmSYCv2U6ic_01S57_-2EV8OPLZfPWoEbVzHUUvdrop3leDK2Oq0LEzG6_NVrM-5JXP8wbcCU3IA7qB8QlRRst5FZAlFo&__tn__=%2CO%2CP-R και 

(β) https://dnkonidaris.blogspot.com/2022/09/greeks-praised-highly-mathematical.html Κλείνω σημειώνοντας ότι σε κάποιες περιπτώσεις η αποφυγή απαντήσεως (που ακολούθησες αρχικώς..) μπορεί να αποδειχθεί επιτυχέστερη και πιό παραγωγική της μή-απαντήσεώς σου τώρα.. Χαιρετισμούς!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Doxiadis and Sialaros 2013, p. 368.
[2]. Κονιδάρης 2021, σελ. 13.

[3]. Doxiadis and Sialaros 2013, n. 8. Ανάλογου περιεχομένου είναι απόσπασμα του Πρόκλου, όπου αυτός επαναλαμβάνει ότι ο Θαλής έφερε στην Ελλάδα από την Αίγυπτο την θεωρίαν (Παπαιωάννου 2015, σελ. 12; Proclus [Morrow] 1970, p. 52, n. 24).

[4]. Ο Πλάτων στο έργο του Τίμαιος μας πληροφορεί ότι ο Σόλων ταξίδεψε και στην Αίγυπτο όπου ένας Αιγύπτιος ιερέας του είπε τα εξής: Σόλων Έλληνες αεί παίδες εστέ, γέρων δε Έλλην ουκ εστίν, δηλαδή Σόλωνα εσείς οι Έλληνες μένετε πάντα παιδιά και δεν υπάρχει γέροντας Έλληνας. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι ο Ηρόδοτος, Hdt.2.15.3, θεωρεί ότι οι Αιγύπτιοι υπήρξαν από πάντα!: 

ἀλλ᾽ οὔτε Αἰγυπτίους δοκέω ἅμα τῷ Δέλτα τῷ ὑπὸ Ἰώνων καλεομένῳ γενέσθαι αἰεί τε εἶναι ἐξ οὗ ἀνθρώπων γένος ἐγένετο, προϊούσης δὲ τῆς χώρης πολλοὺς μὲν τοὺς ὑπολειπομένους αὐτῶν γενέσθαι πολλοὺς δὲ τοὺς ὑποκαταβαίνοντας. τὸ δ᾽ ὦν πάλαι αἱ Θῆβαι Αἴγυπτος ἐκαλέετο, τῆς τὸ περίμετρον στάδιοι εἰσὶ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν καὶ ἑξακισχίλιοι. Βλ. και Palamidis 2024.

[5]. Κονιδάρης 2021, σημ. 48.
[6]. Κονιδάρης 2021, σημ. 47.
[7]. Κονιδάρης 2021, σημ. 102.
[8]. Κονιδάρης 2021, σελ. 38, σημ. 128, 130.
[9]-[14]. Κονιδάρης 2021, σημ. 90 έως 95.
[15]. Κονιδάρης 2021, σημ. 46.
[16]. Κονιδάρης 2021, σημ. 80, 81.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κονιδάρης, Δ. Ν. 2021. Ιστορία των θετικών τεχνών και επιστημών κατά την αρχαιότητα, lulu.

https://www.academia.edu/347960/Sing_Muse_of_the_Hypotenuse_Influences_of_Poetry_and_Rhetoric_on_the_Formation_of_Greek_Mathematics?email_work_card=title&li=0

https://books.google.gr/books?id=-v3oBQAAQBAJ&pg=PA368&lpg=PA368&dq=Proclus,+In+Eucl.+64.18&source=bl&ots=6c8yfyE8-g&sig=ACfU3U1cgnIULh4cOKYgn4XSybiUJbWstw&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjhooL58pr5AhUbiv0HHfXFD-EQ6AF6BAgDEAM#v=onepage&q=Proclus%2C%20In%20Eucl.%2064.18&f=false

Doxiadis, A. and M. Sialaros. 2013. “Sing Muse on the Hypotenuse. Influences of Poetry and Rhetoric on the Formation of Greek Mathematics,” in Writing Science: Medical and Mathematical Authorship in Ancient Greece, ed. Markus Asper, pp. 367-410.

https://www.academia.edu/21210624/Geometric_templates_used_in_the_Akrotiri_Thera_wall_paintings

Papaodysseus, C., M. Panagopoulos, P. Rousopoulos, G. Galanopoulos, & C. Doumas. 2008. "Geometric templates used in the Akrotiri (Thera) wall-paintings," Antiquity 82, pp. 401-408.

https://archive.org/details/all-from-one-a-guide-to-proclus-pdfdrive.com/page/n3/mode/2up?view=theater
Pieter D’Hoine and M. Martijn, eds. 2017. All From One, A Guide To Proclus, Oxford.

http://me.math.uoa.gr/dipl/2014-15/dipl_papaioannou.pdf
Παπαϊωάννου, Μ. 2015. Αρχαία Ελληνικά Μαθηματικά. Μια Γενετική Αναζήτηση" (διπλ. εργ. ΕΚΠΑ).

https://books.google.gr/books?redir_esc=y&hl=el&id=JZEHj2fEmqAC&q=65.3#v=onepage&q=Egypt&f=false

Proclus. 1970. A Commentary on the First Book of Euclid's Elements, trans. G. R. Morrow, Princeton.

https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783111326511-031/html?fbclid=IwAR2AjVeCnm5oKSd7Z2-Xoelyo-sXP1lwOznjspzpIcPYEB_-KjNfxFTgM5U

Palamidis, A. 2024. "The Names of Greek Gods. Divine Signs or Human Creations?," in From the book What’s in a Divine Name?, ed. A, Palamidis and C. Bonnet, pp. 591-619.

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02tLtMHxHQfHwpJkH5ZGePL5ZFo9fss9M3do766BrqeYcy6A94hKuGVMvEc8fGphUdl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZUA6saF0nyqKMUYDIeXo4VzUkA3OcNWuHQ9uAhSKoqLbVnaHlfuhJ8IVxeBxE_Q7UvgsX_HodNW_QpgG_fZHgLkO3f7I4-92ks3LuEmChmN8bCxj0JuSrXAqpm1BUID-2thg6hIkKYjRBYe8PftLYYZ4LQ4n_dRdNJgTOmo4NMc9w&__tn__=%2CO%2CP-R

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΒΑΡΟΥΣ?

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02fqx2EeMS9Nqqea8SzESxbdC4HwZ8dbkcpGz4HfsV15Cw48pNZnWeo6NCjnixSG5Xl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZW7whJP0FRBUu35PVP3UNOfbYwDuNRYEC5Rlp0lFEtPx1ygivwE1MoC0mOdTc2JHG-SnGMwNc84M8880Zq6gFfRvAvgbKes84UBJXDpu6RWGi6fBDXExWU8Un80W0Ker7Q&__tn__=%2CO%2CP-R

ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΗ & ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ 

https://www.google.com/search?q=Palter%2C+R.+(1993).+%E2%80%98%E2%80%98Black+Athena%2C+Afro-Centrism%2C+and+the+History+of+Science.%E2%80%99%E2%80%99+History+of+Science+31.3%3A+227%E2%80%93287.+Repr.+Lefkowitz+and+Rogers%2C+pp.+209%E2%80%93268.&oq=Palter%2C+R.+(1993).+%E2%80%98%E2%80%98Black+Athena%2C+Afro-Centrism%2C+and+the+History+of+Science.%E2%80%99%E2%80%99+History+of+Science+31.3%3A+227%E2%80%93287.+Repr.+Lefkowitz+and+Rogers%2C+pp.+209%E2%80%93268.&gs_lcrp=EgZjaHJvbWUyBggAEEUYOdIBDTUyNzQ2MjE1OGowajCoAgCwAgA&sourceid=chrome&ie=UTF-8#:~:text=Black%20Athena%20Revisited%20(edited%20by%20Mary%20R.%20Lefkowitz).pdf

https://books.google.gr/books?id=AClFWV6PE8wC&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q=Palter&f=false

Lefkowitz, M. R. and G. MacLean Rogers, eds. 1996. Black Athena Revisited, Chapel Hill / London.

Palter, R. 1993. “Black Athena, Afro-Centrism, and the History of Science,” History of Science 31.3, pp. 227–287. 

Repr. In Lefkowitz and Rogers, pp. 209–268.

https://books.google.gr/books?id=DoDMIVUIYFwC&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q=triple&f=false

Gillings, R. J. [1972]1981. Mathematics in the Time of the Pharaohs, New York: Dover.

Bernal, M. 2001. Black Athena Writes Back. Martin Bernal responds to his critics, ed. D. Chioni Moore, Duke University Press Durham & London.

..

10 Was There a Greek Scientific Miracle? A reply to Robert Palter, pp. 249-

pp. 261-262: Such early knowledge is not necessary to explain the tradition of Pythagoras’ having learned “his” theorem from Egyptians. His supposed stay in Egypt was during the sixth century b.c.e., in the Egyptian Late Period, when there was already Mesopotamian influence on Egyptian science. This would seem to be confirmed by the three Pythagorean triples found on an Egyptian papyrus dating to c. 300 b.c.e. Palter argues that this “late” papyrus shows “therefore, obvious Babylonian or Greek influence”(p. 239).46 The former may well be the case, but the latter claim would seem very unlikely for a text so early in the Ptolemaic Period.

46 The circularity of this argument is evident from the ‘‘therefore.’’ Though I see no reason to doubt Palter here, his reference to Gillings (1982, p. 690) is wrong as Gillings’s 1982 has only 286 pages. He seems to be referring to Gillings, 1978, p. 696.

 

-----------------------------------------------------------------------    https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/351235

van der Waerden, B. L. 1974. Rev. of R.A. Parker, Demotic Mathematical Papyri, in Isis 65 (1), pp. 110-111.

 

https://www.academia.edu/35021460/EGYPTS_ROLE_IN_THE_ORIGINS_OF_SCIENCE_AN_ESSAY_IN_ALIGNING_CONDITIONS_EVIDENCE_AND_INTERPRETATIONS

Warburton, D. 2016. "Egypt’s Role in the Origins of Science. An Essay in Aligning Conditions, Evidence, and Interpretations," Journal of Ancient Egyptian Interconnections 9, pp. 72–94.

p. 74: Aside from being an Egyptian hieroglyph, the balance appears as a symbol in both Minoan Linear A and Mycenaean Greek Linear B.

p. 75: From before the mid-second millennium BCE, the balance was known in the Aegean.21 {21 Anna Michailidou, Sidelights on measurement from the Aegean and the orient (Athens: de Boccard, 2008)} It is highly probable that the balance was known in China by the end of the second millennium BCE, but is only demonstrated in the first millennium BCE.22 Egypt might not have been the first, but the knowledge seems to have spread so quickly that we cannot locate the origin and the knowledge spread to the Aegean and China with the appearance of those civilizations.

p. 79: Regardless, pace Steele as quoted at the outset of this essay, the Assyriologists deny the only records that could confirm early Mesopotamian observations and stress the abundance of Hellenistic material. Let us take the Assyriologists at face value. Thus, it is assumed that whatever Thales was using as the basis for his calculations (if one accepts the story!) must (a) have been a matter of luck or (b) have been of Babylonian origin, since there is no evidence of the necessary later Greek astronomical

observations that could have offered a foundation.

Certainly even if the Nebra Disk and Stonehenge could be taken seriously for potentially betraying some knowledge of the heavens, the pre-Mycenaean Greeks were probably not observing the heavens systematically. Thus Thales could not have had his sources locally. Yet the Assyriologists deny the evidence available at an early point in the second millennium. Thus the potential origins of Babylonian science become quite interesting.

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 270724

ASCSA AS A LONG ARM OF AMERICAN POLITICS & VEHICLE OF ANTIHELLENISM

 Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΩΣ ΜΑΚΡΥ ΧΕΡΙ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ & ΒΡΑΧΙΩΝ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο Πύλος: Ενα Ελληνικό κράτος υπό κατασκευήν (A Greek State in Formation: The Origins of Mycenaean Pylos) από τον Jack L. Davis με την συμμετοχή και της συζύγου του Sharon R. Stocker.

Ο συγγραφέας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Cincinnati, υπήρξε διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ASCSA) καθώς και συνδιευθυντής των ανασκαφών στην Πύλο, μαζύ με την σύζυγό του Stocker, ενώ αμφότεροι πιστώνονται την σημαντική ανασκαφή του ασύλητου τάφου του Γρύπα Πολεμιστή! Το σχολιαζόμενο βιβλίο περιλαμβάνει μιά σειρά απόψεων που προκαλούν τον Έλληνα αναγνώστη και θα σχολιασθούν εν συντομία στα επόμενα. Τα αποσπάσματα παρατίθενται κατωτέρω, μεταφρασμένα από τον γράφοντα σε πλάγια γραμματοσειρά:

Jack L. Davis

Ο Τσούντας και το εθνικό αφήγημα

(α) ο αρχαιολόγος Τσούντας έτσι, ενσωμάτωσε μια αρχαιολογικά θεμελιωμένη προϊστορία μέσα στο αφήγημα του 1885 για την Ελληνική εθνική συνέχεια που συνετέθη από τον Έλληνα εθνικιστή ιστορικό Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο.[1]

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Τσούντας, ως αρχαιολόγος, αλλά και ο ιστορικός Παπαρρηγόπουλος έχουν αποτελέσει στόχο πλειάδας πολιτικώς ορθών αρχαιολόγων, αλλοδαπών και Ελληνοφώνων, για το γεγονός ότι έχουν διακηρύξει επι τη βάσει τεκμηρίων την συνέχεια των Ελλήνων. Σημειώνεται ότι ακόμη και αυτή η αποκωδικοποίηση της Γραμμικής Β' και το γενικής αποδοχής συμπέρασμα ότι απέδιδε Μυκηναϊκή μορφή της Ελληνικής δεν εμποδίζει επιστήμονες να υποστηρίζουν την ανάδυση της Ελλάδος μόλις κατά την πρώτη χιλιετία π.Χ.! Έτσι η Voutsaki σημειώνει: 

'Για να ολοκληρώσουμε το επιχείρημα μέχρι τώρα: Ο Τσούντας αποδίδει ελληνικό χαρακτήρα στον Μυκηναϊκό πολιτισμό ανιχνεύοντας κλασικές μορφές σε προϊστορικά αρχέτυπα ..'

εκφράζοντας έτσι την διαφωνία της με την άποψη για τον Ελληνικό χαρακτήρα του Μυκηναϊκού πολιτισμού![2] 

Μή Ελληνική η Μινωϊκή

(β) Η Μινωική γλώσσα δεν ήταν ελληνική ούτε ανήκε στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών.[3] Σημειώνεται σχετικά ότι κατά γενική παραδοχή η Μινωϊκή δεν έχει ακόμη αποκωδικοποιηθεί, ενώ έχει διατυπωθεί σχετικώς πληθώρα προτάσεων. Μάλιστα σειρά μελετητών φαίνεται να υποστηρίζει τον Ελληνίζοντα χαρακτήρα της Γραμμικής Α’ και της ιερογλυφικής, με το θέμα να παραμένει μέχρι σήμερα ανοικτό.[4] Η ύπαρξη της Αιγαιακής Κοινής είναι ο λόγος που ο Nagy έχει ομιλήσει για Μινωικό – Μυκηναϊκό πολιτισμό, αφού μερικές φορές είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνουμε μεταξύ Μινωικής, Μυκηναϊκής και Κυκλαδικής τέχνης. Βεβαίως η Αιγαιακή Κοινή είναι, σε κάποιον βαθμό, μέρος της ευρύτερης πολιτιστικής σφαίρας της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ οι ακόμη ευρύτερες αλληλεπιδράσεις δεν έλειψαν ποτέ.[5]

Μυκηναίοι αλλά μή Ελληνόφωνοι!

(γ) Δεν μπορεί πλέον να υποτεθεί ότι όλοι όσοι μοιράζονταν τον Μυκηναϊκό πολιτισμό ήταν ελληνόφωνοι ή ότι ο Μυκηναϊκός πολιτισμός ήταν αναπόφευκτη έκφραση οποιασδήποτε λανθάνουσας ελληνικής ταυτότητας.[6]

Πρωτεύοντα κράτη & Ελλάδα

(δ) Τα περισσότερα αμερικανικά πανεπιστημιακά μαθήματα που ασχολούνται με την προέλευση του κράτους επικεντρώνονται στα αποκαλούμενα πρωτεύοντα ή παρθένα κράτη,[7] περιοχές του κόσμου όπου οι πολιτισμοί - αρχαία Μεσοποταμία, Αίγυπτος, Μεσοαμερική ή Κίνα - υποτίθεται ότι προέκυψαν ανεξάρτητα από εξωτερικές επιρροές. Οι προϊστορικοί αναγνωρίζουν ότι οι γενικές διαδικασίες που οδήγησαν στο σχηματισμό κράτους ήταν σε μεγάλο βαθμό οι ίδιες παντού στον κόσμο. 

Τα κράτη στην Ελλάδα, ωστόσο, θεωρούνται δευτερεύοντα κράτη και συχνά φαντάζονται ότι δημιουργήθηκαν ως απάντηση στην επαφή με τα πρωτεύοντα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Αιγύπτου. Γιατί τότε να μελετήσουμε την προέλευση των πρώιμων κρατών στην Ελλάδα; Η Ελλάδα (130.000 τ.χλμ.) είναι μικρή σε σύγκριση με τη Μεσοποταμία (500.000 τ.χλμ.), τη σύγχρονη Αίγυπτο (1 εκατομμύριο τ.χλμ.) ή τη σύγχρονη Κίνα (9,5 εκατ. τ.χλμ.), πολύ μικρότερη ακόμη και από την καρδιά των Μάγια στη Μεσοαμερική (390.000 τ.χλμ.)[8] 

Στην εδώ εκφραζόμενη άποψη πολλές ενστάσεις θα μπορούσε κάποιος να εγείρει. Κατ' αρχήν η διάκριση μεταξύ κρατών που προέκυψαν χωρίς αλληλεπίδραση από έξω, εν σχέσει με άλλα που βασίστηκαν σε ξένα πρότυπα, μας φαίνεται αδικαιολόγητη και ανάλογη άλλων που μελετούν και ανιχνεύουν μιά Πρώτη Αιτία εκεί όπου υπάρχει αλληλεξάρτηση και τα πολιτιστικά βήματα επιβάλλονται από την αναγκαιότητα και συσσωρεύονται επί προηγουμένων επιτεύξεων .. Δεύτερον στον Ελλαδικό χώρο η διαδικασία εμφανίσεως κεντρικής εξουσίας ακολούθησε την οδό που γνωρίζουμε από άλλα μέρη του κόσμου, ενώ και χρονολογικά δεν αφίσταται των πλέον πρώϊμων πολιτισμών![9] Το στενά συνδεδεμένο με την ανάδυση κεντρικής εξουσίας σύστημα λογιστικής παρακολουθήσεως και 'λογοδοσίας' φαίνεται ότι ενεφάνισε και στον Ελλαδικό χώρο ανάλογη πορεία και επιτεύγματα (πρωτογραφή, σφραγιδοκύλινδροι), τα οποία εσφαλμένως απεδόθησαμν αρχικώς ή συνεδέθησαν αποκλειστικά με την 'Ανατολή'![10] Πάντως είναι αναμφισβήτητο ότι πολιτικές οντότητες ανεδύθησαν ήδη από τα μέσα της τρίτης χιλιετία σε θέσεις της Μεσοποταμίας ενώ στην Αίγυπτο η δημιουργία κράτους τοποθετείται ακόμη ενωρίτερα, λίγο πρίν το τέλος της τετάρτης χιλιετίας. Όμως γιά την χώρα του Νείλου έχει σημειωθεί ότι η εμφάνιση κρατικών δομών εμφανίσθηκε απότομα, χωρίς την απαιτούμενη προηγούμενη ωρίμανση, οπότε υπό την έννοια αυτή η Αίγυπτος δύσκολα μπορεί να συμπεριληφθεί στα κατά τον ανωτέρω ορισμό 'πρωταρχικά' κράτη.[11] Πάντως είναι αναμφισβήτητο ότι πολιτικές οντότητες ανεδύθησαν ήδη από τα μέσα της τρίτης χιλιετία σε θέσεις της Μεσοποταμίας ενώ στην Αίγυπτο η δημιουργία κράτους τοποθετείται ακόμη ενωρίτερα, λίγο πρίν το τέλος της τετάρτης χιλιετίας. Όμως γιά την χώρα του Νείλου έχει σημειωθεί ότι η εμφάνιση κρατικών δομών εμφανίσθηκε απότομα, χωρίς την απαιτούμενη προηγούμενη ωρίμανση, οπότε υπό την έννοια αυτή η Αίγυπτος δύσκολα μπορεί να συμπεριληφθεί στα κατά τον ανωτέρω ορισμό 'πρωταρχικά' κράτη. Σημειώνεται ότι στις αρχές του εικοστού αιώνος είχε επικρατήσει η άποψη ότι ο πολιτισμός της Αιγύπτου ήταν, σε ένα τουλάχιστον βαθμό, έργο μιάς νέας φυλής, όμως η θεωρία αυτή εγκατελήφθη. Η λεγομένη θεωρία της ‘Δυναστικής Φυλής’ εκτιμούσε ότι η δημιουργία του Αιγυπτιακού κράτους και η ακολουθήσασα εκρηκτική ανάπτυξη ήταν αποτέλεσμα εισροής στην άνω Αίγυπτο μιάς νέας φυλής, βασίσθηκε δε σε αρχαιολογικά δεδομένα αλλά και σε ανθρωπομετρικές έρευνες σε σκελετικά υπολείμματα.

Σφραγίδα CMS V 635 (Σιταγροί II)

Η περίπτωση της Κίνας παρουσιάζεται ακόμη πιό προβληματική, μιάς και κρατικές δομές στο Erlitou αμφισβητούνται,[12] ενώ η όποια πραγματική ή μή κρατική δομή εκεί στερείται των στοιχείων που θα μπορούσαν να της αποδώσουν τον χαρακτηρισμό 'Κινεζικός', μιάς και ούτε φυλετική, ούτε γλωσσική συνέχεια υπάρχει με ότι πολύ αργότερα χαρακτηρίσθηκε ως Κινεζικό! Υπό την πλήρη έννοια Κινεζική κρατική δομή (και ταυτότητα) εμφανίζεται - διαμορφώνεται με την δυναστεία των Qin περί το 220 π.Χ., όμως τότε το κράτος κάθε άλλο παρά 'πρωταρχικό' μπορεί να θεωρηθεί! Νεώτερη εκτιμάται και η περίπτωση της Μεσοαμερικής,[13] της οποίας περαιτέρω σχολιασμός δεν θα γίνει εδώ, οι δε ενδιαφερόμενοι για τα περίεργα του κόσμου, την ανθρωποφαγία και τον συνδεδεμένον με αυτήν κρεω-πολιτισμό μπορούν να κορέσουν την περιέργειά τους στα σχετικά βιβλία! 

Κλείνοντας το σχετικό θέμα σημειώνουμε ότι πλείστοι ιστορικοί υποστηρίζουν την ύπαρξη κρατών στο Αιγαίο της Εποχής του Χαλκού, τόσον στην Κρήτη όσον και στον ηπειρωτικό Ελλαδικό χώρο, αυτό δε διδάσκεται, επί παραδείγματι, σε φημισμένα πανεπιστήμια του κόσμου όπως το University College London![14]

Σύμφωνα με τους Parkinson and Galaty στην Μινωική Κρήτη το κράτος αναδύεται κατά την Μέση Εποχή του Χαλκού (ΜΕΧ), ενώ στον ηπειρωτικό Ελλαδικό χώρο έχουμε αρχικώς τα αναδυόμενα κρατίδια (incipient states) της Υστερο-Ελλαδικής (ΥΕ) Ι-ΙΙ, τα οποία εν συνεχεία κατά την ΥΕ ΙΙΙ ολοκληρώθηκαν σε κρατικές οντότητες.[15] Άλλωστε το μάθημα ARCH 2295: State Formation in the Prehistoric Aegean του Brown αναφέρεται στην δημιουργία στο Αιγαίο της πρώιμης δεύτερης χιλιετίας κοινωνιών του επιπέδου κράτους - ' appearance in the early second millennium BC of state-level societies'-  βλ. Cherry.[16] Αξιοσημείωτη είναι σχετικώς η άποψη του Koehl: 'Οι αλλαγές που παρατηρούνται στον πολιτισμό της Κρητικής Εποχής του Χαλκού μετά τις καταστροφές της ΠΜ IIb αντικατοπτρίζουν μια σειρά αποφάσεων και στρατηγικών που υιοθετήθηκαν για την οικοδόμηση ενός Μινωικού έθνους από έναν πολυεθνικό πληθυσμό, ως εναλλακτική λύση στη ζωή σε μια κατάσταση αιώνιας συκρούσεως',[17] ενώ γιά Μυκηναϊκό κράτος γράφει και ο ίδιος ο Davis.[18]

Οι αποκαλούμενες από ωρισμένους 'των Ελλήνων οι κοινότητες' είχαν από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (ΥΕΧ) αποκρυσταλλωθεί σε μιά σειρά κρατικών οντοτήτων, η δε Μυκηναϊκή ισχύς αναγνωριζόταν ως μία από τις μείζονες της περιόδου, μαζύ με της Αιγύπτου, Ασσυρίας και Βαβυλώνας.[19] Επίσης η Κύπρος, περισσότερο ή λιγότερο 'εξελληνισμένη' έπαιζε σημαντικό ρόλο στα πράγματα της εποχής στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Αντιγράφω εδώ απόσπασμα από βιβλίο μου για τους Χετταίους:[20]

Η ομάδα 'G8' (!) της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (κατά Cline)[21]

Υπέρ της απόψεως για την διεθνή αποδοχή και αναγνώριση της Μυκηναϊκής ισχύος ακόμη και κατά τα τέλη του 13ου αιώνος συνηγορεί και η γνωστή συνθήκη Sausgamuwa (CTH 105) την οποία υπέγραψε ο Tudhaliya IV με τον υποτελή ηγεμόνα του Amurru (πρωτεύουσας του βασιλείου των Αμοριτών στον σύγχρονο Λίβανο). Σε αυτήν αναφέρονται οι μεγάλοι βασιλείς, ‘που έχουν το ίδιο κύρος’ με τον Χετταίο βασιλέα, και καταγράφονται οι βασιλείς της Αιγύπτου, της Ασσυρίας, της Βαβυλώνας και της Αχιγιάβα, παρ’ ότι η φράση για τον Αχαιό βασιλιά σβήστηκε εκ των υστέρων. Άλλωστε και ο γνωστός μελετητής Cline περιλαμβάνει τους Μυκηναίους στις Μεγάλες Δυνάμεις της Μεσογείου του 13ου αιώνος π.Χ. Αξίζει να σημειωθεί εν προκειμένω ότι κατά την περίοδο της Αμάρνα η Αίγυπτος ενέτασσε στην ομάδα των ‘Μεγάλων Δυνάμεων’ την Arzawa, συνεργασθείσα κατά περιόδους με τους Αχαιούς, όπως και την Κύπρο (Alashiya), του ευρύτερου ελληνικού πολιτιστικού χώρου της Μυκηναϊκής Κοινής.

Οθωμανικός 'ζυγός'! 

(ε) ο Οθωμανικός ζυγός τίθεται εντός εισαγωγικών![22] Χαρακτηριστικό είναι ότι ο καθηγητής και ανασκαφέας θέτει τον όρο ζυγός σε εισαγωγικά, εκφράζοντας έτσι την υπόρρητη διαφωνία του! Η αμφισβήτηση της βαρβαρότητος του Οθωμανικού ζυγού θα μπορούσε μόνον να ερμηνευθεί από την οπτική υπό την οποίαν αντιμετωπίζεται η σκοτεινή αυτή περίοδος. Πράγματι, όπως σημειώνει ο Gerolymatos: 

Συχνά ξεχνιέται στη βιασύνη μας να δείξουμε το δάχτυλο στους Έλληνες της Θεσσαλονίκης ξεχνιέται το πόσον ευνοϊκά αντιμετωπίστηκαν τότε οι Εβραίοι από τις ίδιες Οθωμανικές αρχές που καταπίεζαν και συχνά βάναυσα τον ελληνορθόδοξο πληθυσμό της πόλεως. Αυτό το τελευταίο ζήτημα είχε μια μακροχρόνια επίδραση στους Έλληνες της Θεσσαλονίκης ακόμη και μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς το 1912.[23]

Θέματα χρονολογήσεως

(z) η Πρώιμη Μινωική Ι όπως και η ΠΕ Ι τοποθετούνται αρχόμενες στο 3100 π.Χ. αντι του 3500 π.Χ.! [24] Εδώ πογραμμίζουμε την τάση του καθηγητή να προτιμά την 'βραχεία' χρονολόγηση της ενάρξεως της Εποχής του Χαλκού έναντι αυτής στο 3500![25]

Η Ελλάδα ως δημιούργημα της αρχαιολογίας! 

(η) Σε αντίθεση με τις πρώιμες σύνθετες κοινωνίες στην Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο, που ήταν εγγράμματες, η Ελλάδα της Εποχής του Χαλκού είναι σε μεγάλο βαθμό δημιούργημα της αρχαιολογίας – γεγονός που τα τελευταία 150 χρόνια έχει κάνει το πεδίο ιδιαίτερα ευαίσθητο στη χειραγώγηση από δυνάμεις του εθνικισμού, ειδικά αλλά όχι αποκλειστικά αυτές που άσκησε το νεοελληνικό έθνος - κράτος.[26] 

Σημειώνουμε εδώ ότι ο καθηγητής του Cincinnati θεωρεί ότι σήμερα επικρατεί - αναφορικά με την Ελληνική αρχαιολογία της ΕΧ - μιά φαντασίωση, θέση που αποδέχονται και Ελληνόφωνοι.[27] Η τοποθέτηση του Davis - περί του ότι η κοινωνία στην Ελλάδα της ΕΧ υπήρξε μή εγγράμματη - εν προκειμένω συσχετίζεται με την ανακάλυψη, υιοθέτηση και διάχυση της γραφής από τις πρώιμες κοινωνίες, σχετικώς δε σημειώνουμε:[28]

Η παλαιότερη γνωστή γραφή αναφέρεται ότι εμφανίστηκε στην νότια Μεσοποταμία περί το 3400 π.Χ., συνιστάμενη από ένα σύστημα εικονοσυμβόλων που εξελίχθηκε το 2600 π.Χ. στην χαρακτηριστική σφηνοειδή. Πάντως το σύστημα γραφής δεν επεκτάθηκε για να αποδώσει την προφορική γλώσσα παρά μόνον περί τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ.![29] Χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την καταγραφή της Σουμεριακής γλώσσας και από το 2400 π.Χ. περίπου της Ακκαδικής, η οποία χωρίστηκε σε δύο διαλέκτους, την Ασσυριακή και την Βαβυλωνιακή, περίπου το 2000 π.Χ. Τα επόμενα δύο χιλιάδες χρόνια, η χρήση σφηνοειδών γραφών - τόσον της Μεσοποταμιακής εκδοχής όσο και των νέων μορφών που προσαρμόστηκαν ή επινοήθηκαν για να γράψουν περίπου δεκαπέντε άλλες γλώσσες - εξαπλώθηκε στο Ιράν, Αρμενία, Συρία, Ανατολία, Λίβανο, Συρο - Παλαιστίνη, Ιορδανία και την Αίγυπτο. Για μεγάλο μέρος αυτής της περιόδου, η Βαβυλωνιακή παρέμεινε η διεθνής διπλωματική γλώσσα μεταξύ των 'μεγάλων βασιλέων' της περιοχής. Η σφηνοειδής γραφή τελικά εξαφανίστηκε στα τέλη του πρώτου αιώνα μ.Χ., την οποία ξεπέρασαν οι απλούστερες αλφαβητικές γραφές της αραμαϊκής και της ελληνικής.

Η συντριπτική πλειονότητα της σφηνοειδής γραφής ήταν εγγεγραμμένη σε πήλινες πλάκες, οι οποίες μπορούσαν επίσης να εντυπωθούν με μια σφραγίδα που λειτουργούσε σαν υπογραφή. Τα εκατοντάδες χιλιάδες κείμενα που ανακαλύφθηκαν από αρχαιολόγους περιλαμβάνουν βασιλικές επιγραφές, νομικούς κώδικες, συνθήκες και λογοτεχνία, καθώς και καθημερινά αρχεία όπως αποδείξεις, συμβόλαια, επιστολές και ξόρκια που αποκαλύπτουν τις στενές λεπτομέρειες της κοινωνικής, θρησκευτικής και οικονομικής ζωής της Μεσοποταμίας σε βαθμό που δεν ταίριαζε με κανέναν άλλο αρχαίο πολιτισμό.

Εκτεταμένες βιβλιοθήκες σφηνοειδών κειμένων φυλάσσονταν σε ναούς και ανάκτορα, όπου οι γραφείς αντέγραφαν και αντέγραφαν κανονικές συνθέσεις για χιλιετίες. Μερικοί βασιλείς, όπως ο Shulgi  της Ur (κυβέρνησε το 2094-2047 π.Χ.) και ο Ashurbanipal  της Ασσυρίας (κυβέρνησε το 668-627 π.Χ.), ισχυρίστηκαν ότι διάβαζαν πολλές γλώσσες και ότι μπορούσαν να γράψουν οι ίδιοι στην σφηνοειδή γραφή.

Πινακίδα δίγλωσσου λεξικού από την βιβλιοθήκη του Ashurbanipal[30]

Ελληνικός 'εθνικισμός' και αρχαιολογία

Προσθέτω από το Warriors for the Fatherland:[31] 

Σε αυτόν τον αιώνα, η αρχαιολογία έχει παίξει σε πολλές περιπτώσεις σημαντικό και μερικές φορές επίσημο ρόλο στις επεκτατικές πολιτικές του Ελληνικού έθνους (βλ. Hamilakis and Yalouri 1996 για μια ανασκόπηση των μελετών που σχετίζονται με αυτό το θέμα). Με αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα δεν αποτελεί καθόλου εξαίρεση μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, σημείο στο οποίο θα επανέλθω αργότερα σε αυτό το άρθρο. Μια μελέτη της αρχαιολογίας του εθνικισμού στην Ελλάδα, ωστόσο, προσφέρει ιδιαίτερες ευκαιρίες σε έναν αρχαιολόγο που εξετάζει τις σχέσεις μεταξύ της κυβερνητικής πολιτικής και της έρευνας του παρελθόντος. Ένας υψηλός βαθμός γραφειοκρατικού ελέγχου έχει διατηρηθεί στην αρχαιολογική έρευνα από τότε που ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος στις αρχές του 19ου αιώνα. Υπάρχουν λοιπόν άφθονα δημοσιευμένα αρχεία που μπορεί να καταγράφουν λεπτομερώς ακόμη και μικρά επεισόδια αρχαιολογικής επιτόπιας έρευνας. Επιπλέον, θεωρείται δεδομένο ότι η εθνική ελληνική ταυτότητα υπήρχε πριν από το σχηματισμό ελληνικού κράτους (Κιτρομηλίδης 1989). Τόσο οι Έλληνες όσο και οι μη Έλληνες κλασικοί αρχαιολόγοι έχουν υποθέσει ότι αυτή η ταυτότητα μπορεί να ανιχνευθεί στον αρχαίο υλικό πολιτισμό. Κατά συνέπεια, το κράτος μπορεί να δικαιολογηθεί να χρησιμοποιήσει αρχαιολογικά στοιχεία για να τεκμηριώσει τις σύγχρονες διεκδικήσεις επί εδαφών, αν αποδειχθεί ότι οι κάτοικοί τους στο παρελθόν είχαν κοινή «Ελληνική» εθνική συνείδηση. Τέλος, δεδομένου ότι σε αρκετές περιπτώσεις τον 19ο και τον 20ό αιώνα, το κράτος της Ελλάδας ακολούθησε ουσιαστικά στρατηγικές εδαφικής επεκτάσεως, είναι δυνατόν να περιγραφεί λεπτομερώς ο ρόλος που έπαιξε η αρχαιολογία σε αυτές τις επιχειρήσεις...

Σχετικό με την ίδια εργασία είναι άρθρο της Natalia Vogeikoff-Brogan το οποίο σχολιάζει την, κατά την άποψή της, υιοθέτηση της αρχαιολογίας προκειμένου το Ελληνικό κράτος το 1912-1913 να διεκδικήσει τους από παλαιά δήθεν (κατά την άποψή της) υπάρχοντες πολιτιστικούς δεσμούς της 'Νότιας Αλβανίας' (ενν. Βορείου Ηπείρου) με την Ελλάδα,[32] άποψη που λίγο παρακάτω επαναλαμβάνει για την Ιωνία της περιόδου 1919-1922. 

Στην περίπτωση της Νότιας Αλβανίας [ενν. Βορείου Ηπείρου], ο Davis υποστήριξε ότι κατά τη σύντομη κατοχή της από την Ελλάδα το 1912-1913, το Ελληνικό Κράτος χρησιμοποίησε την αρχαιολογία για να διεκδικήσει πανάρχαιους πολιτιστικούς δεσμούς με την Ελλάδα. Αυτό έγινε με την προώθηση της μελέτης των βυζαντινών μνημείων, με τη βοήθεια στον εξελληνισμό των τοπικών τοπωνυμίων και με την ιεράρχηση της ανασκαφής ελληνιστικών νεκροταφείων. Στην Μικρά Ασία, κατά τη σύντομη περίοδο από το 1919 έως το 1922, το ελληνικό κράτος χρησιμοποίησε ξανά την αρχαιολογία για να υποστηρίξει εθνικιστικές ατζέντες. Σαν στρατιώτες που αγωνίζονται για την απελευθέρωση της πατρίδας, οι Έλληνες αρχαιολόγοι στάλθηκαν στη Μικρά Ασία για να προωθήσουν την πολιτιστική ενότητα των δύο πλευρών του Αιγαίου ανασκαφές αρχαίων Ελληνικών και Βυζαντινών τοποθεσιών. Μετά από την Αρχαιολογική Εταιρεία, η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ASCSA ή Σχολή στο εξής) έστειλε επίσης μια ομάδα αρχαιολόγων για να ανασκάψει την αρχαία Κολοφώνα, αναμειγνύοντας έτσι την επιστήμη με τον πολιτικό καιροσκοπισμό. 

Είναι προφανές ότι η κυρία, στέλεχος και αυτή της ASCSA, ούσα - όπως πιθανολογώ - γόνος λαθραίως εισελθούσας στην χώρα οικογένειας, επαιδεύθηκε εδώ και έτυχε σειράς υποτροφιών προκειμένου να υπηρετήσει την ανθελληνική ατζέντα της σχολής, αγνοούσα - φυσικώ τω λόγω ως μη Ελληνίδα - τους πανάρχαιους δεσμούς μας τόσον με την Β. Ήπειρο όσον και με την Ιωνία!

Στο ίδιο μήκος κύματος με τον Davis κινείται και Ελληνόφωνος ερευνητής, κατήγορος της κεφαλαιοκρατίας και της αποικιοκρατίας, εδρεύων στην έδρα του κεφαλαίου, ιδρυθείσα από την μεγάλη παλαιά αποικιοκρατική Μ. Βρεττανία! Ο ως άνω, άλλωστε, δραστηριοποιείται επίσης υπέρ του κινήματος λαθρο-εισβολής στην Ελλάδα (αλλά όχι στις ΗΠΑ!), δηλώνει δε σε σχετικό πόνημά του:[33] 

Αυτό που βλέπουμε εδώ είναι μάλλον μια διαδικασία διπλού αποικισμού: πρώτον, τον αποικισμό (ή κρυπτοαποικισμό) της περιοχής που σήμερα ονομάζουμε Ελλάδα με τα ιδανικά του ελληνισμού, και δεύτερον, τον αποικισμό συγκεκριμένων τοποθεσιών, όπως η παλιά συνοικία της Αθήνας, από τον μηχανισμό της μοντερνιστικής αρχαιολογίας, στο υπηρεσία του Ελληνισμού. Τόσον οι Έλληνες όσοn και οι Αμερικανοί κοινωνικοί παράγοντες, ενώ υποστήριζαν και ασκούσαν την εθνική αρχαιολογία, συμμετείχαν επίσης σε αυτόν τον διπλό αποικισμό, αν και με διαφορετικούς ρόλους, και συχνά υποβλήθηκαν σε αυστηρές ιεραρχίες εξουσίας, αποδεικνύοντας έτσι, αντίθετα με τον Trigger, ότι εθνικιστικές, αποικιοκρατικές και ιμπεριαλιστικές αρχαιολογίες δεν πρέπει να θεωρούνται ως διακριτοί και ξεχωριστοί τύποι, αλλά ως υβριδικές, παράπλευρες, 'αποικιστικές' μορφές της δυτικής καπιταλιστικής νεωτερικότητας.

Πρωτομαγιάτικη πορεία της Ενώσεως Εβραίων Υποδηματοποιών Θεσσαλονίκης[34] 

Ελληνικός 'εθνικισμός' και Σιωνισμός

Ενδιαφέρον από την άποψη αυτή είναι πρόσφατο συμπίλημα του Ισραηλινού Greenberg και του 'δικού' μας Hamilakis, στο οποίο γίνεται σύγκριση και σχολιασμός του Ελληνικού εθνικισμού[35] με τον Ισραηλινό και μάλιστα στην Σιωνιστική εκδοχή του.[36] Σημειώστε ότι ο πρώτος υπήρξε επί σειράν ετών μέλλος της Ισραηλινής Υπηρεσίας Αρχαιοτήτων, παραμένων ως και σήμερα καθηγητής Πανεπιστημίου της χώρας, ενώ ο δεύτερος έχει γίνει γνωστός στο εσωτερικό της 'πατρίδας' του ως υποστηρικτής του λαθροεποικισμού της! Η αντι-εθνικιστική à la carte στάση του δεν αποτρέπει τον Greenberg, μελετώντας αρχαιολογικά ευρήματα της τρίτης χιλιετίας π.Χ., να τα αποκαλεί ευρήματα από το Ισραήλ![37] Ο καθηγητής Davis, ως δείγμα αθλιότητος επί του αντιθέτου, επί παραδείγματι σε εργασία του σχετική με την αρχαιολογία των νήσων του Αιγαίου της ΕΧ παρέχει χάρτη όπου η μεν Ανατολία επιγράφεται ως Τουρκία (!!), ενώ ο Ελλαδικός χώρος φέρει ονόματα για κάθε νήσο και επί μέρους ηπειρωτική περιοχή (Θεσσαλία, Αργολίδα κ.ά) αλλά όρος σχετικός με την Ελλάδα ελλείπει προκλητικά! 

Στο ίδιο μήκος κύματος του ψευδο-αντι-εθνικισμού τους το Πανεπιστήμιο του Cincinnati αναφέρει σχετικά με ανασκαφές της ΕΧ στην Κύπρο:

"Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό το πολυσύχναστο αστικό κέντρο [Επισκοπής - Βαμβουλά] ήταν ένα πολιτιστικό χωνευτήρι για τη Μέση Ανατολή, την Αίγυπτο και την ΤΟΥΡΚΙΑ κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου".[38]

Ο εξ ίσου δικός μας  Chaniotis αναφερόμενος στον Αθηνόδωρο (τον τελευταίο αιώνα π.Χ.) και την επιστροφή του στην Ταρσό, σημειώνει ότι ο στωικός φιλόσοφος επέστρεψε στην - ανύπαρκτη τότε και για πάνω από μιά χιλιετία ακόμη -Τουρκία![39] Υπενθυμίζεται ότι η Ταρσός - Αντιόχεια του Κύδνου είχε δεχθεί ισχυρή την Ελληνική επιρροή, ανήκουσα άλλωστε στην λεγομένη Κιλικική Αχαῒα όπου κατοικούσαν οι Υπαχαιοί του Ηροδότου.. Κατά την αναφερόμενη περίοδο (πρώτο αι. π.Χ.), οπότε ο Χανιώτης σημειώνει ότι ο Αθηνόδωρος επέστρεψε στην ΤΟΥΡΚΙΑ (Ταρσό / Αντιόχεια) μετά από επίσκεψή του στην Ρώμη, η περιοχή εξελληνισμένη σε μέγιστο βαθμό απετέλη Σελευκιδική κτήση, με επικρατούσα εκεί την Ελληνική γλώσσα![40] 

Η αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα

Πρίν κλείσουμε την σύντομη αναφορά μας στο θέμα της παρούσας παραγράφου θα σημειώσουμε ότι ο Σιωνισμός ιδιαίτερα επιτυχώς συγχωνεύθηκε ή έστω συνδυάστηκε με τον σοσιαλισμό φέροντας δίπλα - δίπλα περιώνυμο περιούσιο τραπεζίτη με τον Plekhanof,[41] ενώ ευνόησε την δημιουργία φυλετικώς καθαρών οργανώσεων όπως η σοσιαλιστική οργάνωση Bund Ρωσσίας, η οποία - σημειωτέον - συμμετείχε επι παραδείγμαι στο έκτο Σιωνιστικό συνέδριο στην Βασιλεία του 1903 δίπλα - δίπλα με τον γνωστό Τρότσκυ,[42] συμπαίκτη άλλωστε του βαρώνου Rothschild στο Cafe Central της Βιέννης.[43] Το κίνημα αυτό του Σιωνισμού αποπειράθηκε από παλαιά να ιδιοποιηθεί Ελληνικά μέρη όπως την Κύπρο[44] και την Θεσσαλονίκη, θέτοντας παράλληλα βέτο στην ανεξαρτητοποίηση της Κρήτης και την ένταξή της στον εθνικό κορμό ..

Αρνητική η υποδοχή των απελευθερωτικών αγώνων 1912-1913 απο Αμερικανούς κ.α.

                                                                                                                                  

(α) η απελευθέρωση της Θεσ/κης το 1912 στα πλαίσια των απελευθερωτικών αγώνων του 1912-13 έγινε δυσμενώς δεκτή από ισχυρή μερίδα Αμερικανικής υπηκοότητος επιστημόνων, 

(β) η απελευθέρωση αντιμετωπίστηκε ομοίως αρνητικά από την Εβραϊκή κοινότητα η οποία υπεστήριξε την δημιουργία 'ανεξάρτητης - διεθνούς πόλεως' εκεί ελεγχόμενης από τους ίδιους, πρός τούτο δε απευθύνθηκαν και στον Παγκόσμιο Σιωνιστικό Οργανισμό (!),[45] 

(γ) η ίδια αυτή κοινότητα αντιτάχθηκε στην απελευθέρωση της πόλεως από τους Έλληνες, συνταχθείσα στερρώς και εμπράκτως με τον Σουλτάνο είτε τους Νεοτούρκους, όπως άλλωστε έπραττε καθ' όλην την διάρκεια του Οθωμανικού ζυγού στην χώρα! [46]

(δ) η ίδια κοινότητα, εγκατασταθείσα στην πόλη με άδεια του Σουλτάνου, αντιτάχθηκε και ήλθε σε σύγκρουση με το εκεί εγκατασταθέν Ελληνικό Ποντιακό στοιχείο, που ενίσχυε την Ελληνική συμμετοχή στον εκεί πληθυσμό, 

(ε) η ίδια κοινότητα είχε μέχρι το τέλος του Β' ΠΠ αρνηθεί να μάθει και να υιοθετήσει την Ελληνική γλώσσα .., 

(ζ) Παρατίθεται εδώ απόσπασμα του αναρχικού Georgakas,[47] του New York Univ.: Προέκυψαν εντάσεις μεταξύ των προσφύγων και των Εβραίων και δημιουργήθηκε μια αντισημιτική οργάνωση περίπου 3.000 ατόμων. Αυτή η δύναμη εξισορροπήθηκε από ένα δυναμικό αριστερο συνδικαλιστικό κίνημα, Federation ιδρυθέν από τον Avraam BENAROYA. Το κίνημα εξέδιδε αρχικά τα κείμενά του στις γλώσσες αυτών των τεσσάρων εθνοτικών ομάδων (δηλ. Λαδίνο, Βουλγαρικά, Ελληνικά και τουρκικά, αντίστοιχα) αλλά στην πράξη τα δύο τελευταία τμήματα υπο-εκπροσωπήθηκαν, αν δεν ήσαν ανύπαρκτα.. Σύμφωνα με την wikipedia, s.v. Socialist Workers' Federation: Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (αργότερα ΚΚΕ), .. δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Μπεναρόγια κοντά στο τέλος του Α' ΠΠ, ακολούθησε στενά τις θέσεις της Federation για την εθνική αυτοδιάθεση, και ήθελε να μετατρέψει το ελληνικό κράτος σε ομοσπονδία αυτόνομων επαρχιών που θα διασφάλιζε τα δικαιώματα των μειονοτήτων και θα συμμετείχε σε μια ομοσπονδιακή Δημοκρατία των βαλκανικών λαών} που έδινε επιτυχώς προτεραιότητα στην ταξική ενότητα έναντι εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές, 

(η) Με την λήξη του Β' ΠΠ οι Γερμανοί ήλθαν σε συμφωνία με τον Ισαάκ Μωσέ (ή Κίτσο) του ΕΛΑΣ και απεχώρησαν ανενόχλητοι παραδίδοντες την πόλη στις ομάδες του όπου συμμετείχαν Αλβανοί, Σλάβοι, Εβραίοι και Έλληνες[48] .. 

Στρατιωτικόν σύμφωνον Γερμανών - ΕΛΑΣ

(θ) Ο προαναφερθείς Ισαάκ, μετά την απελευθέρωση, εστράφη κατά αντικομμουνιστικών ομάδων που είχαν καταφύγει στο Κιλκίς και κατέσφαξε χιλιάδες (1500 έως 6/7 χιλ.!), στοχοποιώντας κυρίως το Ποντιακό στοιχείο που, όπως είπαμε, ενίσχυε το Ελληνικό στοιχείο στην πληθυσμιακή σύνθεση της πόλεως[49] .. 

(ι) η τοποθέτηση της 'τιμητικής' στήλης ανυπάρκτου γεγονότος υπηρετεί διάφορες σκοπιμότητες: 

(i) να 'καθαρίσει' τον ΕΛΑΣ από τα εγκλήματά του, 

(ii) να κρύψει το γεγονός ότι αθτός ενήργησε στα πλαίσια ανθελληνικών στοχεύσεων και, κυρίως, 

(iii) να εγγράψει υποθήκες για το μέλλον από αυτούς που υβριστικά και υπόπτως ονομάζουν την πόλη 'Ιεροσόλυμα της Βαλκανικής'..

ΦΕΝΤΕΡΑΣΙΟΝ/ΚΚΕ ΠΡΟΣΚΑΛΟΥΝ ΣΙΩΝΙΣΤΕΣ ΗΓΕΤΕΣ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΕΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΙΣΡΑΗΛΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟ 1909

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Davis 2022, p. 8.

[2]. Voutsaki 2017: .. To conclude the argument so far: Tsountas assigns Greek character to the Mycenaean culture by tracing Classical forms to prehistoric archetypes..

[3]. ό.π.  p. 70.

[4]. Κονιδάρης 2022α, σημ. 15_12. Αναφέρουμε σχετικώς τους ακολούθους ερευνητές: Mosenkis 2016a, pp. 17-22, Mosenkis 2016b, pp. 98-104; Mosenkis 2019; Nagy 1963, 1965; Георгиев 1950. Πρόσφατα οι Vallance and Solcà παρουσίασαν την ανάγνωσή τους πινακίδας Γραμμικής Α με βάση πρώιμη μορφή της Ελληνικής (Vallance and Solcà 2018).

[5]. Κονιδάρης 2022α, σελ. 55, σημ. 7_7 έως 7_10.

[6]. ό.π. p. xxi.

[7]. Claessen 2016, p. 3. Το απόσπασμα έχει ως εξής: Τα πρωτεύοντα (ή πρωταρχικά) κράτη ήταν εκείνα που προέκυψαν από κοινωνικά διαφοροποιημένες κοινωνίες και γνώρισαν την αργή, αυτόχθονη ανάπτυξη εξειδικευμένων επίσημων οργάνων κοινωνικού ελέγχου ως αποτέλεσμα εσωτερικής ανάγκης για την ανάδυση τέτοιων θεσμών (The pristine states were those that ‘emerged from stratified societies and experienced the slow, autochthonous growth of specialized formal instruments of social control out of their own needs for these institutions).

[8]. ό.π. p. 1.

[9]. Doumas 2006.

[10]. Μάλιστα στους Σιταγρούς ΙΙ (CMS V 633, 635 και 636) και V (CMS V 634) ανεσκάφησαν σφραγιδοκύλινδροι με γεωμετρική διακόσμηση, οι οποίοι από τον Renfrew εκτιμώνται ως καινοτομία ανεξάρτητη της Ανατολής (Renfrew 1987). Η σχετική αναφορά έχει ως εξής: Το γενικό συμπέρασμα πρέπει να είναι ότι αυτές οι τρείς κατηγορίες αντικειμένων, όπως και οι κεραμεικοί κύλινδροι των Σιταγρών ανήκουν σε Βόρειο Αιγαιακό και εν γένει Βαλκανικό πλαίσιο / περιβάλλον. Όπως απερρίφθησαν τα επιχειρήματα των Falkenstein (1965) και Vlassa (1963) τα οποία απέδιδαν την προέλευση των διασήμων πινακίδων της Tartaria στην Εγγύς Ανατολή, έτσι, πρέπει επίσης να απορριφθεί η ανάλογη άποψη για τους κυλίνδρους των Σιταγρών. Όπως υποστήριξα, πάντως, θα ήταν παράλογο να επεκταθεί και στο βόρειο Αιγαίο και στα Βαλκάνια η ενδιαφέρουσα υπόθεση των Schmandt-Besserat (1996) η οποία συνδέει τα πήλινα σύμβολα (token) της Εγγύς Ανατολής με το λογοδοτικό σύστημα λογιστικής.

Δεν υπάρχουν ακόμη επαρκή επιχειρήματα για να προταθεί ένας σύνδεσμος μεταξύ των δύο. 

[11]. Κονιδάρης 2022β, σελ. 13-14, σημ. 2_39.  Η Baumgartel έχει υποστηρίξει ότι το δέλεαρ του χρυσού της Naqada προσέλκυσε ξένους, πρώτα ως εμπόρους, οι οποίοι τελικά εισέβαλαν στην Άνω Αίγυπτο, πυροδοτώντας την ανάπτυξη του πολιτισμού Naqada ΙΙ. Από την άλλη ο Brunton είχε την άποψη ότι μεταξύ του τέλους της περιόδου Badari και της ακολουθήσασας Naqada I υπήρξε κάποιου είδους διακοπή. Από την πλευρά του ο Ward έχει αναφερθεί σε τέτοια πιθανότητα την οποία, όμως, τοποθετεί στα τέλη της Naqada II. 

[12]. Claessen 2016, p. 18.
[13]. Claessen 2016, p. 21, f.e.
[14]. Legarra Herrero 2019-2020.
[15] Parkinson and Galaty 2007, p. 120, table 2; Doudalis 2022, p. 7.
[16]. Cherry 2014.
[17]. Koehl 2016, p. 478.
[18]. Davis 2022.

[19]. Beckman 2006, p. 288. Άλλωστε η συνθήκη μεταξύ του Χετταίου Tudhaliya IV και του Šaušga-muwa του Amurru χρησιμοποιεί τη λέξη LUGAL για να αναφερθεί στον βασιλέα του Ahhiyawa (Barnes 2008, p. 105, n. 312). <https://dnkonidaris.blogspot.com/2021/11/blog-post.html>

[20]. Κονιδάρης 2022α, σελ. 21-22; Nagy 2015. <https://dnkonidaris.blogspot.com/2021/11/blog-post.html>

[21]. Cline 2021.

[22]. ό.π. p. 29.

[23]. Gerolymatos 2006-2007.
[24]. ό.π. p. xxvi.
[25. Watrous 1994, p. 697.

[26]. ό.π. p. 4; Davis and Davies 2007, p. 3. Και ο Γερμανο - Εβραίος Michael Herzfeld έχει τοποθετηθεί ενάντια στον 'εθνικισμό' του Ελληνικού κράτους σε πλειάδα περιπτώσεων! Κατά τον περίφημο στοχαστή του Harvard το Ελληνικό κράτος εμφορείται (ή εμφορείτο) από την (ΣτΜ: απορριπτέα) εθνικιστική ιδεολογία ήτοι έχει απόψεις υπέρ του έθνους και του λαού στου οποίου το όνομα κυβερνά .. Κατα τις επιθυμίες του οι επιμέρους κυβερνήσεις - ίσως όχι όλες .. αλλά πάντως σίγουρα η Ελληνική - θα πρέπει να υποστείλουν την σημαία τους δεχόμενοι να βλέπουν με το ίδιο μάτι τους Τούρκους - πρώην δυνάστες και νυν θανάσιμη απειλή - με την Δύση που στον έναν ή τον άλλον βαθμό μοιραζόμαστε (?) κοινά ιδανικά και πολιτισμό.. αναφορικά με το Κυπριακό (Herzfeld 2016) ο διανοητής εμφανίζεται να εξισώνει θύτη και θύμα: 

Στην Κύπρο, ο ελληνικός και ο τουρκικός στρατός παρενέβησαν για να ελέγξουν τις αντίστοιχες σφαίρες τους, με καταστροφικές συνέπειες για την επανεμφάνιση ενός ενοποιημένου, ανεξάρτητου κυπριακού κράτους (In Cyprus, the Greek and Turkish military variously intervened to control their respective spheres, with disastrous consequences for the re-emergence of a unified, independent Cypriot state). Το πόσο αγνοούσε την Ελληνική πραγματικότητα φαίνεται στο απόσπασμα: 

[ο Κ Καραμανλης] κατάφερε να αποκαταστήσει και να ενισχύσει την κοινοβουλευτική δημοκρατία. την κατάργηση του γλωσσικού άλμπατρος μιας καθαρεύουσας νεοκλασικής επίσημης γλώσσας (καθαρεύουσα) που είχε αποκλείσει όλους εκτός από τους πλούσιους και μορφωμένους από την πρόσβαση σε συνηθισμένους οικονομικούς και νομικούς πόρους.

Άλλωστε η από τον ίδιο βιβλιογραφούμενη Rebecca Bryant (Bryant 2010) αντιμετωπίζει τους Ελληνοκυπρίους ως εχθρούς της επανενώσεως (.. But within a year Greek Cypriots overwhelmingly rejected at referendum a United Nations plan to reunite the island, despite their Turkish compatriots' support for the plan).

Ο ίδιος  όμως σε συνεδρίαση της Αμερικανικής Ανθρωπολογικής Ενώσεως AAA το 2016, ισχυρίστηκε ότι το κίνημα Boycott, Divestment, and Sanctions (BDS) ήταν ισοδύναμο τόσον με το ναζιστικό όσο και με το αυταρχικό κομμουνιστικό πρόγραμμα της Βαϊμάρης (https://savageminds.org/tag/bds/). Σημειώνεται ότι το κίνημα Boycott, Divestment, Sanctions (BDS) εργάζεται για να τερματίσει τη διεθνή υποστήριξη για την καταπίεση των Παλαιστινίων από το Ισραήλ και γιά να πιέσει το Ισραήλ να συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο (https://bdsmovement.net/).

[27]. ό.π. p. 4; Fotiadis 2006, p. 22; Voutsaki 2017. Πράγματι ο Michael Fotiadis έχει γράψει: 'the phantasy we inherited from them [19th century scholars]. . . has become the ideology that sustains our practice today'.

[28]. Mesopotamia: Civilization Begins: <https://www.getty.edu/art/exhibitions/mesopotamia/explore.html>
[29]: Nissen 2016, σελ. 47.

[30]. Tablet with a Bilingual Dictionary from King Ashurbanipal’s Library, Neo-Assyrian period, 668–627 BC, terracotta. Musée du Louvre, Department of Near Eastern Antiquities, Paris. Géjou purchase, 1918. Image © Musée du Louvre, dist. RMN-Grand Palais / Thierry Ollivier / Art Resource, NY.
[31]. Davis 2000, p. 77.
[32]. <https://nataliavogeikoff.com/2020/02/01/from-warriors-for-the-fatherland-to-politics-of-volunteerism-challenging-the-institutional-habitus-of-american-archaeology-in-greece/?fbclid=IwAR3sVod5NyzF2yir8LiBcXm2t3Zc9GNofoDPz4VI5RzVVGGtapApYkISP2Q>

[33]. Hamilakis 2013, p. 174. Το πρωτότυπο απόσπασμα έχει ως εξής: What we see here is rather a process of double colonization; first, the colonization (or crypto-colonization) of the area that we now call Greece by the ideals of Hellenism,81 and second, the colonization of specific locales, such as the old quarter of Athens, by the apparatus of modernist archaeology, at the service of Hellenism. Both Greek and American social actors, while advocating and practicing national archaeology, also took part in this double colonization, although with different roles, and often subjected to strict power hierarchies, thus proving, contra Trigger,82 that nationalist, colonialist, and imperialist archaeologies should not be seen as distinct and separate types, but as hybrid, collateral, colonizing forms of Western capitalist modernity.

[34]. https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Jews_in_Thessaloniki#/media/File:Workers_March_in_Salonica_1908_-_1909.jpg

[35]. Συμπληρώνω για την έννοια του εθνικισμού όπως περιγράφεται στην Stanford Encyclopedia of Philosophy , s.v. Nationalism: Ο όρος 'εθνικισμός' χρησιμοποιείται γενικά για να περιγράψει δύο φαινόμενα:

1. τη στάση που έχουν τα μέλη ενός έθνους όταν νοιάζονται για την εθνική τους ταυτότητα και

2. οι ενέργειες που κάνουν τα μέλη ενός έθνους όταν επιδιώκουν να επιτύχουν (ή να διατηρήσουν) τον αυτοπροσδιορισμό τους. 

ή

The term “nationalism” is generally used to describe two phenomena:
1. the attitude that the members of a nation have when they care about their national identity, and
2. the actions that the members of a nation take when seeking to achieve (or sustain) self-determination.

[36]. Greenberg and Hamilakis 2022, p. 8.

[37]. Greenberg & Porat 1996.

[38]. "Researchers think that this bustling urban center was a cultural melting pot for the Middle East, Egypt and Turkey in the Late Bronze and Iron ages?" <https://magazine.uc.edu/issues/0412/cyprus.html> ..

[39]. Chaniotis 2015. Ενδιαφέρουσα είναι η από τον ίδιο χρήση του όρου 'αλλοδαπός' για Έλληνες διαφόρων περιοχών της Ελλάδος! (Chaniotis 2002).

[40]. Kopanias 2018, p. 79, n. 134; Salmeri 2003. Στην βιογραφία του Θαλλελαίου, που περιλαμβάνεται στηn Θρησκευτική Ιστορία του Θεοδώρητου του Κύρρου, ένα έργο που ασχολείται με τους αγίους της Συρίας του 5ου αιώνα μ.Χ., σχετικά με τη γλώσσα που μιλούσε ο χαρακτήρας διαβάζουμε ότι χρησιμοποιούσε ελληνικά, αφού ήταν Κιλικικής καταγωγής!

[41]. Πρόκειται για τον ’Ιωσήφ [Ααρών] Χαζάν, συνιδιοκτήτη του Παλλαδίου στην Θεσσαλονίκη, βλ. παρακάτω. Είναι χαρακτηριστικό, άλλωσε, ότι ο Μπεναρόγια το 1952 θα διατυπώσει την άποψη ότι το πείραμα της ιδρύσεως του Ισραήλ απετέλεσε προσπάθεια εγκαθιδρύσεως του Σοσιαλισμού (Beze 2019, n. 134)! 

[42]. <https://filopatria.wordpress.com/128/%CE%BB%CE%AD%CE%BD%CE%B9%CE%BD-%CF%84%CF%81%CF%8C%CF%84%CF%83%CE%BA%CF%85-%CE%B5%CE%B2%CF%81%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE-%CF%84%CE%B1%CF%85%CF%84%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1/?fbclid=IwAR3AaYkllZepKWv5eL7PDI_QgD0SzxeeJ5mOAPu2aI-8oX_PvTP9iKQoSvI>.

[43]. Nedava 1971, p. 36.

[44]. wikipedia, s.v. Sixth Zionist Congress, n. 7 <https://en.wikipedia.org/wiki/Sixth_Zionist_Congress>.

[45]. Renna Molho 1988. Αποσπάσματα της εργασίας της ανωτέρω παρατίθενται εδώ μεταφρασμένα απο τον υπογράφοντα:

..Ιδιαίτερη ανησυχία εκφράστηκε για τους φτωχότερους τομείς του πληθυσμού που προφανώς απειλούνταν άμεσα σε περίπτωση οικονομικής κατάρρευσης.[10] Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η πλειονότητα της εβραϊκής εργατικής τάξης δραστηριοποιήθηκε εντός των σοσιαλιστικών οργανώσεων και ήταν σαφές σε αυτούς ότι η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα καθιστούσε απραγματοποίητη κάθε ελπίδα για ένα συνομοσπονδιακό κράτος. Κατά συνέπεια, το εβραϊκό προλεταριάτο απορρίπτει το νεοσύστατο [ΣτΜ: Ελληνικό] κατεστημένο και το θεωρεί «ξένη κατοχή»[11]

.. αφενός και τα βαλκανικά κράτη και η Τουρκία αφετέρου θα εγγυώνταν την καθιερωμένη τάξη αυτού του μικρού αυτόνομου κράτους ενώ η κυβέρνηση και η αστυνομική του δύναμη θα ανατίθενται σε διάφορους τοπικούς πράκτορες που θα εποπτεύονται από Ελβετούς και Βέλγους ειδικούς. Επιπλέον, το λιμάνι θα ήταν ελεύθερο και ανοιχτό σε όλα τα έθνη, με ξεχωριστή ελεύθερη ζώνη για την Αυστρία, και η πόλη δεν θα ήταν ούτε ελληνική, ούτε βουλγαρική ούτε τουρκική, αλλά εβραϊκή.[17] Υιοθετώντας αυτό το σχέδιο, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης θεώρησαν ότι θα τους ταίριαζε ιδανικά αφού θα εξασφάλιζε την υποστήριξη της ισχυρής Αυστριακής Αυτοκρατορίας, της οποίας τα οικονομικά συμφέροντα θα προωθούνταν με την διατήρηση της αυτονομίας των Εβραίων. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι Εβραίοι καλωσόρισαν και επιθυμούσαν να τεθούν υπό την αυστριακή επιρροή και όχι υπό οποιονδήποτε βαλκανικό λαό.[18]

........... 

ΣΙΩΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η άνοδος των βαλκανικών εθνικισμών και η επακόλουθη ενσωμάτωση των Εβραίων στα εθνικά κράτη ανέτρεψε την οθωμανική τους οντότητα και τους ανάγκασε να αναζητήσουν σύγχρονα και παράλληλα ιδεολογικά πρότυπα προκειμένου να μετεγκατασταθούν εντός της μέχρι τώρα ελληνικής Θεσσαλονίκης, την οποία οι Εβραίοι προσδιόριζαν προηγουμένως ως «Πόλη». και μητέρα του Ισραήλ». Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, τη διφορούμενη θέση του εβραϊκού πληθυσμού σε αυτή τη μεταβατική φάση εκμεταλλεύτηκε ο μικρός αριθμός Σιωνιστών, οι οποίοι απέκτησαν δημοτικότητα στην αρχή, κυρίως λόγω της πρωτοβουλίας τους σε επαφές με διεθνείς εβραϊκούς οργανισμούς, αλλά κυρίως λόγω της εθνικιστικής τους ιδεολογίας. πρόσφερε έτοιμα μοτίβα για μια νέα εβραϊκή εθνική ταύτιση.[34]

................... Ως αποτέλεσμα, αυτή την περίοδο μπορούμε να παρατηρήσουμε μια εντυπωσιακή αύξηση του αριθμού των εθνικών εβραϊκών συλλόγων. Επιπλέον, εξαπλώθηκαν στα προάστια, όπου από το 1912 έως το 1919 ιδρύθηκαν πολλές νέες σιωνιστικές ενώσεις και υποστηρίχθηκαν από μέλη των κατώτερων κοινωνικών τάξεων.[35] Η επίσκεψη των Ben Gurion και Ben Zvi στη Θεσσαλονίκη το 1911, και η εισαγωγή τους στην ιδέα μιας πιθανής συνύπαρξης μεταξύ σοσιαλιστικών και σιωνιστικών ιδεωδών, είχε μια ισχυρότερη επιρροή στις απαιτήσεις των εργατικών τάξεων.[36]

Αρχικά ο Μπεναρόγια και οι ομοϊδεάτες του είδαν με συμπάθεια το κίνημα των Νεοτούρκων. Η βοήθεια που έδωσαν στο τουρκικό εθνικιστικό κίνημα ήταν έμπρακτη λαμβάνοντας μέρος στην επιθετική πορεία των Νεότουρκων προς την Κωνσταντινούπολη ενάντια στο σουλτάνο.Στη συνέχεια, λόγω των περιορισμών που έθεσαν οι τουρκικές αρχές προκειμένου να περιορίσουν το εργατικό κίνημα, αποστασιοποιήθηκαν από την Επιτροπή Ένωσης και Προόδου και ο ίδιος βρέθηκε στη φυλακή. Παρατίθεται κατωτέρω απόσπασμα από το βιβλίο του (Mπεναρόγια [1931] 1986, σελ. 33-34):                                                                      

 Ή προσάρτηση τής Θεσσαλονίκης οτήν 'Ελλάδα, πού οί σοσιαλιστές άρνήθηκαν νά τήν άναγνωρίσουν θεωρώντας την κατοχή, τούς έφερε άπέναντι οέ μιά καινούργια κατάσταση, μέ Ιδιαίτερο άποτέλεσμα μιά έντονη σιωνιστική κίνηση. Ό ’Ιωσήφ [Ααρών] Χαζάν [γ. 1884, τραπεζίτης (?), https://thessarchitecture.wordpress.com/2016/11/08/%CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%B1%CF%81%CE%BF-%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%BF/] σ’ ένα προηγούμενο γράμμα του στόν Πλεχάνωφ [ΣτΜ: του οποίου η σύζυγος υπήρξε Εβραία..] είχε συνοψίσει τήν κατάσταση ήδη άπό τόν Ίούνη τοΰ 1913: «... ή κατοχή τής Θεσσαλονίκης άπό τούς "Ελληνες προκάλεσε στόν έβραϊκό πληθυσμό τής πόλης μας ένα κίνημα πού αυξάνει ολοένα. Μετά τήν είσοδο τών έλληνικών και βουλγαρικών στρατευμάτων σημειώθηκαν άγριότητες χάθε είδους και ειδικότερα οί 'Εβραίοι έγιναν στόχος άντισημιτικών διωγμών άπό τους ντόπιους 'Έλληνες. Παρόλη τήν έφήμερη διάρκεια τής μικρής αυτής άντισημιτικής κίνησης, ό Ισραηλιτικός μας πληθυσμός άναπτύασει έναν έντονότατο έθνικισμό που τώρα έχει μεταβληθεί σε σιωνισμό. Το σιωνιστικό κίνημα διευρύνεται συνεχώς και απειλεί νά χωρίσει τήν έβραϊκή εργατική τάξη, που είναι πολυάριθμη στην πόλη μας, σε δυό Εχθρικά στρατόπεδα».

'Ελπίζοντας νά βροϋν οτό διεθνή σοσιαλισμό τις ένδείξεις γιά τή λύση τον προβλήματος, οί σοσιαλιστές τής Θεσσαλονίκης επιχείρησαν μιά έρευνα άνάμεσα σε «διακεκριμένες προσωπικότητες», που τις χαλούσαν νά Απαντήοονν οτά έξης Ερωτήματα: «1.Τί σκέφτεστε γιά τό Εβραϊκό ζήτημα; 2. Τί σκέφτεστε γιά τή λύση τον έβραϊκον ζητήματος; 3. Ποιά πρέπει νά είναι ή στάοη τών Εβραίων σοσιαλιστών άπέναντι στό σιωνισμό.28           

Προκειμένου να βολιδοσκοπίσει την δυνατότητα ιδρύσεως στην Θεσσαλονίκη και την γύρω περιοχή Εβραϊκό κράτος, την πόλη επεσκέφθη και ο David Ben-Gurion (Kazaklis 2017), ο οποίος, άλλωστε, υπεστήριζε την συγχώνευση Σοσιαλισμού και Σιωνισμού για την επιτυχή ίδρυση εθνικού Εβραϊκού κράτους (Björn Siegel 2021). Μάλιστα ο Ben Gurion φιλοξενήθηκε από την Federation (Sükrü Ulisak 2002, p. 127-128). Γιά την διεθνοποίηση - 'ανεξαρτητοποίηση' της Θεσσαλονίκης βλ.: Gelber, Florentin, Friedmann and Török 1955. Σημειώνεται ότι ο N. M. Gelber (1891–1966) αναφέρεται ως Αυστριακός ιστορικός και Σιωνιστής ηγέτης (ecyclopedia.con, s.v. Gelber).

[46]. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο τέλος του αιώνα, στην συγκυρία του πολέµου του 1897 οι Eβραίοι της Θεσσαλονίκης βγήκαν στους δρόµους υποστηρίζοντας την Oθωµανική Aυτοκρατορία µε το σύνθηµα, 'Todos muramos, la Creta a los grecos non la damos' (Fleming 2008, p. 56; Λάππα 2017, σελ. 132, σημ. 35; Dalègre 2012, n. 15). Γιά το ίδιο θέμα αντιγράφουμε από τον Σουκρού Ιλιτζάκ, μεταξύ των άλλων συνεργάτου του περιώνυμου ΕΛΙΑΜΕΠ, Αμερικανοτραφούς και υποτρόφου της Ελλάδος, <https://www.eliamep.gr/publication/%CF%84%CE%BF-%CF%84%CF%81%CE%AF%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CE%BF-reset-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B5/>  (Sükrü Ulisak 2002, p. 137):

'()*+,$

Μετά την επανάσταση των Νεότουρκων, η αναστάτωση κατακάθισε προς στιγµήν, αλλά η ατµόσφαιρα ελπίδας µετατράπηκε σε απόγνωση, όταν άρχισαν να εξαγγέλλονται τα εθνικά προγράµµατα των διαφορετικών εθνοτήτων (..). Οι Έλληνες εγκαινίασαν µια αντι-εβραϊκή εκστρατεία που κράτησε µέχρι τον Ιούνιο του 1909, µε το σύνθηµα 'Ελευθερία από τον εβραϊκό ζυγό' (..). 

Για την σχέση Εβραίων & Τούρκων χρήσιμο είναι και το: Kerem Öktem and İpek Kocaömer Yosmaoǧlu 2022.

[47]. Georgakas 2006-2007.

[48]. <https://l.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Flogxi.com%2F2021%2F11%2F05%2F4-noemvrioy-1944-i-sfagi-ton-ellinon-sto-kil%2F%3Ffbclid%3DIwAR3TPqEKun2HpP1Mk1Llm20ijupEcpgCBNHppj5psjo5UDQpRNOODyi5dp4&h=AT06EG85DFawBze1UlUvGPyuvombmY39b5OXBO0gPeJmob1STQkj4G0Asqg8GY4EeAAopIoUTpW-R2cksXzYEhYzhiwZr1OwVSY8XQBklK2u_9kGrHRn1O3hQydhGVDVineNwFz5b-mdwPeunpyBZif0Lb4KPh17&__tn__=R]-R&c[0]=AT39FFaBT0BxLQpzi6bs-ksSWVv-a4pfapwnINvG-qr6hq-zNYjQxG4d97-d8W3w-Nb4Ug8xpTO5AfeoQWFq75QiggpSNluIMnNSH4OhR5VaHLBrez_2QG0YNb5IDKvCJCh2Pi-wziSoICQThzfR5rIxCnaC65mst5-A3WsB1vodXw9M58k>

[49]. Η σφαγή 1500 (ή πολύ παραπάνω?) ψυχών έλαβε χώραν ΜΕΤΑ την αναχώρηση των Γερμανών από την περιοχή από τμήμα του ΕΛΑΣ - Σλάβων κλπ. υπό τις διαταγές του Ισαάκ Μωσέ και με την συνεργασία ξένων στοιχείων, χαρακτηρίστηκε δε από τον Bowman ως ένα πραγματικό μακελειό, δυσάρεστο, αλλά αναγκαίο (Bowman 2012, p. 64).... Ο ίδιος καπετάνιος είχε μόλις υπογράψει με τους Γερμανούς σύμφωνο με βάση το οποίο συμφωνήθηκε οι κατακτητές (και τέως σύμμαχοι της Σοβιετικής Ενώσεως) να αποχωρήσουν απερίσπαστοι χωρίς να δεχτούν επίθεση από την Ελληνική Αντίσταση [εντός ή εκτός εισαγωγικών ..].. Σκοπός της δολοφονικής ενέργειας ήταν - μεταξύ των άλλων - να εξοντωθεί ή να τρομοκρατηθεί το Ελληνικό Ποντιακό στοιχείο της περιοχής .. προς ώφελος των ανθελλήνων.. 

.. Ο νομάρχης Δ. Αμπατζόγλου, που μεσολαβούσε ενημέρωσε τον ΕΛΑΣ πως μέσα στο Κιλκίς δεν βρίσκεται ο Κων/νος Παπαδόπουλος, αλλά ένα Σύνταγμα ΕΔΕΣιτών, μαζί με πολλά τμήματα του Κισσάμπατζακ, πως οι συμμαχικές σημαίες κυμάτιζαν στους δρόμους και κατέληγε: 

Δια ταύτα εκφράζομεν ομόθυμον θέλησιν του λαού του Κιλκίς και την ευχήν της Εκκλησίας, όπως με κάθε θυσίαν επέλθει μία συνεννόησις και αποφευχθεί πάσα νέα αιματοχυσία αυτήν μάλιστα την στιγμήν όπου άπασα η μητέρα Ελλάς ελευθερώθη και ουδαμού επί ελληνικού εδάφους υπάρχει ίχνος κατακτητού.

[50]. Ο Yitzhak Ben-Zvi, μακροβιότερος εν συνεχεία πρόεδρος του Ισραήλ είχε επισκεφθεί τη Θεσσαλονίκη το 1909 και είχε δώσει διαλέξεις ως προσκεκλημένος της Εβραϊκής ΦΕΝΤΕΡΑΣΙΟΝ του Μπεναρόγια (μετέπειτα ΚΚΕ!) . Ομοίως ο Ντέιβιντ Μπεν Γκουριόν. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟ Jewish Resistance in Wartime Greece, Bowman 2006/2012: A review. Βλ. και: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02xvx8pEEphNN48WyJbz3rgFjx6vkU2QQXy5pEpRSCYHUts6AFCGLruPmXFTjeCBiEl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZWoWASvCbcejgfaE6l-Ag_6zyNtsghSP7m5-Dqxkyek-8umqNqAegwhRabvkoj1CFvM0xXUJtoaK-GtOfzgUjFDeZtmtvwhdeW9pNlbL2vkJtkc9_0s4zs-IYNcgbJ0gyUyULzyF44WYKHXKwm55kiogleihWP1cK6d3vnnE_D2dA&__tn__=%2CO%2CP-R. Βλ. επίσης: BEN GOURION: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ ΩΣ ΜΙΑ ΧΡΥΣΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΙΩΝΙΣΜΟ! (Mitchell 2013).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://luminosoa.org/site/books/m/10.1525/luminos.121/?fbclid=IwAR2baC0BuCFwgmlUu7xd8ypmPgr6Hz7xi8CqL1U5bc8Gu2RFQqNO0cP6mkw
Davis, J. L. 2022. A Greek State in Formation: The Origins of Mycenaean Pylos, California: University of California Press. DOI: https://doi.org/10.1525/luminos.121

https://www.sociostudies.org/journal/files/seh/2016_1/003-057.pdf?fbclid=IwAR2rsVTAjIPc8jJHp9DwTF_hCnPkUNbPuvr9SiGfic95HIWyF4ko_HVQ3HE

Claessen, H. J. M. 2016. "The Emergence of Pristine States," Social Evolution & History 15 (1), pp. 3–57.

https://www.academia.edu/28728515/J_Davis_2000_Warriors_for_the_Fatherland_National_Consciousness_and_Archaeology_in_Barbarian_Epirus_and_Verdant_Ionia_1912_1922_Journal_of_Mediterranean_Archaeology_13_pp_76_98?fbclid=IwAR1wE6_sJSjRKf3ixNW7d1gZISI9Mv0nqvwE1aiKvb9FEEnjTgdeLcIhJd4

Davis, J. 2000. "Warriors for the Fatherland: National Consciousness and Archaeology in 'Barbarian' Epirus and 'Verdant' Ionia, 1912-1922," Journal of Mediterranean Archaeology 13, pp. 76-98.

https://www.jstor.org/stable/10.2972/hesperia.82.issue-1

Davis, J. L. & N. Vogeikoff-Brogan. 2013. Philhellenism, Philanthropy, or Political Convenience? American Archaeology in Greece (Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 82 (1), Special Issue), ASCSA.

Hamilakis, Y. 2013. "Double Colonization: The Story of the Excavations of the Athenian Agora (1924–1931)," Hesperia 82 (1), pp. 153-177.

Κονιδάρης, Δ. 2022α. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήναι.

Κονιδάρης, Δ. 2022β. Ο πρώιμος Αιγυπτιακός πολιτισμός και οι αλληλεπιδράσεις με το Αιγαίο, Αθήναι.

https://assets.cambridge.org/97810091/60230/frontmatter/9781009160230_frontmatter.pdf

Greenberg, R., and Y. Hamilakis. 2022. Archaeology, Nation, and Race. Confronting the Past, Decolonizing the Future in Greece and Israel, Brown University, Rhode Island. 

Israel Antiquities Authority

https://www.cambridge.org/core/books/archaeology-nation-and-race/whitening-greece-and-israel/EB3E2B37E03623977FFAC2B8F38D7A73

Greenberg. R., N. Porat. 1996. "A third millennium Levantine pottery production center: typology, petrography, and provenance of the Metallic Ware of northern Israel and adjacent regions," Bulletin of the American Schools of Oriental Research 301, pp. 5-24.

https://www.ucl.ac.uk/archaeology/sites/archaeology/files/arcl0066_bronze_age_aegean_states_handbook_2019_20.pdf

Legarra Herrero, B. 2019-2020. ARCL 0066: The Emergence of Bronze Age Aegean States, 2019-2020 - Term 2, UCL (Institute of Archaeology).

Parkinson, W. A. and M. L. Galaty. 2007. "Secondary States in Perspective: An Integrated Approach to State Formation in the Prehistoric Aegean," American Anthropologist 109 (1), pp. 113–129.

https://books.ub.uni-heidelberg.de/propylaeum/catalog/book/913

Doudalis, G. 2022. Mochlos in the Protopalatial Period. Ceramic Analysis and Social Perspectives in the Middle Bronze Age, Heidelberg: Propylaeum.

https://www.brown.edu/Departments/Joukowsky_Institute/courses/aegean2014/files/27030364.docx

Cherry, J. 2014. ARCH 2295. State Formation in the Prehistoric Aegean, Spring Semester 2014, Brown Univ.

Watrous, L. V. 1994. "Review of Aegean Prehistory III: Crete from Earliest Prehistory through the Protopalatial," AJA 98 (4), pp. 695-753.

https://www.persee.fr/docAsPDF/arnil_1161-0492_2016_num_26_1_1102.pdf

Nissen, H.-J. 2016. "Uruk: Early Administration Practices and the Development of Proto-Cuneiform Writing," Archéo-Nil 26, 2016, pp. 33-48.

https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1469605306060559

Fotiadis, M. 2006 [1931]. “Factual claims in late nineteenth century European prehistory and the descent of a modern discipline’s ideology”, Journal of Social Archaeology 6 (1), pp. 5–27. 

https://books.google.gr/books?id=TYjCDgAAQBAJ&pg=PT1&lpg=PT1&dq=Ancient+Monuments+and+Modern+Identities:+A+critical+history+of+archaeology+in+19th+and+20th+century+Greece+Edited+by+Sofia+Voutsaki,+University+of+Groningen+and+Paul+Cartledge,+University+of+Cambridge&source=bl&ots=2jEl962yak&sig=ACfU3U2N9eopQwL-p5IuFbPEovOMyG5HqQ&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjY39yslqr6AhUDzqQKHWjNAgY4ChDoAXoECBUQAw#v=onepage&q=Ancient%20Monuments%20and%20Modern%20Identities%3A%20A%20critical%20history%20of%20archaeology%20in%2019th%20and%2020th%20century%20Greece%20Edited%20by%20Sofia%20Voutsaki%2C%20University%20of%20Groningen%20and%20Paul%20Cartledge%2C%20University%20of%20Cambridge&f=false

Voutsaki, S. 2017. "The Hellenization of the prehistoric past: the search for Greek identity in the work of Christos Tsountas," in Ancient Monuments and Modern Identities: A critical history of archaeology in 19th and 20th century Greece, ed. S. Voutsaki and P. Cartledge, University of Cambridge, pp. 130-147.

Cline, E. 2021. "1177 B.C.: When Civilization Collapsed | Eric Cline," <https://www.youtube.com/watch?v=M4LRHJlijVU> (12 December 2021).

https://www.ias.edu/ideas/2015/chaniotis%E2%80%93graffitti

Chaniotis, A. 2015. "Studying Graffiti in an Ancient City: The Case of Aphrodisias. Children of the night, products of conflict, media of slander," <https://www.ias.edu/ideas/2015/chaniotis%E2%80%93graffitti> (27 Sept. 2022).

https://www.researchgate.net/publication/335524433_K_Kopanias_Cilicia_and_Pamphylia_during_the_Early_Iron_Age_Hiyawa_Mopsos_and_the_Foundation_of_the_Greek_Poleis

Kopanias, K. 2018. "Cilicia and Pamphylia during the Early Iron Age. Hiyawa, Mopsos and the Foundation of the Greek Cities," AURA 1 (1), pp. 69-96.

https://www.persee.fr/doc/topoi_1764-0733_2003_act_4_1_2883

Salmeri, G. 2003. "Processi di ellenizzazione in Cilicia," Topoi. Orient-Occident (Suppl. 4),  pp. 513-541.

Chaniotis, A. 2002. "Foreign soldiers - native girls? Constructing and crossing boundaries in Hellenistic cities with foreign garrisons," in Army and Power in the Ancient World, ed. A. Chaniotis, P. Ducrey, Stuttgart, pp. 99-113.

https://journals.sfu.ca/jmh/index.php/jmh/article/view/239/242

Gerolymatos, A. 2006-2007. Rev. of  S. Bowman, Η αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα, in The Journal of Modern Hellenism 23-24, pp. 91–95.

https://www.academia.edu/6982899/The_Jewish_Community_of_Salonika_and_its_Incorporation_into_the_Greek_State_1912_19?fbclid=IwAR3B11NWjH5GpdvuwwB3fer3W-LFxqv1EvMQLec04IlOprLOuvbokhQcq84

Renna Molho. 1988. "The Jewish Community of Salonika and its Incorporation into the Greek State, 1912-19," Middle Eastern Studies 24 (4), pp. 391-403.

https://kis.gr/files/BOWMAN%20teliko%202013.pdf?fbclid=IwAR3hMYGi8-G0R7-LbOo-HwyjBMX6XY88TiaWWazxSA0kICuGKkxdDclWlEM

Bowman, S. 2012. Η αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα, ΚΙΣ.

https://journals.sfu.ca/jmh/index.php/jmh/article/view/235

Georgakas, D. 2006-2007. "The Jews of Greece: A Chronology," The Journal of Modern Hellenism 23-24, pp. 1–11.

https://lsa.umich.edu/content/dam/modgreek-assets/modgreek-docs/HBM_Georgakas_Jewsthessaloniki.pdf?fbclid=IwAR3D58Ts450ISx7wR69BRro1XG-ef3GFLQTImx6d92mlQU6kqA-fb9XtFCs

Georgakas, D. . "The Jews of Thessaloniki, 1912-1941," 

https://journals.sfu.ca/jmh/index.php/jmh/article/view/237/240

Lagos, K. 2006-2007. "The Metaxas Dictatorship and Greek Jewry, 1936-1941," The Journal of Modern Hellenism 23-24, pp. 45–80.

https://www.jstor.org/stable/20066762

Davis, J. L., and S. Davies. 2007. "Between Venice and Istanbul: Colonial Landscapes in Early Modern Greece," Hesperia Supplements 40, pp. 1-24. 

Herzfeld, M. 2016. "The hypocrisy of European moralism. Greece and the politics of cultural aggression – part 1," Anthropology Today 32 (1), pp. 10-13.

https://www.amazon.com/Past-Pieces-Belonging-Contemporary-Ethnography-ebook/dp/B08R95THNY?fbclid=IwAR2hnuYvFE7sDidomUC9tkjhYMg3-ray3dC7AdYZpHiX3mqP6-_rwJ1Jug4&asin=B08R95THNY&revisionId=&format=2&depth=1

Bryant, R. 2010. The Past in Pieces: Belonging in the New Cyprus (Contemporary Ethnography),  Univ. of Pennsylvannia Press.

https://pdfcoffee.com/1931--pdf-free.html

Μπεναρόγια, Α. [1931] 1986. Η πρώτη σταδιοδρομία του ελληνικού προλεταριάτου, Κομμούνα.

https://esefarad.com/we-are-still-here-the-jews-of-thessaloniki/

Kazaklis, J. 2017. "We Are Still Here: The Jews of Thessaloniki," <https://esefarad.com/we-are-still-here-the-jews-of-thessaloniki/> (30 Sept. 2022)

https://cosmosphilly.com/the-jews-of-thessaloniki/

https://journals.openedition.org/rccs/12215

Björn Siegel. 2021. "“Going Down to the Sea”: David Ben-Gurion’s Maritime Turn and Jewish Migrations to Mandatory Palestine, 1933-1948," Revista Critica de Ciências Sociais 125, pp. 129-146.

https://www.jstor.org/stable/4465325

Gelber, N. M., D. Florentin, A. Friedmann and G. F. Török. 1955. "An Attempt to Internationalize Salonika, 1912-1913," Jewish Social Studies 17 (2), pp. 105-120.

https://www.arkeologi.uu.se/digitalAssets/483/c_483244-l_3-k_doumas.pdf

Doumas, C. 2006. "The Emergence of Central Authority in the Aegean," in The Development of Urbanism from a Global Perspective, <https://www.arkeologi.uu.se/digitalAssets/483/c_483244-l_3-k_doumas.pdf> (2 Oct. 2022).

Renfrew, C. 1987. “Old Europe or Ancient East? The clay cylinders of Sitagroi,” in Proto-Indo-European: the Archaeology of a linguistic problem. Studies in honor of Marija Gimbutas, ed. S. Nacev and E.  C.  Polomé, Washington, pp. 339-374.   

Elster, E. S., and C. Renfrew, eds. 2003. Prehistoric Sitagroi: Excavations In Northeast Greece 1968-1970. Volume 2: The Final Report (Monumenta Archaeologica Volume 20), Gotsen Institute of Archaeology, Univ. of California.

https://www.marxists.org/subject/jewish/salonica.pdf

Sükrü Ulisak, H. 2002. "Jewish Socialism in Ottoman Salonica," Southeast European and Black Sea Studies 2 (3), pp. 115-146.

https://www.academia.edu/10228116/%CE%A3%CE%BF%CF%85%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%8D_%CE%99%CE%BB%CE%B9%CF%84%CF%83%CE%AC%CE%BA_%CE%95%CE%B2%CF%81%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CF%83%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%9F%CE%B8%CF%89%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7

https://www.jstor.org/stable/j.ctt4cg985

Fleming, K. E. 2008. Greece--a Jewish History, Princeton University Press.

https://www.academia.edu/58653627/%CE%9F%CE%B9_%CE%95%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CF%83%CF%84%CE%B1_%CE%A7%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%AC_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CF%81%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%82_%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%B7_19%CE%BF%CF%85_%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%AD%CF%82_20%CE%BF%CF%8D_%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1

Λάππα, Δ. 2017. "Οι Εβραίοι στα Χανιά της Κρήτης, τέλη 19ου - αρχές 20ού αιώνα," Αρχειοτάξιο (ΑΣΚΙ), σελ. 122-140.

Dalègre, J. 2012. "'The most beautiful dream has come true': The ’Journal of Salonique’ and the Young Turks 1rst July 1908-30th June 1909," Cahiers Balkaniques 40, <https://journals.openedition.org/ceb/1062>, pp. 1-13.

https://www.academia.edu/83662772/The_Ties_that_bind_us_to_Turkey_The_Turkish_Jewish_Diaspora_in_Europe_and_Its_Relations_with_the_Home_Country_

Kerem Öktem and İpek Kocaömer Yosmaoǧlu, eds. 2022. Turkish Jews and their Diasporas. Entanglements and Separations, Palgrave.

https://alexandria-publ.gr/wp-content/uploads/2018/04/naar-eisagogi.pdf

Naar Devin. 2018. Η Θεσσαλονίκη των Εβραίων. Ανάμεσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και τη Νεότερη Ελλάδα, Πολιτεία.

https://archive.org/details/trotskyjews0000unse/page/36/mode/2up

Nedava, J. 1971. Trotsky and the Jews, Philadelphia - Jewish Publication Society.

https://www.facebook.com/Filoi.tis.Gnisias.Esfigmenou/posts/1206065056109096/?paipv=0&eav=AfZd5rl0eB1yYHtBaS2tbSw6xt8t0vg2HosweML7JkrVZJw5VpCcbTJYTbMW-MarKsE&_rdr

https://www.logiosermis.net/2012/04/blog-post_6147.html#.Yz_EBnZBxPY

Beze, E. 2019. "Being Leftist and Jewish in Greece during the Civil War and its Aftermath: Constraints and Choices," Historein 18 (2): Jewish Life after the Return: Dutch and Greek Experiences after the Shoah. Part II, <https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/historein/article/view/14601/17934> (14 Oct. 2022).

Vladimir Mayakovsky as Macedonomach

Μα... Αρχισυντάκτης και βασικός αρθρογράφος της "AVANTI" με "ριζοσπαστικές θέσεις κατά του κοινοβουλευτισμού & υπέρ μιας σοσιαλιστικής άμεσης δημοκρατίας" ΗΤΑΝ μέχρι από το 1911 μέχρι το 1914:..Ο ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ !

https://www.facebook.com/agtzidis.vlassis/posts/pfbid0ZfwTQVbMKAJgzPbt6zj9vfboQT78yKxR2YEL3mnBDtegXsuMPoqBF3Czuqyh3BW5l?__cft__[0]=AZVjZZdumLqTuD8yfLZfCxROv0SKOuhsqmqPHB0_s4XbmWbGHh3X-CfNVLEN6wuSIOCOA7dsDZ8uuOKo5a0XOZiIVNhQluImJdBHEq0gmT2flEFSY4WDJsrtPA3XuB_FhVAucOCR0S6g_envZYrUl-B_l2SzN8UKmGILSFEUH3EJOw&__tn__=%2CO%2CP-R

https://dspace.uowm.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/2289/Stavros%20Jason%20Gavriilidis.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Γαβριηλίδης, Στ.-Ι. 2018. "Οι τουρκόφωνοι Πόντιοι του ανατολικού Τσιαρτσιαμπά. Αντίσταση και συνεργασία. Από το αντάρτικο του δυτικού Πόντου στον Ελληνικό Εθνικό Στρατό" (διπλ. εργ. Παν. Δυτ. Μακεδονίας).

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0d3i46Bfgj5JW2PobePrM3LSgKUSyE6qfs9nBTNAZKafU93Nrn6qynJEREesWsi8rl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZVwBb-yvw8Khvsuaw6bZvhsVsHyKpV5qmRI9j97kR5AZC-HmVi4dTYomjCTqatXdfavY9qSF6R4Mjv16A_6W8qa2TuUp1m0SMSYlnq6ODh4il0TAfBz5mSsfy7eXjG50NaJfiTR-RSZLEYPPt6s91vMils6y4IdQ-OJhA91yvTfKA1s7UFLW60zRyu-ESbsaMT6wXPDhTDtLSXX96V3TbNu&__tn__=%2CO%2CP-R

https://www.thetower.org/article/ataturk-ben-gurion-and-turkeys-road-not-taken/?fbclid=IwAR2yp89t4XzbhA9LmphpVdd_fKNgoZU_prxGpVP4HcBuXsM1RMsuaYoWVhM

Mitchell, G. 2013. "Ataturk, Ben-Gurion, and Turkey’s Road Not Taken," The Tower 8, <https://www.thetower.org/article/ataturk-ben-gurion-and-turkeys-road-not-taken/?fbclid=IwAR2yp89t4XzbhA9LmphpVdd_fKNgoZU_prxGpVP4HcBuXsM1RMsuaYoWVhM> (29 Jyly 2023).

DOI: 10.13140/RG.2.2.10180.50560

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 290723