CILICIAN ACHAIA / QUE

ΚΙΛΙΚΙΚΗ ΑΧΑΪA ή QUE

Κιλικική ‘Αχαΐα’ - Que[1]

Ενδιαφέρουσα και πολυσήμαντη κρίνεται η άποψη του Ηροδότου (Hdt.7.91), ότι οι Κίλικες παλαιότερα ονομάζοντο Υπαχαιοί, όρος στον οποίον από τον Kretschmer έχει αποδοθεί η έννοια των Αχαιών αποίκων αναμεμιγμένων με γηγενείς.[2] Με βάση και αυτήν την ερμηνεία μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι η συγκεκριμένη ονομασία η οποία αποδόθηκε από τον Ηρόδοτο στους Κίλικες απηχεί την παράδοση για εγκατάσταση Ελληνικών φύλων στην περιοχή. Η περίπτωση, μάλιστα, πιθανώς παραβάλλεται με αυτήν της Σίδης, Κυμαϊκής αποικίας στην ακτή της Παμφυλίας,[2a] της οποίας οι κάτοικοι σύμφωνα με τον Αρριανό, Arr. An. 1.26.4, σιγά - σιγά απώλεσαν την γλώσσα και την εθνική ταυτότητά τους αφομοιωθέντες στα πλαίσια των πολυπληθών γηγενών κατοίκων της παράλιας Ανατολίας.[3]

Ο Evans έχει, άλλωστε, υποστηρίξει ότι από τα τέλη του 15ου αιώνος π.Χ. οι Μινωίτες είχαν εγκαταστήσει εμπορικούς σταθμούς στην Κιλικία, θεωρούσε δε ότι αυτή η διαδικασία διεισδύσεως υπεβοηθείτο αναμφίβολα από την υπάρχουσα ‘γενετική συγγένεια’ με τον εκεί εγκατεστημένο πληθυσμό. Επιπρόσθετα ο ίδιος, βασιζόμενος σε ευρήματα κεραμεικής, θεωρούσε ότι στην περιοχή ανεπτύχθη κατά την ΥΜ ΙΙΙ εποχή ανεξάρτητος πολιτισμός Μινωικής επιδράσεως,[4] ανάλογη άποψη δε έχει υποστηριχθεί και από άλλους μελετητές, όπως αναλύεται στα επόμενα,[5] ενώ άλλοι είναι πιο συγκρατημένοι![6] Τα ιστορικά αυτά στοιχεία εν συνδυασμώ με την ανάγνωση των δίγλωσσων επιγραφών Cinekoy και Karatepe, παρέχουν στέρεο έδαφος ώστε να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα την ελληνική δραστηριοποίηση και παρουσία στην Κιλικία από τα τέλη της δευτέρας π.Χ. χιλιετίας και εξής.

Η ιδιαίτερη αυτή σχέση του Αιγαίου με την Κιλικία επιβεβαιώθηκε με την ανακάλυψη και ανάγνωση των δύο δίγλωσσων πινακίδων του Cinekoy και Karatepe. Οι παραπάνω λίθινες επιγραφές αναφέρονται στην ύπαρξη στην Κιλικία του 9ου-8ου αιώνος π.Χ. κρατιδίου το οποίο οι Ασσύριοι αποκαλούσαν Quwê ή Que στην δε Λουβιανή ιερογλυφική αποδιδόταν ως Hiyawa,[7] με αμφότερες τις ονοματικές εκδοχές να συσχετίζονται σαφώς με τον όρο Ahhiyawa, χρησιμοποιούμενο από τους Χετταίους για τους Αχαιούς![8]

Στις λίθινες αυτές στήλες ο ηγεμών αποκαλείται βασιλεύς των Δαναών[9] (στην Φοινικική: DNNYM), ενώ η βασιλική δυναστεία του κρατιδίου διακηρύσσεται ότι έλκει την καταγωγή της από τον Μόψο (M-p-š στα Φοινικικά και Mukšuš στα Λουβιανά), παρέχοντας έτσι πρόσθετο έδαφος για συσχετίσεις με το Αιγαίο,[10] του οποίου η επιρροή αναγνωρίζεται ως εξέχουσα επί του κρατιδίου τουλάχιστον κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου.[11] Η επικράτεια της ανωτέρω πολιτικής οντότητος φαίνεται χονδρικά να ταυτίζεται με της Kizzuwatna,[12] αυτή δε η χώρα των Αδάνων αποκαλούμενη και *Hwa (ή Kawa, Qawe, Quwe, Que, Hiyawa ή Hume) αναφέρεται ήδη στην συνθήκη  του Šunaššura με τον Tuthaliya I/II (CTH 41), με την οποία η χώρα κατέστη και πάλι υποτελής των Χετταίων.[13] Η ενδεχόμενη ύπαρξη της Que από την περίοδο πρίν την υποχώρηση των Χετταίων φαίνεται όμως να ενισχύεται και από αναφορά στον βασιλέα των Danuna (Δαναών) η οποία περιέχεται στην επιστολή ΕΑ 151[14] του Abimilki της Τύρου προς τον φαραώ σχετικά με την κατάσταση στην Συρο – Παλαιστίνη,[15] ενώ ο όρος Danuna δεν λείπει και από επιστολές μεταξύ Hattusili III και Ramesses II.[16] Επιπρόσθετα στα αρχεία του Arnuwanda I, από το πρώτο ήμισυ του 14ου αι. π.Χ., έχουμε επίσης αναφορά στα Άδανα και σε πόλη Ḫiya[wa], η οποία δείχνει να αθροίζεται με τις προηγούμενες ενισχύοντας την υπόθεση για την πρώιμη ύπαρξη οντότητος στην Κιλικία με Αχαϊκή (Μυκηναϊκή) συσχέτιση![17]

Υπό το φώς των ανωτέρω η ήδη σχολιασθείσα αναφορά Ευαγοριτικής πινακίδας σε άνδρα από την Hiyawa μπορεί, ενδεχομένως, να ερμηνευθεί ως αναφερόμενη σε πολιτική οντότητα με έδρα την Κιλικία! Τα τεκμήρια αυτά έχουν δημιουργήσει σύγχυση μεταξύ των ερευνητών, οδήγησαν δε τον Astour να διατυπώσει την άποψη ότι στα τέλη της ΥΕΧ υπήρχαν δύο λαοί με το όνομα των Δαναών, στην Πελοπόννησο και στην Κιλικία.[18] Ο Hajnal, από την άλλη, πρότεινε ότι η Ahhiyawa των Χεττιτικών κειμένων είχε την έδρα της στην Κιλικία, ενώ ο Hawkins έχει υποστηρίξει ότι Αχαιοί είχαν μεταναστεύσει στην Κιλικία κατά την ΥΕΧ.[19]

 

Πολιτικές – γεωγραφικές οντότητες μετά την κατάρρευση των Χετταίων

Ο Yakubovich[20] προτείνει επίσης την Άσπενδο Παμφυλίας ως πιθανή περιοχή εμφανίσεως του Ελληνικού αλφαβήτου, θεωρώντας ότι η Κιλικική Αχαῒα εξετείνετο ως εκεί,[20a1] ενώ ο Simon θεωρεί ότι ενδεχομένως και η Κύπρος ενετάσσετο στην πολιτική κυριαρχία της Que![20a2] Μάλιστα από τον Durnford διατυπώνεται η άποψη ότι η Άσπενδος έφερε όνομα παράλληλο του Azatiwadaya (Karatepe), ούσα και αυτή αρχικώς οικιστικό έργο του Azatiwada! Ομοίως ο Angelo Papi σημειώνει:[20a3]

"Η εντυπωσιακή ομοιότητα μεταξύ του επικού ονόματος του Άσπενδου, *Εστϝεδυς < Εστϝεδιιυς (γεν.), τεκμηριωμένη από τα υπομνήματα νομισμάτων .., και ʾztwdy, Φοινικικής εκδόσεως του Λουβιανού Azatiwataya ..., έπεισε τους περισσότερους μελετητές ότι το τελευταίο ήταν επίσης το αρχικό όνομα τής πόλεως της Παμφυλίας.

Ο Hawkins, στο Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions III:[20a4] έχει αναγνωρίσει την παραπάνω ισοδυναμία στο Συλλαβάριό του:

«Ιερ. á-za-ti-wa/i-da-ia- (KARATEPE 1, § XXXIX.206) = Phoen. ’ztwdy, Ελληνικά ΕστϜεδιιυς

(επιχώριο όνομα Άσπενδος)".

Αξιοσημείωτο είναι ότι το ίδιο όνομα Mukšuš αναφέρεται και στην γνωστή Χεττιτική επιστολή ‘Τα σφάλματα τού Madduwatta’ (CTH 147), ενώ απαντάται και σε πινακίδες της Γραμμικής Β’.[21] Κατά τον Παυσανία (Paus. 9.33.2 και 7.3.1-3) ο Μόψος υπήρξε υιός της Θηβαίας Μαντούς και του Κρητός Ρακίου και έζησε την περίοδο των Τρωικών, από δε τον Στράβωνα (Strab. 14.4.3) θεωρείται οικιστής της Παμφυλίας και Κιλικίας. Αναφέρεται ως ιδρυτής της πόλεως Μοψουεστία (Μόψου εστία, σύγχρονη Μεσίς), της Μάλλου (με τον Αμφίλοχο) και ως θεμελιωτής του ιερού του Απόλλωνος στην Κλάρο, έφθασε δε έως την Ασκάλωνα (Ashkelon) της Φοινίκης (Athen.Deipn.8.37), ενώ προς τιμήν του εκτίσθη αργότερα και η Μόψου Κρήνη. 

Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι και το γεγονός ότι το βασιλικό όνομα Urriki/Warikas του ίδιου κρατιδίου, το οποίο εμφανίζεται επίσης στις επιγραφές, φαίνεται να συσχετίζεται με αυτό του προαναφερθέντος Κρητός Ρακίου,[22] υπό την ηγεσία του οποία η Κιλικική ‘Αχαΐα’ - Que ενετάχθη υπό την κυριαρχία της Ασσυρίας, βασιλεύοντος εκεί του Tiglath-pileser III το 738 π.Χ.[23]

Η Ελλαδική συσχέτιση της επιγραφής Karatepe πρόσφατα απέκτησε νέα υποστήριξη, την φορά αυτή βασιζόμενη σε γλωσσολογικές θεωρήσεις. O Schmitz παρέσχε το 2009 μια νέα πειστική ερμηνεία για την μέχρις στιγμής ανερμήνευτη λέξη KRNTRYŠ, η οποία συνοδεύει έξη φορές το όνομα του θεού Βάαλ στην επιγραφή.[24] Υπεστήριξε ότι αποτελεί την Φοινικική απόδοση του ελληνικού επιθέτου KOΡΥΝΗΤΗΡΙΟΣ, προερχομένου από την λέξη ‘κορύνη’, σημαίνουσα το ρόπαλο, ενώ δεν στερείται σημασίας να σημειωθεί ότι έχουν προταθεί και άλλες ερμηνείες, πάλι με βάση την Ελληνική.[25] Η παρεχόμενη ερμηνεία φαίνεται ισχυρή, πολύ περισσότερο που ο θεός της καταιγίδας εικονίζεται συχνά ως ροπαλοφόρος, γιά παράδειγμα στο περίπου σύγχρονο λίθινο ανάγλυφο του Aleppo. Η λέξη, παραγόμενη από το ουσιαστικό ‘κορυνήτης’ (LSJ, s.v. κορυνήτης), απαντά στον Όμηρο ως προσδιοριστικό του βασιλέως Αρηιθόου, Il.7.9 και 138, επαναλαμβάνεται δε και από τον Παυσανία, Paus.8.11.4. Μα βάση το γεγονός ότι οι υπό συζήτηση επιγραφές είναι γραμμένες στην Φοινικική και μεταγραμμένες στην Λουβιανή, έχει υποστηριχθεί ότι η πρώτη απετέλεσε την επίσημη γλώσσα, καθιερωθείσα από την επικρατήσασα ηγετική ομάδα αποίκων, η δε δεύτερη υπήρξε η καθομιλουμένη του γηγενούς πληθυσμού.[26] Όμως με βάση επιγραφές της Εποχής του Σιδήρου, μάλιστα της περιόδου Ασσυριακής κυριαρχίας, στις οποίες ευρέθη πληθώρα Ελληνικών ονομάτων,[27] έχει προταθεί ότι πιθανόν η Ελληνική γλώσσα να χρησιμοποιήθηκε παράλληλα με τις άλλες δύο.[28] 

Το 2007 στο Uluçınar Κιλικίας (παλαιότερο Arsuz ή Ροίξο) ανεκαλύφθησαν δύο ενεπίγραφες στήλες με παραστάσεις του θεού της καταιγίδας, αποδιδόμενες στον Suppiluliuma, υιό του Manana, βασιλέα της Walastin, χρονολογηθείσες στον ύστερο 10ο αιώνα π.Χ.[29] Η δημοσίευση των δύο επιγραφών, ARSUZ 1 και 2, και η συνεκτίμηση με άλλες πινακίδες της Κιλικίας οδήγησαν τον Oreshko να διατυπώσει την άποψη ότι στην πινακίδα του Karatepe υπάρχει αναφορά στον γεωγραφικό όρο Ahhiyawa, αντί Adanawa, ο οποίος συνδέεται με τους Μυκηναίους.[30] Η άποψη αυτή, ενισχυθείσα εν συνεχεία και από άλλους ερευνητές,[31] παρέχει περαιτέρω συσχέτιση της περιοχής με το Αιγαιακό στοιχείο.

Στο ήδη πλούσιο αποδεικτικό υλικό, το οποίο συσχετίζει τις επιγραφές με την Ελλάδα, θα πρέπει να προστεθεί το προκύψαν από την μελέτη των αναγλύφων του Karatepe. Πράγματι η Winter αναγνώρισε στα τελευταία πολλά Ελληνικά στοιχεία, όπως η λύρα η εικονιζόμενη στην βόρεια πύλη,[32] τα κράνη με λοφίο τα οποία απαντούν σε διάφορα σημεία με Μυκηναϊκή συσχέτιση,[33] αλλά και το πλοίο το οποίο παριστάνεται σε ορθοστάτη του θαλάμου της βόρειας πύλης.[34]

Εικ. 6_3b: Ζεύγη αντωπών πολεμιστών σε ανάγλυφο από την πλάκα 0 της Βόρειας Πύλης (ΑΡ), και Λυκούργος και Αμφιάραος πολεμούν έμπροσθεν του Αδράστου (ασπίδα Ολυμπίας, ΔΕ)[34a]

Τα ιστορικά αυτά στοιχεία εν συνδυασμώ με την ανάγνωση των δίγλωσσων επιγραφών Cinekoy και Karatepe, παρέχουν στέρεο έδαφος ώστε να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα την ελληνική δραστηριοποίηση και παρουσία στην Κιλικία από την δεύτερη π.Χ. χιλιετία και εξής.

Ανάγλυφο με Αιγαιακό πολεμικό πλοίο

Ο Μόψος, τρίτος από αριστερά, στο κυνήγι του καλυδωνίου κάπρου[35]

    Σε ένα από τα ανάγλυφα της Βόρειας Πύλης του οχυρού Karatepe παρουσιάζεται ο απόηχος μιας ναυμαχίας, με την απεικόνιση πλοίου με τυλιγμένα πανιά, νεκρούς εχθρούς να επιπλέουν στη θάλασσα και τον καπετάνιο που κάθεται στην πρύμνη να σηκώνει ένα κύπελλο.[36] Αυτό το πλοίο μπορεί να παραπέμπει σε σχέσεις με τον Ελληνικό κόσμο. Οι Έλληνες πρέπει να έφθασαν στην Κιλικία με τέτοια πλοία, γιατί σε αντίθεση με τα Φοινικικά εμπορικά πλοία που διέθεταν στρογγυλό κύτος, αυτός ο τύπος μακράς, ρηχής γαλέρας εφοδιασμένης με ναυτικό κριό είναι αναμφισβήτητα Αιγαιακής προελεύσεως.[37] Αλλά γιατί αυτή η σκηνή περιλαμβάνεται στο πύλη ακροπόλεως ευρισκομένης στους πρόποδες του όρους Ταύρου; Είναι μοναδική μεταξύ των έργων της μνημειακής τέχνης των λεγομένων Νεο-Χετταίων και δεν διαθέτει προκατόχους στον κόσμο των Χετταίων. Ο θαμών της ακροπόλεως πρέπει σίγουρα να ταυτίστηκε με τους νικητές σε αυτό το πλοίο, ίσως μάλιστα πρόκειται για τους προγόνους του. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν και άλλα Αιγαιοπελαγίτικα, Ελληνικά θέματα μεταξύ των γλυπτών, που παραπέμπουν σε οπλίτες, ίσως μυθικούς ήρωες, που έρχονται αντιμέτωποι σε μονομαχίες ή μορφές που παραβάλλονται με τον Μαρσύα προκαλούντα τον Απόλλωνα σε έναν μουσικό διαγωνισμό ενώ γυναίκες κρατούν ένα στεφάνι νίκης, για να μείνουμε σε δύο μόνον παραδείγματα.[38] Αυτές είναι εικόνες απαράμιλλες στον κόσμο της Σύρο - Ανατολίας των ανταγωνιστικών πολιτικών. Υποθέσεις για την ύπαρξη διασυνδέσεων με το Αιγαίο είχαν διατυπωθεί από καιρό, καθώς ο Azatiwatas, χορηγός της ακροπόλεως είχε δηλώσει ότι ο επικυρίαρχός του, ηγεμών των Αδάνων, ήταν απόγονος του οίκου του Μόψου, Ομηρικού μάντη, στον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες ιστορικοί απέδιδαν ιστορικότητα.[39]

Ορθοστάτης από βασάλτη απεικονίζων πολεμικό πλοίο[40],[41]

'Νεο-Χετταίοι' / Φρύγες μουσικοί σε τελετουργική πομπή θυσίας: διακρίνονται δίαυλος και δύο τύπο λύρας καθώς και κρουστά (Karatepe)[42]

Μουσικός διαγωνισμός[43]

Θυσίες ταύρων & διπλούς πέλεκυς[44]

Η Aslı Özyar έχει εντοπίσει μεταξύ των παραστάσεων που κοσμούν τις εισόδους της ακροπόλεως του Μέλανος Λόφου θέματα των οποίων τα πλησιέστερα παράλληλά τους εμφανίζονται στην κατ' εξοχήν Μινωική λατρεία του ταύρου, επί παραδείγματι στην σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδος, ενώ δεν λείπουν και από Χεττιτικές παραστάσεις![45] Πράγματι σε απεικόνιση τελετουργικής θυσίας ταύρου απεικονίζεται επίσης το πλήρες συμβολικού περιεχομένου όπλο του διπλού πελέκεως. Πέραν της εμφανισεώς του στην Κρητική εικονογραφία ο διπλούς πέλεκυς εμφανίζεται, μαζύ με τον κεραυνό, ως παράφερνα του θεού των καιρικών συνθηκών.

Τελετουργική πομπή με ιππέα, σκηνή θυσίας ταύρου[46]

Κυπριακή συσχέτιση

Εκτιμάται ότι τα γλυπτά του Karatepe εμφανίζουν στοιχεία της νέο - Χεττιτικής τέχνης, όσον αφορά στην υιοθέτηση αναγλύφων πλακών ως μέσων αλλά και του ύφους και της εικονογραφίας,[47] ανευρίσκονται όμως και πρόσθετα στοιχεία μή συνάδοντα με το προηγούμενο χαρακτηριστικό! Μάλιστα η Aslı Özyar έχει υπογραμμίσει την ύπαρξη παραλλήλων με την Κυπριακή τέχνη της Εποχής του Σιδήρου, ιδιαίτερα στην κεραμεική,[48] αλλά και στην επίπλωση (βλ. θρόνο ακολούθως)!

Ξύλινος θρόνος με ένθετο ελεφαντοστούν (τύμβος 79, Σαλαμίς Κύπρου)[49]

Ανάγλυφο SVI 3 νότιας πύλης του Karatepe[50]

Άλλωστε υπάρχουν ενδείξεις ότι πέραν της ισχυρής πολιτιστική συνδέσεως μεταξύ Κιλικίας και Κύπρου ενδεχομένως η νήσος, ή τμήμα της, ευρίσκετο επί κάποιο διάστημα υπό την πολιτική κυριαρχία της Κιλικικής Αχαῒας![51]

Τα ονόματα Awariku και Warika[52]

Η ετυμολογία του ονόματος Awariku/Warika δεν έχει ακόμη επεξηγηθεί ικανοποιητικά. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, προτιμήθηκε ευρέως η ουρική καταγωγή.[53] Πιο πρόσφατα, και υποκινούμενοι από την υποτιθέμενη σύνδεση του ονόματος της χώρας Hiyawa και της «(Πεδιάδας των) Αδάνων» με τους Αχαιούς και τους Δαναείς των επών του Ομήρου, έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες να αποδειχθεί η ελληνική ετυμολογία του ονόματος. Ο Jasink και ο Marino πρότειναν μια προέλευση από το ελληνικό *Wrakios>Rhakios, που μαρτυρείται σε πινακίδες της Μυκηναϊκής Γραμμικής Β ως wo-ro-ko-jo (γεν. PY Sa 763) για το *Wroikion.[54] Ο Ilya Yakubovich, επίσης υπέρ του ελληνικού φόντου του ονόματος, προτίμησε είτε ένα στέλεχος Εύαρχος, φωτισμένος ή καλώς άρχων ή wo-ro-i-ko/wroi-ko (ελληνικά ῥοικός - crooked)[55], που μαρτυρείται στην Αμαθούντα στην Κύπρο τον 5ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ.[56] Ο Zsolt Simon διακρίνει τα δύο ονόματα Awariku και Warika.[57] Αν και αποδέχεται την ελληνική ετυμολογία του τελευταίου, προτιμά μια λουβιανή για το Awariku.[58] Για το ζήτημα της εθνοτικής καταγωγής του βασιλικού οίκου Hiyawa/ Qawa/Que θα ήταν απαραίτητο να γνωρίζουμε περισσότερα ονόματα για να διαπιστωθεί η γλωσσική τους σχέση. Δυστυχώς, τα ονόματα μόνον δύο άλλων μελών της βασιλικής δυναστείας είναι γνωστά, των Kati και Kirri, δεν μπορούν δε να χρησιμοποιηθούν για ετυμολογικές ερμηνείες λόγω της μη ειδικής δομής τους. Ωστόσο, Azatiwada, υποτελής του Awariku, διαθέτει όνομα με Λουβιανή ετυμολογία ..

Μουσικός διαγωνισμός Λυράρη - Αυλητού ή Απόλλωνος - Μαρσύα[59]

Μουσικός διαγωνισμός επί αναγλύφου στο Karatepe[60]

Ανάμεσα στα γλυπτά ανάγλυφα που έχουν στηθεί στις πύλες της ακροπόλεως, υπάρχει μια ομάδα παραστάσεων που όχι μόνον είναι μοναδικές στο 'Συρο - Χεττιτικό' θεματολόγιο, αλλά αρχίζουν να αποκτούν νόημα μόνο όταν τις εξετάζουμε από Αιγαιοπελαγίτικη σκοπιά. Θα συζητήσω τρία από αυτά για να διευκρινίσω την άποψή μου. Στην αριστερή πλευρά του προθάλαμου της Βόρειας Πύλης, έχει στηθεί ένας ορθοστάτης, NVI 7 στην κάτοψη, ο οποίος έχει δύο αυτόνομες σκηνές με υπερτιθέμενα μητρώα. Και πάνω και κάτω, δύο μεγάλες μορφές κοιτούν προς τα μέσα προς το κέντρο που καταλαμβάνουν μικρότερες μορφές που ολοκληρώνουν τη σκηνή. Τα υψηλότερα άτομα όχι μόνο πλαισιώνουν αλλά καθορίζουν το εικονιζόμενο γεγονός μέσω του τι κρατούν ή του τι εκτελούν. Τα μητρώα χωρίζονται ανά φύλο, με τα θηλυκά να εμφανίζονται στο επάνω μέρος. Δύο γυναίκες κρατούν ψηλά έναν επίπεδο δίσκο με ένα κοίλο κέντρο. Ανάμεσά τους ένα μικρότερο, τρίτο θηλυκό παίζει ένα καρέ τύμπανο. Και οι τρεις φορούν φορέματα με ζώνη, ενώ το ένα στα δεξιά φοράει επίσης δαντέλα τύπου choker με μερικές από τις χάνδρες να φαίνονται ξεκάθαρα. Παρακάτω, η λεπτομερής απεικόνιση μιας λύρας τραβά την προσοχή μας, σαν να ήταν το κλειδί για να ξεκλειδώσει το νόημα της σκηνής. Το όργανο θα μπορούσε επίσης να αντιμετωπιστεί ως κιθάρα.[61] Είναι μεγάλο σε αναλογία με τον μουσικό, ο οποίος το κρατά όρθιο και κοντά στο επάνω μέρος του σώματός του, γεγονός που υποδηλώνει ότι παίζει το όργανο. Ο μουσικός ξεχωρίζει, φορώντας ξεκάθαρα υποδήματα, ίσως σε μορφή δερμάτινης μπότας. Παπούτσια και μπότες απεικονίζονται επιλεκτικά ανάμεσα στα ανάγλυφα της πύλης, που προφέρονται στην αναπαράσταση θεοτήτων, που φοριούνται από μουσικούς που συμμετέχουν σε μια μουσική πομπή ή από ειδικές μορφές, όπως ο προστάτης της ακροπόλεως στην σκηνή συμποσίου. Ο λυράρης είναι που αντιμετωπίζει έναν αυλητή, που φέρει στο στόμα του μια φορβειά,[62] ήτοι κομμάτι δέρματος χρησιμοποιούμενου προκειμένου να μην καταπονηθούν τα χείλη και τα μάγουλα όταν φυσούσε. Ανάμεσα στους μουσικούς υπάρχουν δύο μορφές, η μία πολύ μικρή, ίσως και παιδί. Αυτός που βλέπει προς τα δεξιά απεικονίζεται με τα δύο πόδια από το έδαφος, να πηδά και να λυγίζει τα πόδια του προς τα πίσω, να κλωτσάει στο διογκωμένο πίσω μέρος του ως μέρος μιας χορευτικής κινήσεως. Ο γλύπτης έδειξε ξεκάθαρα ότι ο άνδρας χτυπάει τα δάχτυλα και των δύο χεριών του, ενώ χορεύει. Η μικρή μορφή στραμμένη προς τα αριστερά έχει τοποθετήσει το αριστερό του χέρι στο ισχίο του, ενώ σηκώνει το δεξί του χέρι, ίσως τραγουδώντας καθώς και χτυπώντας τα δάχτυλά του. Υπάρχει μια παρόμοια μουσική σκηνή που περιλαμβάνει έναν αυλό και ένα έγχορδο όργανο, που μαρτυρείται μεταξύ των ανάγλυφων του 9ου αιώνα π.Χ. στο Karkamish κοντά στο καθισμένο ομοίωμα της Kubaba, προστάτιδας θεότητας της πόλεως. Ωστόσο, απεικονίζει λαούτο και όχι λύρα, καθώς και μια ανάλογη χορεύτρια και μικρή φιγούρα να σηκώνει το δεξί του χέρι, ίσως και να τραγουδά. Ο ιδιαίτερος συνδυασμός αυλού και λύρας, από την άλλη πλευρά, βρίσκει ένα παράλληλο στο Φρυγικό λατρευτικό άγαλμα θεάς με μικρό αυλό και λυράρη, όπου μπορεί επίσης να βασισθεί παλαιότερη ημερομηνία. Ωστόσο σε αυτήν την περίπτωση δεν υπάρχουν συνδεδεμένοι χορευτές.

Τα εικονιζόμενα όργανα ανήκουν το καθένα σε μία από τις τρεις κατηγορίες, που αναγνωρίζονται από τους αρχαίους συγγραφείς στην ταξινόμησή τους, και εξακολουθούν να συναντώνται στην σύγχρονη λαϊκή ορολογία, δηλαδή έγχορδα, πνευστά και κρουστά όργανα, που αντιστοιχούν στα χορδόφωνα,  αερόφωνα  και μεμβρανόφωνα της μουσικολογίας. Η μουσική είναι το κύριο θέμα της σκηνής, δηλαδή η μουσική παράσταση που καθορίζει την εικόνα είναι στο προσκήνιο. Οι μουσικοί δεν απεικονίζονται ως μέρος μιας πομπής και η σκηνή δεν είναι μέρος μιάς λατρευτικής τελετής ή θυσίας, όπως συμβαίνει σε ένα δεύτερο ανάγλυφο με μουσικούς, που έχει στηθεί στην Νότια Πύλη, δίπλα στο ταφικό δείπνο. Εδώ έχουμε δύο αυτόνομες σκηνές σε ξεχωριστά μητρώα, για να υποδείξουμε ότι μπορεί να συμβαίνουν ταυτόχρονα Στον Συρο - Χεττιτικό κόσμο των εικόνων, δεν υπάρχουν παραλληλισμοί στη σύνθεση αυτών των δύο σκηνών.Οι γυναίκες που κρατούν ψηλά κοίλους δίσκους αποτελούν εικόνα μή οικεία από την προοπτική των Χετταίων ή της Εγγύς Ανατολής και παραμένουν ως εκ τούτου αινιγματικές. Είναι επομένως ακόμη πιο εκπληκτικό, όταν επιτρέπεται ως πλαίσιο αναφοράς, πώς μια ιστορία που είναι οικεία στα δυτικά όπου και διασώζεται σε μεταγενέστερες πηγές, παρέχει μια συνεκτική ανάγνωση συνδυάζοντας και τις δύο σκηνές. Ο θρύλος λέει ότι ο Μαρσύας, παίζοντας αυλό, προκάλεσε τον Απόλλωνα παίζοντα λύρα, σε έναν αγώνα που κρίθηκε από τις Μούσες. Αναρωτιέται κανείς αν ο κοίλος δίσκος που κρατούν οι γυναίκες, ιδωμένος υπό αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε να είναι ένα στεφάνι νίκης. Όπως και να έχει, ο αυλός και η λύρα μαρτυρούνται μεμονωμένα από ενωρίς στην Εγγύς Ανατολή, αλλά στην συνέχεια επικρατούν στο Αιγαίο. Ο Hagel, στην τελική σύνθεση του βιβλίου του για την ανάπτυξη της αρχαίας ελληνικής μουσικής, σημειώνει ότι προς τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., μεταξύ των οργάνων που χρησιμοποιήθηκαν, κυριαρχούσε η λύρα και ο αυλός, αποτελώντας τα κύρια όργανα της δημόσιας παραστάσεως σε λατρευτικές και πολιτειακές τελετουργίες καθώς και σε επαγγελματικούς διαγωνισμούς.[63] Είναι ενδιαφέρον ότι οι δημόσιοι διαγωνισμοί λύρας και αυλού, τραγουδιού και χορού ελάμβαναν χώραν στα Πύθια στους Δελφούς προς τιμήν του Απόλλωνος.

Συμπερασματικά σχόλια[64]

Η Azatiwataya ξεχωρίζει ως μια σχετικά βραχύβια τοποθεσία, που χτίστηκε για να καθορίσει και να εξασφαλίσει μια συνοριακή ζώνη, να επανεγκαταστήσει πληθυσμούς και, ίσως, το πιο σημαντικό από όλα, να εγκαταστήσει ένα λατρευτικό άγαλμα που έφερε από κάπου αλλού, υποδεικνύοντας έτσι ότι η τοποθεσία ήταν μια πολυσύχναστη θέση. Η παρατηρούμενη ποικιλία καθώς και η ιδιοσυγκρασία του οπτικού του κόσμου, με αποτέλεσμα μια απροσδόκητη ετερογένεια, για μένα δεν προέρχονται από στενή ενασχόληση με έναν πανάρχαιο αστικό υλικό ιστό. Σε σύγκριση με άλλα μνημειώδη οπτικά προγράμματα της Εποχής του Σιδήρου του συροανατολιακού κόσμου, αυτό που παραμένει ασυνήθιστο στην ανάγλυφη ζωφόρο που σχεδιάστηκε για τις πύλες στην Azatiwataya είναι, αφενός, η συχνότητα των περιπτώσεων όπου Λεβαντίνικα αντικείμενα πολυτελείας χρησίμευαν σαφώς ως υποδείγματα ενισχυμένα και μεταφρασμένα σε αρχιτεκτονικό ανάγλυφο.[65] Μια διορατική προοπτική για τη μελέτη αυτού του φαινομένου, ως μια στρατηγική μεταξύ πολλών στην διαόρφωση της κοινότητας στην Εποχή του Σιδήρου της Ανατολικής Μεσογείου, παρέχεται από την Feldman στο βιβλίο της,[66] όπου υποστηρίζει ότι 'η τέχνη είναι καταλύτης και κόλλα για την ταυτότητα της κοινότητας· έτσι οι κοινότητες γίνονται από τα ίδια τα έργα τέχνης'. Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης ασυνήθιστο, στην πραγματικότητα εντυπωσιακό, ότι ένα μεγάλο μέρος της εικόνας προέρχεται από έντονες συνδηλώσεις του κόσμου του Αιγαίου που ξεπερνούν την ετερογένεια. Ασχολήθηκα για πρώτη φορά με αυτήν την παρατήρηση πριν από δεκαπέντε χρόνια[67] σε μια εποχή που το ενεπίγραφο άγαλμα του Cinekoy είχε πρόσφατα ανακαλυφθεί και μεταφραστεί.[68] Ωστόσο, ο αντίκτυπός του αναπτύχθηκε πλήρως μόνο με τον καιρό[69] και πριν από την αρχαιολογική επιτόπια εργασία και τις νέες αναγνώσεις ενός ιερογλυφικού σημείου της Ανατολίας οδήγησαν στην αναγνώριση ενός ξεχασμένου βασιλείου της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου της P/Walistin στην παράκτια Βόρεια Συρία.[70] Πιο πρόσφατα,[71] παρουσιάστηκαν περαιτέρω νέες, επί του παρόντος ακόμη συζητημένες γνώσεις σχετικά με την αντίληψη των Αιγαιακών εθνοτικών ομάδων στην Ανατολική Μεσόγειο μέσω γλωσσικών μελετών. Όταν άρχισα να επισκέπτομαι (αναλύω) ξανά τις επαφές του Azatiwataya με το Αιγαίο υπό το πρίσμα των πρόσφατων ανακαλύψεων, στο πλαίσιο του Συμποσίου Assyria to Iberia το 2014, άρχισα να παρατηρώ ότι όσα δημοσίευσα ως περιστασιακά περιστατικά Κυπριακών συγγενειών στην τελική δημοσίευση των εικόνων, όταν αναλυθούν περαιτέρω, αθροίζονται σε περισσότερο από το άθροισμα των μερών του. Αυτή η Κυπριακή διάσταση αναφέρθηκε για πρώτη φορά από εμένα σε μια εργασία που παρουσιάστηκε σε ένα εργαστήριο για την Κύπρο το 2016.[72] Στο μεταξύ, η πρωτοποριακή νέα πρόταση του Yakubovich[73] στο άρθρο του που επανεξετάζει την δίγλωσση επιγραφή στο Azatiwataya, έφερε την Κύπρο στο προσκήνιο από μια διαφορετική, την γλωσσική οπτική γωνία, στην οποία μπορούμε να προσθέσουμε την μελέτη του Simon.[74] Οι Κυπριακές συσχετίσεις των παραστάσεων στο Karatepe-Aslantas έχουν περιοριστεί σε αυτό το άρθρο σε μερικά επιλεγμένα παραδείγματα για να επεξηγήσω την άποψή μου. Η εμπλοκή του Κυπριακού και του Κιλικικού οπτικού κόσμου, όπως μπορεί να σταχυολογηθεί από την Azatiwataya, προχωρά πολύ περισσότερο από ό,τι είναι δυνατόν να εξερευνηθεί εντός των ορίων αυτού του άρθρου. Για το λόγο αυτό, το πλήρες εύρος και το βάθος αυτής της σχέσης θα παρουσιαστεί σε ένα δεύτερο άρθρο που βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας. 

Σε κάθε περίπτωση στην Κιλικική Αχαῒα αναγνωρίζεται πλέον εξέχουσα Ελληνική επιρροή.[75] Άλλωστε το εργαστήριο της διάσημης ομάδας σφραγίδων του Λυράρη τοποθετείται ήδη από σειρά ερευνητών στην Κιλικική 'Αχαΐα’ - Que/Hiyawa και μάλιστα επί βασιλείας του Urikki - Ρακίου, ενώ σε κάποιες σφραγίδες αναγνωρίζονται πιθανώς Ελληνικά θέματα, ή Ελληνικά ονόματα.[76] Μάλιστα η λύρα η παριστώμενη στην ομάδα σφραγίδων είναι συχνά του Αιγαιακού τύπου,[77] γεγονός όχι μοναδικό και για την ευρύτερη εικονογραφία της περιοχής περί το Karatepe. Η υπόθεση για την ύπαρξη του εργαστηρίου στην Κιλικική Αχαΐα ενισχύεται από το γεγονός ότι πλείστες σφραγίδες της ομάδας είναι κατασκευασμένες από σκούρο κόκκινο ή πρασινωπό σερπεντίνη, πέτρωμα το οποίο αφθονεί στην περιοχή.[78]

Δίνος (1997-P-636) από τον τύμβο J (Γόρδιον 600 π.Χ.)

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ Α'

Φαίνεται ότι με την διάλυση των Μυκηναϊκών βασιλείων καθώς και αυτού των Χετταίων, οι λεγόμενοι Λαοί της Θάλασσας εμφανίστηκαν στο προσκήνιο, κάνοντας την εμφάνισή τους στην Κιλικία, Β. Συρία και Συρο-Παλαιστίνη. Ως αποτέλεσμα αυτών των μετακινήσεων, στις οποίες συμμετείχε το Αιγαιακό στοιχείο, δημιουργήθηκαν πολιτικές οντότητες με έντονη Ελληνική συσχέτιση και πολυφυλετικό πληθυσμό .. Μεταξύ των οντοτήτων περιλαμβάνεται η Palastin - Walastin (εν συνεχεία Patin) υπό τον Taitas. 

ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΔΑΒΙΔ ΜΕ ΤΟΝ TAITAS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΜΑΙΩΝ (?) Ο καθηγητής Galil πρόσφατα πρότεινε το ακόλουθο σενάριο. Οι σχέσεις μεταξύ του Δαβίδ και των νοτίων Φιλισταίων (ιδιαίτερα με τους κατοίκους της Φιλισταϊκής Γάθ, δέκατος αι. π.Χ.) ήταν στενές κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ στην Χεβρώνα. Αλλά μετά την ενοποίηση του Ισραήλ και της Ιουδαίας, ξέσπασε πόλεμος μεταξύ των Φιλισταίων και του Δαβίδ, όπως περιγράφεται στην Αγία Γραφή. Σε αυτό το στάδιο, η προέλαση των Αραμαίων με επικεφαλής τον Hadadezer βασιλέα της Zobah, οδήγησε στην συγκρότηση συμμαχίας μεταξύ του Δαβίδ και του Τόι (Taitas, II Samuel 8:10), βασιλιά της Ηamath, επί τη βάσει της αρχής 'ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου'.

Η συμμαχία μεταξύ του Δαβίδ και των βορείων Φιλισταίων (αυτών υπό τον Taitas της Palastin, βλ. χάρτη..) οδήγησε τελικώς σε υπογραφή συμφώνου και με τους νοτίους Φιλισταίους (ήτοι αυτούς της Γαθ & Πενταπόλεως εν γένει ..), καθώς κι αυτοί απειλούντο από τους Αραμαίους. Με τις κοινές τους δυνάμεις, οι Ισραηλίτες και οι Φιλισταίοι νίκησαν τους Αραμαίους και κατέλαβαν τα εδάφη τους.[79]

Προμετωπίδιο ίππου[80]

Εύρημα προερχόμενο από το Ηραίον Σάμου & φυλασσόμενο στο Μουσείο Καρλοβασίου (αρ. B2579). Πρόκειται για προμετωπίδιο ίππου, ενδεχομένως λάφυρο προερχόμενο από την εκστρατεία των Αραμαίων εναντίον της πολιτικής οντότητος PATINA/UNKI, υβριδικής πληθυσμιακής συστάσεως, περιλαμβάνουσας ισχυρό Αιγαιακό (Ελληνικό) στοιχείο. Η Palastin (Walastin εκ του Φιλισταίος) υπήρξε μεγάλο και ισχυρό Φιλισταϊκό βασίλειο στην πεδιάδα Amuq κατά το τέλος της δευτέρας χιλιετίας π.Χ. και μετά, το οποίο ήλεγχε το σημαντικό θρησκευτικό κέντρο του Aleppo και την περιοχή της Hama, περιλαμβάνοντας τις Patina/Unqi, Arpad και Hamath, γνωστές πολιτικές οντότητες της Εποχής του Σιδήρου.[81]

Στατήρ της Ασπένδου με παράσταση παλαιστών και σφενδονιστού, 380/75-330/25 π.Χ.[82]

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ Β' (ΣΧΟΛΙΑ)

Alex Rozoxyxx 120922

Σας διακρίνει εκπληκτική πολυμάθεια και συνεχίστε να γράφετε. Για επιτυχή και γόνιμη προσέγγιση θεμάτων όπως "οι Έλληνες και οι ανατολικοί λαοί" "Επιδράσεις των ανατολικών λαών πάνω στους Έλληνες", κατά την ταπεινή μου γνώμη, χρειάζεται να είναι κανείς απαλλαγμένος από δύο προκαταλήψεις: 1. από το εύηθες "Οι Έλληνες βρίσκονταν παντού, τα είπαν και τα εφηύραν όλα πρώτοι" και 2. Κριτική αντιμετώπιση των ελληνικών μαρτυριών/πηγών καθώς έχει αποδειχτεί ότι φορές αντιφάσκουν μεταξύ τους ή δεν γνωρίζουν την αλήθεια ή γνωρίζουν μέρος της αλήθειας. Επιπλέον, ο συνδυασμός ελληνικών και ανατολικών δεδομένων (αρχαιολογικών ευρημάτων, γραπτών μαρτυριών) από μελετητή που διαθέτει γνώσεις, ευφυΐα και αντικειμενικότητα αποβαίνει γονιμότατος και προωθεί την επιστήμη. Να έχετε μια όμορφη εβδομάδα!

Δημήτριος Κονιδάρης

Alex Rozoxyxx Ευχαριστώ για την επιείκειά σας, απλώς σημειώνω ότι ο επιστημονικός έλεγχος των γραφομένων μου - στο μέτρο του δυνατού και των πεπερασμένων δυνατοτήτων μου - αποτελεί προαπαιτούμενο, που εφήρμοσα στην 'μακρά' πορεία μου και ως Μηχανικός που έπρεπε, τελικά, να έχει απτά αποτελέσματα .. Όμως οι κλασικές επιστήμες μάλλον ανήκουν στην κατ' εξοχήν κατηγορία των 'ασαφών αληθειών' και - ως εκ τούτου - υπόκεινται σε πολλαπλή ανάγνωση .. Για να μήν μακρηγορώ σε κάθε περίπτωση επιδιώκω την κριτική τρίτων, κυρίως δε την αρνητική (με στοιχεία) που είναι και πιό παραγωγική .. Ευχαριστώ!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Κονιδάρης 2022a, §6.2.

[2]-[19]. Κονιδάρης 2022a, σημ. 6_22 έως 6_39.

[2a]. Σημειώνεται ότι κατά τον Π. Φίλο (Filos 2014): 

Τα Παμφυλικά ήταν μια «παρεκκλίνουσα» αρχαία ελληνική διάλεκτος ή, ακριβέστερα, μια χαρακτηριστική γλωσσική ποικιλία της ελληνικής που ομιλούνταν για το μεγαλύτερο μέρος της πρώτης χιλιετίας π.Χ. στη νότια παράκτια περιοχή της Παμφυλίας της Μικράς Ασίας. Ο μικρός όγκος των γραπτών μαρτυριών (σύντομες επιγραφές, ιδιαίτερα επιτύμβιες, θρύλοι νομισμάτων, ελάχιστες γλυπτικές κ.λπ.) παραπέμπει σε μια ιδιαίτερη μορφή της ελληνικής: αφενός, υπάρχει σε κάποιο βαθμό γηγενής επιρροή της Ανατολίας και από την άλλη, παρά κάποιες αξιοσημείωτες καινοτομίες, μια μάλλον αρχαϊκή ελληνική γλωσσική βάση με πολυδιαλεκτικές συγγένειες, που απηχούσε την ποικιλόμορφη σύνθεση των πρώτων κυμάτων Ελλήνων αποικιστών (Αρκαδοκύπριοι, Αιολικοί, Δωρικοί).

[20]. Yakubovich 2015, p. 50. 

[20a1]. Durnford 2013, p. 58, n. 25; Durnford 2021, pp. 42, 44

[20a2]. Simon 2018.

[20a3]. Angelo Papi (und).

[20a4]. Hawkins 2021, p. 778.

[21]-[34]. Κονιδάρης 2022a, σημ. 6_40 έως 6_53.

[34a]. Özyar 2013, fig. 12a, b; Helle 2017, p. 49, fig. 3: (ΑΡ). Δύο ζεύγη αντωπών πολεμιστών που φέρούν κράνη και ασπίδες, σε επάλληλα μητρώα, από ανάγλυφο στην πλάκα 0, που βρίσκεται στην αριστερή γωνία του εξωτερικού της αυλής εισόδου της Βόρειας Πύλης. (ΔΕ). Λυκούργος και Αμφιάραος πολεμούν μπροστά στον Άδραστο, σχέδιο σκηνής σε σιδερένια λαβή ασπίδας, Μουσείο Αρχ. Ολυμπίας αρ. B 1654.

[35]. Özyar 2017, p. 142-143.

[35]. Μελανόμορφη κύλιξ των αγγειοπλαστών Αρχικλή και Γλαυκύτη, περίπου 540 π.Χ. Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen. <https://scontent.fskg1-1.fna.fbcdn.net/v/t39.30808-6/280040563_599954841777743_6217714012639710927_n.jpg?_nc_cat=108&ccb=1-7&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=XJ34uVLLGwkAX9nh1BM&_nc_ht=scontent.fskg1-1.fna&oh=00_AT-HbPukLPv8fWhW8TFoBLvJkMjfWcp3fCYj8FbCb0fjVw&oe=63162B0E> Παράσταση κάπρου παρέχεται και στο οχυρό Karatepe!

[36]. Özyar 2017, p. 142-143.

[37]. Özyar 2017, p. 142, n. 31; Çambel and Özyar 2003, pp. 84–89. 

[38]. Özyar 2017, p. 143, n. 32; Özyar 2013, p. 128, n. 45. 

[39]. Özyar 2017, p. 143, n. 33. 

[40]. <https://i.pinimg.com/originals/c9/46/42/c94642ddb34467ee2cee3591207d3232.jpg> Βλ. και Özyar 2021, fig. 3. Sequence of reliefs in the North Gate, right chamber (# 19: warship).

[41]. Özyar 2017, fig. 6.

[42]. Griffith 2013, p. 33, fig. 4; Özyar 2021, fig. 8. Η τελευταία χαρακτηρίζει την σκηνή ως προερχόμενη από ταφικό συμπόσιο με μουσικούς.

[43]. Özyar 2021, pp. 496-497, fig. 9. Η συγγραφεύς σημειώνει ότι ο αυλητής φέρει φορβειά (LSJ, s.v.  φορβ-ειά, ἡ, (φέρβω), written φορβεά PCair.Zen.781.16 (iii B. C.), Sor.Fasc.14, al.; φορβέα cod. Hsch.; also φορβαία (q. v.):— halter by which a horse is tied to the manger, τῆς ἐπιφατνιδίας φ. X.Eq.5.1; περιεζῶσθαι τὴν φ. Arist.Pol.1324b16; οἱ ἵπποι ἀπὸ φορβειᾶς ἄγονται Str.15.1.52; ἐκ φ. ἕλκειν [ὄνον] Luc.Asin.51.

II. mouth-band of leather put like a halter round the lips of fifers or pipers, to assist them in regulating the sound, Ar.V.582 (anap.), Plu.2.456b: hence φυσᾷ . . φορβειᾶς ἄτερ blows the pipes without this check, i. e. too loud, S.Fr.768.

III. a bandage, Heliod. ap. Orib.48.39 tit., Sor.l.c., Paul.Aeg.6.92.). Η φορβειά ήταν δερμάτινη λωρίδα στερεούμενη στο οπίσθιο μέρος της κεφαλής, σκοπόν δε είχε την αποφυγή καταπονήσεως των χειλέων του αυλητού! Βλ. επίσης: https://www.britannica.com/topic/phorbeia & West 1992, p. 89, n. 33.

[44]. Özyar 2021, p. 488, fig. 6, n. 9.

[45]. Özyar 2021, p. 489. Ανάλογα στοιχεία επιβίωσαν στην Ελλάδα ως βουφόν-ια (sc. ἱερά), τά, at Athens, ceremony at the Dipolia, at which an ox was slain, Ar.Nu. 985, Androt.13, Paus.1.28.11, Ael.VH8.3.

[46]. Özyar 2021, fig. 6.

[47]. Novák 2021, p. 414, nn. 75-77; Simon 2018.

[48].  Novák 2021, pp. 414, 426-437, fig. 10, n. 78; Özyar 2021.

[49]. Özyar 2021, p. 495. Στα αφηγηματικά ανάγλυφα τα σχετικά με το νεκρικό συμπόσιο μετά μουσικής η τελευταία ερευνήτρια διακρίνει, πέραν των Φρυγικών στοιχείων, και Κυπριακού τύπου θρόνο, με παράλληλόν του από τον τύμβο 79 Σαλαμίνος. <https://www.baslibrary.org/sites/default/files/bsao050505710l.jpg>

[50]. Novák 2021, pp. 422-426, fig. 10, n. 130. Η επί του αναγλύφου απεικόνιση περιλαμβάνει Κυπριακό κεραμεικό του τύπου 'μέλανος επί ερυθρού'.

[51]. Novák 2021, p. 436. 

[52]. Novák 2021, p. 410.

[53]. Novák 2021, p. 410, n. 54.

[54]. Novák 2021, p. 410, n. 55.

[55]. LSJ, s.v. ῥοικός, ή, όν, crooked, κορύνα, λαγωβόλον, Theoc.7.18,4.49; περὶ κνήμας ῥοικός bow-legged, Archil.58.4 (v.l. ῥαιβός, q.v.); ῥ. μηροί Hp. Mochl.22; τὸ ῥ. curvature of the leg, Arist.SE181b38.—Ion. word, acc. to EM242.2 (cod. Leid., where ῥυκός): ανέντιμος, κυρτός, διεστραμμένος, λοξός.

[56]. Novák 2021, p. 410, n. 56.

[57]. Novák 2021, p. 410, n. 57.

[58]. Novák 2021, p. 410, n. 58.

[59]. Özyar 2021, fig. 9.

[60]. Özyar 2021, pp. 495-498.

[61]. West 1992, p. 50.

[62].  Βλ. επίσης: https://www.britannica.com/topic/phorbeia & West 1992, p. 89, n. 33.

[63]. Για την προβληματική που είχε αναπτυχθεί αναφορικά με την λύρα & τον αυλό στην αρχαιοελληνική παράδοση βλ. Κονιδάρης 2022b.

[64]. Özyar 2021, pp. 510-511.

[65]. Özyar 2021, n. 36.

[66]. Feldman 2014, p. 177.

[67]. Özyar in Cambel/ Özyar 2003: 138-140.

[68]. Tekoglu/Lemaire: 2000.

[69]. Hawkins 2009. 

[70]. Hawkins 2009 ; Hawkins 2011; Weeden 2015.

[71]. Özyar 2021, n. 37;  Oreshko 2018. 

[72]. Özyar 2021, n. 38.  

[73]. Yakubovich 2015.

[74]. Simon 2018.

[75]. Yakubovich 2015, p. 56.

[76]. Κονιδάρης 2022c, σημ. 11-13. Σε Αραμαϊκή πινακίδα της Ταρσού των μέσων του εβδόμου αι. π.Χ. απαντώνται 2 Λουβιανά ονόματα, 1 πιθανώς Λουβιανο και τρία Ελληνικά! (Ιππαρονάτης, Ειμήνατος, Επιδαύριος και, ίσως, Ισο-).

[77]. Κονιδάρης 2022c, σημ. 14. 

[78]. Κονιδάρης 2022c, σημ. 15. 

[79]. https://www.sciencedaily.com/releases/2014/12/141215094151.htm & https://www.haifa.ac.il/2014/12/17/the-history-of-king-david-in-light-of-new-epigraphic-and-archeological-data/

[80]. Μουσείο Καρλοβασίου (αρ. B2579).

[81]. Κονιδάρης 2022a, σημ. 8_98; Lawson Younger, Jr. 2016.

[82]. <Aspendos, Pamphylia, Asia Minor, AR Stater ca. 380/75-330/25 BCE >. Αντιγράφουμε σχετικό σχόλιο (https://www.numisforums.com/topic/560-aspendos-staters-ancient-frozen-poetry-in-motion/#comment-9764): Obv. Two standing wrestlers, naked, grappling with legs spread apart and heads touching; wrestler on left grasps his opponent’s left wrist with his right hand, and left elbow with his left hand; wrestler on right grasps his opponent’s left arm with his right hand; letters “KI” [for name of minting magistrate] in field between wrestlers, below knee level / Rev. Slinger wearing short chiton, standing with trunk in facing position, head and legs in profile facing right, legs held straight with feet apart, left arm extended forward holding sling with left thumb, right arm drawing sling back with elbow bent; triskeles in right field with legs running left; ΕΣΤϜΕΔΙΙΥΣ [adjectival form of city name Estwediius in Pamphylian dialect of Ancient Greek] upwards behind slinger; all contained within square dotted border. SNG Copenhagen 226 [Sylloge Nummorum Graecorum, Copenhagen, The Royal Collection of Coins and Medals, Danish National Museum, Part 31, Lycia, Pamphylia (Copenhagen 1955)]; SNG Von Aulock II 4557 [Sylloge Nummorum Graecorum, Deutschland, Sammlung Hans Von Aulock, Vol. 2: Caria, Lydia, Phrygia, Lycia, Pamphylia (Berlin 1962)]; BMC 19 Lycia 45-46 [both with initials “KI” on obv.] [Hill, G.F. A Catalogue of Greek Coins in the British Museum, Lycia, Pamphylia, and Pisidia (London, 1897) at p. 99]; Sear GCV Vol. II 5397 (obv. var. -- diff. magistrate’s initials) [Sear, David, Greek Coins and their Values, Vol. II, Asia & Africa (Seaby 1979) at p. 491], 26 mm., 10.96 g. Purchased from Harlan J. Berk, Ltd., 217th Buy or Bid Sale, 17 Sep. 2021, Lot 132; ex Harlan J. Berk, Ltd., 7 March 2001.*

Σημειώστε επίσης (https://www.cointalk.com/attachments/bmc-19-p-lxii-re-reverse-legend-in-pamphylian-dialect-and-iconography-of-slinger-jpg.1365727/) την αναφορά:

The legend which appears on the early coinage as Ε, ΕΣ, ΕΣΓ, ΕΣΤFE κ.τ.λ., on the latter as ΕΣΤFΕΔΙΙΥΣ, in the adjectival form of the name  ΕΣΤFΕΔΥΣ, the Greek Άσπενδος. It has been suggested that the similarity of sound between this name and the Greek word for sling (σφενδόνη) accounts for the slinger type of this coin.

Το υπόμνημα που εμφανίζεται στην πρώιμη νομισματοκοπία ως Ε, ΕΣ, ΕΣΓ, ΕΣΤΦΕ κ.τ.λ., στην δε νεώτερη ως ΕΣΤFΕΔΙΙΥΣ, είναι επιθετικός προσδιορισμός εκ του ονόματος ΕΣΤFΕΔΥΣ, ήτοι την Άσπενδον στην Ελληνική. Έχει προταθεί ότι η ηχητική ομοιότητα μεταξύ αυτού του ονόματος και της ελληνικής λέξεως για την σφενδόνη (σφενδόνη) ευθύνεται για τον παράσταση σφενδονιστού στην οπίσθια όψη του στατήρα. Για το ίδιο θέμα The Princeton Encyclopaedia of classical sites (s.v. 

ASPENDOS [Belkis] Pamphylia) αναφέρει: The connection with Mopsos is confirmed by the early name of the city, which appears on coins as Estwediiys; this derives almost certainly from Asitawandas, founder of the recently discovered city at Karatepe in E Cilicia, who describes himself in a bilingual inscription as a descendant of Mopsos. (http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006:entry=aspendos)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://www.academia.edu/36491093/Phoenicians_and_Greeks_in_Cilicia_Coining_Elite_Identity_in_Iron_Age_Anatolia

Özyar, A. 2017. “Phoenicians and Greeks in Cilicia? Coining Elite Identity in Iron Age Anatolia,” in Assyria to Iberia: A Metropolitan Museum of Art Symposia, ed. J. Aruz, New Haven, pp. 136-146.

https://www.academia.edu/44251904/Azatiwada_Awariku_from_the_House_of_Mopsos_and_Assyria_On_the_dating_of_Karatepe_in_Cilicia?fbclid=IwAR17lu4GD3mCi1PWco7g8qWKGe7s5KSRiGGJxfrGfqfkED2d5lEeI_XglC4

Novák, M. 2021. "Azatiwada, Awariku from the 'House of Mopsos', and Assyria. On the dating of Karatepe in Cilicia," in Beyond all Boundaries. Anatolia in the 1st Millennium B.C. (Orbis Biblicus et Orientalis 295), ed. A. Payne, Š. Velharticka und J. Wintjes, pp. 397-466.

https://www.academia.edu/79993864/Signs_Beyond_Boundaries_The_visual_world_of_Azatiwataya?fbclid=IwAR0lHqpRSKDOHRpxX6U-88tDHG0bpaGYllzz5KrwQAXsH_uYXeX7QleZyaY

Özyar, A. 2021. "Signs Beyond Boundaries: The visual world of Azatiwataya," in Beyond all Boundaries. Anatolia in the 1st Millennium B.C. (Orbis Biblicus et Orientalis 295), ed. A. Payne, Š. Velharticka und J. Wintjes, pp. 476-516.

University of Haifa. "The history of King David." ScienceDaily. ScienceDaily, 15 December 2014. <www.sciencedaily.com/releases/2014/12/141215094151.htm>.

Galil, G. 2010. "The Hebrew Inscription from Khirbet Qeiyafa/Neta'im: Script, Language, Literature and History," Ugarit-Forschungen 41, pp. 193–242.

Galil, G. 2013. "David, King of Israel, between the Arameans and the Northern and Southern Sea Peoples in Light of New Epigraphic and Archaeological Data," Ugarit-Forschungen 44, pp. 159–174.

https://www.jstor.org/stable/27926152

Eph'al, I. and J. Naveh. 1989. "Hazael's Booty Inscriptions," Israel Exploration Journal 39 (3/4), pp. 192-200.

https://doi.org/10.2307/3642735

Winter, I. J. 1979. “On the Problems of Karatepe: The Reliefs and Their Context,” AnatSt 29, pp. 115-151.

Mac Sweeney, N.. 2017. "Greek Colonies and Their Neighbors in Rough Cilicia," CHS Research Bulletin 5 (2). http://nrs.harvard.edu/urn-3:hlnc.essay:MacSweeneyN.Greek_Colonies_and_Their_Neighbors.2017

https://www.academia.edu/36491265/THE_WRITING_ON_THE_WALL_REVIEWING_SCULPTURE_AND_INSCRIPTION_ON_THE_GATES_OF_THE_IRON_AGE_CITADEL_OF_AZATIWATAYA_KARATEPE-ASLANTA%C5%9E_
Özyar, A. 2013. “The writing on the wall: Reviewing sculpture and inscription on the gates of the Iron Age citadel of Azatiwataya (Karatepe-Aslantaş),” in Cities and citadels in Turkey: From the Iron Age to the Seljuks (Ancient Near Eastern Studies Supplement 40), ed. S. R. Edford & N. E. Ergin, Leuven – Paris – Walpole, pp. 115-136.

https://www.ajaonline.org/book-review/580

Mazzoni, S. 2008. Rev. of H. Çambel and A. Özyar, Karatepe-Aslantaş: Azatiwataya. Die Bildwerke, in AJA 112.4.

https://books.google.gr/books?id=M8iKhSpTLQgC&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false

Griffith, M. 2013. "Cretan harmonies and universal morals: Early music and migrations of wisdom in Plato's Laws," in Performance and Culture in Plato's Laws,  ed. A.-E. Peponi, Cambridge University Press, pp. 15-66. 

Μήττα, Δ. 2012. "Μόψος," Αριάδνη. Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας, <https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/mantises/page_026.html> (3 Sept. 2022).

https://www.academia.edu/498331/Sociolinguistics_of_the_Luvian_Language

Yakubovich, I. 2010. Sociolinguistics of the Luvian Language (diss. Univ. of Chicago).

https://www.researchgate.net/publication/282491272_Adanawa_or_Ahhiyawa_Reply_to_the_addendum_by_JD_Hawkins

Yakubovich, I. 2015. “Adanawa or Ahhiyawa? Reply to the addendum by J.D. Hawkins”, AnatSt 65, pp. 56–58. 

https://monoskop.org/images/a/a9/West_ML_Ancient_Greek_Music.pdf

West, M. L. 1992. Ancient Greek Music, Oxford University Press.

https://books.google.gr/books?id=YMxY_hfXkCQC&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false

Bunnens, G. 2006. A New Luwian Stele and the Cult of the Storm-god at Til Barsib-Masuwari, Louvain / Paris / Dudley.

https://www.academia.edu/16196347/Phoenician_and_Luwian_in_Early_Iron_Age_Cilicia

Yakubovich, I. 2015. "Phoenician and Luwian in Early Iron Age Cilicia," AnatSt 65, pp. 35-53.

https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110601268-009/html?lang=de

Simon, Z. 2018. "Die Griechen und das Phönizische im späthethitischen Staat Hiyawa: die zyprische Verbindung," in Aus dem Buch Sprachen, Völker und Phantome,  ed. P.-A. Mummpp. 313-338.

https://books.google.gr/books?id=deWqBAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false

https://vdoc.pub/download/communities-of-style-portable-luxury-arts-identity-and-collective-memory-in-the-iron-age-levant-phlnndnlcpo0

Feldman, M. H. 2014. Communities of Style: Portable Luxury Arts, Identity, and Collective Memory in the Iron Age Levant,  The University of Chicago Press.

Κονιδάρης, Δ. 2022a. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήνα.

https://www.academia.edu/16196347/Phoenician_and_Luwian_in_Early_Iron_Age_Cilicia

Yakubovich, I. 2015. "Phoenician and Luwian in Early Iron Age Cilicia," AnatSt 65, pp. 35-53.

Κονιδάρης, Δ. 2022b. "Μαρσύας, Πλάτων, Δάντης: Giovanni di Paolo: Σκέψεις σχετικά με την μικρογραφία του Δάντη," ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ, <https://dnkonidaris.blogspot.com/2022/05/marsia-platone-dante-giovanni-di-paolo.html> (8 Σεπτ. 2022). 

Κονιδάρης, Δ. 2022c. "Η Ομάδα σφραγίδων του Λυράρη," ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ, <https://dnkonidaris.blogspot.com/2022/05/lyre-player-seals.html> (8 Σεπτ. 2022). 

https://www.haifa.ac.il/2014/12/17/the-history-of-king-david-in-light-of-new-epigraphic-and-archeological-data/

Salner, Omri (17 December 2014). “The History of King David in Light of New Epigraphic and Archeological Data,” Haifa University.

K. Lawson Younger, Jr. 2016. "Why the Arameans?," Friends of ASOR IV (12), <https://www.asor.org/anetoday/2016/12/why-the-arameans/?fbclid=IwAR3_vp5VYFMuglwtCWpdkrd0hdKvfuIrxIIdAESmea9zylp-Zcu5jgh7OrE> (10 Sept. 2022).

Eph'al, I. and J. Naveh. 1989. "Hazael's Booty Inscriptions," Israel Exploration Journal 39 (3/4), pp. 192-200.

https://cdn.fbsbx.com/v/t59.2708-21/306541620_486312630010537_4564700072016458026_n.pdf/Some_Late_Helladic_migrants_into_Anatoli.pdf?_nc_cat=109&ccb=1-7&_nc_sid=0cab14&_nc_ohc=oojfk-fdjpMAX_twf3y&_nc_ht=cdn.fbsbx.com&oh=03_AVLxzxabdZ3xaMqLiO3aDc3F0BwZXPFT9e_MH2uVo8OROg&oe=63213485&dl=1

https://www.researchgate.net/publication/358900637_Some_Late_Helladic_migrants_into_Anatolia_named_in_Hittite_and_Luwian_sources_their_migration_to_Iron_Age_Cilicia_and_their_return_to_Greece_in_legend

https://archaeopresspublishing.com/ojs/index.php/aramazd/article/view/1301

Durnford, S. P. B. 2021."Some Late Helladic migrants into Anatolia named in Hittite and Luwian sources, their migration to Iron Age Cilicia and their return to Greece in legend," ARAMAZD XV (1-2), pp. 1-72.

https://books.google.gr/books?id=a_B8VOPZlYIC&pg=PA58&lpg=PA58&dq=estwediius+on+many+coins+from+Aspendus&source=bl&ots=COqfT6iOak&sig=ACfU3U2OpD98iKedN9jkQkHhDN6HbuCB6g&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwiHpfezto_6AhXdSvEDHbRtBLoQ6AF6BAgCEAM#v=onepage&q=estwediius%20on%20many%20coins%20from%20Aspendus&f=false

Durnford, S. 2013."Peoples and Maps: Nomenclature and Definitions," in Luwian Identities: Culture, Language and Religion Between Anatolia and the Aegean, ed. A. Mouton, I. Rutherford, I. Yakubovich, Leyden / Boston, pp. 41-72.

https://www.academia.edu/36491265/THE_WRITING_ON_THE_WALL_REVIEWING_SCULPTURE_AND_INSCRIPTION_ON_THE_GATES_OF_THE_IRON_AGE_CITADEL_OF_AZATIWATAYA_KARATEPE_ASLANTA%C5%9E_?email_work_card=title

Özyar. A. 2013. "The Writing on the wall: Reviewing sculpture and inscription on the gates of the Iron age citadel of Azatiwataya (Karatepe-Aslantas)," in Cities and Citadels in Turkey: From the Iron Age to the Seljuks. Ancient Near Eastern Studies (Supplement 40), ed. S. Redford and N. Ergin, Leuven – Paris – Walpole, pp. 115-136.

https://pure.uva.nl/ws/files/17453819/Thesis_part_I._text.pdf

Helle, G. 2017. "Composition in Athenian black-figure vase-painting. The 'Chariot in profile’ type scene" (diss. Univ. of Amsterdam).

https://www.academia.edu/37191979/_Pamphylian_In_G_K_Giannakis_et_al_eds_Brill_Encyclopedia_of_Ancient_Greek_Language_and_Linguistics_vol_III_Leiden_Boston_2014_Brill_8_11?auto=download&email_work_card=download-paper

Filos, P. 2014."Pamphylian," in Brill Encyclopedia of Ancient Greek Language and Linguistics III,ed. G. K. Giannakis et al., Leiden-Boston, pp. 8-11.

https://www.academia.edu/77020175/Aspendus_another_Thebes

Angelo Papi. und. "Aspendus another Thebes?," <https://www.academia.edu/77020175/Aspendus_another_Thebes> (14 Sept. 2023).

Hawkins, D. 2021. Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions III. Part 5.3: The Syllabary, DeGruyter.

Papi, A. . "Thebes in Cilicia (2°)," <https://www.academia.edu/108085079/Thebes_in_Cilicia_2> (15 Oct. 2023).

Papi, A. . "Thebes in Cilicia (3°)," <https://www.academia.edu/108137248/Thebes_in_Cilicia_3?email_work_card=title> (15 Oct. 2023).

Papi, A. . "Thebes in Cilicia (4°)," <https://www.academia.edu/108222466/Thebes_in_Cilicia_4?email_work_card=title> (18 Oct. 2023).

https://www.academia.edu/109223325/Thebes_in_Cilicia_6_Varia_onomastica?email_work_card=view-paper

Papi, A. . "Thebes in Cilicia-6-Varia onomastica," <https://www.academia.edu/109223325/Thebes_in_Cilicia_6_Varia_onomastica?email_work_card=view-paper> (16 Nov. 2023).

Angelo Papi

https://www.academia.edu/108222466/Thebes_in_Cilicia_4?email_work_card=title

Thebes in Cilicia-4 ΚΗΤΕΙΟΙ

DOI: 10.13140/RG.2.2.13102.79689

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 151023