The Eleusinian Mysteries & Endless-Knot in Buddhist Art

The Eleusinian Mysteries & Endless-Knot in Buddhist Art, Arputharani Sengupta

ΒΑΚΧΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΕΙΚΟΝΙΖΟΥΣΑ ΤΗΝ ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΟ ΜΕΘΥΣΜΕΝΟ (Tokyo National Museum)

Περιτοιχισμένη από τον Ποσειδώνα και από δακτυλιοειδή ιερά όρη, η ινδική υποήπειρος διαθέτουσα το σχήμα του Δέλτα και περιβαλλόμενη από νήσους είχε στρατηγική σημασία για τα Νέα Ηλύσια. Η ουράνια μουσική των θείων αοιδών (Gandhrvas) αιωρείτο ανάμεσα στις ευωδιάζουσες Gandhara και Mathura, όπως η Αρκαδία επήγαζε μέλι και κρασί. Μεταξύ των πολυάριθμων συστάδων νεκροπόλεων, το Amaravati που ανεβαίνει στον Τροχό του Χρόνου (Kalachakra) συνιστά ένα μοναδικό μνημείο για τους Αθανάτους. Πολύ συχνά στα τοξοειδή ανάγλυφα των Βουδιστικών ιερών χώρων (viharas) θα συναντήσουμε ορχούμενες νύμφες (apsares) και ερωτικά ζεύγη να αποπνέουν ευχάριστον ερωτισμό, κεντρικό στην Ελληνο - Βουδιστική ταφική λατρεία. Ο σπόρος για τον εκπληκτικό σχηματισμό αυτής της λατρείας βλάστησε σε μια εποχή που το διεθνικό εμπόριο και τα θρησκευτικά δόγματα ακολούθησαν αμφότερα τις ρωμαϊκές λεωφόρους που σχεδιάστηκαν για τον παγκόσμιο αποικισμό. Σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο, η ανακάλυψη μιας αρχαϊκής γης που περιβάλλεται από τον Ωκεανό εξηρτάτο από την άνθηση του εμπορίου της Οδού του Μεταξιού και την χαλιναγώγηση των μουσώνων. Οι γεωγραφικές συνθήκες φαίνεται να παρέχουν μια διαδρομή διαφυγής από τον Άδη και ένα ιδανικό υποβοήθημα για την άνοδο προς τον Όλυμπο ή τον Ουρανό. Διαφορετικά, είναι δύσκολο να διακρίνουμε γιατί η παλαιά παράδοση των δύο χιλιετιών των ελληνικών μυστηρίων που ευδοκιμούσε μέσα στον ιερό θύλακά της πήρε ξαφνικά την επεκτατική διαδρομή του ολοκαίνουργιου ανταγωνιστή της που κηρύττει ένα εναλλακτικό δόγμα λυτρώσεως, αναγεννήσεως και αιώνιας ζωής. Προφανώς οι περιστάσεις φάνηκαν ευνοϊκές για τους Έλληνες ως λαό για την δημιουργία ενός εναλλακτικού σύμπαντος, μίας ιεράς κρύπτης πολύ μακριά από τις Ρωμαϊκές κατακτήσεις. Ο γεωγραφικός στόχος φαίνεται να ετέθη από τις πολιτικές όσον και θρησκευτικές αβεβαιότητες της εποχής. Το δόγμα της λυτρώσεως, της αναγεννήσεως και της ένδοξης μεταθανάτιας ζωής υπήρξε κοινό σε όλους, και ακριβώς για αυτόν τον λόγο οι πιστοί στα Αιγυπτιακά και Ελευσίνια Μυστήρια, τον Μιθραϊσμό και στον Ορφισμό αφομοιώθηκαν εύκολα στους κόλπους του Χριστιανισμού. Έως την εποχή του θριάμβου του Χριστιανισμού κατά τον τέταρτο αιώνα η τελευταία Βουδιστική λατρεία που ιδρύθηκε στην ανατολικότερη γωνία πέρα από τον τότε γνωστό κόσμο παρήκμασε και εξαφανίστηκε μαζί με τις αρχαίες θρησκείες στην Δύση.

Σύγχρονη με τον νεοπαγή Χριστιανισμό, η απίστευτα πλήρως διαμορφωμένη Ελληνο - Βουδιστική λατρεία σε μια απομακρυσμένη γωνιά κατακλύζεται από το ίδιο είδος ανησυχιών, όπως η κοινή πολιτιστική ταυτότητα εν μέσω διαφορετικών γλωσσών και εθνικών ταυτοτήτων που ρέουν μέσω της βορειοδυτικής παραμεθόριας περιοχής και της βόρειας Ινδίας. Οι λύσεις στον πανεθνισμό του ελληνικού πολιτισμού αποκαλύπτουν ποιοί είναι οι ενδιαφερόμενοι. Το ενοποιητικό στοιχείο συνίσταται από μία νέα γραφή και κοινή γλώσσα. Τα παλαιότερα διατάγματα που είχαν χαραχθεί επί λίθου είναι στα Αραμαϊκά, Ελληνικά και Πρακριτικά, αποτελώντας ένα μείγμα αυτών και άλλων γλωσσών που μετατρέπονται σε μια συγχωνευμένη γλώσσα. Στον διδακτικό - εκπαιδευτικό δίαυλο του Βουδισμού Mahayana μια συλλογή ιστοριών αναγεννήσεως που ονομάζεται Jatakam[c] ξετυλίγει τις προηγούμενες ζωές του Βούδα στα θαυμάσια τοπία των Benares. Το σώμα των παραβολών Jatakam εκπεφρασμένων σε γλώσσα Pali της Σρι Λάνκα είναι διαφορετικό από την παράδοση της Theravada στη λογοτεχνία του Pali. Και οι δύο αποκλείουν σαφώς την χρονολόγηση του πρίγκιπα Siddhartha του Kapilavastu (πρωτεύουσας των Shakya) στην περίοδο της Περσίας των Αχαιμενιδών και του Πυθαγόρα της Σάμου (570-495 π.Χ.). Η ιστορία του Siddhartha που σημαίνει ‘αυτός που έχει επιτύχει έναν στόχο’ έχει συλλογική υποδήλωση. Στην πραγματικότητα, όλα τα ονόματα που εισήγαγε η Ελληνο-Βουδιστική ταφική λατρεία και γενικά αρκετές νέες λέξεις στην Prakrit επινοούνται με κρυφή σημασία με την πρόθεση να αποκλείσουν τους άγνωστους από το Μυστήριο. Η θαυματουργή ζωή του Gautama Buddha στην Prakrit έκδοση του Buddha-Carita που χρονολογείται στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. προέρχεται από το Xinjiang. Ακόμη και η πηγή της Σανσκριτικής που απαγγέλλει την παράξενη Άμωμο Γέννηση του Βούδα και το Όνειρο της Maja υπήρξαν αποκλειστικώς μη αναγιγνωσκόμενα αντίγραφα που διατηρήθηκαν λατρευτικά σε υπόγεια πέτρινα θησαυροφυλάκια στην Κεντρική Ασία και το Gilgit. Υπάρχουν τα συναρπαστικά ταξίδια της ζωής που συνδέονται με υπερφυσικές συναντήσεις στον ουρανό και την γη ενός τέτοιου είδους τόσον εξαιρετικού που ανήκει στο δικό του μοναδικό είδος, αυτό του Βιβλίου των Νεκρών. Με την αρχαία Αιγυπτιακή τελετή Τα Μάτια Ορθάνοικτα (Eyes Wide Shut) αναλαμβάνουμε την επιχείρηση Dream Making του Βουδισμού Mahayana Buddhism, όπου το ολονύκτιο θαύμα των πετρόχτιστων αρχοντικών και των νεκροπόλεων που είναι εφοδιασμένοι με ομοιώματα του Βούδα ενδεδυμένου τον χιτώνα του γίνονται δεκτά με εκπληκτική ευπιστία.

The Aristocratic Women, Illustration of the tale of 'The Necklace of Thread', From the Maha-Ummagga Jataka ?, Pakistan, Gandhara region, 2nd c., Sculpture, Gray schist, ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΚΑΙ ΚΟΡΗ ;)

Η Βουδιστική σχολή Theravada απαγορεύει την ανάγλυφη εικόνα, αντίθετα αυτή η εκδοχή πνευματικού θρησκευτικού κινήματος, ομοιάζουσα πολύ με τους Εσσαίους (Θεραπευταί και Κουμρανίτες), προτιμά τoν Ενορατικό Διαλογισμό (Vipasana) διδασκόμενο σε μεγάλο βαθμό μέσω του διαυγούς πνευματικού λόγου που καταγράφηκε στη λογοτεχνία Gandhara και Pali. Από την άλλη πλευρά, ο Βουδισμός Mahayana, ως αποτέλεσμα λαϊκής επιταγής, συνιστά μιαν επέκταση των Βακχικών Ελευσινίων Μυστηρίων προσαρμοσμένων στις μεταβαλλόμενες εποχές. Οι Ελευσίνιες μυήσεις στα Μυστήρια συνεχίστηκαν στην ελάσσονα και στην μείζονα εκδοχή τους επί δύο χιλιετίες. Η μείζων μύηση ελάμβανε χώραν ολιγότερο συχνά, ενώ η λαϊκιστική έλασσων ούσα προσβάσιμη σε όλους τους Ελληνόγλωσσους πραγματοποιείτο σε ετήσια βάση. Η Mahayana, κατά λέξιν η Μεγάλη Λέμβος, ήταν μια δημοφιλής ταφική λατρεία ανήκουσα στο κλίμα της νέας εποχής. Κινούμενη στα πλαίσια του αναθεωρητικού κύματος η σχολή Mahayana του Βουδισμού καθιερώθηκε ως μία ελκυστική ταφική τέχνη και αρχιτεκτονική. Η Mahayana, επιτυχούσα εκπληκτική παγκόσμια εμβέλεια, απετέλεσε παράδειγμα του λαϊκιστικού Ελάσσονος Τρόπου για την επίτευξη της ‘μαγικής’ αθανασία, επί παραδείγματι με τον Amitabha (Buddha) ο οποίος κατείχε τεράστια λάμψη και είχε μακρότατη ζωή. Η εξίσου φλογερή Hinayana (αυτολεξεί η Μικρά Λέμβος) μαρτυρεί ότι η εγκράτεια και ο στοχασμός αποτελούν τον Μείζονα Τρόπο. Ο Βουδισμός Hinayana είναι ένα φιλοσοφικό κίνημα που κινείται προς τα εμπρός σε ένα στενή και δύσβατη ατραπό για να μάθει ουσιαστικά για τη Samsara, δηλαδή πώς να διαρρήξει τον κύκλο θανάτου και αναγεννήσεως και να αποφευχθούν τα δεινά που υφίστανται οι αδαείς. Η διχοτομία στο Mahayana και το Hinayana γεφυρώνεται από τον ‘Βούδα τον Πεφωτισμένο’ και την δέσμευση ότι θα θεραπεύσει την ανθρώπινη ασθένεια με εντελώς διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχουν πολλαπλοί Βούδες στην ανταλλαγή ιδεών. Η Mahayana που εξυπηρετεί τους αναχωρούντες είναι μια εσωτερική λατρεία που ασχολείται με την μαγική θεραπεία μετά τον θάνατο (θεραπεύω). Ένα διαβαθμισμένο σύστημα εκκινήσεως είναι κοινό και στα δύο ρεύματα. Η πρόοδος στην Hinayana από τον αρχάριο έως τον Maha Thera [a] ή The Great Elder είναι ανάλογα με τα Ελληνικά Μέγας και Τέρας που σημαίνει Βασιλιάς / Αρχηγός του νησιού Θήρας στο Αιγαίο. Περίπου το 631 π.Χ. μια ομάδα μεταναστών από την Θήρα ίδρυσε την Κυρήνη, αρχαία ελληνική αποικία στην Λιβύη. Για δύο αιώνες η νέα πόλη άνθισε αφού βασίλευσαν εκεί οκτώ γενεές της δυναστείας του Βάττου, πρώτου τους βασιλέα. Μεταξύ των λιμένων που καθιέρωσαν υπήρξε η Βερενίκη (Berenike / Banghazi) η οποία είχε στενούς δεσμούς με τη Βουδιστική Νότια Ασία. Η Βερενίκη των Εσπερίδων της Λιβύης δεν πρέπει να συγχέεται με την Βερενίκη ή Βερενίκη Τρωγλοδυτών, έναν αρχαίο λιμένα της Αιγύπτου στην δυτική ακτή της Ερυθράς Θάλασσας. Αρχαιολογική αποστολή από το Πανεπιστήμιο του Ντελαγουέρ με επικεφαλής τον Steven E. Sidebotham βρήκε ινδικά προϊόντα στη ρωμαϊκή συνοικία της Βερενίκης καθώς και ένα θραύσμα αγγείου που έφερε γράφημα σε Tamil Brahmi ‘Κόρα’, έναν τίτλο για την Περσεφόνη που προέρχεται από την ελληνική λέξη κόρη.[b] Η ελληνική βασίλισσα του κάτω κόσμου είναι κυριολεκτικά ‘κόρη του θανάτου’ ή Virgo Mortis στο Λατινικά.

Ο Sartre επιβεβαιώνει ότι κάθε εποχή έχει τις δικές της ανάγκες, σε κάθε εποχή οι συνθήκες της ιστορίας επιλέγουν ένα έθνος, μια φυλή, μια τάξη για να αναλάβουν τον πυρσό δημιουργώντας καταστάσεις που μπορούν να εκφραστούν ή να γίνουν κατανοητές μόνον μέσω της τέχνης και της λογοτεχνίας. Η ξαφνική, ξέφρενη προσπάθεια να ανασκαφούν τα τεχνητά σπήλαια σε εκτεταμένες περιοχές της Κεντρικής και Νότιας Ασίας αποδεικνύει τη μεταφορά τεχνολογίας. Οι άνεμοι του μετασχηματισμού μεταμορφώνουν τα ζωγραφισμένα αρχοντικά του σπηλαίου και ρέουν απόκοσμα μέσα από μια υγρή ατελείωτη νύχτα αμέτρητων σπηλαίων και καταρρέουν υπόγειους διαδρόμους που κάποτε αντηχούσαν με λατρευτικά τελετουργικά. Βεβαίως πριν από την ανακάλυψη αυτών των αρχαιολογικών θαυμάτων, οι Βουδιστικές σπηλιές υπήρχαν μόνον στην φαντασία. Παρ’ όλα αυτά οι πιστοί του Μίθρα στον Ρωμαϊκό κόσμο ονόμασαν τον τόπο λατρείας τους ‘Σπήλαιο’ ακόμα κι αν ήταν ή όχι και εστίασαν την αφοσίωσή τους στον Μίθρα σε ένα σπήλαιο πολύ παρόμοιο με το Σπήλαιο του Βούδα. Για οποιονδήποτε λόγο, τον 2ο αιώνα μ.Χ. η τάση να κατεβαίνουμε στα έγκατα της γης είχε εξαπλωθεί επί παραδείγματι στα υπόγεια της Παλμύρας και στις κατακόμβες της Ρώμης όπου οι πρώτοι Χριστιανοί κατέφυγαν γιά να λατρεύουν στα υπόγεια νεκροταφεία προφανώς για να αποφύγουν την δίωξη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[a]. Μοναχός και μελετητής, Τheravada Buddhist, γεννηθείς το 1898.

[b]. A Tamil Brahmi graffito mentioning Korra, a South Indian chieftain; evidence that inhabitants from Tamil South India (which then included most of Kerala) were living in Berenike, <https://frontline.thehindu.com/other/article30180007.ece> . 

Σημειώνεται ότι η αναγέννηση της Περσεφόνης συμβολίζει την αναγέννηση της φυτικής ζωής αλλά και την αιωνιότητα της ζωής εν γένει. Στην Κίνα αναφέρεται: "There in the buried seed, the end of life is connected with a new beginning": The I Ching or book of changes, transl. Richard Wilhelm p.45.

[c]. Το σώμα των jatakas περιλαμβάνει τις 550 προηγούμενες μετενσαρκώσεις του Βούδα, σε ανθρώπινη μορφή ή ζώου, έως την τελική γέννηση του πρίγκηπα Siddhartha η οποία συνοδεύτηκε από την φώτισή του, θέτοντας τέλος στον αέναο κύκλο αναγεννήσεων (Dehejia 1990, p. 374).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Tay, W. 1975. "Between Kung and Eleusis: "Li Chi", The Eleusinian Rites, Erigena and Ezra Pound," Paideuma: Modern and Contemporary Poetry and Poetics 4 (1), pp. 37-54.

Dehejia, V. 1990. "On Modes of Visual Narration in Early Buddhist Art," The Art Bulletin 72 (3), pp. 374-392.

Sengupta, A. . "The Eleusinian Mysteries & Endless-Knot in Buddhist Art," <https://www.academia.edu/38679645/The_Eleusinian_Mysteries_and_Endless_Knot_in_Buddhist_Art> (24 June 2022).

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 28.05.21