CONZAGA CAMEO WITH PTOLEMY ΙΙ PHILADELPUS AND ARSINOI ΙΙ

 ΔΙΠΛΟ ΥΑΛΙΝΟ ΕΓΧΑΡΑΚΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ (CAMEO) ΜΕ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ ΙΙ ΦΙΛΑΔΕΛΦΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΣΙΝΟΗΣ ΙΙ

Έργο από την Αλεξάνδρεια, 3ος αι. π.Χ., σαρδόνυξ τριών στρώσεων, 15.7 x 11.8 cm ©State Hermitage Museum, St Petersburg)

Το περίφημο Gonzaga Cameo εκτέθηκε πρίν λίγα χρόνια σε σχετική έκθεση στο Άμστερνταμ πρός τιμήν του 'αθανάτου Μ. Αλεξάνδρου'. Η εμπειρογνώμων Arsentyeva περιγράφει με τον ακόλουθο τρόπο το αριστούργημα:[NOTE0] 

Ένας ανώνυμος χαράκτης απεικόνισε το θεοποιημένο βασιλικό ζεύγος κατά την στιγμή του "ιερού γάμου" τους - η βασίλισσα ενδύεται γαμήλιο πέπλο και φέρει στέφανο δάφνης, ενώ παρόμοιος διακοσμεί το κράνος του βασιλέως, μαζύ με έναν αστέρα και φτερωτό δράκο.

Η αιγίδα του Διός, στολισμένη με τις κεφαλές της Μέδουσας και του Φόβου, διακρίνεται στους ώμους του βασιλέως, πάνω από την πανοπλία που φέρει ως στρατιωτικός ηγέτης. Ο καλλιτέχνης τόνισε έτσι την ιδανική εικόνα του θεοποιημένου βασιλέα - ήρωα, η οποία εγκαθιδρύθηκε υπό την επιρροή της προσωπικότητας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η εγχάρακτη ύαλος (cameo) αποτελεί ένα λαμπρό και συνάμα εντυπωσιακό παράδειγμα χειρισμού του δυναμικού θέματος στην Ελληνιστική Γλυπτική, στην οποία πολύτιμοι λίθοι τόσο μεγάλων διαστάσεων είναι σπάνιοι. Ο φημισμένος Φλαμανδός καλλιτέχνης Peter Paul Rubens χαρακτήρισε το έργο ως το καλλίτερο από όλους τους αντίστοιχους Ευρωπαϊκούς πολύτιμους λίθους. Πράγματι, οι χαρακτήρες είναι σκαλισμένοι με δεξιοτεχνία στα τρία στρώματα της πέτρας: τα πρόσωπά τους κόβονται από το κεντρικό λευκό στρώμα, το κράνος, τα μαλλιά και οι αιγίδες από το ανώτερο καφέ στρώμα. Η ανισότητα, η θέση και το χρώμα των στρωμάτων της πέτρας που αποκαλύφθηκαν από τον χαράκτη κατά τη διάρκεια της εργασίας του τού επέτρεψαν να αποφύγει την μονοτονία στην απόδοση των προσώπων και της πανοπλίας. Η ικανότητά του έγκειται στην αποκάλυψη της ποικιλίας του στιλβωτικού και του πλούτου των διαβαθμίσεων του αναγλύφου, δίδοντας έμφαση στην τρισδιάστατη φύση της απεικονίσεως η οποία της αποδίδει μια ζωγραφική ποιότητα. Το ζωντανό, ενεργητικό και ανδρικό προφίλ του βασιλέως έρχεται σε αντίθεση με τα ήρεμα, απαλότερα χαρακτηριστικά του γυναικείου προσώπου.

Το τεχνούργημα απετέλεσε κέντρο της προσοχής των μελετητών επί αιώνες. Διαφορετικές ερμηνείες των χαρακτήρων που απεικονίζονται έχουν προταθεί, μεταξύ αυτών δε αναφέρονται: ο Αύγουστος και η Λιβία, ο Γερμανικός και η Αγριππίνα, ώς τον Μέγα Αλέξανδρο και την μητέρα του Ολυμπία. Πάντως σήμερα οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι πρόκειται γιά το βασιλικό ζεύγος του Πτολεμαίου ΙΙ και της Αρσινόης ΙΙ.[NOTE1]

Δεν πρέπει να γίνεται μνεία μόνο των μοναδικών διαστάσεων και των καλλιτεχνικών ιδιοτήτων του έργου αλλά και της ιστορίας του, δεδομένου ότι έχει περάσει από τα χέρια πολλών διασήμων συλλεκτών αλλά και Ευρωπαίων ηγετών. Το Gonzaga Cameo ονομάστηκε έτσι από τους πρώτους γνωστούς ιδιοκτήτες του, τους άρχοντες της Μάντοβα. Η πρώτη γραπτή αναφορά για το στολίδι μπορεί να είναι αυτή από την απογραφή του 1542 της συλλογής της Isabella d'Este, συζύγου του Δούκα της Gonzaga. Τον 17ο αιώνα το cameo υπήρξε μέρος της συλλογής της Βασίλισσας Χριστίνας της Σουηδίας, θαυμάστριας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία αναγνώρισε στο έργο τον διάσημο στρατιωτικό ηγέτη και την μητέρα του Ολυμπία. Μετά το θάνατο της Χριστίνας το έργο πέρασε στα χέρια πολλών διακεκριμένων ιδιοκτητών, διανύοντας αρκετό χρόνο στην συλλογή των Odescalchi στην Ρώμη και στο Βατικανό.

Τον 19ο αιώνα δεν ήταν μακριά από το Παρίσι, στον πύργο του Malmaison, κατοικία της αυτοκράτειρας Josephine, πρώην συζύγου του Ναπολέοντα. Μετά την κατάληψη του Παρισιού το 1814 παρουσίασε το στολίδι στον Αλέξανδρο Α', ο οποίος ήταν συχνός επισκέπτης του Malmaison. Το φθινόπωρο του ίδιου έτους, το cameo απέκτησε ένα μόνιμο σπίτι στην Αγία Πετρούπολη.

Στήλη που απεικονίζει τη θεοποιημένη Αρσινόη ΙΙ να δέχεται προσφορές από τον Πτολεμαίο Β'[NOTE2]

Το εγχάρακτο υάλινο αριστούργημα πέραν της ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας του, διαθέτει χαρακτηριστικά που παραπέμπουν σε ενδιαφέροντες συμβολισμούς. Ο ιερός γάμος που αποδίδεται με την ιδιαίτερη μικρογλυπτική προσέγγιση συνιστά πανάρχαιο θεσμό ο οποίος συναντάται στην ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο, και όχι μόνον εκεί. Ο θεσμός υπογραμμίζει την θεία νομιμοποίηση του βασιλέως, κατάσταση η οποία αποδίδεται - εικυρώνεται από την Πότνια ή Δέσποινα, η οποία έτσι λειτουργεί ως απόγονος της παλαιότερα κυριαρχούσας Μητέρας Θεάς. Η απονομή της θείας νομιμοποιήσεως μέσω του ιερού γάμου υπήρξε πρακτική γνωστή ακόμη και στην Μυκηναϊκή Ελλάδα, γιά παράδειγμα στην Πύλο όπου και η σχετική τελετή από την ιέρεια των Σφαγιανών e-re-wi-jo po-ti-ni-ja ήτοι Ελευθία / Ελευσία / Ειλείθυια / Αραιο - πότνια (;) (βλ. πινακίδα της Πύλου PY Vn 48).[NOTE4] Ο δυϊσμός ο οποίος υπογραμμίζεται στο εδώ σχολιαζόμενο υαλούργημα συναντάται και στα Λιθικά του Ποσειδίππου, όπου ο τελευταίος αποπειράται, με μεγάλη επιτυχία, να εκφράσει δια του λόγου τα περίτεχνα τεχνουργήματα από πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους, τα οποία κοσμούσαν την δακτυλιοθήκη των βασιλέων της Ελληνιστικής περιόδου. Πράγματι στο επίγραμμα 8 ο Ποσείδιππος αναφέρεται συνδυαστικά σε ένα ρυτόν ανδρικού συμποσίου καθώς και σε παρόμοια φιάλη χρησιμοποιούμενη για την λατρεία της πότνιας, ενώ και στο επίγραμμα ΑΒ 26 των αναθηματικών)[NOTE5] η Αρσινόη αποκαλείται πότνια. Είναι σαφές ότι αυτή η επική παράθεση παραπέμπει, και αυτή, στο ζεύγος το οποίο απετέλουν η Αρσινόη ΙΙ και ο αδελφός - σύζυγός της Πτολεμαίος. Η τελευταία αναφερόμενη παραβολή από την μία του ζεύγους 'ρυτόν + φιάλη' και από την άλλη του ζεύγους 'Πτολεμαίου + Αρσινόης ΙΙ' συνιστά στον Ποσείδιππο ως παράδειγμα αυτού που ονομάζεται ΈΚΦΡΑΣΙΣ ήτοι απόδοσις με την βοήθεια του λόγου έργου της παραστατικής τέχνης.[10_238] Πρός επιβεβαίωση της θείας λειτουργίας της Αρσινόης ΙΙ σημειώνεται ότι η τελευταία είχε θεοποιηθεί, παραβαλλόμενη μάλιστα πρός την Αφροδίτη, διέθετε δε και ιδιαίτερο ιερό στο Ακρωτήριο Ζεφύριο.[10_237]

Χρυσό οκτάδραχμο των Πτολεμαίων

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ο Θεοκλής[10_237a1] περιέγραψε στους Ιθύφαλλους[10_237a2]  επίχρυσο ρυτόν της Αρσινόης ΙΙ, μορφοποιημένο όπως το διπλούν κέρας της αφθονίας (Αμάλθειας) της Αρσινόης ΙΙ. [10_237a3]  Άλλωστε η οινοποσία εξετιμάτο ιδιαίτερα στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο, ο δε Πτολεμαίος ΙΙ είχε τοποθετήσει σειρά αγαλμάτων της οινοχόου του Κλεινούς σε πλείστα σημεία της Αλεξανδρείας (Plb. 14.11.2; Ath. 10.425 E-F, 13.576 F)!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

NOTE0. Arsentyeva 2010, p. 170.

NOTE1. Ο γάμος της Αρσινόης ΙΙ με τον αδελφό της φαίνεται ότι προκάλεσε αντιδράσεις μεταξύ των Μακεδόνων (Weingarten 2010), οπότε επιστρατεύθηκε ο Θεόκριτος ο οποίο συνέγραψε το Ειδύλλιο 17, Theoc. 17, ἐγκώμιον εἰς Πτολεμαῖον

᾿Εκ Διὸς ἀρχώμεσθα καὶ ἐς Δία λήγετε Μοῖσαι,

ἀθανάτων τὸν ἄριστον ἐπὴν αὐδῶμεν ἀοιδαῖς:

ἀνδρῶν δ᾽ αὖ Πτολεμαῖος ἐνὶ πρώτοισι λεγέσθω

καὶ πύματος καὶ μέσσος: ὁ γὰρ προφερέστατος ἄλλων.

5ἥρωες, τοὶ πρόσθεν ἀφ᾽ ἡμιθέων ἐγένοντο,

ῥέξαντες καλὰ ἔργα σοφῶν ἐκύρησαν ἀοιδῶν:

αὐτὰρ ἐγὼ Πτολεμαῖον ἐπιστάμενος καλὰ εἰπεῖν

ὑμνήσαιμ᾽: ὕμνοι δὲ καὶ ἀθανάτων γέρας αὐτῶν...

NOTE2. H Κώμη της Βερενίκης του Καλλιμάχου, η οποία καταλήγει στην Αιτία, γράφτηκε για την Βερενίκη ΙΙ, σύζυγο του Πτολεμαίου ΙΙΙ Ευεργέτου. Αυτό το ποίημα και ο Ύμνος στην Αθηνά του Καλλιμάχου παρουσιάζονται ως προσωπογραφίες της Βασίλισσας οι οποίες αντιμετωπίζουν ορισμένες πτυχές του αμφισβητήσιμου παρελθόντος της με τρόπο θετικό, αλλά ταυτόχρονα αποχρωματισμένο. Υλικά στοιχεία, όπως εγχάρακτος ημιπολύτιμος λίθος (καμέο), μωσαϊκή προσωπογραφία, αγγεία από φαγεντιανή και πάπυροι ρίχνουν περαιτέρω φως στο δημόσιο πρόσωπό της (Clayman 2011).

NOTE4. Κονιδάρης 2019, σελ. 89-90.
NOTE5. Ευρίσκεται στον πάπυρο P. Berol. inv. 9812.

10_238. Η λέξη έκφρασις προέρχεται από την Ελληνική και χρησιμοποιείται για την περιγραφή ενός έργου τέχνης που παράγεται ως ρητορική άσκηση, χρησιμοποιείται δε συχνά υπό την μορφήν επιθέτου (εκφραστικός). Είναι μια ζωντανή, συχνά δραματική, λεκτική περιγραφή ενός έργου παραστατικής τέχνης, πραγματικό ή φανταστικό. Στην αρχαιότητα, αναφέρεται στην περιγραφή οποιουδήποτε πράγματος, προσώπου ή εμπειρίας. Η λέξη είναι σύνθετη από την πρόθεση έκ και το ουσιαστικό φράσις.

10_237. Kuttner 2005, p. 148, n. 26. Παράβαλε Ελληνιστικό γλυπτό του Bes φυλασσόμενο στο Museu Egipci (Barcelona), < https://www.livius.org/pictures/a/egypt/hellenistic-statuette-of-bes/>, καθώς και αγγείο στο σχήμα του Bes, φυλασσόμενο στο Allard Piersonmuseum, < https://www.livius.org/pictures/egypt/mit-rahina-memphis/memphis-bottle-in-the-shape-of-bes/>.
10_237a1. Ο Θεοκλής υπήρξε ποιητής του τρίτου αι. π.Χ.
10_237a2. Τα ιθυφαλλικά ήταν επιγράμματα προς τιμήν του Διονύσου, θεού προστάτη των καλλιτεχνών.

10_237a3. Βλ. χρυσό νόμισμα (μνάειον, Svoronos, 1498. SNG Κοπεγχάγη 322) του Πτολεμαίου VI-VIII (180-117 π.Χ.), διαστάσεων 28 mm, από την Αλεξάνδρεια (170-116 π.Χ.) Στην μία πλευρά εικονίζεται κεφαλή με πέπλο της θεοποιηθείσας Αρσινόης II φέρουσας κέρας κριού, με διάδημα στεφάνου, σκήπτρο λωτού πάνω από τον ώμο, με το μονόγραμμα Κ πίσω από την κεφαλή. Στην άλλη πλευρά επιγραφή ΑΡΣΙΝΟΗΣ ΦΙΛΑΔΕΛΦΟΥ, διπλό κέρας αφθονίας που συνδέεται με ταινία. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Arsentyeva, E. 2010. "Cameo: portrait of Ptolemy II Philadelphus and Arsinoe II (‘The Gonzaga Cameo’) ," in The Immortal Alexander the Great, ed. A. Trofimova, Hermitage - Amsterdam, p. 170.

Kuttner, A. 2005. “Cabinet Fit for a Queen: The Λιθικά as Posidippus’ Gem Museum,” in The New Posidippus: A Hellenistic Poetry Book, ed. K. Gutzwiller, K., Oxford – New Yorl, pp. 141-163.

Κονιδάρης, Δ. 2019. Ο Πρώιμος Αιγυπτιακός πολιτισμός και οι αλληλεπιδράσεις με το Αιγαίο, Αθήνα.

Clayman, D. L. 2011. "Berenice and her Lock," Transactions of the American Philological Association (1974-2014)  141 (2), pp. 229-246.

Clayman, D. L. . "Royal Catasterisms: Arsinoe II and Berenice II Translated to the Heavens in Aratus and Callimachus," <https://www.mvvfoundation.gr/en/hellenistic-alexandria-celebrating-24-centuries/> (17 December 2020).

Weingarten, J. 2010. "The Uppity Queen Arsinoë II. Who's the Woman Behind this Giant Coin?," <http://judithweingarten.blogspot.com/2010/08/uppity-queen-arsinoe-ii.html> (26 March 2021).

τελευταία ενημέρωση - εμπλουτισμός: 26.03.21

 

ΜΥΚΗΝΑΙΟΙ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ ΤΗΣ ΥΕΧ ;

Εικ. Γ1: Ζωγραφισμένος πάπυρος EA 74100 της XVIII δυναστείας με πολεμικές σκηνές

https://www.britishmuseum.org/collection/object/Y_EA74100

Στον ζωγραφισμένο πάπυρο EA 74100, χωρίς κείμενο, έχουν σωθεί θραύσματα δύο (ή τριών ;) σκηνών: 

Στην μία σκηνή παρουσιάζεται πεσμένος Αιγύπτιος του οποίου έχει επιβληθεί Λίβυος, ενώ άλλοι Λίβυοι τοξότες προελαύνουν. Στην άλλη απεικονίζονται Αιγύπτιοι ιππείς, μερικοί των οποίων φέρουν κράνη είτε χιτώνια από δέρας ταύρου. Άλλα μη τοποθετημένα θραύσματα δείχνουν τμήματα πεζικού και δένδρο. Η σκηνή περιλαμβάνει και άλλα στοιχεία τοπίου. Τα ανωτέρω θραύσματα απεικονίζουν το χαρακτηριστικό οδοντόφρακτο κράνος από δόντια κάπρου, το οποίο θεωρείται τυπικά Μυκηναϊκό. Ως εκ τούτου εκτιμάται ότι Μυκηναίοι πολέμησαν για λογαριασμό του Akhenaten.

Εικ. Γ2: Οδοντόφρακτο Μυκηναϊκό κράνος

Οι έντονα χρωματισμένες σκηνές του παπύρου απεικονίζουν μια μάχη μεταξύ Αιγυπτιακών δυνάμεων και Λιβυκών φυλών, περιλαμβάνουν δε μια μοναδική απεικόνιση ενός Αιγυπτίου στρατιώτη απειλούμενου από τον εχθρό. Πρός βοήθειά του σπεύδει ομάδα στρατιωτών που, κρίνοντας από την τυπική Αιγυπτιακή ένδυσή τους στα λευκά, αγωνίζονται στην πλευρά των Αιγυπτίων. Αλλά σε αντίθεση με τις κανονικές αιγυπτιακές δυνάμεις, αυτοί οι πολεμιστές φορούν τμηματική δερμάτινη θωράκιση και κατακόρυφα κατατμημένα κίτρινα κράνη (η χρωστική ουσία που χρησιμοποιείται εδώ είναι η σανδαράχη). Αυτή η απόδοση του συγκεκριμένου τύπου κράνους κατά πάσα πιθανότητα ανταποκρίνεται στο οδοντόφρακτο κράνος οδόντων κάπρου, το οποίο χρησιμοποιούσε η Μυκηναϊκή αριστοκρατία.  Παραδείγματα του εν λόγω κράνους απεικονίζονται σε τοιχογραφίες της υπό συζήτηση περιόδου, αλλά περιγράφονται και από την Ιλιάδα του Ομήρου, Il. 10. 260-265. Σχετικά τεκμήρια έχουν μάλιστα επιβιώσει μέχρι σήμερα, όπως αυτό από τα Δενδρά του 15/14 αι. και από τις ίδιες τις Μυκήνες.[21] Ομοίως, η δερμάτινη θωράκιση του κορμού του σώματος απεικονίζεται σε παραστάσεις αγγείων.[22] Οι Μυκηναίοι μισθοφόροι ή σύμμαχοι (;) συνέχισαν να απασχολούνται από τους διαδόχους του Akhenaten. Η ανακάλυψη ενός θραύσματος τέτοιου κράνους στην Pi-Ramesse του ανατολικού Δέλτα τεκμηριώνει ότι Μυκηναίοι πολεμιστές ήταν παρόντες σε αυτήν την σημαντική στρατιωτική βάση του 13ου αι., όπου ευρίσκετο και η βασιλική κατοικία.

Εικ. Γ3: Διάζωμα με ταυροκαθάψια από το ανάκτορο F, Άβαρις

https://vimeo.com/194362703?embedded=true&source=vimeo_logo&owner=7974359

Εικ. Γ1: Ζωγραφισμένος πάπυρος XVIII δυναστείας με πολεμικές σκηνές British Museum EA 74100, https://www.britishmuseum.org/collection/object/Y_EA74100

Εικ. Γ2: Οδοντόφρακτο Μυκηναϊκό κράνος
Μυκήναι, ΕΑΜΑ 6568, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b9/Boars%27s_tusk_helmet_NAMA6568_Athens_Greece1.jpg
Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication

Εικ. Γ3: Διάζωμα με ταυροκαθάψια από το ανάκτορο F, Άβαρις (Graphic: OREA)

 

ΤΟ ΤΑΦΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ CARNAVRON 62 ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

Το ταφικό συγκρότημα Carnarvon 62 ανεγέρθηκε κατά τα τέλη της XI ή τις αρχές της ΧΙΙ δυναστείας, ήτοι περί το 2000 π.Χ., εν συνεχεία δε συμπληρώθηκε κατά καιρούς έως και την περίοδο του Νέου Βασιλείου. Ευρήματα από το ταφικό συγκρότημα τεκμηριώνουν τις επαφές με το Αιγαίο, την κυκλοφορία αισθητικών προτύπων και την ευρεία αλληλεπίδραση μεταξύ των πολιτισμών.

Θραύσματα τοιχογραφίας από το ιερό P2[1] απεικονίζοντα κομιστές αγγείων με διακόσμηση σπειρών πιθανολογείται ότι συνδέονται με το Αιγαίο! 

Θραύσμα τοιχογραφίας με Αιγαίο κομίζοντα αγγείο με σπειροειδή διακόσμηση[2]

Το αποτύπωμα της Κύπρου φαίνεται επίσης ισχυρό δεδομένου ότι μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνονται εισαγωγές μεταλλικών[3] ή κεραμεικών[4] αγγείων από την Κύπρο, όσον και τοπικά αντίγραφά τους στην χώρα του Νείλου.[5] Μάλιστα εκτιμάται ότι στο Δέλτα (Tell el-Dabca) δραστηριοποιείτο αριθμός Κυπρίων τεχνικών. Με την Κύπρο της ΜΕΧ ΙΙ μοιάζει να συσχετίζεται το ζωόμορφο αγγείο R9 A1 με στόμιο στην πλάτη, ενώ παράλληλό του θεωρείται το γνωστό Μυκηναϊκό ελαφόσχημο αργυρό ρυτό του IV τάφου.[6] Ιδιόμορφο όπλο P3E3[7] του συγκροτήματος, φέρον πεντάκτινο ρόδακα στην λαβή,[8] έχει θεωρηθεί συγγενικό προς δόρυ από τον Μυκηναϊκό τάφο IV[9] ενώ παραβάλλεται και προς τεκμήριο από το Μουσείο Ashmolean φέρον επιγραφή του Kamose[10] καθώς και με εύρημα από το Tell el-Dabca, χρονολογούμενο στην πρώιμη ΧΙΙΙ δυναστεία.[11] 

Στο ταφικό συγκρότημα της Θηβαϊκής νεκροπόλεως ευρέθησαν επίσης ορειχάλκινα αγγεία, καδόσχημο και λεκάνη (P3Cx),[12] στα οποία είχε χρησιμοποιηθεί η τεχνική συγκολλήσεως μέσω αργύρου. Η τεχνική αυτή συναντάται και σε φιάλη της Hathor φέρουσα αγελάδα στο κέντρο.[13] Η αυξημένη συχνότητα ευρέσεως αργυρών αντικειμένων στην Αίγυπτο του Νέου Βασιλείου έχει αποδοθεί στις εκτεταμένες σχέσεις με το Αιγαίο,[14] αφού άλλωστε και η Stos-Gale έχει δηλώσει ότι δύο αργυρά αγάλματα της ΧΙ δυναστείας έχουν κατασκευαστεί με πρώτη ύλη από τα ορυχεία Λαυρίου.[15] 

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: (fig. 39, essay ID and name: 1018) Θραύσματα τοιχογραφίας από το ιερό P2 απεικονίζοντα κομιστές αγγείων με διακόσμηση ελίκων (Μινωίτες !) 

ΔΕΞΙΑ: Κυπριακό αγγείο τύπου Base Ring I θεωρούμενο ως εισαγωγή στην Αίγυπτο κατά το Νέο Βασίλειο (cat. 686, MMA 16.10.386)

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: (fig. 46, essay ID and name: 1023, cat. 621) Ανακτορικός τάφος C4, σκαραβαίος με Αιγαιακό γρύπα

ΔΕΞΙΑ: (fig. 41, cat. 795)P3D1 Αιγυπτιακό αντίγραφο Κυπριακού τύπου με διχαλωτή λαβή

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: (R9 A1, cat. 1432, essay ID and name: 1022, fig. 45) Ζωόμορφο αγγείο ξενικής προελεύσεως, παράλληλο ευρεθέντος στον Μυκηναϊκό τάφο IV

ΔΕΞΙΑ: (P3E3, cat. 833, essay ID and name: 1021, fig. 49) Ιδιόμορφο όπλο παράλληλο Μυκηναϊκού από τον τάφο IV 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Lilyquist 2020, fig. 39, essay ID and name: 1018.
2. Bietak and Prell 2018, pp. 203, 207, fig. 12.
3. Lilyquist 2020, fig. 34, essay 20. Αχλαδόσχημο αγγείο του τύπου BR I ανασκαφέν στην τομή P2 θεωρείται ως εισαγωγή στην Αίγυπτο κατά το Νέο Βασίλειο (cat. 686, MMA 16.10.386).
4. Άποψη της Louise Maguire (Lilyquist 2020, essay 20).
5. Αιγυπτιακό αντίγραφο Κυπριακού τύπου με διχαλωτή λαβή θεωρείται το αγγείο P3D1 (fig. 41, cat. 795).
6. Lilyquist 2020, R9 A1, essay ID and name: 1022, fig. 45; Κονιδάρης 2020, σελ. 287-292.
7. Lilyquist 2020, R9 A1, essay ID & name 304, fig. 6, essay 9.
8. Lilyquist 2020, essay 9.
9. Petrie 1917, pl. XVII: 56.
10. Lilyquist 2020, essay 9.
11. Lilyquist 2020, essay 9, fig. 10; Philip 2006, pp. 141-144. Το τεκμήριο φυλάσσεται στο Αιγυπτιακό Μουσείο Καΐρου (JE 98566) ανεσκάφη στο στρώμα F1 διαθέτει δε διακοσμητικό ρόδακα επτά ακτίνων στην λαβή.
12. Schorsch 2020, essay 26, figs. 1-7.
13. Vassilika 2009, p. 297, n. 15; Winlock 1936. Φιάλες αυτού του τύπου ανασκαφείσες από τον τάφο ΤΤ100 του Rekhmire φυλάσσονται στο Αιγυπτιακό Μουσείο Καΐρου (JE 34738-9) ενώ άλλη εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (MMA 30.8.67).
14. Schorsch 2020, essay 26.
15. Κονιδάρης 2019, σελ. 175, σημ. 649.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Lilyquist, C. 2020. Excavations at Thebes. The Earl of Carnarvon and The Metropolitan Museum of Art at Carnarvon Tomb 62 and Surrounds, Interactive digital application.

Schorsch, D. 2020. “Metal Manufacture in Context. Technical Investigations of Cupreous Vessels from Lansing’s Pit 3,” in Excavations at Thebes. The Earl of Carnarvon and The Metropolitan Museum of Art at Carnarvon Tomb 62 and Surrounds, ed. C. Lilyquist, essay 26.

Petrie, W. M. F. 1917. Tools and Weapons illustrated by the Collection of University College, London.

Κονιδάρης, Δ. 2020. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήνα.

Winlock, H. E. 1936. “An Egyptian Flower Bowl,” Metropolitan Museum Studies 5 (2), pp. 147-156.

Κονιδάρης, Δ. 2019. Ο πρώιμος Αιγυπτιακός πολιτισμός και οι αλληλεπιδράσεις με το Αιγαίο, Αθήνα.

Vassilika, E. 2009. “Egyptian Bronze Sculpture before the Late Period,” in Chief Of Seers, ed. E. Goring, N. Reeves and J. Ruffle, London and New York, pp. 291-302.

Carnarvon, 5th Earl of and H. Carter. 1912. Five Years' Explorations at Thebes. A Record of Work Done 1907-1911, Oxford.

Philip, G. 2006. Tell el-Daba XV: metalwork and metalworking evidence of the late Middle Kingdom and second intermediate period, Vienna.

Bietak, M., and Prell, S. 2018. The Enigma of the Hyksos I (ASOR Conference Boston 2017 - ICAANE Conference Munich 2018), Wiesbaden.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 06.03.2021

Η ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΚΑΠΟΤΕ ΤΗΝ ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ..

Η ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΚΑΠΟΤΕ ΤΗΝ ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ .. 

Διεθνής έκθεση TROY - HOMER - TURKEY (Amsterdam 2012)

Η αρχαιολογική επιστήμη, όπως και οι άλλες των ανθρωπιστικών σπουδών ιδιαίτερα, χαρακτηρίζεται μερικές φορές από προκατάληψη και μονομέρεια. Αυτό είναι, μέχρις ενός σημείου, αναπόφευκτο δεδομένου ότι η έρευνά της πραγματοποιείται και ερμηνεύει τον κοινωνικό χώρο του παρελθόντος, δρώσα η ίδια σε περιβάλλον όπου ανθούν πολυποίκιλες επιρροές, προκαταλήψεις και συμφέροντα. Αν και πλείστοι ερευνητές έχουν την διάθεση να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους διαστρεβλωτικούς παράγοντες, αυτό φαίνεται ότι δεν επιτυγχάνεται πάντα στον επιθυμητό βαθμό. Η κατάσταση εμφανίζεται χειρότερη σε κάποιες χώρες όπου η αρχαιολογία καλείται να παίξει τον ρόλο της πολιτικής, κτίζοντας ή ενισχύοντας την εθνική ταυτότητα με τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα.

Η Τουρκική αρχαιολογία αποτελεί, ιδιαίτερα στην εποχή μας, ένα από τα πιο μελανά παραδείγματα όπου η προκατάληψη είναι κατευθυνόμενη.[0] Η Yener, επί παραδείγματι στο Excavations in Hittite Heartlands, εμφανίζεται να υποστηρίζει την μονόδρομη διάχυση επιδράσεων στα πολιτιστικά σχήματα του Αιγαίου από μέρους της Ανατολίας.[1] Συγκεκριμένα σε αυτήν την οπτική εντάσσει 

(α) την κατά την άποψή της προπορεία της Ανατολίας επί της Κρήτης αναφορικά με το θέμα του ταύρου και των ταυροκαθαψίων (Hüseyindede), 

(β) το γεγονός ότι σφραγίδες του Karahöyük με σπειροειδή διακόσμηση ομοιάζουν με Αιγαιακές, και 

(γ) την από μέρους της Κρήτης εισαγωγή οψιδιανού της κεντρικής Ανατολίας. 

Χρειάζεται να σημειώσουμε εδώ ότι η Ανατολία αντιμετωπίζεται εδώ ως αδιαίρετη ενότητα, γεγονός το οποίο αντιστοιχεί στην γεωγραφική πραγματικότητα αλλά όχι στην πολιτιστική, η οποία όπως έχει ήδη σημειωθεί εμφανίζει διχοτομία, κατά την οποία, μάλιστα η δυτική - τουλάχιστον - Ανατολία παρουσιάζεται ανήκουσα στην αυτή ενότητα μαζύ με το Αιγαίο. Παρατηρούμε δηλαδή ότι με το πρόσχημα της γεωγραφικής ενότητας ασκείται μια πολιτική τεχνητής πολιτιστικής ενοποιήσεως της Ανατολίας, κατά τον ίδιο αλλά αντίστροφο τρόπο, που ο Αιγαιακός κόσμος αντιμετωπίζεται διασπασμένος!

Δεν θα πρέπει λοιπόν να προκαλεί έκπληξη ότι ο Ελλαδικός χώρος αντιμετωπίζεται, όχι μόνον από την Yener, ως διασπασμένος και συνιστάμενος τουλάχιστον από πολλά μέρη. Η Κρήτη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για την διάθεση διαφοροποιήσεώς της και αποχωρισμού από το Ελλαδικό σώμα. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός θεωρείται ότι εμφανίσθηκε αιφνιδίως στον Ελλαδικό χώρο, χαρακτηρίζεται δε ως διάφορος του Μινωικού, παρόλον ότι η διάκριση μεταξύ τους από ένα σημείο και μετά καθίσταται ασαφής, όπως άλλωστε επισημαίνουν πλείστοι διαπρεπείς αρχαιολόγοι. Την συνάφεια μεταξύ τους άλλωστε επιβεβαιώνουν πολλά τεκμήρια: η ομαλή διαδοχή Μινωικού και Μυκηναϊκού στρώματος χωρίς διακοπές, ακόμη δε και συχνά χωρίς ίχνη βίας (Μυκηναϊκή επικράτηση στην Κρήτη, Μίλητος κ.α,.) 

Άλλο σχετικό παράδειγμα συνιστά η Τροία η οποία παρουσιάζεται ως τμήμα της Ανατολίας, ενώ ανήκει στην τελευταία μόνον γεωγραφικά, συσχετίζεται δε πολιτιστικά κυρίως με νήσους του βορείου Αιγαίου. Η διάθεση της Τουρκικής πολιτικής να οικειοποιηθεί αρχαιολογικά και, εν συνεχεία, πολιτικά την Τροία έχει εκφρασθεί σε διεθνές επίπεδο μέσω εκθέσεων,[2] έχει δε γίνει αντικείμενο σχολιασμού ακόμη και από τον Μαρωνίτη κ.α.[3] Ανάλογη είναι η οπτική και του Muhly, παλαιότερα διευθυντού της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ASCSA),  και διά γυμνού οφθαλμού ορατή η από μέρους του χονδροειδής, ανιστόρητη και στα όρια της χυδαιότητος διάθεση υποτιμήσεως των Ελλήνων. Πράγματι ο ανωτέρω για τους οποίους εκτιμά ότι οι Έλληνες δεν έδειξαν ενδιαφέρον για το εσωτερικό της Ανατολίας παρά μόνον αρκετό καιρό μετά την εξαφάνιση των Χετταίων από το ιστορικό προσκήνιο, ενώ κατακρίνει τον μελετητή Forrer για την άποψη την οποία υπεστήριξε ταυτοποιώντας τους ‘Ahhiyawa’ τών Χεττιτικών αρχείων με τους Μηκηναίους, χαρακτηρίζοντας την άποψή του ‘ψευδαίσθηση’. Βεβαίως η τελευταία άποψη αποτελή ήδη γενικό τόπο της διεθνούς αρχαιολογίας, οι δε επαφές / σχέσεις μεταξύ Ελλαδιτών και Χετταίων θεωρείται επίσης πέραν πάσης αμφισβητήσεως. Από τον ίδιον, άλλωστε, δεν λείπουν και άλλες χονδροειδείς αναφορές υπονοούσες ότι πλείστοι σημαίνοντες Έλληνες της κλασικής περιόδου κατήγοντο από την Μικρά Ασία, σαν αυτή η περιοχή να ήταν λιγώτερο Ελλάδα, τουλάχιστον η παράλια χερσόνησος!! Η τελευταία αυτή ‘άποψη’ του Muhly απλώς προετοίμασε το έδαφος ώστε η σύγχρονη ισλαμο – φονταμελιστική Τουρκία να αποκαλεί Ομέρ τον θείο Όμηρο, χρησιμοποιώντας για αυτόν δημοφιλές όνομα της σύχρονης γείτονος χώρας![4]

Σύντομα και επιγραμματικά μόνον αναφέρουμε την διακριτή αντιμετώπιση τμημάτων του Ελλαδικού χώρου όπως η Μακεδονία, η Θράκη, η Β. Ήπειρος, η Κύπρος κ.ά περιοχές που από χιλιετίες είχαν την ίδια η παρόμοια πολιτιστική ταυτότητα με αυτήν του υπόλοιπου Ελλαδικού χώρου με τον οποίον συνδιαλέγονταν στενά. 

Ο διχασμός της Τουρκίας σήμερα .. (αποτελέσματα εκλογών 2017)..

Αναφορικά με το θέμα του οψιανού του προερχόμενου από το Ανατολικό Göllü Dağ ο οποίος ανευρέθη στην απόθεση θεμελιώσεως της αίθουσας των Λεκανών του ανακτόρου της Κνωσσού (της MM Ia περιόδου ή παλαιότερο),[5] στο οικοδομικό συγκρότημα Μύ των Μαλίων, πιθανώς δε και σε θολωτό τάφο του Πλατάνου, αυτός αποτελεί τεκμήριο επαφών των Μινωιτών με την ενδοχώρα της Ανατολίας. Παράλληλα το ιδιαίτερο χρώμα και η διαφάνεια του Μικρασιατικού ορυκτού φαίνεται ότι συνετέλεσαν ώστε στην Κρήτη να θεωρηθεί εξωτικό υλικό κύρους, και να υιοθετηθεί πιθανώς ως βασιλικό δώρο ανταλλασσόμενο μεταξύ των ηγετών των πόλεων κρατών της Ανατολίας και της Κρήτης.6 Πρίν κλείσουμε την σχετική αναφορά μας σημειώνουμε ότι από την Νεολιθική ο οψιανός της Μήλου διετίθετο τουλάχιστον στην Δυτική Ανατολία, αναδεικνύοντας και εδώ την υπάρχουσα διχοτομία της Μικρασίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ακάνθου Κύπρου υπήρξε αποδέκτης οψιανού από την Κεντρική Ανατολία από την αυτή πρώϊμη εποχή, μάλιστα λειτούργησε ως διαμετακομιστικός κόμβος εισαγωγής στην Κύπρο και εν συνεχεία διανομής του πολύτιμου ορυκτού, με όλα τα οφέλη αυτής της λειτουργίας. Αργότερα δε η Μίλητος Ι, τυπικός οικισμός του συμπλέγματος ‘Ανατολικού Αιγαίου – Δυτικής Ανατολίας’, υπήρξε με την σειρά της διανομέας του οψιανού της Μήλου.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

0. Ο Özdogan (Özdogan 1998) αναφέρει χαρακτηριστικά: Ένα από τα επιχειρήματά τους βασίζεται στο γεγονός ότι στις χώρες των Βαλκανίων η οθωμανική πολιτιστική κληρονομιά είχε καταστραφεί συστηματικά και ότι το να ζητήσουμε άδεια για την ανασκαφή τοποθεσιών της Οθωμανικής περιόδου στις περισσότερες από αυτές τις χώρες (για παράδειγμα, η Ελλάδα) θα ήταν αδιανόητο.

1. Yener 2002.

2. Κοτσώνας 2013.

3. Μαρωνίτης, Πόλκας και Τουλούμης 2020.

4. Κοτσώνας 2013, σελ. 30.

5. Κονιδάρης 2020, σημ. 1121.

6. Κονιδάρης 2020, σημ. 1127.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κονιδάρης, Δ. Ν. 2020. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, 2η έκδ., Αθήνα.

Μαρωνίτης, Δ. Ν., Λ. Πόλκας, Κ. Τουλούμης. Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Δ3.2. Η ‘εύπυργος΄’ Τροία. < http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/encyclopedia/epic/page_066.html> (22 Φεβρουαρίου 2020).

Κοτσώνας, Α. 2013. “Όμηρος αλά Τούρκα ή ‘ο καθένας έχει τον Όμηρο που του αξίζει’,” The Athens Review of Books 38 (Μάρτιος 2013).

Yener, K. A. 2002. “Excavations in Hittite Heartlands: Recent Investigations in Late Bronze Age Anatolia,” in Recent Developments in Hittite Archaeology and History: Papers in Memory of Hans Gustav Güterbock, ed. K. A. Yener, and H. A. Hoffner, Indiana, pp. 1-7.

Özdogan, M. 1998. "Ideology and archaeology in Turkey," in Archaeology under fire. Nationalism, politics and heritage in the Eastern Mediterranean and Middle East, ed. L. Meskell, London: pp. 111-24.  Routledge.

https://www.academia.edu/2905441/Rezension_Frank_Kolb._2010._Tatort_Troia_2008_2011_
Jablonka, P. 2008 [2011]. Rev. of F. Kolb, Tatort "Troia". Geschichte, Mythen, Politik, in Jahresschrift für mitteldeutsche Vorgeschichte 92, ppp. 527-555.

τελευταία ενημέρωση / εμπλουτισμός: 14.08.21

 Η ΔΙΑΡΡΗΞΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΙΚΗΣ ΣΧΕΣΕΩΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ - ΙΣΜΗΝΗΣ ΣΤΟΝ ΣΟΦΟΚΛΗ

Στην εποχή μας στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, ακόμη και στον θεατρικό - καλλιτεχνικό χώρο η Αντιγόνη του Σοφοκλέους αντιμετωπίζεται συχνά ως 'η ηρωίδα που δεν κάμπτεται, το σύμβολο της αντίστασης και της ξιοπρέπειας'[1] ενώ ο 'μύθος έχει χρησιμοποιηθεί ακόμη και για φτηνή νεο-ταξίτικη προπαγάνδα - πρόσφατα ανέβηκε σχετικό έργο από ιθαγενή του Αμαζονίου στρεφόμενο κατα του Μπολονσάρου ..(!) -. Όμως στο έργο του Σοφοκλέους περιγράφεται η τραγική θέση στην οποίαν έχει περιέλθει η Αντιγόνη (αλλά και η Ισμήνη ως alter ego της) καλούμενη να συμβιβάσει τις αντικρουόμενες απαιτήσεις δύο αξιακών συστημάτων: Από την μία αυτού της οικογένειας και των γενών που επιτάσσει εύλογα την ταφή του αδελφού και από την άλλη αυτού της πόλεως το οποίο απαιτεί την τιμωρία του προδότη! Επιγραμματικά σημειώνω ότι το πρώτο, εθιμικό δίκαιο παραπέμπει στην κοινωνία των φρατριών και των γενών, ανήκει δε σε μία παλαιότερη φάση της ανθρώπινης αναπτύξεως .. Το δεύτερο, πολιτικό ή της πόλεως είναι το δίκαιο που προστατεύει την πόλιν, και εκεί ανήκουν θέματα με τα δικαιώματα των ανθρώπων ως πολιτών αλλά και ως πολιτικών όντων.[1a] Το δεύτερο αυτό δίκαιο, ύστερο ως προς το πρώτο, σχετίζεται με ότι ονομάζουμε πολιτισμό ,, Ο Σοφοκλής, λοιπόν, έχει γνώση αυτών των διακρίσεων και αντιμετωπίζει τις δύο ηρωίδες με βάση δύο οπτικές: αυτήν της συγγενικής σχέσεως (την οποίαν σηματοδοτεί με την χρήση δυϊκού αριθμού) και την δεύτερη ήτοι αυτήν των πολιτικών παραγόντων (την οποίαν κάνει φανερή υιοθετώντας τους εναντιωματικούς συνδέσμους μεν-δε ..)...

Ακολουθούν αποσπάσματα εργασίας της Hahnemann[2]

Η παρούσα έρευνα εδραζόμενη στο κείμενο του δράματος παρέχει υποστήριξη στην άποψη ότι, σε αντίθεση με την ερμηνεία που πρόσφατα πρότεινε ο Bonnie Honig, η Αντιγόνη στον πρόλογο του έργου απορρίπτει την Ισμήνη και επιμένει σε αυτήν την απόρριψη στη σκηνή ενώπιον τον Κρέοντος. Βασιζόμενη σε ένα σχήμα / μοτίβο το οποίο παρατηρήθηκε πρώτον από τον Bernard Knox, αποδεικνύω ότι ο Σοφοκλής υιοθετεί τον δυϊκό αριθμό για να σηματοδοτήσει / καταδείξει άν ένας ομιλητής βλέπει την Αντιγόνη και την Ισμήνη από την άποψη - οπτική της οικογένειας, δηλαδή ως ζεύγος αδελφών ενώ υιοθετεί τους εναντιωματικούς συνδέσμους μέν-δέ για να σημάνει ότι ομιλητής τις αντιμετωπίζει από την άποψη της πόλεως, δηλαδή ως πολιτικούς πaράγοντες (ή ως όργανα ασκούντα πολιτική λειτουργία). Ως αποτέλεσμα, αυτοί οι εύκολα παραβλεφθέντες γραμματικοί δείκτες καταλήγουν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον χαρακτηρισμό των Αντιγόνης, Ισμήνης και του Κρέοντος, καθώς και των μεταβαλλόμενων σχέσεών τους μεταξύ τους.

Όπως έδειξε ο Griffith στις λαμπρές σημειώσεις του αναφορικά με τους σχετικούς στίχους αλλά και ο Goldhill στην δική του πλούσια ανάλυση, ο Σοφοκλής χρησιμοποιεί μια σειρά από γλωσσικά μέσα για να σηματοδοτήσει την μετάβαση της στάσεως της Αντιγόνης έναντι τής Ισμήνης από την ενότητα στην απόρριψη, συμπεριλαμβανομένων τύπων του δυικού αριθμού.[4] Ήδη στην πρώτη πρόταση του έργου, η Αντιγόνη χρησιμοποιεί αυτό το τέχνασμα, μαζί με αρκετά άλλα, για να αποκαταστήσει – ενδυναμώσει – καταδείξει την σύνδεση με την αδερφή της: “οι δύο μας που παραμένουμε ακόμα εν ζωή” (3: νῷν ἔτι ζώσαιν). Δεδομένου ότι η Αντιγόνη ήταν αυτή η οποία ζήτησε τη συνάντηση με την Ισμήνη με την ελπίδα να την πείσει να βοηθήσει με την ταφή του Πολυνείκη, τη αναφορά στις δύο τους ομού μπορεί να θεωρηθεί εδώ ως εργαλείο πειθούς. Δεν δηλώνει απλώς τον αδελφικό δεσμό τους ως γεγονός, αλλά τον χρησιμοποιεί ως έκκληση για την αλληλεγγύη της.[6] Στην απάντησή της, η Ισμήνη αποδέχεται την σύνδεση μεταξύ τους καθώς παρέχει μιά λεκτική εικόνα της δυστυχίας τους η οποία προέκυψε από την στέρησή τους από τους αδελφούς (αναφερομένους στον δυϊκό αριθμό!) που χάθηκαν ο ένας από το χέρι του άλλου (13-14: δυοῖν ἀδελφοῖν ἐστερήθημεν δύο, μιᾷ θανόντοιν ἡμέρᾳ διπλῇ χερί). Λίγο αργότερα, η Αντιγόνη με τη σειρά της αποκρίνεται χρησιμοποιούσα τον δυϊκό αριθμό για αμφότερα τα ζεύγη, των αρρένων αδελφών και των ιδίων (21: νῷν τὼ κασιγνήτω).[7] Σε αυτήν την ίδια ομιλία, θίγει επίσης το θέμα που την οδήγησε να αναζητήσει αυτήν τη συνέντευξη με την αδερφή της: θα την βοηθήσει η Ισμήνη να θάψει τον Πολυνείκη σε αντίθεση με την διαταγή του Κρέοντος; Η Ισμήνη αισθάνεται σαφώς ότι η ένωση της με την αδερφή της εξαρτάται από την απάντησή της και αποκρίνεται τις απαντήσεις με στρογγυλό τρόπο, χρησιμοποιώντας μια σειρά αναφορών σε δυϊκό αριθμό. Αφού υπενθύμισε αρχικώς στην Αντιγόνη τον άθλιο τρόπο που χάθηκε ο πατέρας των δυο τους (49-50: πατὴρ .. νῷν), καθώς και για την αυτοκτονία της μητέρας τους και την αμοιβαία αδελφοκτονία των αδελφών τους, ικετεύει σε αυτό το σημείο όπου από ολόκληρη την οικογένεια “μόνο οι δυο μας έχουν μείνει” (57: μόνα δὴ νὼ λελειμμένα), οι οποίες, ως γυναίκες, δεν ταιριάζει να αντιταχθούν στους άνδρες (61-62: γυναῖχ᾽ ὅτι/ἔφυμεν, ὡς πρὸς ἄνδρας οὐ μαχουμένα).²⁴ Μόνο μετά από αυτήν τη λεπτομερή ανάμνηση της κοινής πορείας τους και τις επαναλαμβανόμενες εκκλήσεις για τον δεσμό που τις έχει ενώσει μέχρι στιγμής, η Ισμήνη τελικά δηλώνει ότι είναι ανίκανη να συμμετάσχει στην πολιτική δράση που πρότεινε η Αντιγόνη (65-67: ἐγὼ μὲν οὖν αἰτοῦσα τοὺς ὑπὸ χθονὸς ξύγγνοιαν ἴσχειν, ὡς βιάζομαι τάδε, τοῖς ἐν τέλει βεβῶσι πείσομαι)

…

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Η Αντιγόνη αναμφίβολα είναι μία από τις πιο διάσημες μορφές του αρχαίου δράματος και από τις πιο αναγνωρίσιμες ηρωίδες της σύγχρονης εποχής. Η τεράστια επιτυχία που είχε η παράσταση της Αντιγόνης τον 5ο αι. π. Χ. έκανε τη σοφόκλεια Αντιγόνη να γίνει ο κανόνας για μεταγενέστερες αποτυπώσεις της ιστορίας της, και έγινε αφορμή για την εκ των υστέρων«παρέμβαση» και διόρθωση προγενέστερων εκδοχών. Η τεράστια αυτή απήχηση «επανιδρύθηκε» με την επιλογή της Αντιγόνης από τον Hegel για να συζητήσει ηθικο-πολιτικά ζητήματα, στην Φαινομενολογία του Πνεύματος το 1807. Σταδιακά, και καθώς εισερχόμαστε στη μεταμοντέρνα εποχή, η Αντιγόνη αναδεικνύεται σε σύγχρονη ηρωίδα αντίστασης κατά απολυταρχικών καθεστώτων σε όλον τον πλανήτη. Ταυτίζεται με τους άγραφους νόμους, την οικογένεια, και την έννοια του δικαίου που υπερβαίνει τοπικά και χρονικά πλαίσια. Από την Αντιγόνη ως θηλυκό, περνάμε στην Αντιγόνη ως πολιτικό ενεργητή, για να φτάσουμε τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αι. στη φεμινιστική Αντιγόνη που ανατρέπει τις παραδεδεγμένες συγγένειες του αίματος και την πατριαρχία, και διατυπώνει έναν σύγχρονο γυναικείο ανατρεπτικό λόγο (Καρακάντζα 2022).

[1a]. Γιά τον έντονα πολιτικό χαρακτήρα της τραγωδίας βλ. <>

[2]. Hahnemann 2019.

[4]. Hahnemann 2019, p. 7, n. 21.

[6]. Hahnemann 2019, p. 7, n. 22.

[7]. Hahnemann 2019, p. 7, n. 23.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Hahnemann, C. 2019. “Broken Sisterhood: The Relationship between Antigone and Ismene in Sophocles’ Antigone,” Scripta Classica Israelica Archives 38, pp. 1-16. 

https://scriptaclassica.org/index.php/sci/article/view/2037/1457

https://chs.harvard.edu/CHS/article/display/7091.part-1-prologue-how-it-all-began-1-sophocles%E2%80%99-hypsipolis-%E2%80%93-apolis-antithesis-and-castoriadis%E2%80%99s-imaginary-institution-of-classical-athens

Karakantza, E. D. 2020. Who Am I? (Mis)Identity and the Polis in Oedipus Tyrannus (Hellenic Studies Series 86), Washington.

Καρακάντζα, Ε. Δ. Διάλεξη: Επανεξετάζοντας τα όρια της τραγικής αφήγησης στην μοντέρνα και μετα-μοντέρνα εποχή. Οι περιπέτειες της Αντιγόνης, <http://aefestival.gr/eyfimia-d-karakantza/?fbclid=IwAR21RC8HS65E-2xMZgXAHQRlNYLMfsSw6RSafj0S0wxoap8MMHsuI-iUEOQ> (28 Μαρτίου 2022).

see: ypsipolis/apolis in part 1

https://www.jstor.org/stable/23061131

Rosivcht, V. J. 1979. "The Two Worlds of the 'Antigone'," Illinois Classical Studies 4, pp. 16-26.

https://joaocamillopenna.files.wordpress.com/2018/03/steiner-antigones_-how-the-antigone-legend-has-endured-in-western-literature-art-and-thought-1986.pdf

https://epdf.tips/queue/antigones-how-the-antigone-legend-has-endured-in-western-literature-art-and-thou.html

Steiner, G. 1986. How the Antigone Legend has Endured in Western Literature, Art, and Thought, Oxford Paperbacks.

Κατούντα, Σ. 2020. "Η αρχαία ελληνική τραγωδία ως μέσο διαμόρφωσης πολιτικής σκέψης," <https://cognoscoteam.gr/%CE%B7-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B4%CE%AF%CE%B1-%CF%89%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%BF-%CE%B4%CE%B9%CE%B1/> (29 Μαρτίου 2022).

https://library.oapen.org/bitstream/20.500.12657/25455/1/1004640.pdf

Hite, C., ed. 2017. Derrida and Queer Theory, Milky Way.

p. 221

“Like Hegel, we have been fascinated by Antigone, by this unbelievable relationship, this powerful liaison without desire, this immense, impossible desire that could not live, capable only of overturning, paralyzing, or exceeding any system and history, of interrupting the life of the concept, of cutting of its breath.” see Jacques Derrida, Glas, trans. John P. Leavey Jr. and Richard Rand (Lincoln: University of Nebraska press, 1986), 165-66. (ac 89-90, n. 4)

https://monoskop.org/images/d/d5/Derrida_Jacques_Glas_1986.pdf

Derrida, J. 1986. Glas, trans. J. P. Leavey Jr. and R. Rand (Lincoln: University of Nebraska press, 1986), 165-66. (ac 89-90, n. 4)

Σύμφωνα με χονδροειδή δική μου μετάφραση: 

"Όπως ο Χέγκελ, έχουμε ομοίως γοητευτεί από την Αντιγόνη, από αυτήν την απίστευτη σχέση, αυτόν τον ισχυρό σύνδεσμο χωρίς [ερωτική] επιθυμία, αυτήν την απέραντη, πραγματοποιήσιμη επιθυμία που δεν μπορούσε να επιβιώσει, οντας ικανή μόνον να ανατρέψει, να παραλύσει ή να υπερβαίνει οποιοδήποτε σύστημα και ιστορία, να διακόψει τη ζωή της συλλήψεως / έννοιας, να κόψει την ανάσα." 

https://ems.gr/hm/wp-content/uploads/2019/06/ELLINIKA_69_2020-23.pdf

Σταμουλάκης, Ι,. Π. 2020-2023. "Η πολιτική και ηθική διάσταση της Αντιγόνης του Σοφοκλέους ως βάση προσέγγισης της έννοιας της φρόνησης," Ελληνικά 69 (2020-2023), σελ. 59-82.

https://stockton.edu/hellenic-studies/documents/chs-summaries/lardinois94.pdf

Lardinois, A. 1994. "Beyond Hegel & Schlegel: An Ambiguous Reading of Sophocles’ Antigone"

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 170224