Maritime Silk Route - general

Ναυτικός κλάδος της Οδού του Μεταξιού 

(Maritime Silk Route - general)

Για μεγάλο χρονικό διάστημα η ΝΑ Ασία εθεωρείτο ότι ήταν έξω από την επιρροή των ελληνιστικών και μεταελληνιστικών πολιτισμών. Ωστόσο, αυτές οι αντιλήψεις πρέπει να αλλάξουν τώρα, ειδικά λόγω των νέων ευρημάτων στην Ταϊλάνδη και την Καμπότζη. Αναλύοντας διαφορετικούς τύπους αρχαιολογικών τεκμηρίων (ορισμένοι τύποι χάντρες, ελληνορωμαϊκά καμέο, ρωμαϊκά νομίσματα κ.λπ.) καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ηπειρωτική ΝΑ Ασία γνώρισε διάφορα είδη επιρροής από μεταελληνιστικούς πολιτισμούς, τα οποία μπορούν να εντοπιστούν όχι μόνο στις ακτές της θάλασσας, αλλά και στις εσωτερικές περιοχές της χερσονήσου της Ινδοκίνας. Η σχέση ορισμένων αντικειμένων με την Κεντρική Ασία, μας δίνει λόγους να υποθέσουμε ότι, μαζί με την Ινδία, αυτή η περιοχή θα μπορούσε να είναι ένας από τους συνδέσμους μεταξύ των δύο πολιτισμών, αν και υποθέτουμε ότι ο θαλάσσιος δρόμος είναι ο κύριος τρόπος εξάπλωσης του Ελληνιστική πολιτιστική επιρροή στη ΝΑ Ασία. [NOTE0]

Στα προηγούμενα έχουμε αναφερθεί στην ανεύρεση στην Αλεξάνδρεια υπό τον Καύκασο (Begram ;) και σε διάφορες θέσεις πλησίον ή εντός του Κινεζικού χώρο τεχνουργημάτων τα οποία επίσης απαντώνται στον Ινδικό λιμένα Arikamedu. Αυτός ο λιμένας ευρίσκεται στην νοτιο-ανατολική ακτή της Ινδικής χερσονήσου, από δε τον Wheeler έχει ταυτοποιηθεί με την Πωδούκη του Περίπλου της Ερυθράς Θαλάσσης, Periplous.60, και θεωρήθηκε ως εμπορικός σταθμός των Yavana (Ιώνων ήτοι Ελλήνων). Στην Πωδούκη έχουν εντοπισθεί τεκμήρια εμπορικών επαφών της με την Κώ, Κνίδο και Ρόδο ήδη από τον πρώτο αι. π.Χ. ή και παλαιότερα,[NOTE03] με την σκυτάλη να αναλαμβάνουν αργότερα πόλεις της Ιταλικής Χερσονήσου.[NOTE05] Η ίδια ναυτική θέση διακρίνεται για την εκεί ανασκαφή ενός ιδιαίτερου τύπου κεραμεικής φέροντος διακόσμηση μέσω τόρνου ή λεπίδας (rouletted ware, RW),[NOTE07] ο οποίος – όμως - είναι κοινός στην κλασική Ελληνική κεραμεική (Αττική μελανόμορφη), στην Ελληνιστική και, εν συνεχεία, στην Ρωμαϊκή.[NOTE09] Εκτιμάται ότι ενδεχομένως η συγκεκριμένη διακόσμηση βρήκε τον δρόμο της στην Ινδική μέσω της εμπορικής επαφής της Πωδούκης με τους Ελληνιστικούς οικισμούς της Ερυθράς Θαλάσσης, όπου επίσης ανευρίσκεται.[NOTE11]

Ναυτικός κλάδος της Οδού του Μεταξιού

Δείγματα όμως της Αττικής μελανόμορφης κεραμεικής φαίνεται ότι έχουν ανασκαφεί και στην θέση Bukit Tengku Lembu της Μαλαϊκής Χερσονήσου σε στρώματα της εκεί νεολιθικής! Σύμφωνα με την αναφορά του Corbet, εφόρου του τμήματος Ελληνικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του Βρεττανικού Μουσείου,  τα εξετασθέντα δύο θραύσματα διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά της Aττικής μελανόμορφης . . . Σε κάθε περίπτωση αν το θραύσμα δεν είναι Αττικό είναι σίγουρα Ελληνικό . . . τα πλησιέστερα παράλληλα προέρχονται από τον Θόλο των Αθηνών.[NOTE13]

Aττικός μελανόμορφος σκύφος από τον Θόλο

Σημειώνεται ότι το Arikamedu, το οποίο παρήγαγε την λεγομένη RW κεραμεική ήδη πρίν την Ρωμαϊκή περίοδο, είναι επίσης γνωστό για την εκεί ανεύρεση της ‘Ρωμαϊκής’ κεραμεικής η οποία συχνά αναφέρεται ως Αρέτιο ή Αρέτσο ή terra sigillata. Η κεραμεική αυτή βασίζεται σε υποδείγματα Σαμιακής αγγειοπλαστικής, πρόκειται δηλαδή και πάλι για Ελληνικής εμπνεύσεως τεχνουργήματα, έχει δε επίσης συσχετισθεί με τις λεγόμενες ημισφαιρικές φιάλες των Μεγάρων (Britannica on line, s.v. Megarian bowl: pottery: Hellenistic period).[NOTE15]

Ημισφαιρική φιάλη τύπου Μεγάρων (BM 1865,0720.30)

Σημειώνεται ότι και η ονομασθείσα Βόρεια Μελανόμορφη Στιλβωτή Κεραμεική (NBP), ανακαλυφθείσα αρχικώς στα Τάξιλα και χαρακτηρισθείσα ως Ελληνική, εμφανίσθηκε επίσης στην κοιλάδα του Γάγγη (περιοχή Bihar) κατά την περίοδο μεταξύ εβδόμου και πέμπτου αι. π.Χ.,[NOTE17] ενώ Ελληνικής εμπνεύσεως έχει θεωρηθεί και η κομβιωτή κεραμεική με ομφαλό, απαντώμενη στην Ινδική υποήπειρο κατά τον τρίτο και δεύτερο αι. π.Χ.[NOTE19] Σε συμφωνία με τα παραπάνω έχουν ανασκαφεί τεκμήρια τα οποία πιστοποιούν την ένταξη λιμένων και της Μαλαϊκής Χερσονήσου στο δίκτυο της ναυτικής Οδού του Μεταξιού, όπου επίσης παρέχονται στοιχεία έμμεσης Ελληνικής επιρροής.[NOTE21] Πράγματι δύο ορειχάλκινα πτηνόμορφα ειδώλια από το Khao Sam Kaeo, έχουν το πιθανό παράλληλό τους σε τεκμήριο από τα Τάξιλα. Σημειώνεται ότι το Khao Sam Kaeo, παράλια πόλη πλησίον του ποταμού Tha Tapao Rive στην σημερινή Ταυλάνδη, συμμετείχε στην ναυτική Οδό του Μεταξιού και ήταν ενεργό στο εμπόριο με την Κίνα των Han! Στην ίδια θέση έχουν ευρεθεί ορειχάλκινα τύμπανα του πολιτιστικού κύκλου Dong Son, κοσμήματα υιοθετούντα την τεχνική της χρυσοκεντήσεως (λεπτή και περίτεχνη διακόσμηση με περιελιγμένο σύρμα, filigree), το διακοσμητικό θέμα σπείρας τύπου S (παραπέμπον στα Τάξιλα), πολυεδρικές χάνδρες κ.ά. Ήδη από το 500 π.Χ. εκτιμάται ότι η ΝΑ Ασία είχε ενταχθεί σε μείζον εμπορικό δίκτυο συνδεόμενη με την Κίνα, την Ινδία, την Περσία και τον κόσμο της Μεσογείου.[NOTE23] Θραύσματα αγγείων από μωσαϊκή ύαλο, πιθανότατα Ελληνιστική, έχουν ευρεθεί και στο Phu Khao Thong, επίσης στην Μαλαϊκή Χερσόνησο (σημερινή Ταυλάνδη).[NOTE25] Μάλιστα η Χερσόνησος ήταν γνωστή στον Κλαύδιο Πτολεμαίο ως Χρυσή, Ptol.Geogr.7.2.5, 17, η δε γνώση του αυτή φαίνεται ότι βασιζόταν σε παλαιότερες εμπειρίες πλοιάρχου ονόματι Αλεξάνδρου, οι οποίες ήταν γνωστές και στον Μαρίνο τον Τύριο![NOTE27] 

Κεραμεικό RW από το Arikamedu

Πέραν αυτών, η ανακάλυψη του Παπύρου της Βιέννης (Papyrus Vindobonensis G 40822)[NOTE29] αλλά και κείμενα της λογοτεχνίας των Tamil έχουν παράσχει και γραπτές μαρτυρίες για την λειτουργία ευρύτατου εμπορικού δικτύου, περιλαμβάνοντος πέραν της ηπειρωτικής Οδού του Μεταξιού και ναυτική σύνδεση με την Ινδική και την Μαλαϊκή Χερσόνησο. Πράγματι στον προαναφερθέντα ελληνικό πάπυρο του δευτέρου αι. μ.Χ. έχουμε αναφορά σε σύμβαση όπου εισαγωγέας από την Αλεξάνδρεια προτίθεται να εισάγει αρωματικές ύλες, ελεφαντοστούν και ύφασμα. Το φορτίο θα μεταφερθεί εν τω Ερμαπόλλωνι πλοίω από τον λιμένα Μουζιρίς της Δυτικής ακτής της Ινδίας (σύγχρονο Pattanam;),[NOTE31] κατά Μουζείριν, και το οποίο πιθανολογούμε ότι θα διήρχετο μέσω του Μυός Όρμου ή της Βερενίκης στην Ερυθρά Θάλασσα. Η λειτουργία του Μουζιρίς ως εμπορικού κέντρου επιβεβαιώνεται άλλωστε από την αρχαία ανθολογία έργων των Tamil σύμφωνα με την οποία: Οι Yavanas έρχονται με ωραία πλοία μεταφέροντας χρυσό, αποπλέουν δε με πιπέρι από τον λιμένα Μουζιρίς..[NOTE33]

Χρυσές χάνδρες με κοκκίδωση (Jiuzhiling, Hepu county, Guangxi)

Ευρήματα κοσμηματοποιίας από χρυσό και άργυρο καθώς και εξωτικά είδη όπως χάνδρες κ.ά. έχουν ανασκαφεί και σε πληθώρα άλλων ταφικών θέσεων αριστοκρατών της ΝΑ Ασίας, μάλιστα δε η εμφάνισή τους εκεί εκτιμάται ως αιφνίδια και αποδίδεται στην λειτουργία της λεγομένης ναυτικής Οδού του Μεταξιού και την εν γένει σύνδεση της περιοχής με τα διεθή εμπορικά δίκτυα. Η Demandt σε σχετική μελέτη της αποκαλύπτει την ύπαρξη στενών επαφών μεταξύ της ΝΑ Ασίας και των Ελληνο - Βουδιστικών πολιτισμών της Βόρειας Ινδίας και των Αφγανικών - Πακιστανικών περιοχών,[NOTE33] ενώ από την πλευρά του ο Reinecke αποδίδει τις ρίζες του φαινομένου στην Αλεξανδρινή εκστρατεία και την ευρείας κλίμακας επαφή που απεκατεστάθη τότε μεταξύ Δύσεως και Ανατολής![NOTE37] To Oc Eo στο Δέλτα του ποταμού Mekong, ενδεχομένως ταυτοποιούμενο ως τα Καττίγαρα του Πτολεμαίου,[NOTE39] Ptol. Geogr. 1.14, κείμενα στον Κόλπο της Ταυλάνδης στα ανατολικά της Μαλαϊκής Χερσονήσου, είναι θέση που παρέχει αποδείξεις εμπορικής συνδέσεώς της με την Κίνα από τα μέσα του πρώτου αι. μ.Χ.[NOTE41] Άλλος σημαντικός εμπορικός κόμβος είναι το Mantai στην Ταπροβάνη (Sri Lanka), ταυτοποιούμενο πιθανώς με το εμπόριον Μοδούττου, Ptol. Geogr. 7.4, το οποίο μάλιστα εκτιμάται ότι διέθετε και συνοικία ξένων, όπως και το Arikamedu.[NOTE43] 

Βασίλειο του Funan και πλησίον περιοχές

Με την Ταπροβανή (Sri Lanka) συνδέεται απόσπασμα του Πλινίου, Plin. Nat. 6.84-91, το οποίο αναφέρεται στην επίσκεψη στην Ρώμη αντιπροσωπείας του βασιλέα της νήσου υπό τον απεσταλμένο του ονόματι Ραχιά (Rachias),[NOTE45] κατά τα μέσα του πρώτου αι. μ.Χ. Από την σχετική διήγηση του Πλινίου και την συνεκτίμηση άλλων ευρημάτων προκύπτει ότι την πρωτοβουλία για αυτήν την επαφή είχε ο απελεύθερος Αιγυπτιώτης Έλληνας ναυτικός Λυσάς Ηρακλέους, ενεργών για λογαριασμό του προϊσταμένου του Ρωμαίου αξιωματούχου Πόπλιου Άννιου Πλοκάμου (Publius Annius Plocamus). Ο τελευταίος, του οποίου το όνομα αναφέρεται επίσης σε βραχογραφία[NOTE47] της ανατολικής ερήμου της Αιγύπτου παρά την εμπορική Οδό της Βερενίκης φαίνεται ότι υπήρξε έμπειρος ναυτικός, με γνώση σχετική με μακρυνά ταξίδια και μάλιστα, πιθανώς, κατείχε και την τοπική γλώσσα Sinhala της Ταπροβανής![NOTE49] Εν κατακλείδι το απόσπασμα του Πλινίου αποκαλύπτει ότι οι Ρωμαίοι μετά την ανάδυσή τους σε πρωτεύουσα δύναμη της Μεσογείου, χρησιμοποίησαν την εμπειρία των Ελλήνων ναυτικών, τις γνώσεις αλλά και τις θαλάσσιες και ηπειρωτικές οδούς και τα κρίσιμα λιμάνια που αυτοί είχαν ιδρύσει / αναδείξει προκειμένου να συνεχίσουν και να αναπτύξουν περαιτέρω το εμπόριο προς όφελός τους.

The ladder breaks standing Alexander and a few companions within the Mallian town (by Andre Castaign 1898-1899)

Από το Oc Eo προέρχονται μωσαϊκές χάνδρες, μερικές των οποίων χαρακτηρίσθηκαν ως Ρωμαϊκές, ενώ άλλες θεωρήθηκαν ως προερχόμενες από την Ανατολική Μεσόγειο εν γένει,[NOTE51] καθώς επίσης και πληθώρα τεχνουργημάτων από χρυσό η οποία μαρτυρεί την ύπαρξη εδραιωμένης παραδόσεως πρίν το τέλος της προ-Χριστιανικής περιόδου.[NOTE53] Μεταξύ των χρυσών διακοσμητικών τεχνουργημάτων των ανευρεθέντων σε θέσεις του πολιτιστικού κύκλου του Oc Eo, αλλά και ευρύτερα στην ΝΑ Ασία, περιλαμβάνονται ενώτια με προεξέχουσες ραβδώσεις καθώς και πολυεδρικές χάνδρες.[NOTE55] Τα πρώτα έχουν θεωρηθεί ότι εμφανίζουν ομοιότητες με το καλλιτεχνικό ύφος της Ελληνο – Βουδιστικής τέχνης,[NOTE57] ενώ για τις χάνδρες έχει γίνει ήδη η συσχέτισή τους με Μυκηναϊκά υποδείγματα.[NOTE59]

Εγχάρακτος κορνήλιος λίθος με παράσταση Περσέως & Μέδουσας από την Dibba (ΗΑΕ)[NOTE60]

Τα κοράλια και τα μαργαριτάρια απετέλεσαν επίσης αντικείμενο εμπορίου στην ευρύτερη περιοχή, έχει δε ιδιαίτερη αξία να σημειώσουμε ότι κατά την περίοδο τουλάχιστον της Αυτοκρατορίας των Μαουρύα τα πρώτα προήρχοντο από τον λιμένα Alakanda, της χώρας των Barbaras αλλά και από το επίσης παράλιο Vivarna της νήσου των Yavanas.[NOTE61] Ενδεχομένως η πρώτη ανωτέρω αναφερθείσα παράλια θέση είναι το Βαρβαρικόν του Περίπλου της Ερυθράς Θαλάσσης, Periplous. 4, πλησίον του συγχρόνου Karachi (Sindh, Pakistan), όχι μακρυά από τα Βαρύγαζα,[NOTE63] αναφερόμενα επίσης στον Περίπλου. To Βαρβαρικόν υπήρξε θέση Ελληνικής επιρροής όπου τα νομίσματα του Ελληνο – Ινδικού βασιλείου κυκλοφορούσαν έως τον πρώτο αι. μ.Χ.,[NOTE65] ενώ το παράλιο Vivarna - όπως φαίνεται από τα Ινδικά κείμενα της εποχής - αποδίδεται ή συνδέεται επίσης με τους Έλληνες (Ίωνες – Yavanas). Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να σημειωθεί ότι η περιοχή αυτή της ΒΔ Ινδικής επανακατακτήθηκε από τους Ελληνο – Βακτριανούς και μάλιστα, Strab.11.11.1, η ελεγχθείσα τότε περιοχή υπερέβη αυτήν που είχε κατακτήσει ο Αλέξανδρος, αφού περιέλαβε, μεταξύ των άλλων, την Παταληνὴν .. τῆς ἄλλης παραλίας τήν τε Σαραόστου (Surastrene, σύγχρονη Saurashtra) .. καὶ μέχρι Σηρῶν καὶ Φρυνῶν ἐξέτεινον τὴν ἀρχήν. Από πληθώρα πηγών πιστοποιείται η παρουσία Ελλήνων στην Ινδία, τόσον ως ηγεμονευόντων περιοχές της όσον και υπό την μορφή κοινοτήτων εντεταγμένων στην Αυτοκρατορία των Μαουρύα, των Κοσσανών ή των Σακών στην συνέχεια. Μάλιστα κατά καιρούς φαίνεται ότι ενεπλάκησαν στις πολιτικές – στρατιωτικές αντιπαραθέσεις των Ινδών, για παράδειγμα ως σύμμαχοι του Chandragupta Maurya (Yavanas, Kambojias ;)[NOTE67] και άλλοι του Malyaketu (υιού του Πόρου).[NOTE69] Σε κάθε περίπτωση πλήθος Ελλήνων έλαβε μέρος στα τεκταινόμενα της Ινδικής υποηπείρου άσκησε δε πολιτική, θρησκευτική, οικονομική και ιδιαίτερα εμπορική δραστηριότητα, ακόμη και μετά την διάλυση των Ελληνικών κρατών.[NOTE71]

Λίθινη επιγραφή του α' αι. π.Χ. από την Mathura μνημονεύουσα 'Ελληνικό βασίλειο'[NOTE72]

Ανάλογα ευρήματα, δηλαδή εξωτικά τεχνουργήματα και διακοσμητικά από πολύτιμα μέταλλα, έχουν ανευρεθεί και στο Hepu, λιμένα της Ανατολικής Κίνας στον Κόλπο του Tonkin, ο οποίος είχε αποκτήσει ιδιαίτερη εμπορική σημασία κατά την περίοδο Han. Η πληθώρα των ποικίλης προελεύσεως ευρημάτων στις χιλιάδες τάφων αυτού του λιμένα έρχεται να επιβεβαιώσει τις σχετικές αναφορές του ιστορικού αρχείου Hanshu για την λειτουργία του ως εμπορικού κόμβου της ναυτικής Οδού του Μεταξιού.[NOTE73] Το Hepu απετέλεσε το ναυτικό σημείο διεπαφής της Κίνας με την ΝΑ Ασία, την Ινδία, την Παρθική Αυτοκρατορία κ.α. τα δε διακινούμενα είδη περιελάμβαναν ημιπολύτιμους λίθους, χρυσά διακοσμητικά, μετάξι, μαργαριτάρια, χαλκεία, αρωματικές ύλες κ.ά.[NOTE75] 

Ελληνικού ύφους χρυσό διακοσμητικό ειδώλιο ζώου  (Phu Khao Thong)[NOTE76] 

Μεταξύ των ευρημάτων διακρίνονται οι εντυπωσιακές χρυσές πολυεδρικές χάνδρες οι οποίες υιοθετούσαν την τεχνική της κοκκιδώσεως και χρυσοκεντήσεως, έχουν δε ευρεθεί και σε πληθώρα άλλων θέσεων στην Κίνα.[NOTE77] Οι τεχνικές αυτές αποτελούν, κατά γενική ομολογία, εισαγωγή από την Δύση,[NOTE79] μάλιστα η Demand θεωρεί ως πηγή της σχετικής τεχνογνωσίας πιο συγκεκριμένα την Ελλάδα από όπου αυτές διαχύθηκαν στην Κίνα και την ΝΑ Ασία μέσω των ηπειρωτικών και ναυτικών εμπορικών οδών.[NOTE81] Πράγματι ευρήματα με την τεχνική της κοκκιδώσεως προέρχονται από τους βασιλικούς τάφους της Alaca Hüyük (σε χρυσές πόρπες), την Κουμάσα και τον Μόχλο Κρήτης, την Κολώνα Αιγίνης, την Τροία ΙΙ (‘θησαυρός του Πριάμου’), το Tell el-Ajjul, την Αίγυπτο (της ΧΙΙ δυναστείας) και, αργότερα, τις Μυκήνες (ταφικοί κύκλοι Α και Β) και πολλές άλλες θέσεις,[NOTE83] ενώ τα κοκκιδωτά πολύεδρα, που επίσης απαντούν στην Κίνα, διαθέτουν Μυκηναϊκό παρελθόν αλλά και παρουσία στην προϊστορική Ευρώπη.[NOTE85]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[NOTE0]. Lapteff, S. 2016

[NOTE03]. Begley 2004, p. 515; Lakshminarayanan 2018, p. 97. 

[NOTE05]. Suresh Pillai 2005. Οι αμφορείς από την Καμπανία βρίσκουν τον δρόμο τους προς στην Ινδική μιμούμενοι τον οικείο τύπο των σχετικών αγγείων της Κώ.

[NOTE07]. Αντωνάρας 2006, σελ. 58, σημ. 87-90; Platz-Horster 2002, pp. 98-99; Vickers and Bazama 1971, pl. XXVII. 

[NOTE09]. Sparkes and Tallcott 1970. Βλ. ενδεικτικά τις φιάλες P 33495 και P 9173, το πινάκιο P 16662, την υδρία P 10337 κ.ά., όπου η διακόσμηση εντοπίζεται στον πυθμένα ή πλησίον του χείλους. To xυτό και στιλβωμένο γυαλί διακοσμημένο με αυλακώσεις από είδος τόρνου (RL) εμφανίστηκε στον τρίτο αιώνα π.Χ. κατά την ύστερη Ελληνιστική περίοδο (Caron 1997, p. 19, n. 7).

[NOTE11]. Magee 2010, p. 1044.

[NOTE13]. Thompson, H. A. 1940 fig. 98:a; Williams-Hunt 1952, pp. 186-187. Βλ. τον σκύφο με αρ. Inv. No. P 12,389.

[NOTE15]. Watt et al. 2004, p. 149; Summer Trentin and Debby Sneed 2018; Britannica on line, s.v. Megarian bowl: pottery: Hellenistic period. Για φιάλη τύπου Μεγάρων φυλασσόμενη στο Βρετανικό Μουσείο βλ. < https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=399057&partId=1&place=38083&plaA=38083-3-1&page=1>. Στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης (acc. nr. 2000.8) φυλάσσεται κεραμεικό ομοίωμα καμήλας φέρουσας σάκκο με απεικόνιση Διονύσου, χρονολογούμενη στον 6/7 αι.

[NOTE17]. Bouvet 2011, p. 72.

[NOTE19]. Glover and Bellina 2011, p. 35; Pryce, Bellina-Pryce and Bennett 2006, p. 303. Ο Marshal συνέδεσε αυτόν τον τύπο κεραμεικής με την Ελληνική φιάλη με ομφαλό (Marshall 1975, pp. 157, 612).

[NOTE21]. Pryce, Bellina-Pryce and Bennett 2006, pp. 303, 309, 310. Για παράδειγμα μεσόμφαλης στεατιτικής φιάλης (προς χρήση ως λειψανοθήκης ή για τοποθέτηση καλλυντικών), βλ. Bellina et al. (Bellina et al. 2014, pp. 81-82, fig. 5).

[NOTE23]. Glover and Jahan 2014, p. 91.

[NOTE25]. Borell, Bellina and Chaisuwan 2014, p. 106; Borell 2017.

[NOTE27]. Borell, Bellina and Chaisuwan 2014, p. 110. Ο Μαρίνος ο Τύριος ήταν Έλληνας ή εξελληνισμένος γεωγράφος και μαθηματικός, ο οποίος θεωρείται ο θεμελιωτής της μαθηματικής γεωγραφίας και των υποκείμενων ιδεών στην Γεωγραφικήν Υφήγησιν του Πτολεμαίου. Υπήρξε επίσης πρωτοπόρος χαρτογράφος, αφού επινόησε την ισορθογώνια προβολή (70-130 μ.Χ.).

[NOTE29]. Casson 1990; Rajan 2000, 2011; De Romanis 2014.
[NOTE31]. Cherian 2011; McLaughlin 2014-2015, p. 8.

[NOTE33]. Lakshminarayanan 2018, p. 93. Πρόκειται για αναφορά στις Οκτώ Ανθολογίες ή Ettuthogai των Tamil: Ettuthogai.149. 9-11.
[NOTE35]. Demandt 2015, p. 306.

[NOTE37]. Reinecke, and Nguyen Thi Thanh Luyen 2009, p. 67.

[NOTE39]. Schliesinger 2017, pp. 33-34.

[NOTE41]. Smagur and Hanus 2012; Francis 2002, p. 34. Το  Oc Eo ευρίσκεται στο Δέλτα του ποταμού Mekong (Vietnam), θεωρείται δε σημαντικός λιμένας του κρατιδίου Funan μεταξύ πρώτου και εβδόμου αι. μ.Χ. Πρόσθετα στοιχεία για την διάχυση τεχνολογιών (χύτευση με την μέθοδο απολεσθέντος κεριού, τεχνική του διπλού βρόχου, αποδιδόμενη με τον όρο loop-in-loop κ.α.) καθώς και διακοσμητικών θεμάτων και συλλήψεων Ελληνιστικής εμπνεύσεως στην ΝΑ Ασία παρέχει και η  Bautze-Picron (Bautze-Picron 2010, 2011).

[NOTE43]. Francis 1988, table 1. Βλ. επίσης την σημ.: Free 1981, p. 81, n. 4. Στο έπος Silappagikaram των Tamil αναφέρεται η ύπαρξη συνοικίας Ελλήνων στην Kaveripattam (νότια του Madras). Επίσης στην πόλη Madurai της πολιτείας Tamil Nadu υπήρχε Ελληνική αποικία. Στο έπος Manimekhalai των Tamil γίνεται επίσης αναφορά σε εξαίρετους Έλληνες ξυλουργούς δραστηριοποιούμενους σε πόλη - λιμένα της νότιας Ινδίας (Merchant-Prince Shattan et al. 1989, p. 81; Cherian 2016, p. 12). Μάλιστα στο Pattanam έχει ευρεθεί εγχάρακτος κορνήλιος λίθος με παράσταση της Ελληνιστικής θεάς Τύχης, χρονολογούμενος στήν πρώιμη ιστορική περίοδο (Cherian and Menon 2014, pp. 82-83).

[NOTE45]. Abeydeera 2009, p. 156; Karttunen 1997, p. 341, n. 114. Το όνομα Ραχιάς εμφανίζεται να διαθέτει κατάληξη Ελληνίζουσα. Σημειώνεται ότι o Weerakoon έχει υποστηρίξει την παρουσία Ελληνικής κοινότητας στην πόλη Anuradhapura της Ταπροβάνης από τα τέλη του τετάρτου αι. π.Χ. (Weerakoon 2012). Με βάση επιγραφές του πρώτου αι. μ.Χ. ευρεθείσες στην Anuradhapura εκτιμάται ότι ο Ραχιάς υπήρξε ευγενής και γαμπρός του βασιλέως Bhatikabhaya (McLaughlin 2014-2015, p. 23).

[NOTE47]. Meredith 1953.

[NOTE49]. Abeydeera 2009, pp. 150, 163.

[MOTE51]. Francis 1988, p. 4.

[NOTE53]. Demandt 2015, p. 305. Στο Δέλτα του Mekong ευρέθηκαν επίσης πολυεδρικές χρυσές χάνδρες σχήματος δωδεκαέδρου (Li Jianwei 2010, fig. 31). Ίδιου τύπου χρυσές χάνδρες με κοκκίδωση ευρέθησαν επίσης στο (σημερινό) κεντρικό και νότιο Βιετνάμ, σε πλαίσιο όπου άνθησε ο πολιτιστικός κύκλος Sa Huỳnh (1000 π.Χ. έως 200 μ.Χ.), βλ. Lee Seung-ah (Lee Seung-ah 2015, fig. 6).

[NOTE55]. Demandt 2015, pp. 312-313, fig. 3; Reinecke, Vin Laychour and Seng Sonetra 2009, p. 83. Ενώτια με ραβδώσεις (ribbed) έχουν ευρεθεί και στο Giong Lon (Vietnam), βλ. Reinecke et al. (Reinecke, and Nguyen Thi Thanh Luyen 2009, fig. 12). Στην ίδια αυτή θέση έχουν ευρεθεί και χρυσά τμηματικά προσωπεία παραπέμποντα σε ανάλογα αναθήματα τάφων του Ελληνο – Βακτριανού Βασιλείου του τρίτου / δευτέρου αι. π.Χ. (Reinecke and Nguyen Thi Thanh Luyen 2009, p. 63, n. 8).

[NOTE57]. Demandt 2015, pp. 310-311.

[NOTE59]. Xiong and Laing 1991, pp. 167-168, figs. 7-13, nn. 22, 23, 24; Κονιδάρης 2020a, σημ. 1169-1173; Xiong and Laing 1991, p. 168. Υαλοειδή πολύεδρα έχουν εντοπισθεί στην Λέρνη, επί παραδείγματι ως αναθήματα ταφής ενήλικης γυναίκας της ΜΕ ΙΙ (Caskey 1954, p. 21; Leith 2013, p. 167).

[NOTE60]. Προέρχεται από το δωμάτιο 34, επίπεδο III του εμπορικού λιμένος Dibba (Sabah Jasim & Eisa Yousif 2014, fig. 46), παρόμοια δε παράσταση έχει ευρεθεί σε cameo από το Klongtom της νότιας Ταϊλάνδης (Lapsteff 2016, p. 301, fig. 13).

[NOTE61]. Mookerji [1966] 1988, p. 210. Για την Vivarna βλ. Kautilyas Arthasastra. 2.11, trans. R. Shamasastry, Mysore, 1956. Σύμφωνα όμως με άλλη ανάγνωση η Alakanda είναι η Αλεξάνδρεια, βλ. Karttunen (Karttunen 2015, p. 63). Η τελευταία αυτή άποψη φαίνεται ορθή δεδομένου ότι τα κοράλια, περιζήτητα στην Ινδική, προήρχοντο από την Μεσόγειο (Karttunen 1997, p. 246). Σύμφωνα με άλλη άποψη η Alassanda, γενέθλια πόλη του Μενάνδρου, πιθανώς ταυτοποιείται με την νήσο Qeshm στα στενά του Ορμούζ, στον Περσικό κόλπο (Jakobsson 2016).

[NOTE63]. Τα Βαρύγαζα ευρίσκοντο πλησίον της Junagadh, ετυμολογούμενης – κατά μία εκδοχή - ως η πόλη των Ελλήνων, στην περιοχή Gujarat. Από την ίδια θέση προέρχεται επιγραφή χαραγμένη σε βράχο όπου γίνεται μνεία Έλληνα τοπικού ηγεμόνα (Yavanaraja) της Aparanta ή Aparantaka ονόματι Tushaspha υπό τον Ashoka ο οποίος έγινε πολύ γνωστός για την κατασκευή φράγματος, βλ. σχετικό λήμμα στην wikipedia.

[NOTE65]. Sagar 1992, p. 157. Πρόκειται για νομίσματα του Μενάνδρου του Δικαίου και του Απολλοδότου Α’, βασιλέων του Ελληνο – Ινδικού βασιλείου (180 π.Χ. – 10 μ.Χ.). 

[NOTE67]. Το Σανσκριτικό δράμα Mudrarakshasa αναφέρει ότι ο στρατός του Chandragupta περιελάμβανε Yavanas και Kambojias. 

[NOTE69]. Mookerji [1966] 1988, p. 27.  

[NOTE71]. Goodwin 1988, pp. 125-126. Στο Mālavikāgnimitra, δράμα του Kalidasa, αναφέρεται ότι ο Vasumitra υιός του Agnimitra, βασιλέα της δυναστείας Shunga κατά το δεύτερο ήμισυ του δευτέρου αι. π.Χ., συκρούσθηκε με τους Yavana παρά τον Ινδό ποταμό. 

[NOTE72]. Stone Inscription dating to the 1st c. BCE, Mathura, India (Mathura Museum GMM 88.150). The inscription is in Brahmi script, and is significant because it mentions that it was made in Year 116 of the Yavanarajya ("Kingdom of the Yavanas"), and proves the existence of a "Yavana era" in ancient India. It may mean that Mathura was a part of a Yavana dominion, probably Indo-Greek, at the time the inscription was created.

[NOTE73]. Hanshu vol. 28. 8 Dili zhi Regional administration 1-2, βλ. Ceng (Ceng 1990). Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνονται υάλινα πολυτελή αγγεία προσομοιάζονται σε αντίστοιχα του Begram ή της ιδιωτικής συλλογής του W. H. Shorenstein (San Francisco), των οποίων η μορφή παραπέμπει σε Ελληνιστικά χυτά αγγεία (Żuchowska and Szmoniewski 2017, p. 163; Brill 1995, pp. 271–274).

[NOTE75]. Demandt 2015, p. 320; Borell 2012.

[NOTE76]. Lapteff 2016. Μεταξύ άλλων τεχνουργημάτων, μερικά από τα μεταλλικά αντικείμενα έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ίχνη της Ελληνιστικής και μεταελληνιστικής κεντρικής Ασίας. Το χρυσό διακοσμητικό ειδώλιο ενός ζώου με ανασηκωμένο μπροστινό χέρι, που βρέθηκε στην τοποθεσία Phu Khao Thong, εμφανίζεται παρόμοιο με ζωόμορφα ρυτά, όπως αυτό της εικ. 19, ό.π.. Μια χάνδρα με παρόμοια χρυσή διακόσμηση ειδωλίων βρέθηκε στο Τατζικιστάν (εικ. 20), συγκεκριμένα στην Αλεξάνδρεια Εσχάτη. Στην περιοχή στα ΒΔ της λίμνης Tonle Sap στην Καμπότζη, μια χάντρα σε σχήμα μπανιέρας διακοσμημένη με μέταλλο στα δύο άκρα (εικ. 21) βρέθηκε επίσης. Η χάντρα με χρυσές και ασημένιες απολήξεις από το Τατζικιστάν, που βρέθηκε στο Sirin στην περιοχή Leninabad χρονολογείται στον 1ο-3ο αιώνα μ.Χ. και η χάντρα της Καμπότζης στον 1ο-7ο αιώνα, προερχόμενη από τον αρχαιολογικό χώρο Phum Snay.

[NOTE77]. Xiong and Laing 1991, pp. 167-168, figs. 7-13, nn. 22, 23, 24.

[NOTE79]. Chen Hong-bo 2012; Li Jianwei 2010, § IV, Xiong and Laing 1991, p. 167, n. 31. Ο Chen Hong-bo διατυπώνει την υπόθεση ότι ενδεχομένως στο Hepu είχε δημιουργηθεί κέντρο κατασκευής των χρυσών κοσμημάτων, υιοθετώντας τεχνικές επεξεργασίας από το εξωτερικό. O Li Jianwei από την άλλη επίσης υποστηρίζει την εισαγωγή της κοκκιδώσεως από την Δύση, μάλιστα αναφέρει ότι αυτή έγινε σε δύο στάδια και με ενδιάμεσο ιμάντα διαχύσεως τα νομαδικά φύλα, ενώ δίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην Βακτριανή χρυσοχοΐα. 

[NOTE81]. Demandt 2015, p. 311. Σύμφωνα άλλωστε με τον Lapteff: Για μεγάλο χρονικό διάστημα η ΝΑ Ασία εθεωρείτο ότι ήταν έξω από την επιρροή των ελληνιστικών και μεταελληνιστικών πολιτισμών. Ωστόσο, αυτές οι αντιλήψεις πρέπει να αλλάξουν τώρα, ειδικά λόγω των νέων ευρημάτων στην Ταϊλάνδη και την Καμπότζη. Αναλύοντας διαφορετικούς τύπους αρχαιολογικών τεκμηρίων (ορισμένοι τύποι χάντρες, ελληνορωμαϊκά καμέο, ρωμαϊκά νομίσματα κ.λπ.) καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ηπειρωτική ΝΑ Ασία γνώρισε διάφορα είδη επιρροής από μεταελληνιστικούς πολιτισμούς, τα οποία μπορούν να εντοπιστούν όχι μόνο στις ακτές της θάλασσας, αλλά και στις εσωτερικές περιοχές της χερσονήσου της Ινδοκίνας (Lapteff 2016).

[NOTE83]. Κονιδάρης 2020a, σημ. 1169-1173.

[NOTE85]. Xiong and Laing 1991, p. 168. Υαλοειδή πολύεδρα έχουν εντοπισθεί στην Λέρνη, επί παραδείγματι ως αναθήματα ταφής ενήλικης γυναίκας της ΜΕ ΙΙ (Caskey 1954, p. 21; Leith 2013, p. 167).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Summer Trentin and Debby Sneed. 2018. "2006.14.T, Hellenistic Mould-Made Bowl ('Megarian' Bowl)," University of Colorado Boulder, <https://www.colorado.edu/classics/2018/03/21/200614t-hellenistic-mould-made-bowl-megarian-bowl> (22 November 2021).

Lapteff, S. 2016. “On Post-Hellenistic Influence in South-East Asia. Based on New Materials Recently Found in Southern Thailand and around Tonle Sap Lake in Cambodia,” Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 22(2), pp. 295-320.

Sabah Jasim & Eisa Yousif. 2014. "Dibba: an ancient port on the Gulf of Oman in the early Roman era," Arabian Archaeology and Epigraphy 79, pp. 25-50.

Εμπλουτισμένο απόσπασμα από το βιβλίο Ο ΚΙΝΕΖΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 221121