Η ιδιαίτερη θέση και ο συμβολισμός των κερασφόρων βοοειδών

Η ιδιαίτερη θέση και ο συμβολισμός των κερασφόρων βοοειδών

Ενδεικτικά παραδείγματα από το Αιγαίο και την Κίνα

Εικ. 1. Αριστερά: Αφιέρωμα από τάφο Ευρωπαιοειδούς στο Xiangbaobao, Tashkurgan (7ος-4ος αι. π.Χ., Ma Yong and Wang Binghua 1999, p. 204)

Δεξιά: Δακτυλίδι (;) από την Θεσσαλία (8ος-7ος αι. π.Χ., Orfanou 2015, p. 364)

Two stylized bronze sheep heads discovered in Tashkurgan, Xinjiang. Photo credit: Xiyu wen wu kao gu quan ji, p. 137. (https://www.tibetarchaeology.com/march-2016/)

Χάνδρα από λαζουρίτη λίθο, περιοχή ιερού Μυκηνών, ΥΕ IIIc (1180-1050 BC). ΜΜ 1493, 1494.

Double-ram zun; bronze vessel in the shape of a jar flanked by the heads and forequarters of two rams, with curling and rounded horns, and bodies covered with a pattern of scales. Designs of animal masks fill the rectangular panels below the vessel opening. On the underside are a semi-circular loop at the centre and two pairs of C-shaped projections at the sides (Shang dynasty, British Museum 1936,1118.1).

A MESOPOTAMIAN INLAID MARBLE CALF, Likely a Votive Offering to the Goddess Inanna, LATE URUK-JEMDET NASR PERIOD, CIRCA 3300-2900 B.C.

Χρυσή χάνδρα διαμορφωμένη ως διπλή ημισέληνος (BM 1880.3694.a, Passani Stupa 'tumulus' 2)

https://zenodo.org/record/3355036/files/Errington%202017%20%5B215%5D.pdf?download=1

Wannaporn Kay Rienjang, J. M. Kenoyer, M. Sax. 2017. “Stone Beads from the Relic Deposits: A Preliminary Morphological and Technological Analysis,” in Charles Masson and the Buddhist Sites of Afghanistan: Explorations, Excavations, Collections 1832–1835, ed. E. Errington, UK, pp. 52-57.

Sengupta, A. R. . “Buddhist and Gupta Imagery in Conjunction with Rituals and Linguistic Anthropology,” < https://www.academia.edu/s/413b49c91d#comment_942061?from_navbar=true> (22 September 2021).

Ομοιώματα κεραμεικών υποδημάτων και κέρνα

Στο πολιτιστικό σχήμα Qijia απαντώνται κεραμεικά αγγεία σχήματος μπότας ή υποδήματος εν γένει, τα οποία ενδέχεται να έλκουν την καταγωγή τους από τον πολιτισμό του Ώξου. Πράγμ

ατι ένα ενδιαφέρον όσο και σπάνιο ταφικό αφιέρωμα, συγκεκριμένα τα πήλινα ομοιώματα υποδημάτων, συνόδευε, σε μερικές περιπτώσεις, τους νεκρούς θαλαμοειδών τάφων της Gonur στο ταξίδι της μετά θάνατον ζωής. Τέτοια υποδήματα ανεσκάφησαν από δύο τάφους στο Dashli-3, ενώ στο ιερό Togolok-21 ανακαλύφθηκε άλλο ένα, με το ίδιο δε θέμα υπάρχουν και χάλκινα ομοιώματα ποδιών από την Βακτρία. Τα υποδήματα αυτά μπορούν να συγκριθούν με άλλα από την Ανατολία, συνιστούσαν δε στοιχείο ενδυμασίας των θεοτήτων και των βασιλέων. Τα αρχαιότερα εμφανίσθηκαν σε Σουμεριακούς τάφους της τρίτης χιλιετίας, ωστόσο ο μεγάλος αριθμός ευρημάτων χρονολογείται από το τέλος της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού.

Κεραμεικό αγγείο σχήματος ποδιού (πολιτιστικός κύκλος Qijia).

Ομοιώματα πήλινων υποδημάτων από τον κύκλο Xindian (αριστερά) και την Μυκηναϊκή Αττική (δεξιά).

Η συνήθεια είναι κάθε άλλο παρά άγνωστη και στον Ελλαδικό χώρο, όπου έχουμε ανάλογα ευρήματα από την Μινωική και Μυκηναϊκή περίοδο. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα Μυκηναϊκά υποδήματα διαθέτουν αγκιστροειδές πρόσθιο άκρο, ομοιάζοντας στο προερχόμενο από τον τάφο 2169 της Gonur. Στην τελευταία τουλάχιστον περίπτωση αυτός ο τύπος υποδημάτων φαίνεται ότι συνδέεται με αξιωματούχους, γεγονός το οποίο, άλλωστε, υποστηρίζεται από το γεγονός ότι το υπόδημα – ανάθημα ανεσκάφη σε θαλαμοειδή τάφο. Φυλακτά σχήματος ποδιού εμφανίζονται στην Χερσόνησο του Αίμου και τον βόρειο Ελλαδικό χώρο από την Πρώιμη Νεολιθική, κατά δε την Πρώιμη Μινωική ΙΙ είναι συνήθη στους θόλους της Μεσσαράς αλλά και στην Eγγύς Aνατολή. Επιπρόσθετα σε πολλές θέσεις στον Ελλαδικό χώρο έχουν ανασκαφεί περίαπτα σε σχήμα ανθρώπινου ποδιού, για παράδειγμα στην Ανεμοσπηλιά Κρήτης, τα παλαιότερα των οποίων είναι σύγχρονα αυτών του BMAC. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι από την περίοδο Siba, η οποία άνθισε στον Διάδρομο του Hexi, προέρχονται απεικονίσεις που πιστοποιούν την χρήση δερμάτινων υποδημάτων με ανασηκωμένη την άκρη. Άλλωστε από τα τέλη της δευτέρας χιλιετίας π.Χ. χρονολογείται πήλινο ομοίωμα υποδήματος του πολιτιστικού κύκλου Xindian (1500-1000 π.Χ.) διαθέτον γραμμική διακόσμηση, που θυμίζει Μυκηναϊκά ανάλογα τεκμήρια.

Από τον πολιτιστικό κύκλο Qijia άλλωστε προέρχεται πίθος με τριπλά μικρά αγγεία περιφερειακά διατεταγμένα εν είδει κέρνου, διαθέτων και ανθρωπόμορφο γλυπτό, φυλασσόμενος στο Μουσείο Rietberg. Αυτός ο τύπος αγγείου φαίνεται να παραπέμπει στην Ανατολική Μεσόγειο όπου υπήρξε δημοφιλής, και μάλιστα στον Αιγαιακό χώρο.

Κεραμεικό τύπου κέρνου (κύκλος Qijia)

Κεραμεική 'λυχνία' - κέρνο από την αρχαία Κορέα (Youngsook Pak 2015, p. 6, fig. 15; Kaya Bunkaten. Tokyo National Museum. Tokyo: Asahi Shimbunsha, 1992, pp. 88, 89)

μετ

Μικρο - γλυπτική με νεφρίτη και άλλους σκληρούς ημιπολύτιμους λίθους

Εικ. 2: Κυκλικό σήμα / δισκάριο με ανάγλυφη μετωπική αναπαράσταση άγριου ορεινού προβάτου, από ημιδιαφανές κιτρινωπό - πράσινο νεφρίτη (?). Ανατολικό Ιράν, 1ος αι. π.Χ.-1ος αι. μ.Χ. Συλλογή Al-Sabah (LNS 334 HS). 

(Φωτογραφία: ευγενική προσφορά της συλλογής al-Sabah, Keene 2004)

Εικ. 3: Γενειοφόρος χρυσή κεφαλή ταύρου με ένθετο τυρκουάζ

Ancient Art from the Shumei Family Collection, cat. nr. 8: Lid with the head of a bearded bull

Εικ. 4: Κεφαλή ταύρου διακοσμητική λύρας, 2600–2350 π.Χ., Σουμερία, ED III, MET Museum Accession Number:47.100.81

Noin Ula object

Μινωική σφραγίδα CMS II.2 283, Κάτω Ζάκρος (ΜΜ ΙΙ)

Αιγυπτιακή προ - δυναστική παράσταση βοοειδούς

εικ. 5: Χρυσοποίκιλτη θήκη τεσσάρων λοβών εγχειριδίου από τον τάφο IV του Χρυσού Λόφου, φέρουσα παράσταση οφιοειδούς δράκοντος (1ος αι. μ.Χ., Afghanistan, Tillya Tepe, tomb IV, Gold and turquoise; National Museum of Afghanistan, Kabul, 04.40.982, Photo: © Thierry Ollivier / Musée Guimet

(https://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2009/afghanistan/photo-gallery)

Το δισκάριο LNS 334 HS (εικ. 2) με την ανάγλυφη κεφαλή άγριου ​​προβάτου, Ovis orientalis,  ανήκει στην Συλλογή Al-Sabah είναι δε αξιοσημείωτο τόσον γιά την παράσταση που φέρει όσον και γιά το ότι ενσωματώνει μιά μακρά παράδοση της τεχνικής επεξεργασίας του νεφρίτη. Η πλήρης μετωπική όψη - όπως αυτή του προβάτου - φαίνεται ότι υπήρξε επί μακρόν ιδιαίτερα δημοφιλής στην Κεντρική Ασία.[NOTE1] Τυπικό και ιδιαίτερα πρώιμο παράδειγμα της τελευταίας αποτελεί χρυσό κυκλικό σήμα / δισκάριο (roundel) με ένθετο τυρκουάζ φέρον παράσταση μετωπιαίας γενειοφόρου κεφαλής ταύρου, εικ. 3. Το τεκμήριο  ανήκει στην Συλλογή της οικογένειας Shumei, οι δε επιμελητές του καταλόγου αναφέρονται στο έκθεμα ως ‘μεταλλικό καπάκι ή κάλυμμα’ και το αποδίδουν στην δυτική Κεντρική Ασία, χρονολογώντας το στήν ύστερη τρίτη ή στην πρώϊμη δευτέρα χιλιετία π.Χ. [ΝΟΤΕ5] Σημειώνεται εδώ ότι η παράσταση ζώων και μάλιστα βοοειδών με γενειάδα υπήρξε καλλιτεχνική συνήθεια, παραδείγματά της δε απαντώνται στην Σουμερία ήδη από των Πρώιμη Δυναστική περίοδο,[NOTE7] ενώ διατίθενται και άλλα νεώτερα, όπως ένα αργυρό κυκλικό σήμα (roundel) από το Noin-Ula, στην Β. Μογγολία.[NOTE9] Στο τελευταίο αυτό Ουννικό κομμάτι, το οποίο χρονολογείται στον πρώτο αιώνα μ.Χ.,  η απόδοση του προσώπου και των κέρατων θυμίζει έντονα το τεκμήριό μας. Στα παρόμοια παραδείγματα από το Αφγανιστάν ανήκουν επίσης δύο χρυσά στόμια αγγείου στο σχήμα κεφαλής ελέφαντα 'ενός απωλεσθέντος τώρα υάλινου αγγείου' από την Αλεξάνδρεια υπό τον Καύκασο (Begram) της ίδιας περιόδου με αυτήν του δισκαρίου από νεφρίτη.[NOTE11] Από τον Ελλαδικό χώρο, συγκεκριμένα την Ζάκρο, προέρχεται σφραγίδα CMS II.2 283 των αρχών της δευτέρας χιλιετίας π.Χ. με ανάλογης αισθητικής κεφαλή βοοειδούς, ενώ η καλλιτεχνική προσέγγιση φαίνεται ότι διέθετε ευρύτατη διάδοση ..

Το δισκάριο της εικ. 2 μπορεί επίσης να παραβληθεί με το χρυσό και διαθέτον ένθετο τυρκουάζ εγχειρίδιο και την θήκη του (εικ. 5) από την ανασκαφή του Χρυσού Λόφου (Tillya Tepe),[NOTE13] το οποίο όχι μόνον παριστά το ίδιο είδος (πρόβατο) αλλά υιοθετεί επίσης την αυτή γενική άποψη, αλλά και παρόμοια στυλιστικά στοιχεία και όψη.[NOTE15] Γιά παράδειγμα σημειώστε τα τονισμένα αυτά χαρακτηριστικά στους κερασφόρους 'λυκο - δράκοντες' και σε άλλα μειξογενή τέρατα τα οποία εμπλέκονται σε μάχη σε δύο θηκάρια από τον ίδιο προαναφερθέντα τάφο.[NOTE17] Το δισκάριο από υλικό παραπλήσιο του νεφρίτη με παράσταση ορεινού προβάτου προέρχεται ομοίως από το σημερινό Αφγανιστάν (Ghanza).

Η παράσταση του δράκοντος  ο οποίος εμφανίζεται να διατρέχει οφιοειδώς την πλευρά εγχειριδίου – ακινάκη με χρυσοποίκιλτη λαβή και θήκη τεσσάρων λοβών προερχομένου από τον τάφο IV του Χρυσού Λόφου προσομοιάζει με αυτήν από το υπό συζήτηση εδώ δισκάριο LNS 334 HS, αλλά και με το μειξογενές τέρας του περίφημου διαδήματος του Kargaly.[ΝΟΤΕ19] Ομοιότητα έχει επίσης εντοπισθεί με γενειοφόρο δράκοντα από πλακίδιο τού ιδίου τάφου του Χρυσού Λόφου, αλλά και με makaras που απαντούν σε ελεφαντοστέϊνα γλυπτά πλακίδια από το Begram, [33] άπαντα συσχετιζόμενα με το Ελληνικό κήτος![NOTE21]

Εν κατακλείδι η τεχνική κατεργασίας του νεφρίτη, μάλιστα δε σε υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο, φαίνεται ότι διαθέτει μακρύ παρελθόν στην Κεντρική Ασία, το οποίο με τα θέματά του αλλά και την ιδιαιτερότητα του υλικού ενέπλεκε ακόμη και το Αιγαίο, τόσον από την άποψη της εκτιμήσεως του εξωτικού υλικού όσον και από την εκεί υιοθέτηση κοινών καλλιτεχνικών προσεγγίσεων! Στο Αιγαίο αντικείμενα από νεφρίτη έχουν ανασκαφεί στην Τροία ΙΙ – IV.1, την Μινωική Κρήτη, την νεκρόπολη των Δενδρών, αλλά και από τον τάφο του Μυκηναίου Γρύπα Πολεμιστή Πύλου,[10_109] ενώ το ημιπολύτιμο ορυκτό φαίνεται ότι αναφέρεται στα Λιθικά του Ορφέως, Orph.L.267-270, 613, από το 500 π.Χ. περίπου.[10_110] Μάλιστα αξίζει να αναφερθεί η άποψη ότι κάποια από τα σχετικά Τρωικά αντικείμενα είναι κατασκευασμένα από νεφρίτη προερχόμενο από το λεκανοπέδιο Tarim, γεγονός το οποίο - έφ’ όσον επιβεβαιωθεί - θα αποτελέσει περαιτέρω τεκμήριο υπάρξεως επαφών του Κινεζικού χώρου με το Αιγαίο από πολύ παλαιά![10_111]

Ειδώλιο οκλάζοντος κυνηγετικού σκύλου (από την Σαμαρκάνδη;) , 4ος-3ος αι. π.Χ. (Al-Sabah Collection, Kuwait, LNS 654 HS)

Κατά την ύστερη αρχαιότητα η Βακτρία αναδεικνύεται σε πρωταγωνιστή της σχετικής τεχνικής με έργα σχετιζόμενα με την ιπποσκευή, καθώς και διακοσμητικά γλυπτά τα οποία ταξίδεψαν πολύ μακρυά, επηρεάζοντας αναλόγως έως και την Κινεζική παραγωγή. Μέρος αυτής της δραστηριότητας φαίνεται να σχετίζεται με το Ελληνικό στοιχείο. Πράγματι αξίζει να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, η Ελληνο - Βακτριανή τέχνη είχε επίσης κατακτήσει την τεχνική επεξεργασίας του νεφρίτη και άλλων ημιπολύτιμων λίθων και είχε επηρεάσει καλλιτεχνικά σειρά σχετικών τεχνουργημάτων.[10_130] Ως ένα μόνον χαρακτηριστικό παράδειγμα υψηλής στάθμης γλυπτού συσχετιζόμενου με τον Ελληνικό παράγοντα αναφέρουμε τον γλυπτό οκλάζοντα κυνηγετικό σκύλο, θηρευτή άγριας λείας, έργο εκπληκτικής ποιότητας, σκαλισμένο από έναν ανώτατο καλλιτέχνη που είχε τύχει προσεκτικής παιδείας στην Ελληνική τέχνη, πιθανότατα από την  περιοχή της Σαμαρκάνδης, ή άλλως από το σημερινό βόρειο Αφγανιστάν ή το νότιο Τατζικιστάν.[NOTE25] Η καλλιτεχνική ποιότητα που ενσωματώνεται στο γλυπτό (περιλαμβανομένης της γνώσεως της ανατομίας και της ακριβούς αποδόσεως λεπτομερειών) είναι αξεπέραστη ακόμη και από τα καλλίτερα Ελληνιστικά μάρμαρα, και γενικότερα από άλλα έργα της Ελληνικής τέχνης. Παρ' όλα αυτά εκτιμάται ότι πιθανώς ο καλλιτέχνης προήρχετο από την Κεντρική Ασία, όπως φαίνεται από την απόδοση του τέλους της ουράς και τον υπερβολικό τονισμό των οστών της σπονδυλικής στήλης. Παρόλο που μια τέτοια σχηματοποίηση της σπονδυλικής στήλης ήταν εμπνευσμένη από ρεαλιστικά ελληνικά παραδείγματα, τα μόνα παρόμοια έργα με αυτό που βλέπουμε εδώ είναι τα κινεζικά παραδείγματα μεταγενέστερης ημερομηνίας και συγκριτικά κατώτερης ποιότητας. Η μόνη άλλη πιθανότητα, που ο Keene αναγνωρίζει είναι να πρόκειται γιά έργο Έλληνα καλλιτέχνη, ο οποίος όμως θα έπρεπε να υπήρξε επι μακρόν κάτοικος της Κεντρικής Ασίας και γνώστης της  τέχνης της Κεντρικής και Ανατολικής Ασίας, μια πολύ λιγότερο πιθανή εικασία από τα παραπάνω. Εκτός από την ομορφιά του, αυτό το εντυπωσιακό γλυπτό είναι πρωταρχικής σημασίας για την ιστορία της ασιατικής τέχνης γενικά, κατατασσόμενο δίπλα στα πήλινα άλογα του στρατού στον τάφο του πρώτου Κινέζου αυτοκράτορα Qin Shihuangdi (210 π.Χ.). Όπως αυτά τα άλογα, έτσι και το γλυπτό από νεφρίτη παρέχει απτό παράδειγμα από τις πρώτες φάσεις της τεράστιας και διαρκούς αλλά ελάχιστα αναγνωρισμένης επιρροής την οποία άσκησε η Ελληνική τέχνης σε εκείνη της Κίνας. Είναι προφανές ότι αυτή η επιρροή σε ορισμένες περιπτώσεις (κυρίως εκείνη του πήλινου στρατού) μπορεί να υπήρξε μόνον άμεση.

Χρυσό κύπελλο του θησαυρού Fullot (BMAC) με ανάγλυφο γενειοφόρο ταύρο[NOTE50]

Η εξαιρετική σημασία του βόρειου Αφγανιστάν στα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. αποδεικνύεται από τον πλούτο των ταφικών ευρημάτων από το Tepe Fullol. Αυτά βεβαιώνουν την ύπαρξη ηγέτιδων ομάδων των οποίων ο πλούτος ήταν αποτέλεσμα του πολύ ενεργού ρόλου που έπαιξαν στο εμπόριο πολύτιμων υλικών - όπως καρνελιανού, χαλκού, χρυσού, αργύρου, ξύλου και, ιδιαίτερα, λάπις λαζούλι - μεταξύ της Μεσοποταμίας, του Ελάμ και την κοιλάδα του Ινδού. Ο ταύρος με γενειοφόρο ανθρώπινο πρόσωπο είναι σημαντικός για τη συσχέτιση του με εικόνες του θείου στις τέχνες των σύγχρονων Μεσοποταμιακών δυναστειών Ur III και Isin Larsa (2200-1900 π.Χ.).

ΝΟΤΕ1. Keene 2004, p. 198, n. 36.
ΝΟΤΕ5. The Shumei Family Collection, cat. nr. 8.
NOTE7. Rasmussen Mc Gallum 2015, p. 446. Στην εικ. 4 φαίνεται Κεφαλή ταύρου διακοσμητική λύρας, 2600–2350 π.Χ., από την Σουμερία, της Πρώιμης Δυναστικής III. Το έκθεμα τηρείται στο Μητροπολιτική Μουσείο Τέχνης, MET (Museum Accession Number: 47.100.81). Βλ. <https://www.metmuseum.org/art/collection/search/30002682?rpp=20&pg=7&gallerynos=403&ft=*&pos=140 >.
NOTE9. Basilov 1989, p. 52. Το τεκμήριο φυλάσσεται στο κρατικό μουσείο State Hermitage Museum, St. Petersburg.
NOTE11. Keene 2004, P. 198, n. 36; Rice and Rowland, fig. 79.
NOTE13. Sarianidi 1985, p. 42, cat. nr. 4.8.
ΝΟΤΕ15. Keene 2004, n. 37.
ΝΟΤΕ17. Keene 2004, n. 38.
ΝΟΤΕ19. Keene 2004, nn. 31-32.
ΝΟΤΕ21. Keene 2004, nn. 33-34; Boardman 2008.
10_109. Desautels 1986, p. 91; Schliemann 1880, p. 275; Sazcı and Çalış Sazcı 2016, p. 83; Ünlüsoy 2016, p. 400. Τα Τρωικά τεκμήρια, τα οποία εκτιμάται ότι είναι κατασκευασμένα από νεφρίτη, είναι πολεμικοί πελέκεις και ειδώλιο.
10_110. Επί του θέματος της χρονολογήσεως του έργου και της πατρότητός του έχουν εκφρασθεί αντιρρήσεις. Από την Ελληνόφωνη σχετική βιβλιογραφία βλ. Γιαννάκη (Γιαννάκης 1982).
10_111. Edwards (χωρίς χρονολογία).

10_130. Keene 2004, pp. 196, 202, n. 63. Ενδεικτικά αναφέρεται  η Βακτριανής προελεύσεως κεφαλή κριού από φαιό χαλκηδόνιο λίθο η οποία παραπέμπει σε Μακεδονικά υποδείγματα από την Πέλλα (Hoffmann and Davidson 1965, p. 6, cat. nr. 58).

NOTE25. Keene 2012 (Iranica on line, s.v. JADE iii. Jade Carving, 4th century B.C.E to 15th century C.E.).
NOTE50. Afghanistan, Tepe Fullol, Gold; H. 5 7/8 in. (14.9 cm), National Museum of Afghanistan, Kabul, 04.29.5, Photo: © Thierry Ollivier / Musée Guimet (2200-1900 BC). <https://www.metmuseum.org/exhibitions/listings/2009/afghanistan/photo-gallery>
.


The Shumei Family Collection = Ancient Art from The Shumei Family Collection: Catalogue of an Exhibition Held at the Metropolitan Museum of Art and The Los Angeles County Museum of Art, 1997.

Keene, M. 2004. “Old World Jades Outside China, from Ancient Times to the Fifteenth Century,” in Muqarnas 21. An Annual on the Visual Culture of the Islamic World. Essays in Honor of J.M. Rogers, ed. G. Necipoğlu, D. Behrens-Abouseif and A. Contadinia, Leyden, pp. 193-214.

Dreyer, G. 1999. Das prädynastische Königsgrab U-j und seine frühen Schriftzeugnisse (Deutsches Archäologisches Institut, Abteilung Kairo), Mainz.  

Betancourt, P. P. 2015.Temple University Aegean Symposium: A Compendium, Philadelphia.

Rasmussen Mc Gallum, L. 2015. "Aegean and Near Eastern Gold Jewelry in the Early Bronze Age," in Temple University Aegean Symposium: A Compendium, ed. P. P. Betancourt, Philadelphia, pp. 445-446.

Basilov, V. N., ed. 1989. Nomads of Eurasia, Los Angeles: Natural History Museum of Los Angeles County.

Sarianidi, V. 1985. The golden hoard of Bactria : from the Tillya-tepe excavations in northern Afghanistan, Aurora.

Peterson, S. 2011-2012. "Parthian Aspects of Objects from Grave IV, Tillya Tepe, with particular reference to the Medallion Belt," <https://www.academia.edu/1485067/Parthian_Aspects_of_Objects_from_Grave_IV_Tillya_Tepe> (21 October 2019).

Rice, M. and B. Rowland. 1971. Art in Afghanistan: Objects from the Kabul Museum, London.

Boardman, J.  2008. “Greeks Going East,” Hellenic Communication Service, <http://www.helleniccomserve.com/greeksgoingeast.html> (12 March 2017).

Hoffmann, H. and P. F. Davidson. 1965. Greek gold: Jewelry from the age of Alexander, Brooklyn: the Brooklyn Museum. 

Οδοντωτοί τροχοί

Ιδιαίτερης σημασίας επίτευγμα της μηχανικής των Han θεωρούνται οι οδοντωτοί τροχοί αλλά και ο υδροκίνητος τροχός. Δύο ορειχάλκινοι τροχοί αναφέρεται ότι ανακαλύφθηκαν σε τάφο στο χωριό Hongqing (Chang'an, επαρχίας Shaanxi), χρονολογήθηκαν δε στην πρώιμη περίοδο των Δυτικών Han, ενώ από άλλη ανασκαφή προέρχονται και μήτρες χυτεύσεως. 

Οδοντωτοί τροχοί της περιόδου Han (Shaanxi)

Στο Taosi έχει ευρεθεί κυκλικός δακτύλιος με προεξοχές, ανήκων στον πολιτιστικό κύκλο Longshan και χρονολογούμενος στις αρχές της δευτέρας χιλιετίας, όμως πιθανότατα πρόκειται για τελετουργικό αντικείμενο και όχι για οδοντωτό τροχό. Οι υδροκίνητοι τροχοί εμφανίσθηκαν στην Κίνα κατά την περίοδο των Han, ήτοι περίπου ταυτόχρονα με την Δύση, με αποτέλεσμα η απόδοση της πρωτοπορείας να είναι δυσχερής αν όχι αδύνατη. Αναλόγως η εμφάνιση του οδοντωτού τροχού στον Κινεζικό χώρο είναι περίπου σύγχρονη με αυτήν στην Ελληνιστική Αλεξάνδρεια, ενώ κάποια σχετικά Κινεζικά τεχνουργήματα θεωρείται ότι διαθέτουν Αλεξανδρινή αύρα, εμβάλλουν δε σε σκέψεις για την ύπαρξη επαφών! Όμως η Αλεξάνδρεια και το Αιγαίο διαθέτουν βαθύτερη παράδοση επί σχετικών θεμάτων. Πράγματι ο Αριστοτέλης αναδεικνύεται ως ο πρώτος που έγραψε για την θεωρία των μηχανισμών, ακολουθούμενος από μεγάλης εμβέλειας επιστήμονες της καθαρής και εφηρμοσμένης επιστήμης όπως ο Κτησίβιος, ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς, ο Φίλων ο Βυζάντιος  κ.ά. Άλλωστε ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, προερχόμενος από ναυάγιο του 80 π.Χ., αποτελεί ακραίο επιστημονικό επίτευγμα της Ελληνιστικής επιστήμης, το οποίο υιοθετεί περί τους τριάντα επτά οδοντωτούς τροχούς και ενσωματώνει προηγμένες γνώσεις μηχανικής και αστρονομίας, αποδίδεται δε – κατά μία άποψη – στην Ρόδο η οποία επίσης διέθετε σχετική παράδοση. 

Μήτρα χυτεύσεως οδοντωτού τροχού περιόδου Han

Κεραμεική στην προϊστορική Κίνα και το Αιγαίο

Στο πολιτιστικό σχήμα Qijia απαντώνται μερικοί ιδιαίτεροι τύποι αγγείων οι οποίοι εμφανίζονται οικείοι και δημοφιλείς σε άλλα πολιτιστικά περιβάλλοντα, μεταξύ των οποίων σημειώνουμε αυτό της Τροίας. Τα γλαυκόμορφα αγγεία τα οποία αφθονούν στην Τροία^8_62 φαίνεται ότι είναι παρόντα και στον Κινεζικό χώρο από την φάση Qijia^8_63 αλλά και κατά την ακολουθήσασα περίοδο Shang, για παράδειγμα από τον τάφο της Fu Hao.^8_64 Ανάλογη εμφανίζεται η περίπτωση αγγείων του Majiayao τα οποία φέρουν προεξοχές και θυμίζουν, από την άποψη αυτή, Τρωικά αντίστοιχα τεκμήρια.^8_65 

Chinese Early Bronze Age Qijia Culture Earthenware Jar, c. 2000-1500 BC

pl. 122: Asomatos/Rhodos: a) Pithos mit Gesichtsdarstellung (Pithos with facial representation), nach Marketou 1997, 401, Abb. 5.

No. 13. Terra-cotta Vase from Troy

https://www.the-saleroom.com/en-gb/auction-catalogues/john-nicholson/catalogue-id-srjo10124/lot-381845c6-86f7-42cc-bf5c-a68e00e5950c

Marketou, T. 1997. “Ασώματος Ρόδου: τα μεγαρόσχημα κτίρια και οι σχέσεις τους με το βορειοανατολικό Αιγαίο,” in Η Πολιόχνη και η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Βόρειο Αιγαίο – Poliochni e l’antica età del bronzo nell’Egeo Settentrionale, ed. Ch. Doumas and V. La Rosa, Athen, pp. 395–413.

Schlieman, H. Troy and its Remains, <http://www.hellenicaworld.com/Greece/Literature/HeinrichSchliemann/en/TroyAndItsRemains.html>

τελευταίος εμπλουτισμός - επιμέλεια 22.09.21

Η ανάρτηση βασίζεται σε αποσπάσματα του βιβλίου Ο ΚΙΝΕΖΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ)