Ahhotep & the Aegean

 Η AHHOTEP & ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

Κοσμήματα & οπλισμός της Ahhotep[1]

Στην Αίγυπτο Mινωικά χαρακτηριστικά όπως (α) o γρύπας με το προσαρμοσμένο σπειροειδές σχέδιο στα  φτερά και με ένθετες παραστάσεις κατά την ακολουθούμενη στην Αιγαιακή μεταλλοτεχνία τακτική και (β) η αναπαράσταση του ανεστραμμένου τοπίου και του καλπάζοντος ζώου εμφανίζονται σπανίως. Ένα από τα ολίγα τέτοια παραδείγματα ευρίσκουμε στον πέλεκυ και την μάχαιρα του Ahmose, τα οποία ευρέθηκαν στον τάφο της μητέρας του, της βασίλισσας Ahhotep. Επί ξίφους από τον τάφο της παραπάνω απεικονίζονται παραστάσεις με το διακοσμητικό θέμα του καλπασμού στην μία πλευρά, με λέοντα απειλούντα ταύρο, παρέχοντας παράλληλα με ξίφη των Μυκηναϊκών τάφων.[2] Αξιοσημείωτο είναι ότι η τελευταία έχει θεωρηθεί, κατά μίαν άποψη, ως Μινωικής καταγωγής![3] Η ερμηνεία του ονόματός της είναι 'η σελήνη είναι ικανοποιημένη' ή 'ειρήνη της σελήνης' ή 'αυτή που τιμά τον Ah” (δηλαδή τον Ασιάτη θεό της σελήνης). Σε μιά σύντομη παρέκβαση σημειώνουμε ότι κατά τον Ηρόδοτο, Hdt. 2.43.2, ο Ηρακλής υπήρξε Αιγύπτιος θεός, είχε δε μητέρα την Αλκμήνη, της οποίας το όνομα, κατά περίεργο τρόπο, σχετίζεται με αυτό της σελήνης (μήνη είναι η σελήνη), παραπέμποντας (;) στην Ahhotep!

Τελετουργικός πέλεκυς ευρεθείς στον τάφο της Ahhotep φέρον και Μινωικόν γρύπα!

Στόν τάφο της Ahhotep (ή Aahotpe), ευρέθη μάλιστα ομοίωμα Αιγαιακού πλοίου,[4] ενώ ο τάφος εμφανίζει και άλλες συσχετίσεις με τον Ελλαδικό χώρο. Πράγματι σε ταφική επιγραφή αποκαλείται Κυρία των Haunebu, περιοχής συνήθως ταυτοποιούμενης με τις νήσους του Αιγαίου, στον δε τάφο της ευρέθησαν τελετουργικός πέλεκυς, περιδέραιο και ξίφος με εμφανείς τις Αιγαιακές επιρροές.[5] Στην Αίγυπτο Mινωικά χαρακτηριστικά όπως o γρύπας με το προσαρμοσμένο σπειροειδές σχέδιο στα φτερά και με ένθετες παραστάσεις κατά την ακολουθούμενη στην Αιγαιακή μεταλλοτεχνία τακτική, καθώς και η αναπαράσταση του ανεστραμμένου τοπίου και του καλπάζοντος ζώου εμφανίζονται σπανίως,[6] γιά παράδειγμα στον πέλεκυ και την μάχαιρα του Ahmose, τα οποία ευρέθηκαν στον τάφο της μητέρας του, της βασίλισσας Ahhotep. Σημειώνεται ότι το επιτραχήλιο ή ευρύ περιδέραιο (Cairo Museum nr. 52672) της βασίλισσας φέρει στα δύο άκρα του κεφαλές ιέρακος, περιλαμβάνει δε πλείστα Αιγυπτιακά διακοσμητικά και συμβολικά στοιχεία, καθώς και άλλα αλλοδαπής προελεύσεως (Amu/Hyksos ?), όμως οι σπείρες και τα ζώα στην ιπτάμενη στάση αναπηδήσεως αποτελούν χαρακτηριστικά Αιγαιακά στοιχεία. Άλλωστε ακόμη και το όνομά της (σημαίνον ‘η σελήνη – μήνη - είναι ικανοποιημένη’) έχει, ίσως υπερβολικά, συσχετισθεί με αυτό της Αλκμήνης, ενώ από τον Sweeney και τους Kelder, Cole and Cline έχει καταγραφεί η υπόνοια ότι υπήρξε Αιγαία πριγκίπισσα.[7] Στο ξίφος του Ahmose (Μουσείο Καΐρου CG 52658 και 52659) ο Hankey αναγνωρίζει την Αιγαιακή εγχάρακτη τεχνική, ενώ η απεικόνιση ερμηνεύεται ως συμβολισμός της νίκης του Αιγυπτιακού λέοντος επί του Αιγαιακού ταύρου.[8]

Αργυρό Αιγυπτιακό ομοίωμα σκάφους Μινωικού τύπου ευρεθέν στον τάφο της Ahhotep

Περιδέραιο της Ahhotep (JE 4725, CG 52672)

Λεπτομέρεια από το περιδέραιο της Ahhotep

Στον τάφο της βασίλισσας ευρέθη επίσης κρεμαστό κόσμημα με τρείς χρυσές μύγες (Cairo Museum 52671), στο οποίο έχει αποδοθεί ο χαρακτήρας του επαίνου για εξαίρετες πολεμικές πράξεις.[9] Πολλοί συγγραφείς έχουν ασχοληθεί με την διερεύνηση του σημαντικού περιεχομένου αυτών των κοσμημάτων παρόμοια των οποίων έχουν ευρεθεί και σε άλλες περιπτώσεις στην Αίγυπτο.[10] Πάντως η απόδοση της μύγας στο βασιλικό κόσμημα εμφανίζεται παρόμοια προς αντίστοιχη Μινωική, ενώ και το σημαντικό φορτίο του εντόμου φαίνεται να προσεγγίζει την Ιλιαδική χρήση του, Il. 17.570-572: 

ἐν δὲ βίην ὤμοισι καὶ ἐν γούνεσσιν ἔθηκε,

καί οἱ μυίης θάρσος ἐνὶ στήθεσσιν ἐνῆκεν, ἥ τε καὶ ἐργομένη μάλα περ χροὸς ἀνδρομέοιο ἰσχανάᾳ δακέειν, λαρόν τέ οἱ αἷμ᾽ ἀνθρώπου·

ήτοι:

και δύναμη στους ώμους του έβαλε [η Αθηνά], στα γόνατα του κάτω,

και σφήνωσε βαθιά στα στήθια του της μύγας το γινάτι,

που όσο τη διώχνεις, τόσο ρίχνεται με πόθο στο κορμί σου

να σ᾿ το δαγκάσει, τι γλυκόπιοτο γι᾿ αυτήν του ανθρώπου το αίμα'

Περιβραχιόνιο του Ahmose (Brassard of Ahmosis-E 7168-IMG 0076.JPG)

Κεφαλές χρυσών λεόντων από τον τάφο της Ahhotep

France, Louvre Museum https://photosegypte.com/galeries-bijoux-egyptiens/bijoux-nouvel-empire.php

αριστερά: Χρυσές μύγες της Ahhotep (Cairo Museum 52671): Φαραωνικός έπαινος για στρατιωτικά κατορθώματα,[9] δεξιά: Μινωική απόδοση εντόμου

Εγχάρακτο ξίφος από τον τάφο της Ahhotep (Luxor Museum JE 4673)

Οι Hankey & Leonard έχουν σημειώσει σχετικά με την συσχέτιση της βασίλισσας προς το Αιγαίο:[11]

"Ο Bietak έχει προτείνει ότι οι Θηβαίοι, και όχι οι Υξώς ήταν σε επαφή με την Κνωσό, όπου είναι πιθανό (αλλά όχι αποδεδειγμένο) ότι μια γυναίκα, η Πότνια Θηρών, κατέλαβε τον θρόνο του Μίνωος. Γεννημένη σύζυγος του Sekenenre Tao και μητέρα του Kamose και του Ahmose, μπορεί να κρατά το κλειδί για τις Μινωικές τοιχογραφίες στην Άβαριν. Οι υπερθετικοί τίτλοι της στη νικητήρια στήλη του Ahmose που στήθηκε στο Καρνάκ μπορεί να αντιπροσωπεύουν έναν δυναστικό σύνδεσμο μεταξύ των Θηβαίων και της Κνωσού. Εάν αυτή η άποψη αποδειχθεί σωστή, μια Μινωική παρουσία στην Αίγυπτο κατά την ύστερη περίοδο των Υξώς μπορεί να προστεθεί στα αραιά στοιχεία για την Μινωική δραστηριότητα εκείνη την εποχή στη νοτιοανατολική Μεσόγειο και την κοιλάδα του Νείλου, και ένα προοίμιο για την άφιξη των απεσταλμένων και φορέων του Αιγαίου που απεικονίζονται στους θηβαϊκούς τάφους κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Hatshepsut και του Thutmose III. Πράγματι, το γεγονός στην Άβαριν μπορεί να αποδειχθεί πιο παράξενο από την φαντασία — μια αξιοσημείωτη γυναίκα ήρθε από την Κρήτη με τις Μινωικές δυνάμεις. Αυτή ή η κόρη της έγινε αποδεκτή ως Αιγύπτια, παντρεύτηκε έναν Θηβαίο ήρωα και τιμήθηκε στην Άβαριν για την συμμετοχή της στη σωτηρία των δύο χωρών."

Αίθουσα του θρόνου στο ανάκτορο F της Αβάριος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Maspero 2015 (<https://pt.wikibooks.org/wiki/Ficheiro:Jewels_and_Weapons_of_Queen_Ahhotep.png>). 

[2]. Davis 2016, pp. 148-149. Ο Laffineur αναφέρει την άποψη του Younger: Ο ίδιος ο Younger παραδέχεται ότι υπάρχουν κάποιες ομοιότητες μεταξύ λεόντων που απεικονίζονται σε έργα του Αρχιτεχνίτη λεόντων των Μυκηνών - Βαφειού και σε αντικείμενα από πολύ πιο μακρινά πλαίσια, όπως σε λεπίδα πελέκεως και ξιφίδιο της βασίλισσας Ahhotep καθώς και στο γνωστό χρυσό δακτυλίδι από τον τάφο 18 στην Έγκωμη και ότι "τα κριτήρια για τον προσδιορισμό του ύφους είναι συχνά όχι επαρκώς προσδιορισμένα ώστε να δικαιολογήσουν την αποκλειστική απόδοση ενός τεχνουργήματος σε ένα συγκεκριμένο άτομο" (Laffineur nd., p. 259, n. 39). Στό ίδιο o Laffineur διατυπώνει την υπόθεση ότι τα σχολιασθέντα αντικείμενα της Ahhotep θα μπορούσαν να είναι έργο Λεβαντίνου τεχνίτη εργαζομένου στην Αίγυπτο(Laffineur nd., p. 272, n. 101).

[3]. Kelder et al. 2018, p. 12.

[4]. Wachsmann 2010, p. 36, fig. 5.

[5]. Hankey 1993; Davis 2016, pp. 148-149. Η ενδεχόμενη καταγωγή της Ahhotep από την Κρήτη έχει αναφερθεί από τον Bietak (Hankey and Leonard Jr. 1998, p. 35).

[6]. Στον τάφο του Qenamun, επιστάτη της ναυτικής βάσεως Peru-nefer, συναντώνται πράγματι το θέμα του καλπασμού αλλά και το ανεστραμμένο τοπίο. Στον ίδιο τάφο βρίσκουμε απεικονίσεις όπλων, όπως φαρέτρας με διακόσμηση τρέχουσας σπείρας καθώς και θωρακίσεως τα οποία όλα έχουν χαρακτηρισθεί ως Μυκηναϊκά ή Αιγαιακά. Το θέμα του καλπασμού απαντάται και σε σκηνή κυνηγίου από την διακόσμηση του τάφου ΤΤ 56 του Userhat (XVIII δυν., MMA acc. nr. 30.4.42). 

[7]. Sweeney 2009, pp. 89-90; Kelder, Cole and Cline 2018, p. 12, n. 11.

[8]. Hankey 1993, pp. 13-14.

[9]. Marshall 2015, p. 41. 

[10]. Marshall 2015.

[11]. Hankey and Leonard 1998, p. 35. Γιά την Κρητική καταγωγή της Ahhotep έχει γράψει και ο Bernal στο έργο του Black Athena (Lefkowitz and MacLean Rogers 1996, pp. 52, 55)!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://photosegypte.com/galeries-bijoux-egyptiens/bijoux-nouvel-empire.php

Nouvelle publication en 2024, avec des ajouts concernant Ahhotep et une visite au NMEC.

https://repository.library.brown.edu/studio/item/bdr:674114/

Davis, A. L. 2016. "Egyptian and Minoan Relations during the Eighteenth Dynasty/Late Bronze Age" (diss. Brown Univ.).

Kelder, J. M., S. E. Cole, and E. H. Cline. 2018. “Memphis, Minos, and Mycenae: Bronze Age Contact between Egypt and the Aegean,” in Beyond the Nile: Egypt and the Classical World, ed. S. E. Cole, Los Angeles, pp. 9-17.

Bietak, M. 2010. "Minoan presence in the pharaonic naval base of Peru-nefer," in Cretan Offerings: Studies in Honour of Peter Warren (BSA Studies 18), ed. O. Krzyszkowska, London, pp. 11-24.

Bietak, M., C. von Rüden, J. Becker, J. Jungfleisch, L. Morgan and E. Peintner. 2012/2013. “Preliminary Report of the Tell el-Dab`a Wall Painting Project – Season 2011/2012,” Egypt and the Levant 22/23 (2012/2013), pp. 127-143.

http://users.uoi.gr/gramisar/prosopiko/vlaxopoulos/Cameron_Morgan/KEF6.pdf

Marinatos, Ν. and L. Morgan. 2005. “The Dog Pursuit Scenes from Tell el-Dab'a and Kea,” in Aegean Wall Paintings (BSA Studies 13), ed. L. Morgan, London, pp. 119–122.

https://www.academia.edu/19052696/_Fly_and_Lion_Military_awards_in_ancient_Egypt_Kmt_26_3_pp_39_47

Marshall, A. 2015. "Fly & Lion: Military awards in ancient Egypt," Kmt 26/3, pp. 39-47.

Maspero, G. 2015. "History of Egypt, Chaldea, Syria, Babylonia, and Assyria. Volume IV, Part A," <https://www.gutenberg.org/files/17324/17324-h/17324-h.htm> , London.

Hankey, V. and Al. Leonard Jr. 1998. "Aegean LB I-II Pottery in the East: ‘Who is the Potter, Pray, and Who the Pot?',” in The Aegean and the Orient in the Second Millennium, Proceedings of the 50th Anniversary Symposium (Aegaeum 18), ed. E. H. Cline, and D. Harris-Cline, Liège/Austin, pp. 29-37.

https://gredos.usal.es/jspui/bitstream/10366/73473/1/Material_and_Craftmanship_in_the_Mycenae.pdf

Laffineur, R. nd. "Material and craftasmanship in the Mycenae shaft graves: Imports vs local production," pp. 245-295.

https://books.google.gr/books?id=aYEeBQAAQBAJ&pg=PA55&lpg=PA55&dq=Ahhotep+%2B+Aegean&source=bl&ots=7NdfaOo4e0&sig=ACfU3U3te5-PakXrYHuMpHxHAKVDk74NCw&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwiBy9Xtv5v3AhVGi_0HHY8oDgw4HhDoAXoECBEQAw#v=onepage&q=Ahhotep%20%2B%20Aegean&f=false

Lefkowitz, M. R., G. MacLean Rogers. 1996. Black Athena Revisited, North Carolina Press.

https://egittologia.cfs.unipi.it/wp-content/uploads/2024/09/Miniaci-Lacovara_The-treasure-of-the-Egyptian-Queen-Ahhotep_MKS11_reduced.pdf

Miniaci, G., P. Lacovara, eds 2022. The Treasure of the Egyptian Queen Ahhotep and International Relations at the Turn of the Middle Bronze Age (1600–1500 BCE) (Middle Kingdom Studies 11), London.

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 170422

Hittite tawananna & Homeric Theano

 

Η Χετταία tawananna - συνβασιλεύουσα & η Ομηρική Θεανώ

Taduhepa

Η Kizzuwatna, με πυρήνα την Κιλικία, απετέλεσε περιοχή στο περιθώριο της Χεττιτικής αυτοκρατορίας, η οποία ενεφάνιζε ιδιαίτερες συσχετίσεις με τον Αιγαιακό χώρο. Ενδεικτικά αναφέρουμε σχετικά ότι στην περιοχή πιθανολογείται η άμεση ή έμμεση εμπλοκή των Αχιγιάβα, μέσω και του Piyamaradu, σε εχθρικές ενέργειες σε βάρος των Χεττιτικών συμφερόντων.[1] Άλλωστε η παρουσία του Αιγαιακού στοιχείου στην Kizzuwatna μετά την υποχώρηση των Χετταίων είναι αδιαμφισβήτητη, στην περιοχή μάλιστα πιστοποιείται η ίδρυση πολιτικής οντότητας (Walistin) με έντονες Αιγαιακές αναφορές! Η περιοχή πολιτικά εκινείτο μεταξύ των Χάττι και των Μιτάνι, ενετάχθη στην επικράτεια των πρώτων κατά την αυγή του Νέου Βασιλείου, όμως διατήρησε διακριτή ταυτότητα, από θρησκευτική, γλωσσική και πολιτική άποψη.

Έχει υποστηριχθεί ότι το όνομά της εμφανίζεται μεταγραμμένο στην Ελληνική ως το επίθετο Κισσηῒς,[2] το οποίο αποδίδεται από τον Όμηρο στην ιέρεια Θεανώ (Il.6.298-301). Στο πρόσωπο της τελευταίας εκφράζεται, άλλωστε, ένα οικείο πρότυπο της Ανατολικής Μεσογείου, της Ανατολίας περιλαμβανομένης, σύμφωνα με το οποίο η βασίλισσα μπορούσε να συνδυάζει και την ιδιότητα της ιέρειας. Το τελευταίο πρότυπο απαντάται στην Χεττιτική αυτοκρατορία, όπου μάλιστα για την βασίλισσα – πρωθιέρεια υπήρχε και ο σχετικός όρος, tawananna, ομόλογος του τίτλου Labarna για τον βασιλέα. Το γεγονός ότι το βασιλικό ζεύγος των Χετταίων εθεωρείτο ως η επί της γής ενσάρκωση - αντανάκλαση της κεφαλής του πανθέου τους (ήτοι του Θεού της καταιγίδας και της Arinna), μας δίνει πράγματι το δικαίωμα να αναρωτηθούμε εάν το όνομα Θεανώ συνδέεται με τον Χεττιτικό όρο, μιάς και η ηχητική συγγένεια είναι εμφανής. Προς υποστήριξη του επιχειρήματος σημειώνουμε την επιβεβαιωμένη επαφή των Αιγαίων με την Κιλικία, καθώς και ότι η ευρύτερη περιοχή υπήρξε κατ’ εξοχήν ιερό λίκνο του Teshub. Δεδομένου μάλιστα ότι ο Χεττιτικός όρος στερείται ευρέως ανεγνωρισμένης ετυμολογίας,[3] δεν θα αποκλείαμε την αντίθετη κατεύθυνση για την επιρροή.

Σημειώνεται επιπρόσθετα ότι η συνύπαρξη στο ίδιο πρόσωπο των ιδιοτήτων της βασίλισσας και της ιέρειας, όπως στην Χεττιτική tawananna, από μελετητές αναγνωρίζεται ότι διαθέτει Αιγαιακά προηγούμενα. Η Finkelberg, αφ’ ενός, καθώς και οι Atchity – Barber, αφ’ ετέρου, έχουν επισημάνει εργαζόμενοι ανεξάρτητα ότι στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας φαίνεται να απηχούν την δυνατότητα διαδοχής του βασιλέως από την κόρη του.[4] Κατά τους ίδιους η ύπαρξη τέτοιων σχημάτων / ρυθμίσεων επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι ο αξίωμα της ιέρειας εκληρονομείτο από μητέρα σε κόρη, στοιχείο το οποίο φαίνεται να συσχετίζει τον ιδιόμορφο θεσμό της tawananna με παράλληλα Αιγαιακά σχήματα της Εποχής του Χαλκού.

Η Daduḫepa (επίσης γράφεται Daduḫepa ή Duduḫepa) θανούσα περί το 1345 π.Χ.[5] ήταν Χετταία βασίλισσα, σύζυγος του Tudhaliya I / II ή Suppiluliuma I (1380-1345 π.Χ.).[6] Η καταγωγή αυτής της βασίλισσας δεν είναι πολύ σαφής, έχει δε υποστηριχθεί ότι υπήρξε θεία του Ahhiyawa βασιλέως Antarawas (Ανδρεύς)![6a] Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, υπήρξε - όπως ήδη ανεφέρθη - σύζυγος του Tudhaliya I / II και μητέρα του Suppiluliuma I.[7] Σύμφωνα με άλλες πηγές, ήταν η πρώτη σύζυγος του Suppiluliuma I με τον οποίο απέκτησε ως παιδιά τους μετέπειτα βασιλείς Arnuwanda II και Mursili II,[8] [9] ενώ έχει επίσης προταθεί ότι βασίλευσε με τον Tudhaliya II.[10]

Επισημαίνεται εν προκειμένω ότι η (ίδια ;) βασίλισσα Tanuhepa - σύζυγος του Mursili II - τελικώς κατέφυγε διωκόμενη στην Ελλάδα, όπως και ο Uhhaziti, βασιλεύς της Arzawa.[11] Κληρονόμησε τον τίτλο της αντιβασιλεύουσας ηγεμόνος ή Tawananna, εν συνεχεία του θανάτου του Asmunikal.

Ήταν κόρη του Tusratta και κατήγετο από την Ahhiyawa,[12] από όπου εξορίστηκε με εντολή του Suppiluliuma για να αντικατασταθεί από τη δεύτερη σύζυγό του Henti.[13] Μετά το θάνατο του Suppiluliuma επέστρεψε στο Hatti. Ήταν, όπως προελέχθη, η θεία του  Antarawas, βασιλέα της Ahhiyawa.[11]

Το γενεαλογικό δένδρο παρακάτω είναι μια πιθανή ανακατασκευή, μεταξύ άλλων, της καταγωγής της βασιλικής οικογένειας της αυτοκρατορίας των Χετταίων. Η ονοματολογία των ηγεμόνων και η συγγένεια παραμένουν ασαφή από πολλές απόψεις:[14] [15]

Η κατάσταση φαίνεται να περιπλέκεται περαιτέρω άν σημειώσουμε ότι η πιθανώς Αιγαιακής καταγωγής Daduḫepa εμφανίζεται να διατηρεί την θέση της tawananna[16] και πλάι στον Akhenaton, εν συνεχεία του θανάτου του Amenhotep III, πατέρα του τελευταίου.[17] Άλλοι, όπως οι Petrie, Drioton και Vandier έχουν προτείνει ότι η Tadukhipa έλαβε νέο όνομα αφού έγινε σύζυγος του Akhenaten και έτσι έγινε εν συνεχεία γνωστή ως η διάσημη βασίλισσα Νεφερτίτη.[18]

Νεφερτίτη

Είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε επίσης την συσχέτιση που - από ορισμένους - υποστηρίζεται ότι ενδεχομένως υπάρχει μεταξύ του ονόματος της Taduḫepa που αποδίδεται ως Ταδυέπεια (= Κασσιέπεια ;),[19] άν και δεν παρέχονται αποδείξεις ούτε ενδείξεις προς τούτο. Σε κάθε περίπτωση πάντως η Κασσιόπεια ή Κασσιέπεια ή Κασσιόπη εμφανίζει καταγωγή που - όπως και η ιστορία της ζωής της - την συνδέει με την Αραβία, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο.[20]

Πράγματι εθεωρείτο:
1. Κόρη του Άραβα, γιου του Ερμή.
2. Σύζυγος του Έπαφου, από τον οποίο γέννησε τη Λιβύη, μητέρα του Αγήνορα, βασιλιά της Φοινίκης, πατέρα του Κάδμου και της Ευρώπης και άλλων παιδιών. Σε αυτή την περίπτωση είναι σύζυγος του Φοίνικα (ονόμασε την περιοχή) και μητέρα του Φινέα.
3. Σύζυγος του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέως, υιού του Βήλου, μητέρα της Ανδρομέδας.

Η ιστορία της μεταμορφώσεως της Κασσιέπειας σε αστερισμό συντελείται στην τρίτη αυτή εκδοχή και συνδέεται με την κόρη της Ανδρομέδα. Από μέρους μας στο ημι - μυθολογικό αυτό κουβάρι θα προσθέταμε ότι - ενδεχομένως - το πρώτο συνθετικό του ονόματός της την συνδέει με την Kizzuwatna και την Ομηρική Κισσηίδα!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Κονιδάρης 2020, σελ. 250, σημ. 1041 (Rutherford 2019, p. 826, n. 12).

[2]. Κονιδάρης 2020, σελ. 250, σημ. 1042 (Morris 2013, p. 155). Το όνομα εμφανίζεται  στον Κλαύδιο Πτολεμαίο αλλά και σε νόμισμα του Αντιόχου IV Επιφανούς της Κομμαγένης (Bányai 2022, p. 6), όπου στην β' όψη αναγράφεται KIHTΩN δεξιά πρός σελήνη και σκορπιό (RPC I 3703: http://www.wildwinds.com/coins/greece/commagene/kings/antiochos_IV/RPC_3703.th.jpg).

[3]. Κονιδάρης 2020, σελ. 251, σημ. 1043; Blasweiler 2013, pp. 27-28. Έχουν προταθεί διάφορες ετυμολογήσεις όπως μητέρα του Labarna (Forrer), ενάρετη (Melchert) κ.ά. Περαιτέρω ανάλυση της βασίλισσας σε Ινδοευρωπαϊκό πλαίσιο παρέχει η Jones-Bley (Jones-Bley 2014).

[4]. Κονιδάρης 2020, σελ. 251, σημ. 1044 (Morris 2013, p. 152).

[5]. Kitchen 1962.

[6]. Ekrem Akurgal 2001, pp. 77-115.

[6a]. Sturtevant 1932, p. 299; <https://www.wikipe.wiki/wiki/fr/Daduhepa>.

[7]. Bryce 1992, pp. 7 f.e. (The appointment in Kizzuwadna), <https://books.google.es/books?id=vItRIEGQnYsC&pg=PA7&dq=Daduhepa&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwi2mMLJl4fYAhWBvxoKHRELDTEQuwUIUjAF#v=onepage&q=The%20appointment%20in%20Kizzuwadna&f=false>

[8]. Gamer-Wallert 1992, pp. 188-189. <https://books.google.de/books?id=X4YiAQAAIAAJ&q=Daduhepa&dq=Daduhepa&source=bl&ots=xrLx3e_jzK&sig=Y6V2lAlImOL6OwcxWVyr04cwAhQ&hl=en&sa=X&ei=vLZ8UPv3GITHtAbtq4H4AQ&redir_esc=y>

[9]. Ebeling, Meissner, and Edzard 1993, p. 54.

[10]. Bernabe and Álvarez Pedrosa 2004, p. 18. <books.google.es/books?id=v0_LfhP3U7kC&pg=PA18&lpg=PA18&dq=Daduhepa&source=bl&ots=nrU1QkXZso&sig=wD6ZDcS6yDvXRWirexK1JHdd1Ss&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwizzoPYg4fYAhUIrxoKHS65CDIQ6AEIXjAH#v=onepage&q=Daduhepa&f=false>.

[11]. Κονιδάρης 2020, σελ. 313, σημ. 1334 (Cammarosano 2010, p. 56; Hawkins 2009a, p. 75; Kopanias forthcoming, p. 150. Βλ. επίσης την ‘Προσευχή του Mursili II/Muwatalli II/Urhi-Teshshup(?), στο CTH 214.12.A (KUB 14.2)). Σύμφωνα με την Collins (Collins 2007, p. 56, n. 73) η Danuhepa υπήρξε σύζυγος του Muwatalli, έχασε δε κάποια στιγμή την εύννοια του βασιλέως και εξορίστηκε.

[12]. Ebeling, Meissner, Edzard 1993, p. 285.

[13]. List of Hittite queens, Nuntarriyasha celebrations, official repertoire name: CTH 626 .

[14]. Bryce 1997. 

[15]. Bryce 2012. 

[16]. Remzi Tayfun Bilgin 2015, p. 26: 

Οι μεγάλες Βασίλισσες διατηρούσαν την θέση τους για μια ζωή, ακόμη και μετά το θάνατο των βασιλικών συζύγων τους. Σαφή παραδείγματα αυτού είναι γνωστά με τις βασίλισσες των Šuppiluliuma I, Muršili II και Hattušili III, οι οποίες άπασες συνέχισαν να κατέχουν αυτόν τον τίτλο και μετά τον θάνατο των συζύγων τους.57 Επίσης, ο Taduḫepa, η οποία εμφανίζεται ως η Μεγάλη Βασίλισσα δίπλα στον Šuppiluliuma I, είναι πιθανό να ήταν βασίλισσα ενός από τους προκατόχους του Šuppiluliuma.58 Κανονικά η αρχισύζυγος του βασιλέως θα γινόταν η Μεγάλη Βασίλισσα μόνον μετά το θάνατο της προηγούμενης Μεγάλης Βασίλισσας .. 

[17]. Schulman 1979, p. 185, n. 37. Ο ίδιος ερευνητής αναφέρει την πραγματοποίηση διπλωματικού γάμου του Ελληνικής συσχετίσεως Niqmaddu II (Νικομήδης), ηγεμόνος της Ugarit, με γυναίκα από την Αιγυπτιακή αυλή! Βλ. επίσης Green (Green 1996, pp. 14-15).

[18]. Tyldesley 1998, pp. 87, 124; Mackey 2007, pp. 195, 205, nn. 487, 510; Scharff and Moortgat  1950. Οι τελευταίοι της αποδίδουν καταγωγή από την Κύπρο! Κατά τον Bryce όμως η τ. πριγκίπισσα των Mitanni κατέστη η δεύτερη σύζυγος Kiya του Akhenaton (Bryce 2003, p. 106, n. 13), ίσως μητέρα του Tutankhamun! Άλλωστε επί ενεπίγραφων αγγείων η Kiya αναφέρεται ως Δέσποινα της Naharina, ήτοι των Mitanni (Gabolde 2011). Από την Perre όμως σημειώνεται σχετικώς (Van der Perre 2013, pp. 196-197): "Και τι γίνεται με την βασίλισσα του; Δεν είναι γνωστά πολλά για τα τελευταία χρόνια της Νεφερτίτης. Από όσο μπορεί να συναχθεί από τα δημοσιευμένα στοιχεία, εξαφανίζεται γύρω στο δέκατο τρίτο ή δέκατο τέταρτο έτος βασιλείας του Ακενατόν. Η τελευταία φορά που απεικονίστηκε ήταν στην κηδεία της δεύτερης κόρης της Meketaten στον Βασιλικό Τάφο της Amarna.4 Έχουν προταθεί αρκετές ιστορικές ερμηνείες, αλλά οι πιο κοινές συνοψίζονται σε τέσσερις υποθέσεις. Η πρώτη υποδηλώνει ότι η βασίλισσα πέθανε λίγο μετά το δωδέκατο βασιλικό έτος του Ακενατόν.5

Μια δεύτερη υπόθεση υποστηρίζει ότι η βασίλισσα έπεσε σε δυσμένεια και εκδιώχθηκε από την κεντρική πόλη της Αμάρνα. Δεν έφυγε όμως από αυτήν, αλλά μετακόμισε σε μια κατοικία στο βόρειο τμήμα της Αμάρνας. Μια παραλλαγή αυτής της εξηγήσεως είναι ότι η βασίλισσα εγκατέλειψε την Αίγυπτο και επέστρεψε στη γενέτειρά της είτε στην Κρήτη είτε στη Συρία. Αυτές οι θεωρίες δεν φαίνεται να είναι πλέον αποδεκτές και έχουν αντικατασταθεί από τις ακόλουθες δύο. Μια ισχυρή 'νεότερη' θεωρία ισχυρίζεται ότι η Νεφερτίτη έγινε συν-αντιβασιλέας του Ακενατόν γύρω στο 12ο έτος της βασιλείας του και ότι άλλαξε το όνομά της σε Ankhkheperure Neferneferuaten. Αυτό σημαίνει ότι μετά το θάνατό του η Νεφερτίτη θα ήταν η άμεση διάδοχος του συζύγου της. Ο Ακενατόν, ωστόσο,

δεν αντικαταστάθηκε από την σύζυγό του αλλά από έναν νεαρό άνδρα βασιλιά με το όνομα Semenkhkare. Ο Semenkhkare υιοθέτησε μέρος του ονόματος της Νεφερτίτης για να επιβεβαιώσει τη βασιλική του ιδιότητα. Τέλος, υποστηρίζεται επίσης ότι ήταν η Νεφερτίτη που άλλαξε τελικά το όνομά της σε Semenkhkare, με βάση το γεγονός ότι δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η Semenkhkare ήταν άνδρας.6

Αν και διάφορα επιχειρήματα μπορούν και έχουν συγκεντρωθεί για την υποστήριξη καθεμιάς από αυτές τις υποθέσεις, τα στοιχεία είναι εξαιρετικά αποσπασματικά και ισχνά. Η ανακάλυψη ενός ιερατικού κειμένου σε ένα λατομείο στο Dayr Abu Hinnis αποκαλύπτει νέες πληροφορίες για τα τελευταία χρόνια του βασιλικού ζεύγους της Amarna.

Το χωριό Dayr Abū Ḥinnis βρίσκεται περίπου δέκα χιλιόμετρα βόρεια της Amarna στην ανατολική όχθη του Νείλου και στα μισά του δρόμου ανάμεσα σε δύο άλλους γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους: την Αντινοόπολη στα βόρεια και το Dayr al-Barshā στον νότο. Μια εκτεταμένη αρχαιολογική περιοχή βρίσκεται ανατολικά του χωριού. Οι απότομοι ασβεστολιθικοί λόφοι της Ανατολικής Ερήμου διασταυρώνονται από μια σειρά από ρέματα, τα οποία περιέχουν περισσότερα από διακόσια λατομεία ασβεστόλιθου. Η κύρια φάση εκμετάλλευσής τους ήταν η περίοδος της Αμάρνας.

Η τοποθεσία είναι κυρίως γνωστή για την βραχώδη εκκλησία της (περίπου 6ος αιώνας μ.Χ.), που κατασκευάστηκε σε ένα από τα λατομεία.

Το κείμενο ανακαλύφθηκε σε ένα λατομείο στο μεγαλύτερο ρέμα του Dayr Abū Ḥinnis, που ονομάζεται Wadi Dayr Abū Ḥinnis. Ήταν γραμμένο σε κολόνα στο πίσω μέρος του λατομείου, σε ύψος 8 μ. Η επιγραφή έχει μήκος 5 γραμμές και καλύπτει όλο το πλάτος του στύλου. Γραμμένο με κόκκινη ώχρα, η αρχική επιγραφή είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφηθεί λόγω της πατίνας του ασβεστόλιθου. Μετά την επεξεργασία της φωτογραφικής τεκμηριώσεως, ωστόσο, το κείμενο αποκάλυψε τα περισσότερα από τα μυστικά του. Η επιγραφή παρέχει ορισμένες λεπτομέρειες σχετικά με ένα κατασκευαστικό έργο του οποίου οι λεπτομέρειες θα συζητηθούν αλλού. Εδώ επικεντρωνόμαστε μόνο στην αρχή του κειμένου, η οποία παρέχει μια ημερομηνία και τα ονόματα και τους τίτλους του βασιλιά, της συζύγου του και του Aten. Το κείμενο γράφτηκε τη δέκατη πέμπτη ημέρα του τρίτου μήνα της περιόδου πλημμύρας του δέκατου έκτου έτους του Ακενατόν. Η τρίτη γραμμή ξεκινά με τις λέξεις 'Η σύζυγος του μεγάλου βασιλιά, η αγαπημένη του, ερωμένη των δύο χωρών, Neferneferuaten Nefertiti'. Αυτό υπονομεύει τις περισσότερες από τις θεωρίες σχετικά με τον εξορισμό ή τον θάνατο της Νεφερτίτης στο δέκατο τέταρτο έτος βασιλείας του Ακενατόν. Επίσης επιβεβαιώνει ότι ήταν ακόμα η κύρια βασίλισσα κατά το δέκατο έκτο έτος και ότι ούτε η κόρη της ούτε η Kiya την αντικατέστησαν ως η πιο σημαντική γυναίκα της βασιλείας. Πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα, όπως η συν-αντιβασιλεία με τον Semenkhkare και η ταυτότητα του βασιλιά Ankh(t)kheperure Neferneferuaten.

Ωστόσο, το κείμενο δεν περιέχει στοιχεία που να υποδεικνύουν ότι υπήρχε ένας συνοδός κατά το 16ο έτος βασιλείας του Ακενατόν. Εάν είτε ο Semenkhkare είτε ο Ankhkheperure μοιράζονταν τη θέση του coregent με τον Akhenaten, ήταν δυνατό μόνο την τελευταία του χρονιά. Η επιγραφή είναι επομένως πολύ σημαντική για τις ιστορικές ερμηνείες της εποχής.

[19]. https://science.fandom.com/el/wiki/%CE%9D%CE%B5%CF%86%CE%B5%CF%81%CF%84%CE%AF%CF%84%CE%B7_%5C%CE%91%CE%AF%CE%B3%CF%85%CF%80%CF%84%CE%BF%CF%82.

[20]. Μήττα 2012.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κονιδάρης, Δ. Ν. 2020. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήναι.

https://books.google.de/books?id=IZ1tAAAAMAAJ&q=Daduhepa&dq=Daduhepa&source=bl&ots=oyOwj_sRBy&sig=JeWyJadfLkAC3ccbAqxUl3Uqn9A&hl=en&sa=X&ei=vLZ8UPv3GITHtAbtq4H4AQ&redir_esc=y

Ekrem Akurgal. 2001. The Hattian and Hittite Civilizations, Ministry of Culture.

https://www.academia.edu/22944006/An_offer_to_the_Son_of_the_Stormgod_and_the_goddess_%E1%B8%AAebat

Joost Blasweiler. nd. "Puduḫepa at Fırakdin near the Erciyes Volcano: An offer to the Son of the Stormgod and the goddess Ḫebat,"

Ebeling, E., B. Meissner, and D.-O. Edzard. 1993. Real Lexicon of Assyriology and Near Eastern Archeology, de Gruyter. <http://publikationen.badw.de/de/rla/index>

Gamer-Wallert, I. 1992. Troy: Bridge between Orient and Occident, Attempto publishing house.

Bryce, T. 1992. The Role of Telipinu, the Priest, in the Hittite Kingdom (Hethitica XI), Peeters Publishers.

Bryce, T. 1997. The Kingdom of the Hittites, Oxford: Clarendon Press.

Bryce, T. 2012. The World of the Neo-Hittite Kingdoms, Oxford: Oxford University Press.

Bernabe, A., and J. A. Álvarez Pedrosa. 2004. History and laws of the Hittites, Akal. 

https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/116773/rtbilgin_1.pdf

Remzi Tayfun Bilgin. 2015. "Bureaucracy and Bureaucratic Change in Hittite Administration" (diss. Univ. of Michigan).

https://www.jstor.org/stable/544713

Schulman, A. R. 1979. "Diplomatic Marriage in the Egyptian New Kingdom," JNES 38 (3), pp. 177-193.

Tyldesley, J. 1998. Nefertiti: Egypt's Sun Queen, Penguin.

https://core.ac.uk/download/pdf/41234125.pdf

Mackey, D. F. 2007. "A Revised History of the Era of King Hezekiah of Judah and its Background" (thes. Univ. of Sydney, New South Wales, Australia).

Μήττα, Δ. 2012. "Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ ή ΚΑΣΣΙΕΠΕΙΑ ή ΚΑΣΣΙΟΠΗ," <https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/metamorfoseis/page_123.html>

Scharff, A., and A. Moortgat. 1950. Ägypten und Vorderasien Im Altertum, Munich.

https://www.academia.edu/496653/Tanu%E1%B8%ABepa_a_Hittite_Queen_in_Troubled_Times

Cammarosano, M. 2010. "Tanuḫepa: a Hittite Queen in Troubled Times," Mesopotamia XLV, pp. 47-64.

https://www.academia.edu/7334005/The_Hittites_and_thier_World?auto=download&email_work_card=download-paper

Collins, B. J. 2007. The Hittites and their world, USA.

Bryce, T. 2003. Letters of the great kings of the ancient Near East. The Royal correspondence of  the Late Bronze Age, New York.

Kitchen, K. A. 1962. Suppiluliuma and the Amarna pharaohs: A study in relative chronology, Liverpool.

https://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/amarna_01.shtml

Gabolde, M. 2011. "The End of the Amarna Period," BBC History, <https://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/amarna_01.shtml> (14 April 2022).

https://www.jstor.org/stable/408836

Sturtevant, E. H. 1932. Rev. of F. Sommer, Die Ahhijava-Urkunden, in Language 8 (4), pp. 299-304.

Bányai, M. G. . "Qode -Kietis -Kataonien -Kappadokien -Kittim -eine Erklärung," <https://doi.org/10.13140/RG.2.2.14372.91522>, <https://www.academia.edu/38674760/Qode_Kietis_Kataonien_Kappadokien_Kittim_eine_Erkl%C3%A4rung> (2 May 2022).

https://books.google.gr/books?id=sGLFwVkljQMC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q=Mitanni&f=false

Green, L. 1996. "The Royal Women of Amarna," in The Royal Women of Amarna: Images of Beauty from Ancient Egypt, Metropolitan Museum of Art, pp. 7-16.

https://www.academia.edu/315883/Lyktos_and_the_Cretan_Prehellenic_language_part_1_?auto=download&email_work_card=download-paper

La Marle, H. 2008. "Lyktos and the Cretan Prehellenic language (part 1), <https://www.academia.edu/315883/Lyktos_and_the_Cretan_Prehellenic_language_part_1_?auto=download&email_work_card=download-paper> (5 Sept. 2022).

https://resources.metmuseum.org/resources/metpublications/pdf/The_Royal_Women_of_Amarna_Images_of_Beauty_from_Ancient_Egypt.pdf

Arnold, D., J. P. Allen, L. Green. 1996. The Royal Women of Amarna: Images of Beauty from Ancient Egypt, MET.

https://www.smb.museum/fileadmin/website/Museen_und_Sammlungen/Aegyptisches_Museum_Papyrussammlung/02_Sammeln_Forschen/Sammlung/Nofretete/Katalog/amarna-catalogue-english_low-res_8MB.pdf?fbclid=IwAR1NUw2GuQf53KczYVOO5u__nQVqtfPA4OG-Ar2kxztLmPFzCO_7LF5uvqk

Van der Perre, A. 2013. "Nefertiti’s last documented reference (for now)", in In the Light of Amarna, ed. F. Seyfried, pp. 195-197.

DOI: 10.13140/RG.2.2.28052.78725

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 120423