Θέματα της Αιγαιακής αρχαιολογίας και των αλληλεπιδράσεών της με τους μεγάλους πολιτισμούς: Χετταίων, Αιγύπτου, Κινεζικό, Βακτρίας - Μαργιανής και Ινδού ποταμού
Στην Αίγυπτο Mινωικά χαρακτηριστικά όπως (α) o γρύπας με το προσαρμοσμένο σπειροειδές σχέδιο στα φτερά και με ένθετες παραστάσεις κατά την ακολουθούμενη στην Αιγαιακή μεταλλοτεχνία τακτική και (β) η αναπαράσταση του ανεστραμμένου τοπίου και του καλπάζοντος ζώου εμφανίζονται σπανίως. Ένα από τα ολίγα τέτοια παραδείγματα ευρίσκουμε στον πέλεκυ και την μάχαιρα του Ahmose, τα οποία ευρέθηκαν στον τάφο της μητέρας του, της βασίλισσας Ahhotep. Επί ξίφους από τον τάφο της παραπάνω απεικονίζονται παραστάσεις με το διακοσμητικό θέμα του καλπασμού στην μία πλευρά, με λέοντα απειλούντα ταύρο, παρέχοντας παράλληλα με ξίφη των Μυκηναϊκών τάφων.[2] Αξιοσημείωτο είναι ότι η τελευταία έχει θεωρηθεί, κατά μίαν άποψη, ως Μινωικής καταγωγής![3] Η ερμηνεία του ονόματός της είναι 'η σελήνη είναι ικανοποιημένη' ή 'ειρήνη της σελήνης' ή 'αυτή που τιμά τον Ah” (δηλαδή τον Ασιάτη θεό της σελήνης). Σε μιά σύντομη παρέκβαση σημειώνουμε ότι κατά τον Ηρόδοτο, Hdt. 2.43.2, ο Ηρακλής υπήρξε Αιγύπτιος θεός, είχε δε μητέρα την Αλκμήνη, της οποίας το όνομα, κατά περίεργο τρόπο, σχετίζεται με αυτό της σελήνης (μήνη είναι η σελήνη), παραπέμποντας (;) στην Ahhotep!
Τελετουργικός πέλεκυς ευρεθείς στον τάφο της Ahhotep φέρον και Μινωικόν γρύπα!
Στόν τάφο της Ahhotep (ή Aahotpe), ευρέθη μάλιστα ομοίωμα Αιγαιακού πλοίου,[4] ενώ ο τάφος εμφανίζει και άλλες συσχετίσεις με τον Ελλαδικό χώρο. Πράγματι σε ταφική επιγραφή αποκαλείται Κυρία των Haunebu, περιοχής συνήθως ταυτοποιούμενης με τις νήσους του Αιγαίου, στον δε τάφο της ευρέθησαν τελετουργικός πέλεκυς, περιδέραιο και ξίφος με εμφανείς τις Αιγαιακές επιρροές.[5] Στην Αίγυπτο Mινωικά χαρακτηριστικά όπως o γρύπας με το προσαρμοσμένο σπειροειδές σχέδιο στα φτερά και με ένθετες παραστάσεις κατά την ακολουθούμενη στην Αιγαιακή μεταλλοτεχνία τακτική, καθώς και η αναπαράσταση του ανεστραμμένου τοπίου και του καλπάζοντος ζώου εμφανίζονται σπανίως,[6] γιά παράδειγμα στον πέλεκυ και την μάχαιρα του Ahmose, τα οποία ευρέθηκαν στον τάφο της μητέρας του, της βασίλισσας Ahhotep. Σημειώνεται ότι το επιτραχήλιο ή ευρύ περιδέραιο (Cairo Museum nr. 52672) της βασίλισσας φέρει στα δύο άκρα του κεφαλές ιέρακος, περιλαμβάνει δε πλείστα Αιγυπτιακά διακοσμητικά και συμβολικά στοιχεία, καθώς και άλλα αλλοδαπής προελεύσεως (Amu/Hyksos ?), όμως οι σπείρες και τα ζώα στην ιπτάμενη στάση αναπηδήσεως αποτελούν χαρακτηριστικά Αιγαιακά στοιχεία. Άλλωστε ακόμη και το όνομά της (σημαίνον ‘η σελήνη – μήνη - είναι ικανοποιημένη’) έχει, ίσως υπερβολικά, συσχετισθεί με αυτό της Αλκμήνης, ενώ από τον Sweeney και τους Kelder, Cole and Cline έχει καταγραφεί η υπόνοια ότι υπήρξε Αιγαία πριγκίπισσα.[7] Στο ξίφος του Ahmose (Μουσείο Καΐρου CG 52658 και 52659) ο Hankey αναγνωρίζει την Αιγαιακή εγχάρακτη τεχνική, ενώ η απεικόνιση ερμηνεύεται ως συμβολισμός της νίκης του Αιγυπτιακού λέοντος επί του Αιγαιακού ταύρου.[8]
Αργυρό Αιγυπτιακό ομοίωμα σκάφους Μινωικού τύπου ευρεθέν στον τάφο της Ahhotep
Περιδέραιο της Ahhotep (JE 4725, CG 52672)
Λεπτομέρεια από το περιδέραιο της Ahhotep
Στον τάφο της βασίλισσας ευρέθη επίσης κρεμαστό κόσμημα με τρείς χρυσές μύγες (Cairo Museum 52671), στο οποίο έχει αποδοθεί ο χαρακτήρας του επαίνου για εξαίρετες πολεμικές πράξεις.[9] Πολλοί συγγραφείς έχουν ασχοληθεί με την διερεύνηση του σημαντικού περιεχομένου αυτών των κοσμημάτων παρόμοια των οποίων έχουν ευρεθεί και σε άλλες περιπτώσεις στην Αίγυπτο.[10] Πάντως η απόδοση της μύγας στο βασιλικό κόσμημα εμφανίζεται παρόμοια προς αντίστοιχη Μινωική, ενώ και το σημαντικό φορτίο του εντόμου φαίνεται να προσεγγίζει την Ιλιαδική χρήση του, Il. 17.570-572:
και δύναμη στους ώμους του έβαλε [η Αθηνά], στα γόνατα του κάτω,
και σφήνωσε βαθιά στα στήθια του της μύγας το γινάτι,
που όσο τη διώχνεις, τόσο ρίχνεται με πόθο στο κορμί σου
να σ᾿ το δαγκάσει, τι γλυκόπιοτο γι᾿ αυτήν του ανθρώπου το αίμα'
Περιβραχιόνιο του Ahmose (Brassard of Ahmosis-E 7168-IMG 0076.JPG)
Κεφαλές χρυσών λεόντων από τον τάφο της Ahhotep
France, Louvre Museum https://photosegypte.com/galeries-bijoux-egyptiens/bijoux-nouvel-empire.php
αριστερά: Χρυσές μύγες της Ahhotep (Cairo Museum 52671): Φαραωνικός έπαινος για στρατιωτικά κατορθώματα,[9] δεξιά: Μινωική απόδοση εντόμου
Εγχάρακτο ξίφος από τον τάφο της Ahhotep (Luxor Museum JE 4673)
Οι Hankey & Leonard έχουν σημειώσει σχετικά με την συσχέτιση της βασίλισσας προς το Αιγαίο:[11]
"Ο Bietak έχει προτείνει ότι οι Θηβαίοι, και όχι οι Υξώς ήταν σε επαφή με την Κνωσό, όπου είναι πιθανό (αλλά όχι αποδεδειγμένο) ότι μια γυναίκα, η Πότνια Θηρών, κατέλαβε τον θρόνο του Μίνωος. Γεννημένη σύζυγος του Sekenenre Tao και μητέρα του Kamose και του Ahmose, μπορεί να κρατά το κλειδί για τις Μινωικές τοιχογραφίες στην Άβαριν. Οι υπερθετικοί τίτλοι της στη νικητήρια στήλη του Ahmose που στήθηκε στο Καρνάκ μπορεί να αντιπροσωπεύουν έναν δυναστικό σύνδεσμο μεταξύ των Θηβαίων και της Κνωσού. Εάν αυτή η άποψη αποδειχθεί σωστή, μια Μινωική παρουσία στην Αίγυπτο κατά την ύστερη περίοδο των Υξώς μπορεί να προστεθεί στα αραιά στοιχεία για την Μινωική δραστηριότητα εκείνη την εποχή στη νοτιοανατολική Μεσόγειο και την κοιλάδα του Νείλου, και ένα προοίμιο για την άφιξη των απεσταλμένων και φορέων του Αιγαίου που απεικονίζονται στους θηβαϊκούς τάφους κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Hatshepsut και του Thutmose III. Πράγματι, το γεγονός στην Άβαριν μπορεί να αποδειχθεί πιο παράξενο από την φαντασία — μια αξιοσημείωτη γυναίκα ήρθε από την Κρήτη με τις Μινωικές δυνάμεις. Αυτή ή η κόρη της έγινε αποδεκτή ως Αιγύπτια, παντρεύτηκε έναν Θηβαίο ήρωα και τιμήθηκε στην Άβαριν για την συμμετοχή της στη σωτηρία των δύο χωρών."
[2]. Davis 2016, pp. 148-149. Ο Laffineur αναφέρει την άποψη του Younger: Ο ίδιος ο Younger παραδέχεται ότι υπάρχουν κάποιες ομοιότητες μεταξύ λεόντων που απεικονίζονται σε έργα του Αρχιτεχνίτη λεόντων των Μυκηνών - Βαφειού και σε αντικείμενα από πολύ πιο μακρινά πλαίσια, όπως σε λεπίδα πελέκεως και ξιφίδιο της βασίλισσας Ahhotep καθώς και στο γνωστό χρυσό δακτυλίδι από τον τάφο 18 στην Έγκωμη και ότι "τα κριτήρια για τον προσδιορισμό του ύφους είναι συχνά όχι επαρκώς προσδιορισμένα ώστε να δικαιολογήσουν την αποκλειστική απόδοση ενός τεχνουργήματος σε ένα συγκεκριμένο άτομο" (Laffineur nd., p. 259, n. 39). Στό ίδιο o Laffineur διατυπώνει την υπόθεση ότι τα σχολιασθέντα αντικείμενα της Ahhotep θα μπορούσαν να είναι έργο Λεβαντίνου τεχνίτη εργαζομένου στην Αίγυπτο(Laffineur nd., p. 272, n. 101).
[3]. Kelder et al. 2018, p. 12.
[4]. Wachsmann 2010, p. 36, fig. 5.
[5]. Hankey 1993; Davis 2016, pp. 148-149. Η ενδεχόμενη καταγωγή της Ahhotep από την Κρήτη έχει αναφερθεί από τον Bietak (Hankey and Leonard Jr. 1998, p. 35).
[6]. Στον τάφο του Qenamun, επιστάτη της ναυτικής βάσεως Peru-nefer, συναντώνται πράγματι το θέμα του καλπασμού αλλά και το ανεστραμμένο τοπίο. Στον ίδιο τάφο βρίσκουμε απεικονίσεις όπλων, όπως φαρέτρας με διακόσμηση τρέχουσας σπείρας καθώς και θωρακίσεως τα οποία όλα έχουν χαρακτηρισθεί ως Μυκηναϊκά ή Αιγαιακά. Το θέμα του καλπασμού απαντάται και σε σκηνή κυνηγίου από την διακόσμηση του τάφου ΤΤ 56 του Userhat (XVIII δυν., MMA acc. nr. 30.4.42).
[7]. Sweeney 2009, pp. 89-90; Kelder, Cole and Cline 2018, p. 12, n. 11.
[8]. Hankey 1993, pp. 13-14.
[9]. Marshall 2015, p. 41.
[10]. Marshall 2015.
[11]. Hankey and Leonard 1998, p. 35. Γιά την Κρητική καταγωγή της Ahhotep έχει γράψει και ο Bernal στο έργο του Black Athena (Lefkowitz and MacLean Rogers 1996, pp. 52, 55)!
Davis, A. L. 2016. "Egyptian and Minoan Relations during the Eighteenth Dynasty/Late Bronze Age" (diss. Brown Univ.).
Kelder, J. M., S. E. Cole, and E. H. Cline. 2018. “Memphis, Minos, and Mycenae: Bronze Age Contact between Egypt and the Aegean,” in Beyond the Nile: Egypt and the Classical World, ed. S. E. Cole, Los Angeles, pp. 9-17.
Bietak, M. 2010. "Minoan presence in the pharaonic naval base of Peru-nefer," in Cretan Offerings: Studies in Honour of Peter Warren (BSA Studies 18), ed. O. Krzyszkowska, London, pp. 11-24.
Bietak, M., C. von Rüden, J. Becker, J. Jungfleisch, L. Morgan and E. Peintner. 2012/2013. “Preliminary Report of the Tell el-Dab`a Wall Painting Project – Season 2011/2012,” Egypt and the Levant 22/23 (2012/2013), pp. 127-143.
Marinatos, Ν. and L. Morgan. 2005. “The Dog Pursuit Scenes from Tell el-Dab'a and Kea,” in Aegean Wall Paintings (BSA Studies 13), ed. L. Morgan, London, pp. 119–122.
Marshall, A. 2015. "Fly & Lion: Military awards in ancient Egypt," Kmt 26/3, pp. 39-47.
Maspero, G. 2015. "History of Egypt, Chaldea, Syria, Babylonia, and Assyria. Volume IV, Part A," <https://www.gutenberg.org/files/17324/17324-h/17324-h.htm> , London.
Hankey, V. and Al. Leonard Jr. 1998. "Aegean LB I-II Pottery in the East: ‘Who is the Potter, Pray, and Who the Pot?',” in The Aegean and the Orient in the Second Millennium, Proceedings of the 50th Anniversary Symposium (Aegaeum 18), ed. E. H. Cline, and D. Harris-Cline, Liège/Austin, pp. 29-37.
Miniaci, G., P. Lacovara, eds 2022. The Treasure of the Egyptian Queen Ahhotep and International Relations at the Turn of the Middle Bronze Age (1600–1500 BCE) (Middle Kingdom Studies 11), London.
ΑΙΓΑΙΑΚΗ - ΜΙΝΩΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΦΑΡΑΩΝΙΚΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΒΑΣΗ PERU-NEFER
Η Φαραωνική ναυτική βάση της XVIII δυναστείας στο Peru-nefer από τον ερευνητή Bietak έχει ταυτοποιηθεί με το Tell el-Dabca/cEzbet Helmy, όπου ευρίσκετο η Άβαρις, πρωτεύουσα των λεγομένων Hyksos / Amu. Έχει επιπρόσθετα υποστηριχθεί ότι ο λιμένας απετέλεσε την πύλη εισόδου των Αιγαίων στην Αίγυπτο.[NOTE0]
Εικ.
1: Θέση του Tell el-Dabca στο Δέλτα του Νείλου
Εικ. 3: Ανασύνθεση
αποσπάσματος ανάγλυφου από ασβεστοκονίαμα με Μινωικό ιερατικό / τελετουργικό
περιεχόμενο από το ανάκτορο G στο Tell el-Dabca/cEzbet
Helmy
Κοντά στην βάση της κλίμακας που οδηγεί στο ανάκτορο G της Αβάριος ευρέθησαν θραύσματα από την αναπαράσταση μιας γυναίκας, ύψους περίπου δύο μέτρων, ενδεδυμένης με πτυχωτό τελετουργικό ένδυμα[NOTE02] Εκτιμάται ότι πρόκειται γιά παράσταση θεάς ή βασίλισσας. Πέραν των θραυσμάτων που προέρχονταν από τοιχογραφίες εντοπίσθηκαν επίσης ανάγλυφα από κονίαμα κοντά στην πλευρική θύρα του ανακτόρου G. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται απεικονίσεις από τμήματα ζώων με κίτρινα κέρατα και άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένου ενός άνδρα με ράβδο ανά χείρας, που πιθανότατα ανήκει σε μια εικόνα Μινωικής θεϊκής αναπαραστάσεως (Εικόνα 3).[NOTE04] Εκτός των Μινωικών τοιχογραφιών, το ανάκτορο G έδωσε επίσης θραύσματα έργων ζωγραφικής με Αιγυπτιακά διακοσμητικά θέματα, τα οποία ευρίσκονται όμως σε κακή κατάσταση, όμως φαίνεται σαφώς ότι είναι επηρεασμένα από την Μινωική τέχνη, αφού ακολουθούν τις οικείες σε αυτήν χρωματικές συμβάσεις.[NOTE06]
Βορείως του ανακτόρου G, έξω από τον τοίχο του περιβόλου, υπήρχε ένα εργαστήριο το οποίο φαίνεται ότι εξυπηρετούσε την παραγωγή στρατιωτικού εξοπλισμού. Στο εργαστήριο ευρέθησαν πολλά βλήματα για σφενδόνες, κατασκευασμένα από τραβερτίνη, και δύο σωροί με συνολικά πάνω από 140 χάλκινες αιχμές βέλους. Η Υστερο - Ελλαδική τυπολογία τους μαρτυρεί ότι τέτοια εξαρτήματα απετέλεσαν εισαγωγές από την Ελλάδα και συναρμολογήθηκαν στο εργαστήριο (Εικ. 5).[NOTE08] Ένα τρίτο εργαστήριο αποτελούμενο από πολλά κτίρια ήταν συνδεδεμένο με το βόρειο τμήμα του ανακτόρου F, το οποίο από τον MacGillivray έχει θεωρηθεί ως Μινωικό φυλάκειο στην ναυτική βάση του Peru-nefer.[NOTE010] Όλα τα προαναφερθέντα εργαστήρια χρονολογούνται από την ύστερη βασιλεία του Tuthmosis III και του Amenophis IΙ (δεύτερο ήμισυ του 15ου αιώνα π.Χ.).[NOTE012]
Εικ. 5: Αιχμές βέλους της
Υστερο-Ελλαδικής περιόδου προερχόμενες από εργαστήριο ελεγχόμενο από το
ανάκτορο G στο Tell el-Dabca/cEzbet Helmy
ΑΙΓΑΙΑΚΑ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ AMARNA
Στην Αίγυπτο Mινωικά χαρακτηριστικά όπως o γρύπας με το προσαρμοσμένο σπειροειδές σχέδιο στα φτερά και με ένθετες παραστάσεις κατά την ακολουθούμενη στην Αιγαιακή μεταλλοτεχνία τακτική, η αναπαράσταση του ανεστραμμένου τοπίου και του καλπάζοντος ζώου εμφανίζονται σπανίως, γιά παράδειγμα στον πέλεκυ και την μάχαιρα του Ahmose, τα οποία ευρέθηκαν στον τάφο της μητέρας του, της βασίλισσας Ahhotep II. Επί ξίφους από τον τάφο της παραπάνω απεικονίζονται παραστάσεις με το διακοσμητικό θέμα του καλπασμού στην μία πλευρά, με λέοντα απειλούντα ταύρο, παρέχοντας παράλληλα με ξίφη των Μυκηναϊκών τάφων.[ANOTE00] Αξιοσημείωτο είναι ότι η τελευταία έχει θεωρηθεί, κατά μίαν άποψη, ως Μινωικής καταγωγής![ANOTE02] Η ερμηνεία του ονόματός της είναι 'η σελήνη είναι ικανοποιημένη' ή 'ειρήνη της σελήνης' ή 'αυτή που τιμά τον Ah” (δηλαδή τον Ασιάτη θεό της σελήνης). Σε μιά σύντομη παρέκβαση σημειώνουμε ότι κατά τον Ηρόδοτο, Hdt. 2.43.2, ο Ηρακλής υπήρξε Αιγύπτιος θεός, είχε δε μητέρα την Αλκμήνη, της οποίας το όνομα, κατά περίεργο τρόπο, σχετίζεται με αυτό της σελήνης (μήνη είναι η σελήνη), παραπέμποντας (;) στην Ahhotep!
Εικ. A1: Τελετουργικός πέλεκυς
ευρεθείς στον τάφο της Ahhotep φέρον και Μινωικό γρύπα!
Τα Μινωικά διακοσμητικά θέματα εμφανίσθηκαν και σε οροφογραφίες των τάφων της περιόδου της Hatshepsut, γιά παράδειγμα σε αυτόν του Senenmut, επιβίωσαν δε ως την περίοδο της Amarna.
Στον τάφο του Qenamun, επιστάτη της ναυτικής βάσεως Peru-nefer, συναντώνται πράγματι: το θέμα του καλπασμού αλλά και το ανεστραμμένο τοπίο. Στον ίδιο τάφο βρίσκουμε απεικονίσεις όπλων, όπως φαρέτρας με διακόσμηση τρέχουσας σπείρας καθώς και θωρακίσεως τα οποία όλα έχουν χαρακτηρισθεί ως Μυκηναϊκά ή Αιγαιακά.
Εικ. A2: Αργυρό Αιγυπτιακό
ομοίωμα σκάφους Μινωικού τύπου ευρεθέν στον τάφο της Ahhotep
Μεταξύ των διακοσμητικών στοιχείων των τοιχογραφιών περιλαμβάνονται σκηνές με αναπηδώντες ταύρους καθώς και ταυρομαχίες εν συνδυασμώ με τον λαβύρινθο και τον ήμι - ρόδακα.[ANOTE04] Πιθανώς ως συνέχεια αυτών των σκηνών υπάρχουν παραστάσεις με ακροβάτες που περπατούν με τα χέρια επί του δαπέδου μέσα σε περιβάλλον φοινικοδένδρων, ένας νέος διέρχεται από σπίτια σε αγώνα δρόμου, και στην ίδια ζωφόρο άνδρας ενδεδυμένος με μακρύ ένδυμα, ίσως ιερέας, στέκεται μπροστά στην ίδια όψη. Υπάρχουν επίσης θραύσματα από πλήρεις μορφές, όπως γενειοφόροι άνδρες. Μεταξύ των ανακατασκευασμένων ζωφόρων ευρίσκουμε επίσης λέοντες που κυνηγούν οπληφόρα ζώα και λεοπαρδάλεις να καταδιώκουν ελάφια. Στην ανώτερη τάξη των αρπακτικών ευρίσκουμε έναν γρύπα. Υπάρχουν επίσης παραστάσεις όπου κυνηγοί με σκύλους επιτίθενται σε άγρια ζώα, παραπέμπουσες σε σκηνές από την Αγία Ειρήνη Κέας.[ANOTE06] Οι σκηνές είναι εντεταγμένες στο φυσικό περιβάλλον, που περιλαμβάνει πέτρες και βράχους, βότσαλα ποταμών και υποβαθμισμένη βλάστηση. Αυτές οι αναπαραστάσεις θα μπορούσαν να έχουν τοποθετηθεί στην αίθουσα όπου το διάζωμα με την ταυρομαχία, ως ένδειξη της ιεραρχίας που υφίσταται στην φύση, σύμφωνα με την ιδεολογία της Μινωικής κοινωνίας. Όλα τα εμβλήματα και τα χαρακτηριστικά είναι σαφώς Μινωικά. Δεν υπάρχει τίποτα Αιγυπτιακό σε αυτά. Τα μόνα εικονογραφικά χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στην εξουσία είναι Μινωικά ανακτορικά εμβλήματα, τα οποία φαίνεται να προέρχονται από το ανάκτορο Κνωσού άμεσα ...
Εικ. A3: Οροφογραφία με κεφαλές
ταύρων και ρόδακες XVIII δυναστείας, ευρεθείσα στον τάφο του Amenhotep III (Malkata, Thebes)
Τα σημαντικά κτίρια στο συγκρότημα του ανακτόρου του Amenhotep III στην θέση Malkata ήταν διακοσμημένα με έργα ζωγραφικής στο δάπεδο, τους τοίχους και την οροφή. Το μερικώς αποκατεστημένο τμήμα μιας οροφογραφίας, που εικονίζεται παραπάνω, ανακαλύφθηκε αντίκρυ από ένα δωμάτιο δίπλα στο υπνοδωμάτιο του φαραώ. Περιλαμβάνει ένα επαναλαμβανόμενο σχέδιο τρεχουσών σπειρών με ρόδακες εναλλασσόμενο με βουκράνια. Παρόμοια σχέδια οροφής, ζωγραφισμένα και διαμορφωμένα σε γύψο, έχουν ανασκαφεί λίγο ενωρίτερα σε διάφορες θέσεις του Αιγαίου.
Εικ. A4: Η Νεφερτίτη φέρουσα Αιγαιακά μηνοειδή ενώτια
Εικ. A5: Αίθουσα του
θρόνου στο ανάκτορο F της Αβάριος
ΤOΕΛΑΙΟΔΕΝΔΡΟ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ: Ο
ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΑΙΩΝ
Εικ. Β1: Θραύσμα αναγλύφου με παράσταση του Akhenaten φέροντος κλάδο ελαίας
Σε αυτό το θραύσμα διατηρείται μόνο το όμορφα σκαλισμένο αριστερό χέρι του Akhenaten, που κρατάει ένα κατάφορτο με καρπό κλάδο ελαίας που μοιάζει να λούζεται από τις ακτίνες του ήλιου. Ολόκληρη η σκηνή θα έδειχνε τον βασιλέα όρθιο ακριβώς κάτω από τον ηλιακό δίσκο, αντικρίζοντα μιάν εληά από όπου έχει κόψει ένα κλαδί. Τα άνω κλαδιά του δέντρου είναι στα δεξιά κατά μήκος του κάτω άκρου του λίθου. Το κείμενο στην επάνω δεξιά πλευρά έχει καταστραφεί σκοπίμως, αφήνοντας μόνο ολίγα ίχνη των ιερογλυφικών. Αυτό το ανάγλυφο βρίσκεται επί του παρόντος στο Ägyptisches Museum und Papyrussammlung στο Βερολίνο, με μακροπρόθεσμο δανεισμό με αντάλλαγμα δύο κεφαλές σε γύψο που ανασκάφηκαν στην Amarna. Αυτές οι κεφαλές εμφανίζονται στην αίθουσα γκαλερί Amarna του Μουσείου.
Η ιδιαίτερη προβολή της ελιάς κατά την περίοδο el-Amarna υποδηλώνει ότι από την εποχή του Akhenaten και μετά, αυτή κατέστη σημαντικό μέρος της Αιγυπτιακής ζωής. Οι επαφές της Αιγύπτου με τον Μυκηναϊκό κόσμο αυτήν την περίοδο εκτιμώνται ως το στοιχείο που έδωσε την ώθηση για τη δημιουργία των πρώτων ελαιώνων στην Αίγυπτο. Επιπρόσθετα σημειώνεται ότι υπάρχουν στοιχεία τα οποία πιστοποιούν ότι τουλάχιστον κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, η εξαγωγή ελαιολάδου από την Μυκηναϊκή Ελλάδα στην Αίγυπτο είχε αναδειχθεί σε σημαντική συνιστώσα των διακρατικών εμπορικών σχέσεων.[BNOTE00]
ΣΥΡΟ – ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΑΜΦΟΡΕΙΣ ΑΠΟ ΤΡΑΒΕΡΤΙΝΗ ΣΤΗΝ ΚΝΩΣΣΟ
ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΕΣ ΘΗΒΕΣ
(αριστ.) Αμφορέας από τραβερτίνη (Κατσαμπάς Ηρακλείου Κρήτης ΥΜ Ib – II)[11_0a] (δεξ.) Αμφορέας από τραβερτίνη, Θήβες (Wady Qurud. Δυναστεία XVIII)[11_0b]
This travertine amphora with an attached stand is modeled after a vessel type called a Canaanite jar.[11_1] Commodities such as wine and oil were traded throughout the Eastern Mediterranean and imported into Egypt from the Levant in Canaanite jars from the time of the Middle Kingdom.[11_2] The tomb of Rekhmire, which dates to the reign of Thutmose III, is decorated with scenes showing the princes of Retenu[11_3] bringing as tribute amphorae of this kind, labeled as containing incense. [11_4] And indeed, analyses of residues found in New Kingdom amphorae from Amarna have shown that they contained pistacia resin, a substance from the Levant used as incense.[11_5]
Later in the New Kingdom, this vessel shape was incorporated into the Egyptian pottery corpus and produced locally. [11_6] The Egyptian-made pottery jars were produced in marl clays and covered with light-colored polished slips that resemble the polished stone used here. [11_7] Large numbers of such jars have been recovered from the palaces of Amenhotep III at Malqata, where, according to hieratic dockets inscribed on them, [11_8] they contained wines from all over Egypt that were used in the Sed festivals of the king. Similar vessels resting on stands are frequently depicted in vineyard and estate scenes in other New Kingdom tombs. [11_9]
The present jar was found in the tomb of the three foreign wives of Thutmose III. It is still full of hardened ointment. The jar may originally have been closed with a small disk of alabaster to protect its valuable contents, although no lid survives.
An identical jar, now in Cairo, was found by the Egyptian Expedition of The Metropolitan Museum of Art in a burial of the early Eighteenth Dynasty in Deir el-Bahri.[11_10] Another example, this one inscribed for Thutmose III, was found in a tomb on Crete,[11_11] and a third was discovered reused in the burial of Psusennes I (r. 1040-992 B.C.), of the XXI-st Dynasty, at Tanis.[11_12] A jar and stand of the same type inscribed for Amenhotep II, formerly in the Gallatin Collection and now in the Metropolitan Museum, is thought to have come from this king's tomb.[13] Jars of similar shape with attached or accompanying stands have also been found in the tombs of Maiherperi, a courtier of Hatshepsut and Thutmose III,[11_14] and Yuya, the father-in-law of Amenhotep III, in the Valley of the Kings.[11_15]
RECONSTRUCT TELL EL-DABA
ΟΜΟΙΩΜΑ ΠΛΟΙΑΡΙΟΥ ΣΕ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΑΦΟ ΤΟΥ GUROB
Πέραν του ελλαδικού οικισμού της Ύστερης Εποχής του Χαλκού,[ΓNOTE00] στην Gurob ανευρέθη και ομοίωμα πεντηκοντόρου σκάφους επί τροχών, το οποίο από την Wachsmann αναγνωρίσθηκε ως ακολουθούν το Μυκηναϊκό πρωτότυπο, όπως, άλλωστε, και το αργυρό ομοίωμα το οποίο ανεσκάφη στον τάφο της Ahhotep.[ΓNOTE02]
The Gurob Ship-Cart Model, port-side view of the model
(Petrie Museum negatives no. 904; photo courtesy Petrie Museum of
Egyptian Archaeology; p. 5)
Η Wachsmann συσχετίζει το τροχήλατο ομοίωμα πλοίου του Gurob (τάφος 611) με το πλοίο επί του οποίου επέβαινε ο Διόνυσος κατά την θριαμβευτική πομπή των Ανθεστηρίων, το οποίο απαντάται στην ζωφόρο του Αττικού Ημερολογίου. Στενότερη χρονολογική συσχέτιση με το Αιγαίο βεβαίως αναγνωρίζει βασιζόμενη σε πήλινο θραύσμα ομοιώματος πλοίου από τον Πύργο Λιβανάτων (αρχαία Κύνος, ΥΕ ΙΙΙc1b).[ΓNOTE04]
Wachsmann emphasizes that the Gurob model's prototype is the Late Helladic galley. These galleys were first used by the Mycenaeans; the Sea Peoples adopted and adapted them to their needs, and according to Wachsmann, Cyprus assisted in the continuation of the Mycenaean Greek galley type across the Greek Dark Ages (c. 1100–800 BC). Other iconographic representations of Helladic ships from Egypt are seen in Medinet Habu and Dakhla Oasis.[ΓNOTE06]
To Wachsmann, Ahhotep's silver model was made by Egyptian artisan(s) but received Aegean influences. Specifically, it resembles Minoan iconographic parallels (e.g. the paddled flotilla in the miniature frieze – West House, Akrotiri, Thera) and replicates a relatively small and narrow ten-oared Minoan prototype vessel, with the carriage possibly being a Hyksos influence.[ΓNOTE08] Finally, through a series of pieces of evidence, Wachsmann suggests that Ahhotep's silver model could have been plunder taken by the Egyptians during the conquest of Avaris by Kamose or Ahmose, a scenario that accepts the Minoan presence at Avaris under Hyksos rule. Material culture – notably the Minoan frescoes at Avaris – supports the author in his ‘plunder hypothesis’, but only if the date of these murals is accepted as Hyksos rather than Thutmosid Period. His discussion of the construction of Minoan vessels on Egyptian soil, on the basis of textual evidence, is equally challenging.[ΓNOTE10] In effect, because of the fluid interpretation of material culture and texts, the Minoan/Aegean presence in the Delta in the Hyksos Period and/or Eighteenth Dynasty is controversial to the point that scholars can only hypothesise on the topic. It is certain that some readers may find this chapter rather provocative, as it reflects a warm debate in the field.
Appendix 6 (by Ruth Siddall) re-describes the colours on the Gurob model and any unattached pieces (white, red, yellow, blue), and the way pigment samples were analysed. Wachsmann suggests that some pigments used on the item were likely to have been imported from the Aegean (e.g. saffron for yellow pigment).[ΓNOTE12] In my opinion, such a notion would appear sensible, especially when considering the sources of colour inspiration for the model (appendix 3).
Πράγματι στον τάφο 11, αλλά και στον 600, ευρέθη αδράχτι ιδιόμορφου μη Αιγυπτιακού τύπου, το οποίο αντίθετα ταυτοποιήθηκε με ανάλογα από το Αιγαίο. Ο χαρακτηρισμός του ευρήματος ως Αιγαιακού επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι στον τάφο 600 ευρέθησαν επίσης κεραμεικά Αιγαιακής προελεύσεως, η δε Barber υπεστήριξε ότι το αδράχτι του τάφου 11 είναι Αιγαιακής σχεδιάσεως μεν, αλλά τοπικής κατασκευής και μάλιστα, πιθανότατα, από τοπικά υλικά.[ΓNOTE14] Επιπρόσθετα η ίδια υπεστήριξε ότι στον τάφο 600 είχε ταφεί νεκρός από το Αιγαίο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
NOTE0. Morgan 2007, P. 123.
NOTE02. Bietak 2010, n. 53.
NOTE04. Bietak 2010, n. 54.
NOTE06. Bietak 2010, n. 55.
NOTE08. Bietak 2010, n. 56.
NOTE010. MacGillivray 2009, p. 165.
NOTE012. Bietak 2010, n. 57.
------------
ANOTE00. Davis 2016, pp. 148-149.
ANOTE02. Kelder et al. 2018, p. 12.
ANOTE04. Bietak 2010, fig. 2.5
ANOTE06. Marinatos and Morgan 2005; Bietak et al. 2012/2013.
----------
BNOTE00. Κονιδάρης 2019, σημ. 555.
----------
[ΓNOTE00]. Petrie 1890, pp. 33-40 (§65-79).
[ΓNOTE02]. Wachsmann 2008a, 2008b, 2012; Brönn 2006, pp. 66, 70; Hankey 1993, pp. 13-14; Sweeney 2009, pp. 89-90; Emanuel 2014. Για την αναπαράσταση του ευρήματος UC 16044 βλ. Institute for the Visualization of History, Inc., Gurob Ship-Cart Model, Photograph Catalogue
[2_15]. Wachsmann 2008a, 2008b, 2012; Brönn 2006, pp. 66, 70; Hankey 1993, pp. 13-14; Sweeney 2009, pp. 89-90; Emanuel 2014. Για την αναπαράσταση του ευρήματος UC 16044 βλ. Institute for the Visualization of History, Inc., Gurob Ship-Cart Model, Photograph Catalogue
Εικ. 1: Θέση του Tell el-Dabca στο Δέλτα του Νείλου Google Maps
Εικ. 2: Papyrus EA 10056,1 αναφέρων τα πλοία των Keftiu στο ναυπηγείο της βάσεως του Peru-nefer https://www.britishmuseum.org/collection/object/Y_EA10056-1
Εικ. 3: Ανασύνθεση αποσπάσματος αναγλύφου από ασβεστοκονίαμα με Μινωικό ιερατικό / τελετουργικό περιεχόμενο από το ανάκτορο G στο Tell el-Dabca / cEzbet Helmy Bietak 2010, fig. 2.4, γραφικά Marian Negrete Martinez
Εικ. 4: Ανασύνθεση διαζώματος με σκηνή ταυρομαχίας από το Tell el-Dabca/cEzbet Helmy Bietak 2010, fig. 2.5, γραφικά Marian Negrete Martinez
Εικ. 5: Αιχμές βέλους της Υστερο-Ελλαδικής περιόδου προερχόμενες από εργαστήριο ελεγχόμενο από το ανάκτορο G στο Tell el-Dabca/cEzbet Helmy, Bietak 2010, fig. 2.6
Εικ. A1: Τελετουργικός πέλεκυς ευρεθείς στον τάφο της Ahhotep φέρον και Μινωικό γρύπα! Luxor Museum, JE 4673, Kelder et al. 2018
Εικ. A2: Αργυρό Αιγυπτιακό ομοίωμα σκάφους Μινωικού τύπου ευρεθέν στον τάφο της Ahhotep Luxor Museum, JE 4682, Kelder et al. 2018
Εικ. A3: Οροφογραφία με κεφαλές ταύρων και ρόδακες XVIII δυναστείας, ευρεθείσα στον τάφο του Amenhotep III (Malqata, Thebes) New York, The Metropolitan Museum of Art, 11.215.451
Εικ. A4: Η Νεφερτίτη φέρουσα Αιγαιακά μηνοειδή ενώτια Kelder et al. 2018, fig. 7.
Εικ. A5: Αίθουσα του θρόνου στο ανάκτορο F της Αβάριος Κονιδάρης 2016, Εικ. 26
Εικ. Β1: Θραύσμα αναγλύφου με παράσταση του Akhenaten φέροντος κλάδο ελαίας 1353-1323 π.Χ., MMA 1981.449
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Bietak, M. 2010. "Minoan presence in the pharaonic naval base of Peru-nefer," in Cretan Offerings: Studies in Honour of Peter Warren (BSA Studies 18), ed. O. Krzyszkowska, London, pp. 11-24.
2. Kelder, J. M., S. E. Cole, and E. H. Cline. 2018. “Memphis, Minos, and Mycenae: Bronze Age Contact between Egypt and the Aegean,” in Beyond the Nile: Egypt and the Classical World, ed. S. E. Cole, Los Angeles, pp. 9-17.
3. Κονιδάρης, Δ. 2016. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήνα.
4. Schofield, L. and R. B. Parkinson. 1994. "Of Helmets and Heretics: A Possible Egyptian Representation of Mycenaean Warriors on a Papyrus from El-Amarna," The Annual of the British School at Athens 89, pp. 157-170.
5. Shaw, I, 2013. Ancient Egyptian Technology and Innovation, London / New Delhi / New York / Sydney.
6. Davis, A. L. 2016. "Egyptian and Minoan Relations during the Eighteenth Dynasty/Late Bronze Age" (diss. Brown Univ.). https://repository.library.brown.edu/studio/item/bdr:674114/
7. Morgan, L. 2010. "An Aegean griffin in Egypt: The hunt frieze at Tell el Dab‘a," in Egypt and the Levant. International Journal for Egyptian Archaeology and Related Disciplines XX, pp. 303-323.
10. Lilyquist, L. 2013. "Remarks on Internationalism: The Non-Textual Data," in Cultures in Contact: From Mesopotamia to the Mediterranean in the Second Millennium B.C. (Metropolitan Museum of Art Symposia), ed. J. Aruz, S. B. Graff, and Y. Rakic, pp. 268–73.
11. Roehrig, C. H., R. Dreyfus, C. A. Keller. 2006. Hatshepsut, from Queen to Pharaoh, The Metropolitan Museum of Art, New York.
Allen, S. J. 2006. “Amphora-Shaped Jar on Stand,” in Hatshepsut, from Queen to Pharaoh (The Metropolitan Museum of Art), ed. C. H. Roehrig, R. Dreyfus, C. A. Keller, New York.pp. 227-228.
12. Sfakianou Bealby, M. 2015. Rev. of S. Wachsmann. The Gurob Ship-Cart Model and Its Mediterranean Context, in Birmingham Egyptology Journal 3, pp. 1-4. (http://birminghamegyptology.co.uk/wp-content/uploads/2013/01/Review-of-Wachsmann.pdf)
13. Morgan, L. The Hunt Frieze (from ceremonial palace F), <http://www.wall-paintings-ted.de/hunt-frieze.html> (29 March 2020).
14. MacGillivray, J. A. 2009. "Thera, Hatshepsut, and the Keftiu: crisis and response in Egypt and the Aegean in the mid-second millennium bc," in Time’s Up! Dating the Minoan eruption of Santorini (Monographs of the Danish Institute at Athens 10) Acts of the Minoan Eruption Chronology Workshop, Sandbjerg November 2007 initiated by Jan Heinemeier & Walter L. Friedrich, ed. D. A. Warburton, Naryana, pp. 154-170.
15. Marinatos, Ν. and L. Morgan. 2005. “The Dog Pursuit Scenes from Tell el-Dab'a and Kea,” in Aegean Wall Paintings (BSA Studies 13), ed. L. Morgan, London, pp. 119–122. http://users.uoi.gr/gramisar/prosopiko/vlaxopoulos/Cameron_Morgan/KEF6.pdf
16. Bietak, M., C. von Rüden, J. Becker, J. Jungfleisch, L. Morgan and E. Peintner. 2012/2013. “Preliminary Report of the Tell el-Dab`a Wall Painting Project – Season 2011/2012,” Egypt and the Levant 22/23 (2012/2013), pp. 127-143.
17. Morgan, L. 2004. "Feline hunters in the Tell el-Dabʿa paintings: Iconography and dating," Ägypten und Levante / Egypt and the Levant 14, pp. 285-298.
18. Morgan, L. 2007. "Paintings, Harbors, and Intercultural Relations," in Krinoi kai Limenes. Studies in Honor of Joseph and Maria Shaw (INSTAP 7), ed. P. P. Betancourt, M. C. Nelson, H. Williams, pp. 117-130. https://www.academia.edu/41468148/Paintings_Harbors_and_Intercultural_Relations_Lyvia_Morgan?email_work_card=minimal-title
19. Aslanidou, K. 2012. "Some Textile Patterns from the Aegean Wall-Paintings of Tell el-Dab‘a (‘Ezbet Helmi): Preliminary Reconstructions and comparative Study," in KOSMOS Jewellery, Adornment and Textiles in the Aegean Bronze Age (Aegaeum 33), ed. M.-L. Nosch and R. Laffineur, Leuven / Liege, pp. 311-316. https://www.academia.edu/2773477/SOME_TEXTILE_PATTERNS_FROM_THE_AEGEAN_WALL_PAINTINGS_OF_TELL_EL_DAB_A_EZBET_HELMI_PRELIMINARY_RECONSTRUCTIONS_AND_COMPARATIVE_STUDY?email_work_card=minimal-title
20. Κονιδάρης, Δ. 2019. Ο πρώιμος Αιγυπτιακός πολιτισμός και οι αλληλεπιδράσεις με το Αιγαίο, Αθήνα.
21. Wachsmann, S. 2013. The Gurob Ship-Cart Model and Its Mediterranean Context, Texas A & M University Press. https://www.academia.edu/4595038/The_Gurob_Ship_Cart_Model_and_Its_Mediterranean_Context
22. Bietak, M. 2018. “The Many Ethnicities in Avaris: Evidence from the northern borderland of Egypt,” in From Microcosm to Macrocosm: Individual households and cities in Ancient Egypt and Nubia, ed. J. Budka and J. Auenmüller, pp. 79-98.
