Η αρχαία μακεδονική ως ελληνική διάλεκτος: Κριτική επισκόπηση της πρόσφατης έρευνας

 Η αρχαία μακεδονική ως ελληνική διάλεκτος: Κριτική επισκόπηση της πρόσφατης έρευνας (Julián Víctor Méndez Dosuna)

Εισαγωγή

Το ζήτημα εάν η γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων αποτελούσε διάλεκτο της αρχαίας ελληνικής ή διαφορετική γλώσσα έχει προσελκύσει την προσοχή τα τελευταία τριάντα χρόνια. Μέχρι πρόσφατα κυριαρχούσε στον ακαδημαϊκό χώρο, ιδιαίτερα εκτός Ελλάδας, η άποψη ότι η αρχαία μακεδονική ήταν ξεχωριστή ινδοευρωπαϊκή γλώσσα λίγο-πολύ συγγενική με την ελληνική, πιθανόν μέλος του θρακοφρυγικού κλάδου (στο εξής Θρακοφρυγική Υπόθεση). Τα τελευταία όμως χρόνια η άποψη αυτή υποχωρεί όλο και περισσότερο δίνοντας τη θέση της στην πεποίθηση ότι οι Μακεδόνες μιλούσαν μια ελληνική διάλεκτο (στο εξής Ελληνική Υπόθεση), μολονότι από τον 4ο κιόλας αιώνα π.Χ. η μακεδονική διοίκηση χρησιμοποιούσε στον γραπτό λόγο πρώτα την αττική και στη συνέχεια την αττικοϊωνική κοινή, μέχρι, εντέλει, τον πλήρη αποκλεισμό της καθομιλουμένης (βλ. Panayotou 2007a για μια χρήσιμη επισκόπηση).¹

Έχουμε στη διάθεσή μας πολλά δεδομένα που έχουν επισημανθεί προκειμένου να στηρίξουν την Ελληνική Υπόθεση:

α Κάποιες αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι οι Μακεδόνες ήταν Έλληνες και μιλούσαν μια διάλεκτο παρόμοια με τη διάλεκτο της Αιτωλίας και της Ηπείρου.

β Οι περισσότερες από τις μακεδονικές «γλώσσες» που παραδίδονται από τον Ησύχιο μπορούν να ερμηνευτούν ως ελληνικές λέξεις με κάποιες φωνητικές ιδιαιτερότητες: π.χ. ἀδῆ· οὐρανός. Μακεδόνες (ΑΕ αἰθήρ), δώραξ· σπλὴν ὑπὸ Μακεδόνων (ΑΕ θώραξ), δανῶν· κακοποιῶν. κτείνων (πιθανόν *θανόω = ΑΕ θανατόω· πρβ. μακεδ. δάνος για το ΑΕ θάνατος σύμφωνα με τον Πλούταρχο, Ηθικά 2.22c), γόλα (γόδα χγφ.)· ἔντερα (πιθανόν γολά = αττ. χολή ‘χολή’, ‘χοληδόχος κύστη’, ομηρ. χολάδες ‘έντερα’).²

γ Η συντριπτική πλειοψηφία των Μακεδόνων έφερε ελληνικά ονόματα: Φίλιππος, Ἀλέξανδρος, Περδίκκας, Ἀμύντας κλπ.

δ Ένας μικρός αριθμός σύντομων, κατά κανόνα, επιγραφών μαρτυρεί μια ελληνική γλωσσική ποικιλία συγγενική με τη δωρική. Τα εκτενέστερα κείμενα είναι ο περίφημος κατάδεσμος από την Πέλλα (στο εξής ΠΕΛΛΑ, βλ. Παράρτημα, σελ. 287), περ. 380–350 π.Χ. (SEG 43.434· πρβ. Βουτυράς 1993· Voutiras 1996, 1998· Dubois 1995) και ένα αίτημα προς το μαντείο του Δία στη Δωδώνη (στο εξής ΔΩΔΩΝΗ), που μπορεί να έχει μακεδονική προέλευση (βλ. 5.2 παρακάτω).

ε Τέλος, η Άννα Παναγιώτου και ο Μιλτιάδης Χατζόπουλος έχουν μελετήσει επιμελώς τις μακεδονικές επιγραφές που είναι γραμμένες σε αττική διάλεκτο ή σε αττικοϊωνική κοινή και έχουν εντοπίσει έναν αριθμό χαρακτηριστικών τα οποία αποδίδουν σε μακεδονικό υπόστρωμα.

Η αρχαία μακεδονική ως ελληνική διάλεκτος:

Κριτική επισκόπηση 

της πρόσφατης έρευνας

1 Λόγω περιορισμένου χώρου, οι επιγραφικές μαρτυρίες θα είναι εδώ ελάχιστες. Για περισσότερα παραδείγματα παραπέμπω στις δημοσιεύσεις της Παναγιώτου και του Χατζόπουλου. Οφείλω να ευχαριστήσω τον Alcorac Alonso Déniz για κάποιες ενδιαφέρουσες προτάσεις του.

2 Σε ορισμένες περιπτώσεις οι «γλώσσες» είναι τυπικές ελληνικές λέξεις που έχουν ειδική σημασία ή, για κάποιο λόγο, θεωρήθηκαν χαρακτηριστικές της μακεδονικής (Sowa 2006, 117–118): πρβ. βηματίζει· τὸ τοῖς ποσὶ μετρεῖν, ἀργιόπους (πιθανόν αντί ἀργίπους)· ἀετός ή θούριδες· νύμφαι,

Μοῦσαι.

https://www.academia.edu/2342614/Ancient_Macedonian_as_a_Greek_dialect_A_critical_survey_on_recent_work_Greek_English_French_German_text_

Julián Víctor Méndez Dosuna. 2012. "Ancient Macedonian as a Greek dialect: A critical survey on recent work (Greek, English, French, German text)," Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: Aρχαία Μακεδονία: Γλώσσα, ιστορία, πολιτισμός, επ. Γ. K. Γιαννάκης, σελ. 65-132.