LYCOPHRON'S ALEXANDRA

 ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΦΡΟΝΟΣ

A' Ροζοκόκη

Η υποτίμηση των Ελλήνων και η φιλοτρωική διάθεση που διαπερνά την Αλεξάνδρα με αποκορύφωση το εγκώμιο προς τη Ρώμη/νέα Τροία (Αλεξ. 1226-82. 1446-50) υποδεικνύουν ότι το ποίημα έχει συντεθεί προς ευχαρίστηση των Ρωμαίων. Το κομμάτι Αλεξ. 1226-82 αφορά στην κυριαρχία των Ρωμαίων επί της ιταλικής χερσονήσου, όπως αυτή σφραγίστηκε με την ήττα του Πύρρου (275 π.Χ.) κι ολοκληρώθηκε με την υποταγή των πόλεων της Μ. Ελλάδας (272/270 π.Χ.). Προτού η Ρώμη αρχίσει την περαιτέρω επέκταση προς ανατολάς και δυσμάς, έπρεπε πρώτα να εδραιώσει την κυριαρχία της στην ιταλική χερσόνησο, πράγμα που αποτελούσε μεγάλο κατόρθωμα. Η φράση γης και θαλάσσης σκήπτρα και μοναρχίαν λαβόντες (Αλεξ. 1229-30) υπαινίσσεται ότι η Ρώμη εξουσιάζει μόνη κι ανενόχλητη τη γη της Ιταλίας (από την Πίσα, το Ariminum μέχρι τον πορθμό της Μεσσήνης) και τις γύρω θάλασσες (Αδριατική, Ιόνιο, Τυρρηνικό). Δημιουργός της Αλεξάνδρας είναι ο ποιητής και γραμματικός Λυκόφρων από τη Χαλκίδα, για τον οποίο μαρτυρούνται συγγενικοί δεσμοί με το κατωιταλιωτικό Ρήγιο. Μέσα από βιογραφικά στοιχεία του ποιητή αλλά και μέσα από αναγωγές σε ιστορικά γεγονότα και κοινωνικές καταστάσεις των πόλεων της Μ. Ελλάδας από την εποχή του αποικισμού μέχρι τον 3ο αι. π.Χ., φωτίζονται διάφορα σημεία του ποιήματος όπως είναι η εμφατική αναφορά στη Σκύλλα, η απέχθεια σ' οτιδήποτε λοκρικό, η προβολή των Μεσσηνίων ηρώων (Αφαρητίδες) και ο ψόγος των Σπαρτιατών ως πανούργων. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

The disparagement of the Greeks and the pro-Trojan attitude that pervade the Alexandra, culminating in the encomium to Rome/new Troy (Alex. 1226-82, 1446-50), suggest that the poem was composed for the gratification of the Romans. The segment Alex, 1226-82 alludes to the dominion of the Romans over the Italian peninsula, as this was sealed by the defeat of Pyrrhus (275 BC) and completed with the subordination of the cities of Magna Graecia (272/270 BC). Before Rome could begin further expansion to the East and West, it had first to consolidate its domination of the Italian peninsula, which, once accomplished, was a brilliant achievement. The words γης και θαλάσσης σκήπτρα και μοναρχίαν λαβόντες (Alex. 1229-30) declare that Rome, alone and unopposed, rules the land of Italy (from Pisa. Ariminum, to the Straits of Messina) and the surrounding seas (Adriatic, Ionian, Tyrrhenian). The creator of the Alexandra is the poet and grammarian Lycophron of Chalcis about whom there is evidence that he maintained kinship bonds with Rhegium in Southern Italy. Numerous of the poet's objectives lying behind the writing of the Alexandra are illuminated through details known about his life as well as via the observations I have made concerning historical events and social conditions of the cities of Magna Graecia from the era of colonization until the 3rd cent. BC: among these are the emphatic reference to Scylla, aversion to anything Locrian, the championing of the Messenian heroes (the Apharetidae) and the criticism of the Spartans' guile. (From the publisher)

Περιεχόμενα

Η σκιαγράφηση των ηρώων

Το κοινό του ποιητή - Σκοπός σύνθεσης της Αλεξάνδρας

Οι προφητείες για τη δόξα της Ρώμης

Αλεξ. 1226-31

Αλεξ. 1446-50

Η ταυτότητα του ποιητή

An outline of the heroes

The poet's audience - The intent behind the composition of the Alexandra

The prophecies concerning the glory of Rome

Alex. 1226-31

Alex. 1446-50

The identity of the poet

Βιβλιογραφία / Bibliography

Γενικό Ευρετήριο

General Index

Β' Σκέμπης

Recent years have witnessed a boom in scholarship on Lycophron, with magisterial editions, translations and book-length studies. In the light of this ever-growing enthusiasm, a 760-page-long volume devoted to the eclats d'obscurite of this controversial poem is a reason to be thankful. In the Introduction the Editors re-assess the current state of Lycophronic studies, sketching out the cultural and literary contexts of the Alexandra, and pin down all those factors that conduce to what they (and others) wish to term 'obscurity'. They aim to advance the debate over the [..] author's identity, to examine closely the poem's veil of obscurity, and to appreciate its richness from a literary perspective.

Section 1 contains case studies which explore cross-generic dialogues. Starting with Homer, the geographical construction of the Iliadic Catalogue of Ships reflecting the provenance of the gathered contingents exerts a formative influence on the catalogic middle section of the Alexandra which recounts the abortive nostoi of the heroes (Sens). To reverse the order of this arrangement is to lay focus on the places where the nostic trips are terminated and to epitomise the tense relation between epic and the Alexandra's tragic edge. Yet the reworking of passages stemming from epic and tragedy may also entail a shifting perspective that triggers a parodic stance towards established traditions (Kolde). In a similar vein, prologue and epilogue of the messenger speech are to be inscribed in tragic contexts. Apart from showing that outset and closure anchor in Prometheus Bound and Aeschylus' Agamemnon by means of internal twists and allusions, Looijenga argues for the prologue's meta-level that advertises the allurements of the main narrative. Beyond traditional approaches to intertextuality, Lycophron occasionally reconfigures the tradition. His rendering of Pindaric visualisations of heroes such as Ajax and Pelops conjures up an anti-hero image that displays a personal tinge in the way myths are treated (Gigante Lanzara). As for historiography, West's lucid treatment of Lycophron and Herodotus argues that, alongside individual episodes, the narrative techniques of digression, flashback and prophecy have a Herodotean basis.

Section 2 tackles issues of enunciative circumstances, discursive strategies, authorial attitudes and semantics that make up the poem's literary system. In an enthralling chapter, Cusset analyses the 'reflexive mirroring' that issues from the absorption of Cassandra's prophetic voice into the messenger speech and amounts to a well-honed 'putting into enunciation'. It is precisely this reflexive quality that provides new insights for a proper reading of the poem inasmuch as it resonates with the production of poetry. Taking her cues from the plasticity of the word within the context of orality, Kossaifl argues, in a rather hazy manner, for the poem's 'enunciative polyphony'. Lambin's musings on the function 'author', a category made fertile for Greek poetry by Calame in Identites d'auteur dans I'Antiquite et la tradition europeenne (2004), pp. 11-39, are a highlight of the collection. Lycophron enriches what falls within the Foucauldian category in so far as he cares to establish a relation with his readers that allows for a more profound access to his text than the limited one the Hellenistic posture of the erudite poet is willing to grant. The question of authorship is viewed in relation to scholarly practices: the re-semanticisation of hapax legomena through etymology employs exegetical principles familiar to Lycophron of Chalcis from his editorial work and thereby suggests him as author of the poem (Negri).

Section 3 comes to grips with linguistic matters from the exhaustive use of metaphor and metonymy to cryptic references and naming practices. Hurst, the scholar to whom the Alexandra owes its current appeal the most, turns to those 'bright', life-affirming moments in the narrative that break off the dim atmosphere imposed by the enigmas of Cassandra and steer the audience's mood. Pressing further on stylistics, the poem's syntax, in all its idiosyncrasy and subtle artistry, is on a par with its intellectually demanding content (Kalospyros). A probe into Lycophron's predilection for lexical rarities and morphological ingenuity shows that such lexemes serve the dialogue with other texts (Guilleux). Sistakou's piece delves into the narrative grounding of proper names which the burdened relation between name and identification brings about. When naming ends up solving riddles, the [..] amount of intellectual alertness required by the reader incidentally dramatises the narrative. Berra produces a thorough taxonomy based on ancient grammarians, scholia and testimonia to bring the extratextual references into this discussion.

Section 4 treats the significance of myth and religion. Renaud examines the way the Boeotian denomination of Orion as Candaon supports a recondite version of Iphigeneia's sacrifice. Lycophron does not fail to unravel his mythopoeic tenden cies, mostly by building on the post-Homeric tradition: details about Cassandra, the Trojan royal family and Aeneas provide the narrative upon which his myth shaping and myth-making leave their imprint (Wathelet). With regard to Calchas' Italian profile, Lycophron follows the thread of an ancient, diffused tradition and ascribes a new meaning to it, consonant with the cultural specifics of his time (Barbera/Russo). Local traditions are again to the fore in Decourt's piece, which treats Lycophron's take on the Thessalian cult system. Durbec notes how narratives about the death of Agamemnon and Hector bring the 'praise/blame' distinction into play so as to endorse hero cults.

The next section centres on mythical geographies and spatial configurations. Mari discusses the way in which mythological strings segue into aetiologies of female rites and thus forge Cassandra's gendered perspective. Mahe-Simon suggests an identification with Macedonian rulers of the wolf and the lion whose actions are destined to soothe the troubled relation of Europe and Asia. Faced with Apulian vase-paintings thematising this relation, Pouzadoux/Prioux credit bits of Lycophron's mythical stratum with an undercurrent of measured italocentrism. But still, the geopolitical agendas of Macedonian kingship and Chalcidean colonialism seem to fall back on references to Greek and Etruscan Giants (Massa-Pairault). The Thessalian kings' shipwreck on the shores of Libya picks up once more the intercontinental perspective to the extent that the list of Thessalian toponyms underpins the fate of these men (Bouchon). Trachsel studies the narrative setting in which the Trojan landscape is constructed, a site that stages the dramatic action and hosts the narrated events of the war. Rougier-Blanc scrutinises the literal and figurative language pertaining to architecture that generates an unmediated sense of inward and outward space.

The last section treats Lycophron's Nachleben, ancient and modern. The considerable impact that the Alexandra appears to have had on Augustan poets (Klein) and Byzantine writers (De Stefani/Magnelli, Paramelle) highlights its distinctive flair as far as literary conception, metrics and poetics are concerned. Two recent French translations, by Hummel and Lambin, are discussed by Chauvin. The Editors' final remarks are followed by six useful indexes.

This hefty collection of essays does justice to Lycophron's dense, overly allusive writing, calls attention to subject matter intrinsic in his poetry, and claims a canonical place for him among 'top-rank' Hellenistic poets. Despite the occasional unevenness in the thematic balance of individual sections - which is to be expected from conference proceedings - the volume does more than meet its programmatic ambitions; it shows how obscurity can make sense.

University of Erfurt MARIOS SKEMPIS

marios.skempis@uni-erfurt.de

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://www.politeianet.gr/books/9789609542630-rozokoki-alexandra-koralli-i-arnitiki-parousiasi-ton-ellinon-stin-alexandra-tou-lukofrona-kai-i-chronologisi-tou-poiimatos-diglossi-ekdosi-ellinika-agglika-302334
Ροζοκόκη, Αλ. 2019. Η αρνητική παρουσίαση των Ελλήνων στην 'Αλεξανδρα' του Λυκόφρονα και η χρονολόγηση του ποιήματος, Αθήνα.

https://www.cambridge.org/core/journals/classical-review/article/abs/date-of-lycophrons-alexandra-a-rozokoki-the-negative-presentation-of-the-greeks-in-lycophrons-alexandra-and-the-dating-of-the-poem-pp-110-athens-2019-paper-1060-isbn-9789609542630/884BC14BBDB7EE8E6EEBC59A8E3EF7B0

https://dukespace.lib.duke.edu/dspace/bitstream/handle/10161/3043/D_Yatsuhashi_Akira_a_2010.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Yatsuhashi, A. V. 2010. "In the Bird Cage of the Muses: Archiving, Erudition, and Empire in Ptolemaic Egypt" (diss. Duke Univ.). 

https://archive.org/details/alexandraoflycop00lyco

Lycophron. 1921. The Alexandra of Lycophron, Publication date 1921

https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0484

Lycophron. Alexandra, transl. ed. A. W. Mair, London / New York.

https://journals.openedition.org/kernos/2433

Leventhal, M. 2016. "Lykophron: Alexandra. Greek Text, Translation, Commentary, & Introduction," Varia 29, pp. 445-447.

https://www.jstor.org/stable/23270859

Skempis, M. 2012. Rev. of  C. Cusset and E. Prioux, Lycophron: éclats d'obscurité., in The Classical Review (New Series) 62 (2), pp. 435-437.

https://topostext.org/work/860

TZETZES, AD LYCOPHRONEM

https://bibliotecavirtual.unl.edu.ar/publicaciones/index.php/argos/article/view/14577/20286

El El Nóstos de Menelao en la Alejandra de Licofrón: apego a la tradición y desviaciones del itineriario homérico hacia Italia

Melina Crossio Rizzi

https://www.politeianet.gr/el/products/lukofron-stigmh-lukofronos-alexandra

https://journals.openedition.org/aitia/1058?lang=en

4 | 2014

Laurent Haumesser. 2014. "Les temps de la prophétie: Lycophron et le décor de la tombe François

Times of the prophecy: Lycophron and the decoration of the tomb François. Tempi della profezia: Licofrone e la decorazione della tomba François," Aitia 4 (Lycophron et les images, Une « écriture iconographique » ?), pp. 

Η σημασία των μαντικών σχημάτων

10 Βλέπε ειδικότερα N. de Grummond, «Καθρέφτες και μαντεία. Θέματα προφητείας για τους Ετρουσκικούς και τους Πραινεστίους (...)

11 Λ.Β. Van der Meer, Interpretatio etrusca. Ελληνικοί Μύθοι σε Ετρουσκικούς Καθρέφτες, Άμστερνταμ, Γκίμπεν, 1995 (...)

12Σε αυτό το όραμα της ιστορίας, η σημασία των μαντικών μορφών είναι καθοριστική. Η απεικόνιση της Κασσάνδρας και η επίμονη αναφορά που κάνει στους διάφορους συναδέλφους της στο ποίημα βρίσκουν σημαντικές απηχήσεις στον ετρουσκικό κόσμο την εποχή του τάφου του Francois. Αυτό συμβαίνει επειδή τα saecula αποκαλύπτονται σε μάντεις, όπως φαίνεται από την γνωστή αναπαράσταση της σκιάς του Τειρεσία στον τάφο του Όγκρ στην Ταρκυνία, σύγχρονο με τον τάφο του Francois. Ο ίδιος σκιώδης Τειρεσίας επανεμφανίζεται σε έναν καθρέφτη της ίδιας περιόδου, σε μια αμφίσημη εμφάνιση πιο κοντά στη μάντισσα της Αλεξάνδρας, η οποία επικαλείται στους στίχους 682-683 «τον μάντη των πτωμάτων, αυτόν που έχει γνωρίσει τη συνουσία μεταξύ άνδρα και γυναίκας». Το σύνολο των ετρουσκικών κατόπτρων δείχνει ξεκάθαρα τη δημοτικότητα του θέματος των μαντικών μορφών στον ετρουσκικό κόσμο τον 4ο αιώνα. Αρχικά, συναντάμε φυσικά τις μεγάλες ελληνικές προσωπικότητες, που αναφέρονται επίμονα στο ποίημα: τον Τειρεσία, αλλά και τον Κάλχαντα, ο οποίος εμφανίζεται με ετρουσκική αμφίεση σε έναν διάσημο καθρέφτη11. Αλλά η κληρονομιά είναι επίσης τοπική και δείχνει τη σημασία του θέματος για την ετρουσκική ελίτ, η οποία αναφέρεται σε ένα μυθικό παρελθόν για την εκμάθηση των τεχνικών.

12 Μ. Τορέλι, Α.Μ. Sgubini Moretti (σκην.), Etruschi. Η αρχαία μητρόπολη του Λάτιου, η Ρώμη, η Ηλέκτα, 2 (...)

13Η παρουσία προφητικών μορφών είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή στον τάφο του Φραγκίσκου. Θα θυμηθούμε πρώτα, από την ετρουσκική πλευρά, τη μορφή του Βελ Σατίες, απασχολημένος με την αιγίδα, αν ακολουθήσουμε την παραδοσιακή ανάγνωση. Η κατοχή ή ο έλεγχος των χαρισμάτων της ερμηνείας των σημείων και της πρόβλεψης που χαρακτηρίζει τους Ετρούσκους αριστοκράτες προβάλλεται επίσης στους αδελφούς Βιμπέννα, όπως μαρτυρά ένας διάσημος σύγχρονος καθρέφτης12.

13 Θα σημειώσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο F. Coarelli αποσιωπά κατά κάποιο τρόπο τη σκηνή της Κασσάνδρας: F. Coarelli (...)

14 Β. Ντ'Αγκοστίνο, άρθρο. παρατίθεται, σελ. 106; αντίθετα με ό,τι υποδεικνύεται, ο καθρέφτης δεν έχει χαθεί, (...)

14Θα τονίσουμε όμως ιδιαίτερα την κυρίαρχη θέση που κατέχουν οι δύο μορφές του Αμφιάραου και της Κασσάνδρας. Η θέση αυτών των δύο μορφών, η οποία έχει προκαλέσει αποκλίνοντα σχόλια και η οποία σε κάποιο βαθμό παραμένει το αδύναμο σημείο των ερμηνειών του τάφου13, αξίζει να εξεταστεί. Δεν είναι τυχαίο ότι δύο μορφές μάντεων καταλαμβάνουν τον τοίχο εισόδου του τάφου: σηματοδοτούν την είσοδο στον χώρο του οράματος της ιστορίας και την εκπλήρωση των πεπρωμένων. Αλλά παραμένει πιο δύσκολο να προσδιοριστούν οι σύνδεσμοι που συνδέουν αυτά τα δύο στοιχεία με το υπόλοιπο του κύκλου. Φαίνεται προφανές ότι η Κασσάνδρα αναφέρεται πιο συγκεκριμένα στην τρωική ιστορία, η οποία διέπει το σύνολο, και ο Αμφιάραος στον θηβαϊκό μύθο, που επίσης αναπαριστάται στον τάφο. Η ιδιαίτερη σύνδεση μεταξύ της Κασσάνδρας και της θυσίας των Τρώων αιχμαλώτων θα επιβεβαιωνόταν επίσης, σύμφωνα με μια υπόθεση του Μπρούνο ντ' Αγκοστίνο, από τη σύνδεση της συγκρίσιμης σκηνής της κιονοστοιχίας του Ρεβίλ με έναν καθρέφτη που αναπαριστά τον Αίαντα και την Κασσάνδρα. Είναι πιθανό, ωστόσο, να δούμε σε αυτόν τον καθρέφτη μια αναπαράσταση του Μενέλαου και της Ελένης, ιδίως λόγω της παρουσίας του Έρωτα που προσπαθεί να αποστρέψει το χέρι του ήρωα14. Θα είμαστε πιο ευαίσθητοι στην επίμονη παρουσία του Αίαντα: δεν έχουμε παρατηρήσει επαρκώς ότι ο Αίας είναι ο μόνος χαρακτήρας στον τάφο που αντιγράφεται, αφού εμφανίζεται και στη σκηνή της θυσίας, γεγονός που του προσδίδει μια πολύ ιδιαίτερη θέση. Θα μπορούσαμε επίσης να διαπιστώσουμε μια σύνδεση μεταξύ του Αίαντα και του Αμφιάραου, οι οποίοι απεικονίζονται σε έναν σύγχρονο καθρέφτη. Ο Αίας εμφανίζεται ως κεντρική φιγούρα, τόσο δήμιος των Τρώων στη θυσία όσο και επιτιθέμενος της Κασσάνδρας, όπως φαίνεται από το άγαλμα στο οποίο προσκολλάται η νεαρή κοπέλα, και το οποίο, σύμφωνα με την ενδιαφέρουσα υπόδειξη του F. Roncalli, φαίνεται να είναι περισσότερο Αφροδίτη παρά Αθηνά - μια σαφής ένδειξη της φύσης της επιθετικότητας που υφίσταται και γίνεται σαφής στο ποίημα.

Η ολοκλήρωση της ιστορίας

15 Όπως και στον Λυκόφρονα, αλλά αναμφίβολα με διαφορετικό τέλος και διαφορετικά διακυβεύματα, η σύνθεση της ιστορίας στοχεύει στην τελική επίλυση, στην ολοκλήρωση της παλιάς τρωικής σύγκρουσης, η οποία διαιωνίζεται ανά τις γενιές και γίνεται το παράδειγμα των αντιπαραθέσεων σε ιταλικό έδαφος.

16Η θεμελιώδης ανάλυση που πραγματοποίησε ο F. Coarelli τόνισε τον ανταγωνισμό μεταξύ των Ετρούσκων και των Ρωμαίων, και τον τρόπο με τον οποίο τα γενεαλογικά και ιστορικά παιχνίδια εμπλέκονταν σε έναν πολεμικό διάλογο που συνδεόταν με τις στρατιωτικές αντιπαραθέσεις της εποχής. Η παραδοσιακή ερμηνεία του Βελ Σατίες ως νικηφόρου στρατηγού, που φορούσε την toga picta, θα αντιστοιχούσε εδώ στο (εκτός κέντρου) άκρο του διακοσμητικού συστήματος: σε αυτόν θα ανέβαινε η τιμή να τερματίσει τη σύγκρουση με τη Ρώμη, ας πούμε, και έτσι να προκαλέσει ένα νέο αντίγραφο της αρχικής νίκης των Ελλήνων επί των Τρώων, την οποία ήδη απηχούσαν οι πράξεις των αδελφών Vibenna. Ο συνθετικός χαρακτήρας της μορφής του Ετρούσκου αριστοκράτη (στο βαθμό που θα απεικονιζόταν κατά την πράξη της ανάληψης της αιγίδας πριν από τη μάχη, αλλά ήδη ντυμένος με την ενδυμασία που σηματοδοτεί τον νικητή) θα ενίσχυε μόνο αυτό το φαινόμενο της χρονικής δόνησης, η οποία λειτουργεί σε ολόκληρη τη διακοσμητική διάταξη του τάφου.

15 D. Musti, άρθρο. παρατίθεται, σελ. 495; βλέπε επίσης B. d’Agostino, άρθρο. παρατίθεται, σελ. 106-107.

17Η ισχύς και η εγκυρότητα αυτής της ανάγνωσης, τόσο κυκλικής όσο και τελεολογικής, της κατασκευής του προγράμματος των τοιχογραφιών του τάφου δεν αμφισβητούνται ουσιαστικά από πρόσφατα σχόλια για το μνημείο, τα οποία, ωστόσο, επιμένουν περισσότερο στην πολιτική σημασία του επεισοδίου της θυσίας των Τρωικών αιχμαλώτων καθώς και στην αναπαράσταση των αδελφών Βιβέννα απέναντι από αυτό. Ο D. Musti, ειδικότερα, έχει επιστήσει την προσοχή στη σημασία του θέματος της ομόνοιας, το οποίο θα ήταν κεντρικό στην αναπαράσταση του ομηρικού επεισοδίου, όπως υποδηλώνει η εισαγωγή της μορφής του Αγαμέμνονα15. Έτσι, η αντιπαράθεση μεταξύ Ελλήνων και Τρώων δεν θα είχε μόνο την αξία ενός προηγούμενου για τον Vel Saties και τους συγχρόνους του, αλλά και, ίσως πάνω απ' όλα, ενός προτύπου: η ομόνοια θα ήταν εδώ η προϋπόθεση της νίκης για τους Ετρούσκους, οι οποίοι ήταν πολύ διατεθειμένοι να διαλύσουν ο ένας τον άλλον σε αδελφοκτόνες συγκρούσεις. Ομοίως, θα ήταν δυνατό να ερμηνευθεί με αυτή την έννοια και η διακόσμηση του δεξιού μέρους του tablinum {The tablinum was the office in a Roman house, the owner's centre for business, where he would receive his clients. According to one hypothesis, it was originally the master bedroom.}, όπου Ετρούσκοι διαφορετικής καταγωγής αντιμετωπίζονται. Όπως επισημαίνει ο B. d'Agostino, οι σκηνές στο αίθριο θα πρέπει επίσης να κατανοηθούν με ηθική έννοια, με τον Vel Saties να υπακούει σε αξίες μέτρου στην πολιτική δράση και μάχη, τα πρότυπα των οποίων θα προσφέρονταν από τις μορφές του Νέστορα και του Φοίνικα στον απέναντι τοίχο, και τα αντι-πρότυπα από τις στενοχώριες του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, ηρώων της ετρουσκικής ιστορίας αλλά και, κατά μία έννοια, του ίδιου του Αχιλλέα, ο οποίος τελεί μια ανθρωποθυσία.

16 C. Pouzadoux, É. Πριού, τέχνη. παρατίθεται.

18Δεν είναι εδώ το κατάλληλο μέρος για να επεκταθούμε λεπτομερώς στη συζήτηση αυτών των διαφορετικών ερμηνειών, οι οποίες πάνω απ' όλα δείχνουν τον πλούτο του λόγου που μεταφέρουν οι εικόνες: θα μπορούσε κανείς να πει, χωρίς υπερβολική υπερβολή, ότι η κατασκευή της διακόσμησης του τάφου, η οποία πολλαπλασιάζει τις αναφορές, τις τυπικές ηχώ και το παιχνίδι των παραλληλισμών, επιδιώκει κατά κάποιο τρόπο να προκαλέσει τέτοια αναγνωστικά εφέ. Όπως και για τις σύγχρονες εικόνες της Απουλίας, οι οποίες απεικονίζουν επίσης τις επιπτώσεις στην Ιταλία των παλαιών τρωικών συγκρούσεων και την υπερνίκησή τους με την προσφυγή στην ομόνοια (έστω και από διαφορετική οπτική γωνία)16, η κατασκευή του κύκλου των πινάκων από τον τάφο του Φραγκίσκου αντικατοπτρίζει μια σκέψη για τη δύναμη του μυθικού και ιστορικού παρελθόντος της Ιταλίας και μια επιθυμία εκ μέρους των Ετρούσκων προστάτων να βρουν στα μοντέλα αυτού του συνεχώς αναδημιουργούμενου παρελθόντος τα κλειδιά για την επίλυση των συγκρούσεων του παρόντος. Αναμφίβολα, σε αυτή τη συνάντηση μιας τόσο περίπλοκης όσο και ελλειπτικής κατασκευής και ενός πολιτικού λόγου φορτωμένου με αναφορές στο παρελθόν, ο τάφος του Φραγκίσκου μπορεί εύλογα να συγκριθεί με το ποίημα του Λυκόφρονα.