ΕΠΗΛΥΣ Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ;
H το περιδέραιον φορούσα κούκλα[2]
Σφραγίδα από το Ιδαίον Άντρο της ΥΕ ΙΙΙa1 - CMS II,3 007[5]
Στην Μυκηναϊκή Αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών (ΕΑΜA) εκτίθεται σπάνιο πήλινο Μυκηναϊκό ειδώλιο το οποίο οι αρχαιολόγοι αποκαλούν 'η το περιδέραιον φορούσα κούκλα'. Ο Χρήστος Τσούντας το εντόπισε το 1887 σε θαλαμωτό τάφο του νεκροταφείου της Αγριοσυκιάς στις Μυκήνες. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα στα τόσα εντυπωσιακά ευρήματα των τάφων, την ξεχωρίζει, την αποκαλεί 'η το περιδέραιον φορούσα κούκλα', και σημειώνει ότι του θυμίζει τον Ομηρικό ύμνο εις Αφροδίτην, HH 5:
ὅρμοι δ᾿ ἀμφ᾿ ἁπαλῇ δειρῇ περικαλλέες ἦσαν/ καλοὶ χρύσειοι παμποίκιλοι. ὡς δὲ σελήνη/ στήθεσιν ἀμφ᾿ ἁπαλοῖσιν ἐλάμπετο, θαῦμα ἰδέσθαι
ή σε νεο-ελληνική απόδοση:
Γύρω από τον τρυφερό λαιμό της υπήρχαν όμορφα περιδέραια από χρυσό, τα πιο περίτεχνα, και γύρω από το τρυφερό της στήθος έλαμπε σαν το φεγγάρι, ένα θαύμα να το βλέπεις
Η αναφορά του μεγάλου Έλληνα αρχαιολόγου στο περιδέραιο του αγαλματιδίου και η συσχέτισή του με αυτό της Αφροδίτης του Ομηρικού ύμνου αποτελεί μιά πρώτη υπόρρητη ταυτοποίηση της θεάς του λατρευτικού εδωλίου με την κλασική Αφροδίτη, για αυτήν δε την ταυτοποίηση θα ακολουθήσει στα επόμενα εκτενέστερος σχολιαμός μας!
Πρόκειται για μια σπάνια περίπτωση που ένα ειδώλιο κατέληξε ως κτέρισμα τάφου, καθώς τα περισσότερα ανακαλύφθηκαν σε ιερά και αποθέτες. Είναι η άλλως λεγομένη 'κυρία με το μούσι', ένα Μυκηναϊκό είδωλο το οποίο απεικονίζει γυναικεία μορφή με τροχήλατης κατασκευής σώμα και ένα ευδιάκριτο μούσι στο πρόσωπο. Στην πραγματικότητα όμως δεν πρόκειται για έντονη τριχοφυΐα, αλλά για το σαγόνι της το οποίο είναι ζωγραφιστό. Σύμφωνα με την δρ Β. Πλιάτσικα, Αρχαιολόγο του ΕΑΜΑ, μόνον δύο Μυκηναϊκά είδωλα, αναμφίβολα γυναικεία, διαθέτουν γραπτό σαγόνι που ομοιάζει με μούσι: η Κυρία με τα Χέρια στο Στήθος από το Θρησκευτικό Κέντρο των Μυκηνών και η Κυρία της Φυλακωπής[6] από το αντίστοιχο ιερό στη Μήλο. 130 χρόνια μετά, αυτό το ειδώλιο παραμένει εξαιρετικά σπάνιο ως προς την τελική ταφική του χρήση, αφού μόνον ένα ακόμη από την Ρόδο κατέληξε ως κτέρισμα τάφου. Όλα τα υπόλοιπα είδωλα του Μυκηναϊκού κόσμου, ακέραια και θραυσματικά, που ανέρχονται σε πάνω από 100 δείγματα, έχει αποδειχθεί ότι διαδραμάτιζαν κομβικό ρόλο στην άσκηση της Μυκηναϊκής λατρείας και βρίσκονται σε ιερά, σε οικιστικά περιβάλλοντα ή σε αποθέτες. Ίσως το προαναφερθέν τονισμένο υπογένειο απετέλεσε μέρος της διακοσμήσεως του ειδωλίου ή ένα σύμβολο της τελετουργίας της ικεσίας.
Σημειώνεται παρενθετικά ότι η ικεσία διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στα Ομηρικά έπη, αφού η Ιλιάδα θεωρείται ότι περιστρέφεται, μεταξύ αλλων, περί δύο ικεσιών - πόλων[7a], ενώ:
'Η πλοκή της Ιλιάδος ιχνηλατεί την εξέλιξη μεταξύ δύο επιτυχημένων ικεσιών: αυτήν της Θέτιδος στον Δία στην πρώτη ραψωδία, όπου αυτή καλεί τον Δία να τιμήσει τον γιο της (τίμησόν μοι υἱόν) και την ικεσία του Πριάμου στον Αχιλλέα, μέσω της οποίας ο Δίας οριστικά τιμά τον Αχιλλέα και του εγγυάται ότι θα έχει δόξα ή κῦδος'.[7b]
Όπως εξηγεί η δρ Βασιλική Πλιάτσικα, ο Όμηρος αναφέρεται στην Ιλιάδα σε μια χειρονομία που έκανε ο ικέτης.[8] Άγγιζε το σαγόνι ή ανθερεώνα[9] ή τα γόνατα του ικετευομένου και εκλιπαρούσε για οίκτο.[10] Επίσης, το εδώ σχολιαζόμενο ειδώλιο είχε τα χέρια του υψωμένα, αλλά αυτά έσπασαν. Πιθανόν αυτός ήταν ο λόγος που έγινε εναπόθεσή του στον τάφο των Μυκηνών. Πριν από τη χρήση του ως κτερίσματος, λειτουργούσε ως εικόνα - επιφάνεια της θεότητας προς την οποία απευθύνονταν οι επικλήσεις των πιστών. Οι επισκέπτες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου μπορούν να δουν το ειδώλιο στην προθήκη 33 (αρ. 22) της Μυκηναϊκής αίθουσας, όπου εκτίθενται πήλινα ειδώλια, ομοιώματα και ζωόμορφα αγγεία από θαλαμωτούς τάφους της Αργολίδας.... Υπογραμμίζεται πάντως η άποψη ότι αυτός ο εστιακός ρόλος του σαγονιού στην τελετουργία της ικεσίας ίσως αντικατοπτρίζεται στο γραπτό, ή και πλαστικά τονισμένο, σαγόνι των Μυκηναϊκών ειδώλων.[12]
Η Κυρά της Φυλακωπής
Σημειώνεται πάντως εδώ ότι η τελετουργία της ικεσίας συνοδευόταν από την απώλεια του αισθήματος τιμής του ικετεύοντος, δεδομένου ότι αυτός εμφανιζόταν να υποτάσσεται ταπεινωτικά στην εξουσία και την διακριτική ευχέρεια του ατόμου ή θεού από το οποίο προσδοκούσε προστασία ή βοήθεια.[14] Σε κάθε περίπτωση η παθητική στάση του ικέτου συσχετίζει επίσης την ικεσία με εικόνες αποπλανήσεως και ερωτικής αναζητήσεως / ερωτοτροπίας,[15] παρέχοντας έτσι μιά πιθανή ή τυχαία σύνδεση με χαρακτηριστικά της Αφροδίτης! Άλλωστε στην 'φανταστική' ικεσία την οποίαν ο Έκτωρ σκέπτεται να απευθύνει στον Αχιλλέα, προτείνοντάς του αποζημίωση, Il. 22.99–110, η σκηνή διαθέτει σειρά ερωτικών παραπομπών και υπαινιγμών, ενισχύοντας την υπόθεση για την ερωτική ενίοτε διάσταση της ικεσίας, που άλλωστε συνδυάζεται με παθητικότητα συνήθως αποδιδόμενη στην γυναίκα![16]
Ο Dietrich αναφερόμενος στην Μυκηναϊκή θεά της φύσεως σημειώνει ότι η Ελληνική θρησκεία προέκυψε ως αποτέλεσμα ποικίλων επιρροών, μεταναστεύσεων και εξελίξεως στον χρόνο για δε την Μυκηναϊκή θεά της φύσεως γράφει:[17]
Περιέργως, το ισχυρότερο παράδειγμα που αναφέρεται σχετικώς προέρχεται από την Ασίνη, συγκεκριμένα από το οικιακό ιερό του 12ου αιώνος προφανούς μινωικής καταγωγής. Αποτελείται από μία σχετικά μεγάλη κεφαλή τροχήλατης κεραμεικής, που περιβάλλεται από τις συνηθισμένες μυκηναϊκές μορφές «Ψ», καθώς και από μορφές της μινωικής θεάς με υψωμένα τα χέρια114. Τα στοιχεία είναι ασαφή, ωστόσο, επειδή δεν μπορεί να υπάρξει βεβαιότητα για το φύλο της θεϊκής μορφής της οποίας μόνον η κεφαλή σώθηκε. Ο Nilsson είναι πεπεισμένος ότι στην περίπτωση αυτή έχουμε να κάνουμε με έναν θεό, δηλαδή τον «Άρχοντα της Ασίνης» ή τον Δία με τον κεραυνό του115. Για τον Evans, τον Persson και πιο πρόσφατα για τον Nicholls, το κεφάλι ήταν μέρος μιας θεάς116. Το αδιέξοδο είναι απίθανο να επιλυθεί. Η κεφαλή της Ασίνης έχει συγκριθεί υφολογικα με την κεφαλή του 10ου/9ου αιώνα από το Καλοχώρι της Κρήτης, στην Πεδιάδα117, με την περίφημη γυψοκεφαλή του 13ου αιώνα (γυναικεία) από τις Μυκήνες και ένα ελαφρώς μικρότερο, αλλά λίγο πολύ σύγχρονο, κεφάλι από Τίρυνθα118.
Η Boedeker από την άλλη, μελετώντας την καταγωγή της Αφροδίτης στο Ινδο-ευρωπαικό έπος σημειώνει:[20]
Το ζήτημα της καταγωγής της Αφροδίτης και της αρχικής της φύσεως έχει παραδοσιακά αποτελέσει μιά πρόκληση για τους ιστορικούς της ελληνικής θρησκείας. Από τον Ηρόδοτο μέχρι σήμερα πολλοί συγγραφείς την έχουν συνδέσει με την Εγγύς Ανατολή. Για την τεκμηρίωση μιας τέτοιας θεωρίας χρησιμοποιούνται διάφορα είδη στοιχείων. Πρώτον, ήδη από τα Ομηρικά και Ησιόδεια έπη, ως πατρίδα της Αφροδίτης θεωρείται η απομακρυσμένη Κύπρος, κατάλληλος τόπος συναντήσεως του ελληνικού πολιτισμού με αυτούς της Εγγύς Ανατολής. Πιο συγκεκριμένα, σε πτυχές της εικονογραφίας, της μυθολογίας και της λατρείας της, η Αφροδίτη ομοιάζει με τις Ασιατικές Μεγάλες Θεές. Επιπλέον, έχουν προταθεί αρκετές ετυμολογίες που θα συνέδεαν το όνομα της Αφροδίτης με αυτό μιας ανατολικής θεάς. Ως αποτέλεσμα αυτών των ομοιοτήτων, οι ιστορικοί της θρησκείας συμφωνούν πλέον ότι η Αφροδίτη κατάγεται από τη Σημιτική Εγγύς Ανατολή και προφανώς εισήλθε στον ελληνικό κόσμο μέσω της Κύπρου, όπου εισήχθη από τους Φοίνικες.1
Το 'ερώτημα της Αφροδίτης' θα πρέπει ωστόσο να επανεξεταστεί, όπως προτείνει προσεκτικά ο Martin Nilsson,2 ειδικά υπό το πρίσμα των πρόσφατων αρχαιολογικών ερευνών στην Κύπρο. Τα στοιχεία από τις ανασκαφές στην Έγκωμη, στο Κίτιον και αλλού3 αποδεικνύουν ότι οι Μυκηναίοι Έλληνες είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο κατά την ύστερη Εποχή του Χαλκού, πολύ πριν από την εμφάνιση των Φοινίκων στην νήσο. 1 Οι Φοίνικες δε αποίκησαν την Κύπρο παρα μόνον κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (περίπου 1000 π.Χ.), σε μια περίοδο ελάχιστης επαφής μεταξύ αυτού της νήσου και της ηπειρωτικής Ελλάδας. 2 Εάν η λατρεία της Αφροδίτη εισήχθη στους Ελλαδίτες του ηπειρωτικού χώρου κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, όπως συχνά υποστηρίζεται, είναι απίθανο η λατρεία της να είχε εξαπλωθεί από την Κύπρο στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο έως ότου αποκατασταθεί η επαφή κατά την αρχαϊκή περίοδο. Αλλά η Αφροδίτη είναι καλά εδραιωμένη στο αρχαϊκό ελληνικό έπος. Πράγματι, το περίπλοκο σύστημα των τύπων ονομάτων-επιθεμάτων της υποδηλώνει ότι ήταν γνωστή στην ποιητική παράδοση για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. 3 Ως εκ τούτου, όσον αφορά στην ιστορική πιθανότητα, είναι απίθανο οι Φοίνικες να εισήγαγαν την Αφροδίτη στους Έλληνες μέσω της Κύπρου.4
Η εγγενής κυπριακή προέλευση της Αφροδίτης είναι επίσης απίθανη, όπως δείχνουν τα επιγραφικά στοιχεία.6
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η Αφροδίτη ήταν μια μεταμυκηναϊκή (ή οπωσδήποτε μετα-ανακτορική) προσθήκη στο ελληνικό πάνθεον. Δεν εμφανίζεται στα κείμενα της Γραμμικής Β, ενώ στον Ησίοδο και τον Όμηρο συσχετίζεται ισχυρά με την Κύπρο, ένα νησί όπου η ελληνική εγκατάσταση σε οποιαδήποτε κλίμακα χρονολογείται μόνο από τον δωδέκατο και τον ενδέκατο αιώνα. Τα σημαντικότερα λατρευτικά κέντρα ευρίσκονταν στην Κύπρο, ιδιαίτερα στην Πάφο. Το όνομά της δεν φαίνεται να είναι ελληνικό ή ινδοευρωπαϊκό, οι δε προσπάθειες να ετυμολογηθεί έτσι έχουν γενικά εγκαταλειφθεί. Η πρόταση ότι προέρχεται από μια λέξη της Ανατολίας ή της «μεσογειακής» λέξεως για τον 'αρχηγό', που αντικατοπτρίζεται στα ετρουσκικά (e)prθni και στα ελληνικά πρύτανις, έχει την ίδια χαμηλή αποδοχή2. Ούτε η (αναμενόμενα) αιγυπτιακή ετυμολόγιση του Martin Bernal3. Οι επεξηγήσεις από τη Σημιτική, ιδίως η άποψη ότι το όνομα είναι παραμόρφωση αυτού της Αστάρτης, έχουν εγγενώς μεγαλύτερη αληθοφάνεια, δεδομένων των ανατολίτικων συνδέσεων της Αφροδίτης και των χαρακτηριστικών που μοιράζεται με τη θεότητα των Χαναναίων4, και έχουν βρει μεγαλύτερη αποδοχή. Θα υποστηρίξω ότι το όνομα δεν μπορεί να προέρχεται από το Astart, ούτε να ερμηνεύεται με βεβαιότητα, αλλά ότι είναι αυθεντικά σημιτικό.
Η εμφάνιση, όμως, του προαναφερθέντος Μυκηναϊκού εδωλίου θέτει ερωτήματα σχετικά με την ύπαρξη και λατρεία ήδη σε Μυκηναϊκό πολιτιστικό έδαφος θεάς η οποία διαθέτει χαρακτηριστικά συσχετιζόμενα με την Αφροδίτη! Η ύπαρξη περιδεραίου γύρω από τον λαιμό της θεάς παραβάλλεται με αντίστοιχο κοσμητολογικό χαρακτηριστικό της Αφροδίτης του Ομηρικού ύμνου, ενώ και ο ανδρόγυνος χαρακτήρας της και ιδιαίτερα το γένι φαίνεται να την συνδέει με την Ρωμαϊκή Γενειοφόρο Αφροδίτη ή Venus Barbata διασώζοντας πιθανώς χαρακτηριστικό ανιχνεύσιμο ήδη από την Εποχή του Χαλκού! Σύμφωνα με την wikipedia, wikipedia, s.v. Venus Barbata, o Μακρόβιος[26] αναφέρει επίσης ένα άγαλμα της Αφροδίτης στην Κύπρο που παριστάνει τη θεά με γενειάδα, με γυναικεία ενδυμασία, αλλά σε ολόκληρη τη μορφή της μοιάζει με εκείνην ενός άνδρα (βλ. και Αφρόδιτο). Η ιδέα της Αφροδίτης να είναι έτσι ένα μείγμα της ανδρικής και γυναικείας φύσεως φαίνεται να ανήκει σε μιαν όψιμη περίοδο της αρχαιότητας, όμως δείχνει ότι επιβιώνει και πολύ αργότερα, άν την παραβαλλουμε με τον μύθο του Αγίου Wilgefortis!
Η ιδέα της Αφροδίτης να έχει φύση διπλού φύλου έχει την ίδια διπλή έννοια, με την μυθολογική έννοια, ότι δεν υπάρχει μόνον Λούνα (Σελήνη), αλλά και Λούνας. Το τελευταίο αυτό σχόλιο παρέχει, ενδεχομένως, άλλο ένα στοιχείο που συνδέει την Αφροδίτη του Ομηρικού ύμνου με τον ανδρογυνο χαρακτήρα της θεάς!
Detail of Magdalena Ventura with Her Husband and Son, by Jusepe de Ribera, 1631[29]
Ενδιαφέρουσα είναι σχετικώς η υποστηρικτική της ανωτέρω προσεγγίσεως άποψη της Elderkin, η οποία στην Μινωϊκή σφραγίδα CMS II.3 7 της ΥΕ ΙΙΙa1 αναγνωρίζει την θεά Αφροδίτη ιδιαίτερα με τα χαρακτηριστικό της ως θεάς της γονιμότητος αλλά και του ουρανού και ωκεανου![30]
Μινωϊκή σφραγίδα CMS II.3 7
Αργυρά επίχρυση φιάλη με έμβλημα όπου ο Διόνυσος και η Αριάδνη με έναν Σειληνό[32]
Πρίν κλείσουμε θεωρούμε σκόπιμο να σημειώσουμε ότι η χειρονομία του αγγίγματος του πηγουνιού, παρούσα πιθανόν στην τέχνη της Amarna,[33] διαχύθηκε σε μακρές αποστάσεις, επιβιώνουσα ιδιαίτερα στην Γανδαρινή τέχνη, διατηρώντας ερωτικό περιεχόμενο.[34] Επισημαίνεται εδώ στο ανωτέρω αργυρό έμβλημα η από μέρους του Διονύσου χειρονομία του αγγίγματος του πηγουνιού της Αριάδνης σηματοδοτεί: την ερωτική παρά/πρόσ-κληση, τον πειρασμό και την ερωτοτροπία .. Το αυτό νόημα έχει η χειρονομία σε σειρά γλυπτών ή άλλων απεικονίσεων της Ελληνο - Ρωμαϊκής και Γανδαρίτιδας τέχνης.
Πινάκιο με τίτλο 'ο γάμος του Διονύσου και της Αριάδνης' (ή τουλάχιστον Διονυσιακός γάμος)[36]
ερυθρόμορφος αμφορέας[38]
Ανάγλυφος Βουδιστικός πίναξ με τον Ηρακλή - Vajrapani και ερωτετικό ζεύγος με την χειροτονία αφής του πηγουνιού![39]
Παναγία Γλυκοφιλούσα - Ιερά Μονή Φιλοθέου, Άγιον Όρος[40]
Εν είδει καταληκτικού σχολίου ας επαναλάβουμε τα συμπεράσματα της Λεμπέση από τις ανασκαφές της στο ιερό της Σύμης Βιάννου:[45]
Η κεραμεική, τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και τα τεχνουργήματα που ανασκάφηκαν στο διαπεριφερειακό ιερό στην Σύμη της Κρήτης τεκμηριώνουν την σημασία και την συνεχή χρήση του χώρου από περίπου το 2000 π.Χ. μέχρι τον έκτο/έβδομο αιώνα μ.Χ. Τα αναθήματα της πρώτης χιλιετίας δείχνουν ότι ο Ερμής λατρευόταν εκεί μαζί με μια ερωτική θεά ήδη από τον 10ο αιώνα και ότι στην ελληνιστική περίοδο, αυτή η θεά ήταν η Αφροδίτη. Τα αρχαιολογικά στοιχεία από το ιερό είναι ασυμβίβαστα με τις τρέχουσες θεωρίες για την προέλευση της Αφροδίτης. Αντίθετα, τονίζουν τον τοπικό παράγοντα ως κινητήριο δύναμη γιά την γένεση της Αφροδίτης και την συμβολή των τοπικών λατρειών σε όλη την Ελλάδα και την Κύπρο στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς της.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[2]. Ειδώλιο θηλυκής μορφής από θαλαμωτό τάφο 40 του νεκροταφείου της Αγριοσυκιάς στις Μυκήνες, ΕΑΜΑ Π 2494.
[5]. https://arachne.uni-koeln.de/browser/index.php?view[layout]=siegel_item&objektsiegel[item]=6&objektsiegel[thumb_item]=0
Προέλευση: Ιερό του Διός στο όρος Ίδη, Ιδαίον Άντρον. Φύλαξη: Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Ορεία κρύσταλλος, ΥΕ ΙΙΙa1, λατρευτική.
Εικονιστικά μοτίβα εκτός από πλάσματα: Έδαφος: δάπεδο πολλαπλών γραμμών Φυτά: κλαδί έλατου διπλής όψης με κορμό και κόνδυλο Σύμβολα: λατρευτικά κέρατα, στάχυ(3), αστέρι, Κτίρια: βωμός αμφίκωνος. Συσκευές: σαλιγκάρι τρίτων
[6]. Πρόκειται για τροχήλατο γυναικείο ειδώλιο από το Δυτικό Ιερό (ΥΕ ΙΙΙa, Φυλακωπή IV), φυλασσόμενο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου αρ. 653.
https://www.kathimerini.gr/culture/arts/1057262/i-kyra-tis-fylakopis-diigeitai/
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0V5zBJk1etHJiQyvuWx51WfdfDFFe1Cb5yjCbCwdu4auBZqyprFnjjFXvV7fMjDR7l&id=1449605771965146&__cft__[0]=AZXmpP8urnPlloHuweeJUhzSR_Aty81IKbKR0pahyBNG8AwztE_QJvp8LRK_Kpl28FMud4xgW3Iq_42TvsLI9VgpfNY0o2X7JMv2PRQtw0B4UZs_JPgbbJfaRaQu0B4kyxzkO88Fv9ayKPpwwGRSc4LJ&__tn__=%2CO%2CP-R
Τροχήλατο γυναικείο ειδώλιο, Δυτικό Ιερό, ΥΕ ΙΙΙa (Φυλακωπή IV).
[7a] Tsagalis 2008, pp. 363 (παραθέτων διατύπωση του Crotty):
Παρόλον ότι η Ιλιάδα κινείται σε διάφορα επίπεδα και περιστρέφεται μεταξύ διαφορετικών πόλων, ένα σύνολο ορίων είναι η ικεσία της Θέτιδος στον Δία (αποτελώντας το τελευταίο μέρος της σκηνής που ξεκινά με τη συνάντηση Θέτιδος και Αχιλλέω στην πρώτη ραψωδία) και αυτή του Πρίιάμου, στην εικοστή τέταρτη, η οποία φέρνει το έπος στο τέλος..
[7b] Crotty 1994, p. 94: Αναφέρεται από τον Χρ. Τσαγγάλη (Tsagalis 2008, pp. 363, 365):
Ο Crotty, του οποίου η διατύπωση μόλις παρέθεσα, εντοπίζει μια ποιητική ικεσίας στην εξέλιξη μιας σκόπιμης αντιθέσεως μεταξύ της θεϊκής μοίρας της Θέτιδας και της θανάσιμης καταδίκης του υιού της Αχιλλέα. Η διαθήκη του Δία (Διὸς βουλή) εγκαινιάζεται με μια προσευχή, η οποία εκφράζει τη σιγουριά της θεάς "στη δύναμή της να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες της (προσφέροντας μια ανταλλαγή αγαθών)» αλλά αυτό περιορίζεται (στην Ιλιάδα XXIV) από την παράκληση ενός ηλικιωμένου άνδρα, «που εκφράζει την αδιαφορία του κόσμου για τις επιθυμίες του παρακλητή".
[8]. Tadashi Tanabe 2019, p. 31: Il.1.501 (ανθερεώνος) & Il. 8. 371 (γενείου).
[9]. Liddel Scot Jones ἀνθερεών, ῶνος, ὁ,
A. [select] chin, δεξιτερῇ δ᾽ ἄρ᾽ ὑπ᾽ ἀνθερεῶνος ἑλοῦσα, in token of supplication {εις ένδειξιν ικεσίας}, Il.1.501; παρὰ νείατον ἀνθερεῶνα, i.e. just under the chin, 5.293, cf. Hp.Oss.18, Nic.Th.444.
2. [select] later, neck, throat, Euph.92.1 (pl.): sg., AP9.129 (Nestor), Q.S.1.110: sg. in both senses, Ruf.Onom.47,48.
3. [select] mouth, Nonn.D.3.247, 25.476.
[10]. Ρώσσογλου 2012, σελ. 70, σημ. 133, 134: Στην Μήδεια του Ευριπίδου, Eur. Med. 65 αναφέρεται:
Τροφός
65μή, πρὸς γενείου, κρύπτε σύνδουλον σέθεν:
σιγὴν γάρ, εἰ χρή, τῶνδε θήσομαι πέρι. ..
Στο πλαίσιο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού η ικεσία αποτελεί θεσμό ιδιαίτερης σημασίας,133 ... νόημα του αγγίγματος του γονάτου ή του πηγουνιού και τη δεσμευτικότητα των λεγομένων κατά τη σκηνή της ικεσίας. .. 134 Πρβ. επίσης την έκφραση πρὸς γενείου (στ. 65) όταν η τροφός παρακαλεί τον παιδαγωγό να της αποκαλύψει τι ξέρει και το σχόλιο του Mastronarde (2006:238 ad 65) ότι πρόκειται για λιγότερο ισχυρό τρόπο ικεσίας σε σχέση με το άγγιγμα των γονάτων.
Σκηνή ικεσίας περιγράφεται επίσης στην Eur. Med. 709 (Αλεξοπούλου 2015, σελ. 143).
[12]. https://www.archaiologia.gr/blog/2017/05/31/%CE%B7-%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CF%83%CE%B9/
[14]. Δανιήλ Ιακώβ (αχρον.), McSweeney 1999, p. 29. Κατά τον Δανιήλ Ιακώβ (Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός, Αρχαία Ελληνική Τραγωδία, s.v. Η ικεσία): Το παράδειγμα της Πολυξένης είναι διδακτικό, γιατί δείχνει ότι ο ικέτης χάνει το αίσθημα τιμής που χαρακτηρίζει τον ελεύθερο άνθρωπο και υποτάσσεται ταπεινωτικά στην εξουσία και τη διακριτική ευχέρεια του ατόμου από το οποίο προσδοκά προστασία ή βοήθεια.
[15]. Franceschini 2019: Όχι μόνο η μή ικανοποιηθείσα ικεσία προσλαμβάνει τον χαρακτήρα μιας θυσίας ή μιας ταφικής τελετουργίας, αλλά η Pedrina τονίζει επίσης την ασάφεια και την συσχέτισή της με εικόνες αποπλανήσεως και ερωτικής αναζητήσεως / ερωτοτροπίας!
[16]. Gregory (αχρον.):
Ο Έκτωρ φαντάζεται τον εαυτό του σε παρόμοιο ρόλο με τον Πάτροκλο σε αυτό το απόσπασμα, αφού οραματίζεται αυτόν τον ίδιο να παρακαλεί τον Αχιλλέα, να υιοθετεί γυναικείο ρόλο και να είναι ιδιαίτερα ευάλωτος.51 Ο Αχιλλέας αποκαλεί επίσης τον Πάτροκλο, νήπιο, την ίδια λέξη που χρησιμοποιεί για τον Έκτορα αφού τον χτυπήσει με το θανατηφόρο χτύπημα (22.333).
[17]. Dietrich 1974, p. 151.
[20]. Boedeker, D. 1974, pp. 1-3:
The question of Aphrodite's origins, and of her original nature, has traditionally intrigued historians of Greek religion. From Herodotus to the present, many writers have connected her with the Near East. Several types of evidence are used to substantiate such a theory. First, as early as the Homeric and Hesiodic epics, Aphrodite's homeland is considered to be remote Cyprus, an appropriate meeting ground for Greek and Near Eastern cultures. More specifically, in aspects of her iconography, mythology, and cult, Aphrodite resembles the Asiatic Great Goddesses. In addition, several etymologies have been proposed which would connect Aphrodite's name with that of an Eastern goddess. As a result of these resemblances, historians of religion now commonly agree that Aphrodite came from the Semitic Near East and apparently entered the Greek world through Cyprus, where she was introduced by the Phoenicians.1
The 'Aphrodite question' should be re-examined, however, as Martin Nilsson cautiously suggests,2 especially in the light of recent archaeological work in Cyprus. The evidence from excavations at Enkomi, Kition, and elsewhere3 establishes that Mycenaean [NEXT PAGE IS 2} Greeks had settled in Cyprus by the late Bronze Age, long before the Phoenician presence on the island. 1 Phoenicians did not colonize Cyprus until the early Iron Age (about 1000 B.C.), during a period of minimal contact between that island and mainland Greece. 2 If Aphrodite was introduced to the Greeks during this period, as is often maintained, it is unlikely that her cult could have spread from Cyprus to the rest of the Greek world until contact was resumed during the archaic period. But Aphrodite is well established in archaic Greek epic; indeed, the complex system of her name-epithet formulas suggests that she was known to the poetic tradition for a relatively long time. 3 In terms of historical probability it is there-fore unlikely that the Phoenicians introduced Aphrodite to the Greeks in Cyprus. 4
A native Cypriote origin for Aphrodite is also improbable, as the epigraphical evidence indicates. 6 Although many of the native ..
[23]. Jendza 2017.
[24]. West 2000, pp. 134-135.
It is widely agreed that Aphrodite was a post-Mycenaean (or at any rate post-palatial) addition to the Greek pantheon. She does not appear in Linear B documents, and in Hesiod and Homer she has a strong association with Cyprus, an island where Greek settlement on any scale dates only from the twelfth and eleventh centuries.
I ler major cult centres were in Cyprus, especially at Paphos. Her name does not appear to be Greek or Indo-European; attempts to explain it so have been generally abandoned'. The suggestion that it comes from an Anatolian or 'Mediterranean' word for 'chief, reflected in Etruscan (e)prθni and Greek πρύτανις, has scarcely greater appeal2. Neither has Martin Bernal's (predictably) Egyptian etymology3. Explanations from Semitic, in particular the view that the name is a deformation of that of Astart-Astarte, have an intrinsically greater plausibility, given Aphrodite's oriental connections and the features she shares with the Canaanite deity4, and they have found more favour'. I shall argue that the name cannot be derived from Astart, or interpreted with certainty, but that it is genuinely Semitic.
[26]. Saturnalia. iii. 8.[28]. Wallace 2014:
Ο θρύλος του Αγίου Βιλγεφόρτη αναφέρεται σε μια νεαρή πριγκίπισσα που ασπάζεται τον Χριστιανισμό και, για να αποφύγει τον αναγκαστικό γάμο, αφήνει από θαύμα γένια. Ο ειδωλολάτρης πατέρας της την σταυρώνει για τιμωρία και γίνεται αγία, που συμβολίζεται με την εικόνα μιας σταυρωμένης, γενειοφόρου γυναίκας. Αυτό το άρθρο εξετάζει τους γραπτούς θρύλους και μερικές από τις ασυνήθιστες λατρευτικές πρακτικές που σχετίζονται με την Αγία Βιλγεφόρτη για να αποδείξει ότι η διασταύρωση φύλου και η ανάμειξη φύλων (μετασχηματισμοί φύλου) ήταν κεντρικές για την ανάδειξή της ως ισχυρό σύμβολο στον ύστερο Μεσαίωνα και ότι η αναπαράστασή της ως η γενειοφόρος γυναίκα επηρέασε το πώς και για το τι την τιμούσαν. Ως γενειοφόρος παρθένος και θηλυκός Χριστός, «παραμορφωμένος» και υπερβατικός, το σύμβολο του Αγίου Βιλγεφόρτη γίνεται τόπος έκφρασης των πιο θεμελιωδών παραδόξων του ύστερου μεσαιωνικού Χριστιανισμού.
[29]. Jones 2016.
[30]. McK Elderkin 1925.
In my opinion there is represented on the gem the sanctuary of Aphrodite in her character as a fertility-goddess and a deity of the heavens and of the ocean. We know that Crete as well as Cyprus was a strong center of her cult, and she is so closely linked with the Mother Goddess, with Astarte and Ishtar as to be virtually the same deity under a different name. Her connection with the heavenswith the title Ourania-is eastern.
..
interpret the star on the Idaean gem as a symbol of Aphrodite Ourania.
.. Perhaps the most important object in the scene on the gem is that which is represented at the left of the altar. This I believe to be a primitive image of Aphrodite herself. The resemblance to the fiddle-shaped Cycladic figurines of Neolithic times is striking indeed.
[32]. J. Paul Getty Museum 83.AM.389.1, 2 αι. π.Χ.
[33]. David 2020, p. 54. Αξιοσημείωτη πάντως η αναφορά της ερευνήτριας ότι: 'Μια άλλη βασιλική οικεία χειρονομία απεικονίζεται μερικές φορές στην Amarna: το χέρι στο πηγούνι/γνάθο. Δεν μαρτυρείται στο Καρνάκ στις αρχές της βασιλείας, ανήκει στην εικονογραφία της Αμάρνα κατά την πρώιμη φάση της (Έτη 6-14, που χαρακτηρίζεται από το Πρωτόκολλο Ι του Ατόν που εγγράφεται στις σκηνές) και στην τελική φάση της (Έτη 14-17, σηματοδοτείται από το Πρωτόκολλο III):8'
Σημειώστε επίσης τα λεγόμενα της David (David 2017, pp. 5-6):
In ancient Egypt, sexual intimacy could be conveyed by various images, e.g. nose-to-nose breathing (though not necessarily), sitting together on or standing together beside a bed,78 embracing, cupping the elbow, touching the chin or interlocking fingers,79 intertwining legs/knees and touching hands, and lap-sitting—besides engaging in sex lying on a bed80 or in other circumstances.81 The slung-leg does not appear to be part of the visuals of sexual intimacy in the Egyptian repertoire as it does in the Greco-Roman world and during the Renaissance, and the “settled intimacy of the lap sitting pose”82 introduced by Atenist royal iconography on the basis of an Eastern model remains the most daring theogamy depiction allowed in pharaonic Egypt.
[34]. Tadashi Tanabe 2019: "Η χειρονομία ενός ατόμου που αγγίζει το πηγούνι ενός άλλου με το ένα χέρι, του οποίου η διάχυση στην Ανατολή αποτελεί μέρος του θέματος αυτής της εργασίας, προέρχεται από την Αρχαία Ελλάδα. Σύμφωνα με τους K. Sittl και G. Neumann, αυτή η χειρονομία υποδηλώνει φιλοφρόνηση, φιλαρέσκεια και ικεσία. Επιπλέον, ο Neumann ισχυρίζεται ότι στη συνέχεια αυτή κατέληξε να σημαίνει την πρόσκληση σε ερωτοτροπία μεταξύ ανδρών και γυναικών. Πρόσφατα, η M. Baggio υποστήριξε ότι η χειρονομία υποδηλώνει ικεσία, πειρασμό και ερωτοτροπία.3
Αν και αρκετοί μελετητές διερευνούν το νόημα αυτής της χειρονομίας, κανείς δεν έχει ακόμη εξερευνήσει και ερευνήσει τη διάδοσή της τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή.
Όσον αφορά στη διάχυση αυτής της χειρονομίας στη Δύση (Ευρώπη), θα περιοριστώ σε μια σύντομη και όχι περιεκτική έρευνα, καθώς είναι εκτός της ειδικότητάς μου στη βουδιστική τέχνη.
Ωστόσο, όσον αφορά στην διάδοσή στην Ανατολή, είμαι σε καλύτερη θέση να εξερευνήσω και να συλλέξω σχετικό υλικό. Επομένως, η εργασία μου φυσικά θα επικεντρωθεί στην διερεύνηση της διαδόσεως αυτής της χειρονομίας στην Ανατολή (Δυτική Ασία, Κεντρική Ασία και Νότια Ασία) ακολουθούμενη από αυτήν στην Δύση."
Για την οπτικοποίηση της τρυφερότητος και της συμπάθειας στην τέχνη της Amarna βλ. Zwickel (Zwickel 2017, p. 103).
[36]. Το πλέον πολυάνθρωπο πινάκιο, σε απεικονιζόμενους χαρακτήρες, που έχουμε, Sirkap, Εθνικό Μουσείο του Νέου Δελχί.
[38]. British Museum, Reg. nr. 1843,1103.42
[39]. https://www.facebook.com/photo/?fbid=800796845026874&set=a.106603557779543&__cft__[0]=AZWnKgDZcNSg89BTmIi-H0V-g3LhD1PIKmsvCPVaEGhEAbQNFD6TcfIYXOAOV7hX_9Pd208FTWnwyyRPGd81oAeU7c08beLixP1mYNBVITyBibTUTosEXCpHtp4rZImrLcg&__tn__=%2CO%2CP-R
[40]. <https://www.monastiriaka.gr/panagia-glykofilousa---iera-moni-filotheou-n-79226.html>. Steinberg 1969, n. 25: Το να αγγίζει o Χριστός ως βρέφος το πηγούνι της Παναγίας είναι κοινό χαρακτηριστικό του τύπου εικόνας της Γλυκοφιλούσας. Ως τρυφερή χειρονομία, που εκφράζει μια αγάπη συγχρόνως παιδική και αμυδρά πρόωρη, περνάει στο ιταλικό Trecento (ΣτΜ: αρχική φάση της Αναγεννήσεως). Αλλά το μοτίβο ήταν γνωστό από την ελληνική αγγειογραφία, όπου ο μνηστήρας θα χάιδευε το πιγούνι του ερωμένου, του αγαπημένου. Με αυτό το 'χρώμα' του ερωτισμού ενηλίκων το μοτίβο εμφανίζεται στην γαλλική γοτθική τέχνη και επανεμφανίζεται στην Αναγέννηση (π.χ. ο Δίας και η Ολυμπία του Giulio Romano στο Palazzo del Te· Hartt, Giulio Romano, εικ. 263). Στη συνέχεια, μια Παναγία του 16ου αιώνα, της οποίας το πηγούνι ακουμπάται ή ακόμη χαιδεύεται από το βρέφος, αποτελεί αναμφισβήτητα αντικείμενο πλήρους ανδρικής αφοσιώσεως (π.χ. Madonna του Cornelis van Cleve, Ντιτρόιτ· Ξυλογραφία του Burgkmair Madonna and Child, B.vII, Francesco Gicovanci, 8; Παναγία και παιδί με τον Άγιο Ιωάννη, μάρμαρο tondo, Bargello). Αυτός ο ερωτισμός του μοτίβου με το πηγούνι είναι αποτέλεσμα της γοτθικής και αναγεννησιακής γενναιοδωρίας ή το ερωτικό νόημα, αν και καλυπτόμενο από τον ιερατικό τρόπο, πάντα υπονοείται;
[45]. Lebessi 2009, p. 521.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://classicalstudies.org/etymology-and-origins-aphrodite
Jendza, C. 2017. "The Etymology and Origins of Aphrodite," Abstract from Session/Panel Title: What's in a Name?, Session/Paper Number: 34.4, Categories: Language and Linguistics, Annual Meeting 148th.
Πλιάτσικα, Β. 2017. "Η Κυρία με το 'μούσι'," Αρχαιολογία και Τέχνες, < https://www.archaiologia.gr/blog/2017/05/31/%CE%B7-%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CF%83%CE%B9/> (16 Μαρτίου 2023).
https://www.mixanitouxronou.com.cy/arxaiotita/i-gyneka-me-to-mousi-to-spanio-idolio-pou-anakalyfthike-stis-mykines-ke-ektithete-sto-ethniko-archeologiko-mousio-i-schesi-tou-me-tin-iliada-tou-omirou/
http://ikee.lib.auth.gr/record/133476/files/GRI-2013-11527.pdf?fbclid=IwAR1evFqUCnrYttXpYcvY1wFzRPAlokJGCSqppVBfmiAUGekzM4YLNFF7Qc4
Ρώσσογλου, Π. 2012. "Νεοελληνικές μεταφράσεις της Μήδειας του Ευριπίδη" (διπλ. εργ. ΑΠΘ).
https://brill.com/view/book/9789004327412/BP000002.xml
https://books.google.gr/books?id=irYfAAAAIAAJ&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false
Boedeker, D. 1974. "Aphrodite’s Origin in an Indo-European Tradition," in Aphrodite's Entry into Greek Epic (Mnemosyne, Supplements 32), Brill.
https://books.google.gr/books?id=TZVsDwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false
Dietrich, B. C. 1974. The Origins of Greek Religion, Berlin / New York.
https://www.jstor.org/stable/10.2979/jfemistudreli.30.1.43
Wallace, L. 2014. "Bearded Woman, Female Christ: Gendered Transformations in the Legends and Cult of Saint Wilgefortis," Journal of Feminist Studies in Religion 30 (1), pp. 43-63.
https://books.google.gr/books?id=iayJAAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false
https://www.academia.edu/7581901/The_Mythology_of_Venus_in_the_Mycenaean_and_Classical_Era?fbclid=IwAR1QkizyFSvl0qs5amPxm5goTUGPCBqCgL-D1ZhTyZHwuaeAregjqECGJ7E
Benigni, H. 2013. The Mythology of Venus: Ancient Calendars and Archaeoastronomy, Univ. Press of America.
McK. Elderkin, K. 1925. "Aphrodite Worship on a Minoan Gem," AJA 29 (1), pp. 53-58.
https://www.jstor.org/stable/40267103
West, M. L. 2000. "The Name of Aphrodite," Glotta 76 (1./2.), pp. 134-138.Jones, J. 2016. "The Bearded Woman of Abruzzi: a 17th-century hero of gender fluidity," The Guardian, <https://www.theguardian.com/artanddesign/jonathanjonesblog/2016/dec/08/bearded-woman-of-abruzzi-magdalena-ventura-jusepe-de-ribera-gender-hero?fbclid=IwAR0gdSU-KqEUapmFCGEoz28aGp6kUwcA0Ti0sz09a-xay3DOSY3NquUvPVI> (27 Fb. 2023).
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0cns8AZTT6igrE1LtZXZQU54UXGyTmGE6Ps1aWSEFTjZQXKYL83hgLoY3bopVyF7jl&id=100052896971032&__cft__[0]=AZUW09vErALN-eQFCpz2tL9APFceRp5eirDZep9r-fLk042cbFFRsLMM5zYegC5fbMfFJ-rGlGMl0p_EwPNlgX82Z7O1EX0XjS5HYlTjNMs9hlOWVTwxzNY7haDrX84sSnC5xr5GHuEnyRyp-Q99cxjJdUTDKagoItDPvgzzFBvUqw&__tn__=%2CO%2CP-R
http://pu.edu.pk/images/journal/archaeological/PDF/2_V7_19.pdf
Tadashi Tanabe. 2019. "Courtesan and Brothel in Gandharan Art," Ancient Punjab 7, pp. 24-51.
signifies the entreaty, temptation, and courtship: σημαίνει την παράκληση, πειρασμό και ερωτοτροπία.
Karageorghis, J. 2015. “Aphrodite, Goddess of Cyprus”, in the website: Kyprios Character. History, Archaeology & Numismatics of Ancient Cyprus: kyprioscharacter.eie.gr/en/t/AH
https://bora.uib.no/bora-xmlui/bitstream/handle/1956/24317/The%20transformations%20of%20the%20armed%20Aphrodite_Flemberg.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Flemberg, J. 1995. "The Transformations of the Armed Aphrodite," in Greece & Gender, ed. B. Berggreen, N. Marinatos, Norske institutt i Athen for klassiske studier, arkeologi og kulturhistorie, pp. 109-122.
https://www.academia.edu/19940416/DIFFUSION_OF_THE_GREEK_GESTURE_OF_TOUCHING_ANOTHERS_CHIN_WITH_RAISED_HAND_IN_THE_EAST
Tadashi Tanabe. 2010. "Diffusion of the Greek Gesture of Touching another's Chin with raised hand in the East," Parthica 12, pp. 81-94.
https://rune.une.edu.au/web/bitstream/1959.11/8794/9/open/SOURCE04.pdf
https://rune.une.edu.au/web/handle/1959.11/8794
McSweeney, G.1999. "The nature of the act of supplication" (thesis, Univ. of New England).https://www.youtube.com/watch?v=q9FJKKCu4ck
What is SUPPLICATION in Ancient Greek Epic? Greek Myth Comix explaining Greek Myth and Literature
https://bmcr.brynmawr.edu/2019/2019.01.16/
Franceschini, M. 2019. Rev. of M. Pedrina, La supplication sur les vases grecs. Mythes et images, in BMCR 2019.01.16, <https://bmcr.brynmawr.edu/2019/2019.01.16/> (13 March 2023).
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/encyclopedia/tragedy/page_026.html
Δανιήλ Ιακώβ, Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός, Αρχαία Ελληνική Τραγωδία, s.v. Η ικεσία.
https://www.theaterst.upatras.gr/wp-content/uploads/2015/11/%CE%A3%CE%A5%CE%9D%CE%95%CE%94%CE%A1%CE%99%CE%9F-%CE%A4%CE%95%CE%9B%CE%99%CE%9A%CE%9F.pdf
Αλεξοπούλου, Χ. 2015. "Η δραματική λειτουργία της έκφρασης του σώματος στον Ευριπίδη," στο Το αρχαίο ελληνικό θέατροκαι η πρόσληψή του, Πρακτικά του Δ´ Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου, επ. Κ. Κυριακός, Πάτρα, σελ. 137-148.
https://hal.science/hal-01463089/document
Brillet-Dubois, P. 2011. "An Erotic Aristeia. The Homeric Hymn to Aphrodite and its Relation to the Iliadic Tradition," in The Homeric Hymns: Interpretative Essays, ed. A. Faulkner, pp. 105-132.
https://www.academia.edu/30679947/Erotic_Surrogacy_and_Destabilization_of_Subjectivity_in_Homers_Iliad
Gregory, A. . "Erotic Surrogacy and Destabilization of Subjectivity in Homer’s Iliad," <https://www.academia.edu/30679947/Erotic_Surrogacy_and_Destabilization_of_Subjectivity_in_Homers_Iliad> (15 March 2023).
https://chs.harvard.edu/chapter/part-iv-intertextuality-and-intratextual-sequences-10-the-rhetorics-of-supplication-and-the-epic-intertext-iliad-i-493-516/
Tsagalis, C. 2008. The Oral Palimpsest: Exploring Intertextuality in the Homeric Epics (Hellenic Studies Series 29), Washington, DC: Center for Hellenic Studies. http://nrs.harvard.edu/urn-3:hul.ebook:CHS_TsagalisC.The_Oral_Palimpsest.2008.
https://www.researchgate.net/publication/341987462_David_A_2020_Cupping_the_Chin_in_Amarna_Gottinger_Miszellen_260_53-62
David, A. 2020. "Cupping the Chin in Amarna," Göttinger Miszellen 260, pp. 53-62.
https://www.collegeart.org/pdf/artbulletin/Art%20Bulletin%20Vol%2050%20No%204%20Steinberg.pdf?fbclid=IwAR0EawZoCmUyDsQ1hajw8Gltw4eM-r827zdKt3PRIgF8nx0h7dCQN8y_8EQ
Steinberg, L. 1969. "Michelangelo's Florentine Pieta: The Missing Leg," The Art Bulletin 50 (4), pp. 343-353.
https://egyptianexpedition.org/articles/a-throne-for-two-image-of-the-divine-couple-during-akhenatens-reign/
https://www.academia.edu/33343030/David_A_2017_A_Throne_for_Two_Image_of_the_Divine_Couple_During_Akhenaten_s_Reign_JAEI_14_1_10
David, A. 2017. "A Throne for Two: Image of The Divine Couple During Akhenaten’s reign," Journal of Ancient Egyptian Interconnections 14, pp. 1-10.
https://www.researchgate.net/publication/330442385_Aigaiakes_cheironomies_synomilias_kai_deeses_aigyptiakes_epirroes_kai_diachronikoteta
Kekes, G. 2016. "Αιγαιακές χειρονομίες (συν)ομιλίας και δέησης: αιγυπτιακές επιρροές και διαχρονικότητα," ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ ΙΒ ́ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ (Proceedings of the 12th International Congress of Cretan Studies), σελ. 1-13.
https://www.researchgate.net/publication/328902431_When_the_Body_Talks_Akhenaten's_Body_Language_in_Amarna_Iconography
David, A. 2017-2018. “When the Body Talks: Akhenaten's Body Language in Amarna Iconography,” JSSEA 44 (2017 – 2018), pp. 97-157.
https://www.academia.edu/105116506/The_Goddess_of_the_Eclipses
Benigni, H. 2023. "The Goddess of the Eclipses" S/HE: An International Journal of Goddess Studies 1 (1), pp. 139-173.
https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/148216/1/Kipfer_2017_Visualizing_Emotions_of_the_Ancient_Near_East.pdf
Kipfer, S. 2017. “Visualizing Emotions in the Ancient Near East,” in Visualizing Emotions in the Ancient Near East (Orbis Biblicus et Orientalis 285), ed. S Kipfer, Academic Press Fribourg, pp. 1-24.
Zwickel, W. 2017. “ The Iconography of Emotions in the Ancient Near East and in Ancient Egypt,” in Visualizing Emotions in the Ancient Near East (Orbis Biblicus et Orientalis 285), ed. S Kipfer, Academic Press Fribourg, pp. 95-123.
https://www.jstor.org/stable/20627617
Lebessi, A. 2009. "The Erotic Goddess of the Syme Sanctuary, Crete," AJA 113 (4), pp. 521–545.
https://www.archetai.gr/images/pdfs/bae/BAE_293.pdf
Χρηστάκης, Κ. 2013. Tο Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη Σύμη Βιάννου, V Σημεία Κεραμέων (Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 293), Αθήναι.
ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 040224
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου