SCYTHIAN JEWELLERY: GREEK INSPIRATION and/or MANUFACTURING!

 ΣΚΥΘΙΚΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗ ή/και ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

ΧΡΥΣΗ ΑΝΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΚΤΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΜΒΟ SOLOKHA

Χρυσή κτένα από τον τύμβο Solokha

Έτσι στον τύμβο Solokha του τετάρτου αι. π.Χ., πλησίον της Νικοπόλεως, ευρέθη χρυσή κτένα όπου απεικονίζεται έφιππος Σκύθης φέρων Ελληνικό κράνος,[1] ενώ σε θήκη βέλους (γωρυτός) αναγνωρίζεται ο Ελληνικός γρύπας με αγκαθωτό λοφίο - ράχη.[2] Η κτένα που φυλάσσεται στο Μουσείο Hermitage σχολιάζεται ως εξής: ‘Το τεχνούργημα απετέλεσε αντικείμενο επεξεργασίας και από τις δύο όψεις με αποτέλεσμα να δίδει την ψευδαίσθηση ότι πρόκειται για γλυπτό. Στην δυτική τέχνη, η κατεύθυνση του νικητή είναι συνήθως από αριστερά προς τα δεξιά, οπότε η πλευρά της κτένας που  έχει τον ιππέα και τον ακόλουθό του στο αριστερό ήμισυ της σκηνής είναι πιθανώς η κύρια. Ο αντίπαλός τους έχει ανατραπεί από τον ίππο του, ο οποίος ευρίσκεται αβοήθητος με την πλάτη στο έδαφος. Η ένδυση και η πανοπλία συνδυάζουν τοπικά Σκυθικά με Ελληνικά στοιχεία όπως το κορινθιακό κράνος του αναβάτη και τον μεταλλικό θώρακα. Η κατασκευή είναι καθαρώς Ελληνική και μπορεί να χρονολογηθεί στο τελευταίο τέταρτο του πέμπτου αι. π.Χ., αν και ορισμένοι μελετητές έχουν συνδέσει τον αναβάτη με την ανάγλυφη στήλη του Αττικού τάφου του Δεξίλεω, που χρονολογείται στο 394 π.Χ.’ Στην απεικόνιση έχουμε τον ηττημένο εχθρό ο οποίος ως ύστατο μέσον χρησιμοποιεί το προτεταμένο ξίφος του, θέμα δημοφιλές στην Ελληνιστική και μετα – Ελληνιστική τυπολογία.[3] Άλλωστε στην ίδια νεκρόπολη έχει ευρεθεί Ελληνικό κράνος κ.ά.[4] 

Αττική ερυθρόμορφη πελίκη, με παράσταση μάχης μεταξύ γρυπών & Αριμασπών (?)

Χαρακτηριστική είναι στην γλυπτή παράσταση η χρήση της πέλτης (μηνοειδούς ασπίδας) από τον δεξιά προς τον παρατηρητή πεζό μαχητή, η οποία εμφανίζεται επίσης σε Αττική ερυθρόμορφη πελίκη, με παράσταση μάχης μεταξύ γρυπών & Αριμασπών (?),[5] αλλά και στην διάσημη λήκυθο του Ξενοφάντου από το Παντικάπαιον.[6]  Επιπρόσθετα η στάση - εικόνα του έφιππου μπορεί να παραλληλισθεί με ανάλογη σκηνή της προαναφερθείσας ληκύθου από το Παντικάπαιον!

Απεικόνιση παραστάσεων ληκύθου του Ξενοφάντου

ΕΠΙΣΤΗΘΙΟ ΘΩΡΑΚΙΚΟ ΚΟΣΜΗΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΜΒΟ TOVSTA MOHYLA

Επιστήθιο θωρακικό από τον τύμβο Tovsta Mohyla

Τα μηνοειδή επιστήθια κοσμήματα δεν υπήρξαν ξένα προς τον Σκυθικό πολιτισμό. Πολλές ιδέες για την κατασκευή του συγκεκριμένου επιστηθίου, το οποίο ανεσκάφη από τον B. Mozolevsky το 1971 στον τύμβο Tovsta Mohyla, είναι δάνειες από άλλο πολιτιστικό περιβάλλον. Κατά τη γνώμη πολλών ερευνητών, η επίδραση των διαφορετικών παραδόσεων της αρχαίας ελληνικής τέχνης είναι εύκολα ορατή στην σύνθεση αυτού του θωρακικού. Το κόσμημα πράγματι κληρονομεί γλυπτικές συνθέσεις παρόμοιες με αυτές της ζωφόρου του Παρθενώνος [βλ. εικόνες άνω], δανείζεται ιδέες της φυτικής διακοσμήσεως, άλλες από Ελληνικά νομίσματα [π.χ. σκηνές ποιμαντικής ζωής] κ.λπ. Όμως το δημιουργικό έργο της συνθέσεως του κοσμήματος θα μπορούσε να έχε επηρεαστεί όχι μόνον από την διακοσμητική τέχνη αλλά και από τα λογοτεχνικά μνημεία. . Μεταξύ των τελευταίων θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την «Ιλιάδα» του Ομήρου, ιδιαίτερα την 18η ραψωδία, η οποία περιγράφει τον Ήφαιστο να κατασκευάζει την Ασπίδα του Αχιλλέως. Είναι ενδιαφέρον ότι το επιστήθιο από την Tovsta Mohyla συσχετίσθηκε με την Ασπίδα του Αχιλλέως από πολλούς ερευνητές (I. V. Yatsenko, L. A. Lelekov και D. S. Rayevsky, V. Y. Mukhaylin). Στον πυρήνα της, τόσον η Ασπίδα του Αχιλλέως όσον και το επιστήθιο είναι έργα τέχνης υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, που αναπαριστούν παγκόσμιες κοσμολογικές εικόνες με τη βοήθεια των αντίθετων περιοχών δράσεως φτιαγμένες με υψηλές ανάγλυφες φιγούρες. Τα επιστήθια που είναι ευρέως γνωστά από ευρήματα της Ελληνίζουσας Θράκης και της Μακεδονίας, θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία ιδεών που επηρέασαν την εφεύρεση αυτού του τεχνουργήματος. Τέτοια επιστήθια ήταν στην πραγματικότητα μικροί κρεμαστοί θώρακες, που προστάτευαν στην μάχη το πιο αδύναμο σημείο του πολεμιστή. Από την μορφή και τις λειτουργίες τους προσομοιάζουν στην πελτή (μηνόσχημη ασπίδα από δέρμα)[πέλτη: ἡ, μικρὰ ἐλαφρὰ ἀσπὶς ἄνευ ἴτυος, γύρου, Λατ. pelta, cetra, πρῶτον ἐν χρήσει παρὰ τοῖς Θρᾳξίν]. Τέτοιες ασπίδες δεν ήταν μόνον καλώς γνωστές στους τορευτές που εργάζονταν για λογαριασμό των Σκυθών, αλλά επίσης απεικονίστηκαν από αυτούς τους μικρογλύπτες σε κομμάτια μάχης στην κτένα από τη Solokha [βλ. ανωτέρω για εικόνα] και στον κάλαθο από τη Vylyka Blysnytsya. Έτσι, μπορεί να θεωρηθεί ότι η ιδέα του θωρακικού βασίστηκε στις διαφορετικές αλλά συνδεδεμένες ιδέες, που δανείστηκε ο τεχνίτης από τη στρατιωτική σφαίρα. Ως αποτέλεσμα του συγκροτημένου μετασχηματισμού της αλυσίδας συσχετίσεως: Ασπίς Αχιλλέως - Ασπίς πέλτη - θωρακικό κόσμημα (ή αντίστροφα) και με την σύνθεση πολλών ιδεών, διαμορφώθηκε μια γενική εικόνα του θωρακικού με το αντίστοιχο σχήμα, δομή συνθέσεως και διακοσμητικά θέματα.[7]

Θώραξ 'Αγαμέμνονος' - Μυκήνες[8]

Σκυθικός γορυτός από τον τύμβο Μελιτοπόλεως που απεικονίζει σκηνές από την ζωή του Αχιλλέα[10] 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Piotrovsky 1973–1974, p. 109, cat. nr. 71, pls. 12, 13.
[2]. Kawami 1991, p. 17, n. 16.
[3]. Skupniewicz and Lichota 2017, p. 85.
[4]. Артамонов / Artamonof 1966, p. 43, pl. 149.

[5]. British Museum  (BM 1856,1001.19). 

[6]. Hermitaz, P1837.2 & https://www.beazley.ox.ac.uk/XDB/ASP/recordDetailsLarge.asp?recordCount=1&id={99C2641D-3602-4D15-B729-455F37B64589}&returnPage=&start=)!
[7] Babenko 2021. 

[8]. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών 626.

[10]. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Scythian_golden_gorytos,_4th_century_BC,_01.jpg

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Piotrovsky, B. 1973-1974. "From the Lands of Scythians: Ancient Treasures from the Museums of the U.S.S.R., 3000 B.C.–100 B.C.," The Metropolitan Museum of Art Bulletin 32 (5), New York.

Kawami, T. S. 1991. “Greek art and the finds at Pazyryk,” Notes in the History of Art 10 (4), pp. 16-19.

Skupniewicz, P., M. Lichota. 2017. “Diadem on the head from Khalchayan battle scene and possible reconstruction of the composition,” in Crowns, hats, turbans and helmets. The headgear in Iranian history I: Pre-Islamic Period, ed. K. Maksymiuk and G. Karamian, Siedlce-Tehran 2017, pp. 69-95.

Артамонов / Artamonof. М. И. 1966. Сокровища скифских курганов в собрании Государственного Эрмитажа, Прага. 

https://adiu.com.ua/index.php/journal/article/view/398/391

Babenko, L. L. 2021. “Pectoral from Tovsta Mohyla as a Reminiscence of the Shield of Achilles: Searching the Origin of idea (пекторАлЬ З тоВстої Могили Як реМінісЦенЦіЯ ЩитА АхіллА: В поШУкАх ВитокіВ ЗАдУМУ),” Археологія і давня історія України вип. 3 (40), pp. 31-46.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 020122