THE HITTITES AND THE AEGEAN WORLD, ed. 2022

 ΟΙ ΧΕΤΤΑΙΟΙ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ, 2022, 3η επηυξημενη έκδοση

ISBN 978-618-84901-6-1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 

Σύνοψη ..................................................................................................................................x 

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ............................................................................................................    

1 1. Η “ανακάλυψη” των Χετταίων, οι πηγές....................................................................1 

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ .......................................................................................................3 

2. Ο “υπερτονισμός” του Ελληνικού Παράγοντα στην Ερμηνεία του Ιστορικού Παρελθόντος ...3 

ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ..............................................................................................................                          3. Απησχόλησαν οι Μυκηναίοι το ενδιαφέρον των Χετταίων;......................................9 

ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ.....................................................................................................                          4. Εξ Ανατολών το Φώς; ............................................................................................. 13 

ΠΕΜΠΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................                          5. Οι Χετταίοι: σύντομη σύνοψη...................................................................................17                  

5.1 Γλώσσα - Πολιτική .................................................................................................17                          

5.2 Θρησκεία................................................................................................................ 20                      

5.3 Αντιλήψεις για τον θάνατο...................................................................................23                          

5.4 Μεταλλουργία....................................................................................................... 28 

ΕΚΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ............................................................................................................                            6. Γνώριζαν οι Έλληνες τους Χετταίους;.................................................................... 30                    

6.1 Αιγαίο και Πόντος................................................................................................. 31                      

6.2 Κιλικική ‘Αχαΐα’ - Que..........................................................................................33                        

6.3 Ονοματικές και άλλες αναφορές.........................................................................37                          

6.4 Σχόλια..................................................................................................................... 38 

ΕΒΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΑ.................................................................................................. 40                       

7. Οι Ελλαδίτες και η Μ. Ασία ..................................................................................... 40                        7.1 Κυκλαδίτες – Μινωίτες - Μυκηναίοι και η παράλια Μ. Ασία............................... 42 

                      7.1.1 Μίλητος ........................................................................................ 42                      

7.1.2 Κολοφών (Müsgebi)..................................................................................... 45                          

7.1.3 Μενεμένη (Panaztepe)................................................................................ 45                            

7.1.4 Ιασός................................................................................................................ 46                       

7.1.5 Τσεσμές........................................................................................................... 47                        

7.1.6 Κνίδος.............................................................................................................. 48                        7.1.7 Τροία................................................................................................................ 48                        7.1.8 Έφεσος........................................................................................................... 50                        

7.1.9 Μέγαρσος ........................................................................................................ 51                    

7.1.10 Κλαζομενές .................................................................................................... 51                    

7.1.11 Κιλικία .............................................................................................................53                        

7.2 Οι Αιγαίοι και η Μικρασιατική ενδοχώρα .........................................................55                        

7.2.1 Χατούσα ...........................................................................................................55                      

7.2.2 Δυτική Ανατολία – Εύξεινος Πόντος ..........................................................61                            

7.2.3 Ανατολική Ανατολία – Alişar..................................................................... 65                                

7.3 Συμπερασματικά σχόλια......................................................................................66 

ΟΓΔΟΗ ΕΝΟΤΗΤΑ.................................................................................................. 70

               8. Η παρουσία των Ελλαδιτών στην Συρο -Παλαιστίνη............................ 70                          8.1 Οι απαρχές της Αιγαιακής παρουσίας............................................................... 70                            8.2 Ugarit..................................................................................................................76                            8.3. Gezer ................................................................................................................ 77

8.4 Tell Arad (Negev)................................................................................................80                          

8.5 Kumidi (Kamid el-Loz) .....................................................................................80                           

8.6 Μινωικές τοιχογραφίες........................................................................................ 82                         

8.7 Φιλισταϊκή μετανάστευση................................................................................... 84                         

8.8 Αιγαιακά κρατίδια στην Συρο – Παλαιστίνη ................................................... 86                            

8.9 Οι Φιλισταίοι κατά την ΥΕΧ............................................................................... 92                        8.10 Οι Φοίνικες και το Αιγαίο.................................................................................. 95                   

8.10.2 Acco ή Ακχώ ............................................................................................... 96                        8.10.1 Arwad ή Άραδος (Αράδην)........................................................................ 98                          8.10.3 Tell Abu Hawam........................................................................................ 98                            8.10.4 Σιδών...........................................................................................................99

8.10.5 Βύβλος.......................................................................................................102                      

8.10.6 Σάρεπτα (Sarepta)....................................................................................106                          

8.10.7 Καταληκτικά σχόλια.................................................................................106                            

8.11 Σύνοψη.........................................................................................................108 

ΕΝΝΑΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ.......................................................................................................111                    9. Οι Αιγαίοι και η Ευρώπη κατά την Εποχή του Χαλκού: από τον μύθο στην (προ)ιστορία..........................................................................................................111                      

9.1 Ιβηρική ...........................................................................................................111                   

9.2 Κασσιτερίδες Νήσοι........................................................................................119                        

9.3 Σκανδιναβία ....................................................................................................125                      

9.4 Κεντρική Ευρώπη ...........................................................................................127

9.5 Mαύρη Θάλασσα (πρόσθετα στοιχεία)............................................................132                            

9.6 Η Ηρωική ιδεολογία και η Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά της Εποχής του Χαλκού 135                               9.7 Ex Oriente lux εναντίον Ex Occidente lux: κοινός παρονομαστής............138 

ΔΕΚΑΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ..............................................................................................149

10. Γραφή .................................................................................................................149

10.1 Αιγαιακές γραφές...............................................................................................149 

10.2 Χεττιτική γραφή.................................................................................................157  

10.3 Χεττιτική σφραγιδογλυφία ..............................................................................160 

10.4 Ο Ταρκόνδημος, ο αποδιοπομπαίος τράγος και η Ελληνική σκέψη ..........164 

10.4.1 Η τελετουργία του αποδιοπομπαίου τράγου .........................................168 

ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ................................................................................................ 177 

11. Λυκία – Κιλικία: περιφέρεια των Χετταίων ή ενδιάμεση περιοχή;..................... 177 

11.1 Λυκία......................................................................................................................177

11.2 Kizzuwatna .........................................................................................................179 

11.3 Tarhuntašša .........................................................................................................181 

ΔΩΔΕΚΑΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ...............................................................................................185 

12. Εξειδικευμένοι επαγγελματίες (η περίπτωση των θεραπευτών)......................185 

ΔΕΚΑΤΗ ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ........................................................................................187 

13. Ομοιότητες μεταξύ Ελλαδικής και Χεττιτικής οικοδομικής και αρχιτεκτονικής ............................................................................................................................................187 

ΔΕΚΑΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ.................................................................................193 

14. Σχολιασμός ωρισμένων θεωρούμενων ως Χεττιτικών έργων τέχνης.................193 

14.1 Γενικά....................................................................................................................193 

14.2 Ο Πρώϊμος ‘Χρυσούς Αιών’ της τρίτης χιλιετίας και η Μέση Εποχή του Χαλκού .........................................................................................................................194 

14.3 Alaca Hüyük......................................................................................................200 

14.4 Κεραμεικά Αγγεία.............................................................................................202 

14.4.1 Κάνθαροι......................................................................................................204 

14.4.2 Γρύπας........................................................................................................205 

14.5 Ρυτό τάφου IV Μυκηνών..................................................................................208 

14.6 Ο θεός της καταιγίδας.......................................................................................212 

14.7 Ρυτό Schimmel .................................................................................................. 213 

14.8 Σφίγγες................................................................................................................218 

14.9 Απόληξη – λαβή σκήπτρου από τα Μάλια .................................................. 222 

14.10 Καταληκτικά Σχόλια ...................................................................................... 223 

ΔΕΚΑΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ................................................................................ 229 

15. Συμπεράσματα.......................................................................................................... 229 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ................................................................................................................ 239 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..............................................................................................................337 

ΕΙΚΟΝΕΣ ........................................................................................................................460 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ.................................................................................................... 472 

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ......................................................................................... 474  

Σύνοψη 

Ο καθηγητής Muhly* δημοσίευσε τo 1974 άρθρο με τίτλο “The Hittites and the Aegean World”, στο περιοδικό Expedition του Μουσείου Αρχαιολογίας και Ανθρωπολογίας της Pennsylvania, όπου τότε ήταν επίκουρος καθηγητής. Το άρθρο αναφέρεται στην Χεττιτική αυτοκρατορία, μία των μεγάλων δυνάμεων της περιόδου 1700-1200 π.Χ., όμως αντιμετωπίζει την ιστορική και πολιτιστική παρουσία των Αιγαίων της Εποχής του Χαλκού με υποτιμητικό τρόπο, ο οποίος δεν συνάδει με την αρχαιολογική και ιστορική πραγματικότητα. Οι υποστηριζόμενες στο άρθρο απόψεις εντάσσονται στο ρεύμα των Ανατολιστών, ήτοι εκείνων οι οποίοι υποστηρίζουν το δόγμα της από ανατολών προελεύσεως και διαδόσεως του πολιτισμού (ex oriente lux). Η παρούσα εργασία προέκυψε από την προσπάθεια ανασκευής του παραπάνω άρθρου, όμως ανεπτύχθη περαιτέρω με σκοπό να καλύψει πρόσθετες πλευρές του ίδιου θεματικού πυρήνα. Έτσι περιλαμβάνει ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, ανάδειξη στοιχείων και ερμηνευτικών σχημάτων τα οποία δεν έχουν προβληθεί επαρκώς ή δεν είναι καλώς γνωστά, ενώ, σε κάποιες περιπτώσεις, αποπειράται να παράσχει μια νέα ερμηνεία – προσέγγιση των εγειρόμενων θεμάτων. Οι Χετταίοι, εμφανισθέντες αιφνιδίως στο ιστορικό προσκήνιο κατά την Μέση Εποχή του Χαλκού, δημιούργησαν μιά ισχυρή αυτοκρατορία με πυρήνα την κεντρική Μικρά Ασία, η δε κυριαρχία και επιρροή τους κατά περιόδους επεκτείνετο και άλλοτε συρρικνούτο στην κεντρική και ανατολική Ανατολία. Ανέπτυξαν ένα αξιόλογο σύστημα διοικήσεως και γραφειοκρατίας, κατά περιόδους δε ασκούσαν αυξημένη επιρροή σε μια σειρά υποτελών κρατιδίων της ευρύτερης περιοχής. Η αυτοκρατορία συναποτελείτο από ένα μωσαϊκό φυλετικών και τοπικιστικών κοινοτήτων, οι οποίες ομιλούσαν διάφορες γλώσσες και ενεφάνιζαν σημαντική πολιτιστική διαφοροποίηση. Στα πλαίσια της εργασίας γίνεται κατ’ αρχήν αναφορά στα ίχνη των Αιγαίων στον Πόντο, την παράλια αλλά και την ηπειρωτική Μικρά Ασία, ήδη πρίν xi την εμφάνιση των Χετταίων. Ιδιαίτερα αναπτύσσονται στοιχεία σχετικά με την παρουσία και δραστηριοποίηση των Ελλαδιτών στις ακτές της Ανατολίας και την Συρο – Παλαιστίνη κατά την δεύτερη χιλιετία πρίν από την εποχή μας, ενώ γίνεται επίσης αναφορά στην επίδραση του Αιγαίου στην ανάδυση της Εποχής του Χαλκού στην Ευρώπη. Η πολιτική αλλά και άμεση στρατιωτική εμπλοκή των Μυκηναίων στις αντιπαραθέσεις της Μικράς Ασίας αναδεικνύεται με βάση Χεττιτικές γραπτές πηγές και λοιπά τεκμήρια, ενώ η πολιτιστική αλληλεπίδραση μεταξύ του Αιγαιακού χώρου και του πυρήνος της Μικράς Ασίας αποδεικνύεται ότι ολίγον μόνον υπολειπόταν αυτής με την παράλια Ανατολία.. Ιδιαίτερα σχολιάζονται καλλιτεχνικά έργα τα οποία συνήθως αποδίδονται ή, έστω, συσχετίζονται με τους Χετταίους, παρέχονται δε στοιχεία τα οποία σε άλλες περιπτώσεις ανατρέπουν την καθιερωμένη άποψη, σε άλλες δε εντοπίζουν και υπογραμμίζουν την ύπαρξη σε αυτά Αιγαιακών στοιχείων τα οποία έχουν αποσιωπηθεί! Εκτιμάται ότι η συνοπτική αυτή ανάλυση παρέχει μια περισσότερον ολοκληρωμένη και αντικειμενική εικόνα του Ελλαδικού πολιτισμού, της θέσεώς του στον κόσμο της Εποχής του Χαλκού και των επιρροών που αυτός άσκησε επί του Χεττιτικού, όπως και των επιδράσεων τις οποίες εδέχθη από αυτόν. Σε χωριστές εργασίες, αλλά στα πλαίσια της ίδιας σειράς, αναλύονται οι άλλοι μεγάλοι πολιτισμοί της εποχής: ο πολιτισμός της Βακτρίας – Μαργιανής, της κοιλάδας του Ινδού, ο Αιγυπτιακός και ο Κινεζικός, πάντα εν σχέσει με τις Ελλαδικές επιδράσεις. Ελπίζεται ότι παρέχεται έτσι μια πληρέστερη εικόνα του πολιτισμού του Αιγαίου και των σχέσεών του με τους άλλους μεγάλους σύγχρονους πολιτισμούς της Εποχής του Χαλκού, απηλλαγμένη - στο μέτρο του δυνατού - από προκαταλήψεις και ιδεοληψίες.