THE ABDUCTION OF EUROPA

 Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Ο μύθος της απαγωγής της Ευρώπης από τον Δία σχετίζεται με τον βιασμό, τον γάμο, τον θάνατο και την αποθέωση. 

Εικ. 1: (ακούσια ?) απαγωγή (ή εκούσια φυγή) της Ευρώπης από /με τον Δία - ταύρο στην Γανδαρίτιδα τέχνη (Pakistan - Peshawar)[1]

Ο μύθος έχει πολλές εκδοχές και ακόμη περισσότερες ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Κατά τον Ηρόδοτο η αρπαγή της Ευρώπης συνιστά απάντηση των Ελλήνων στους Φοίνικες για την από μέρους τους προηγηθείσα αρπαγή της Ιούς, ενώ οι Φοίνικες αμφισβητούν ότι επρόκειτο για αρπαγή (Hdt.1.1.1–4, 1.2.1-3, 1.4.1-4),[2] υποστηρίζοντας ότι επρόκειτο για εκούσιο γάμο. Η Bergren, μάλιστα, διατυπώνει το ερώτημα αν θα πρέπει να θεωρήσουμε την Ευρώπη ως την κόρη βαρβάρων ή ως την μητέρα των Ευρωπαίων Ελλήνων, απαντά δε ότι αρχικώς ισχύει το πρώτο ενώ μετά την απαγωγή το δεύτερο.[3] Το πρόσωπο που κατ’ εξοχήν συσχετίζεται με την αρπαγή στην αρχαία ελληνική παράδοση εν γένει είναι η Ελένη, για την οποία μάλιστα αναφέρονται πολλαπλές αρπαγές όπως και γάμος και επανένωση. Όπως και στην περίπτωση της Ιούς υπάρχει αμφισβήτηση αναφορικά με τον χαρακτήρα της αρπαγής της Ελένης από τον Πάρι, που μερικοί υποστηρίζουν ότι ήταν εκούσια φυγή, ή δικαιολογημένη υποχώρηση στον έρωτα ή αναπόδραστο αποτέλεσμα της πειθούς της στα ωραία λόγια.

Εικ. 2: Η Απαγωγή της Ευρώπης: μελανόσχημη οινοχόη, 530 π.Χ. (The Cleveland Museum of Art, Cleveland)

Το παραπάνω κοσμητικό δισκάριο της Εικ. 1 απεικονίζει την Απαγωγή της Ευρώπης από τον Δία - ταύρο (σημειώσατε τον διπλό κεραυνό ή vajra), όπου αυτή η απαγωγή σηματοδοτεί: ιερό γάμο με τον Δία/ θάνατο / λύτρωση, υιοθετεί δε αμιγώς Ελληνικό συμβολισμό... Θα ακολουθήσουν σχόλια ..

The above 'toilet tray' depicts the ABDUCTION OF EUROPA' by Zeys - bull (note the vajra), where this abduction signalizes: sacred web with Zeus / death / salvation & apotheosis, embracing pure Greek symbolism .. Comments will follow ..

Εικ. 3: Vergina, Macedonian wall painting: detail of the abduction of Persephone by Hades on the north wall of The Tomb of Persephone. Mid-fourth c. BCE or later. (Photo: Hellenic Ministry of Culture /Archaeological Receipts Fund)

Εικ. 4: λεπτομέρεια του ανωτέρω ..

Εικ. 5: Χαλκηδόνιος λίθος με παράσταση γυναίκας επί τετραπόδου .. (Τάφος 'Κληταιμνήστρας', NAM 8718)

Σύμφωνα με την σχετική αναφορά του Persson:[4] Ο ταύρος, ο οποίος σε αυτόν τον μύθο παραβάλλεται με τον Δία, είναι ο παλαιός μας γνώριμος από την Ανατολή και την Κρήτη, πρόκειται δηλαδή γιά τον Ταύρο του Ουρανού και τη Γονιμότητος. Κατά τη διάρκεια των κλασικών χρόνων ήταν γνωστός στην Κρήτη με το όνομα του Διός Αστερίου. Η Ευρώπη εμφανίζει έναν αριθμό παραλληλισμών με την θεά της Σελήνης, στην οποία δεν χρειάζεται να σταθούμε εδώ, θα αρκεστούμε δε μόνον με μια αναφορά του Roscher στο έργο του Selene und Verwandtes. Υπάρχει όμως ένα θέμα που απαιτεί σχολιασμό:

Εικ. 6: Η Απαγωγή της Ελένης, από τον Τρωικό κύκλο, 17 αι. μ.Χ. επιτοίχιο διακοσμητικό μετάξης από την Κίνα, 3.6 x 4.8 m[5]

Η Ευρώπη απεικονίζεται συχνά με ένα ημισεληνοειδές πέπλο επί της κεφαλής της, το οποίο είτε στην ίδια είτε σε μια κάπως πιο στρογγυλεμένη μορφή συνιστά επίσης χαρακτηριστικό της κεφαλής της Σελήνης που προφανώς συμβολίζει τα σύννεφα πίσω από τα οποία το φεγγάρι αποσύρεται - κρύβεται κατά διαστήματα. Σε νομίσματα που κόπηκαν στην Σιδώνα από την περίοδο π.Χ έως το 117 μ.Χ., συναντούμε την Σιδώνος θεά Αστάρτη, ιππεύουσα ταύρο ακριβώς όπως η Ευρώπη σε νομίσματα από την Γόρτυνα Κρήτης. Εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι το γεγονός ότι αυτές οι ύστερες παραστάσεις συμφωνούν με κάθε λεπτομέρεια με τις απεικονίσεις σε μερικές υάλινες πλάκες από τον Βασιλικό Τάφο στα Δενδρά, που ανασκάφηκε από την Σουηδική αποστολή το 1926, χρονολογούμενες περί το 1350 π.Χ. Σε αυτές τις τελευταίες παραστάσεις μπορεί κανείς να βρεί την ομόλογη της Ευρώπης ή του ταύρου. Η δύναμη της συγκρίσεως αποδυναμώνεται κάπως από την χρονική απόσταση μεταξύ των δύο ομάδων υλικού, αλλά είναι αδύνατο να αρνηθούμε την ύπαρξη γενικής συμφωνίας. Η Αστάρτη και η Ευρώπη στα κλασικά νομίσματα φαίνεται να διαθέτουν τα αντίστοιχα τους κατά τη δεύτερη χιλιετία π.Χ.

Εικ. 7: Υάλινο πλακίδιο από την Μιδέα - Αργολίδος[6]

Το θέμα της εμπνεύσεως και συνέχειας κλασικών μύθων από την Μυκηναϊκή παράδοση έχει συζητηθεί εκτενώς, σήμερα δε υπάρχει, κατά το μάλλον ή ήττον, συμφωνία ότι υπήρξε πράγματι τέτοια συνέχεια μέσω ίσως της προφορικής παραδόσεως ή της μνήμης.[7] Χαρακτηριστικό, μεταξύ των άλλων είναι και το παράδειγμα του μύθου της Απαγωγής της Ευρώπης. του οποίου στοιχεία μπορούμε να εντοπίσουμε σε Μυκηναϊκό κεραμεικό με γυναίκα καθήμενη πλαγίως επί τετραπόδου.[8] Η γλυπτή παράσταση διαθέτει στοιχεία από την Μινωϊκή παράδοση - η σέλα μορφής κεράτων καθοσιώσεως & η θηλυκή μορφή με ανυψωμένα χέρια - φαίνεται δε να συνδέεται με το συζητούμενο εδώ κλασικό θέμα, όπως και o χαλκηδόνιος λίθος από τον 'τάφο της Κλυταιμνήστρας'.[9]

Εικ. 8: Μυκηναϊκό κεραμεικό με γυναίκα επί τετραπόδου[10] 

Εικ. 9: Ο Βιασμός της Ευρώπης (2009), Nandipha Mntambo[11] 

Tuna el-Gebel, οικιόσχημος τάφος 3, η απαγωγή της Περσεφόνης[12]

Άξια αναφοράς σχετικώς είναι και η άποψη του Akulov ο οποίος συνδέει ετυμολογικά το όνομα της Ευρώπης με αυτό της Μινωικής θεάς Erupa/Erupā που απαντά στον Ιατρικό Πάπυρο του Λονδίνου.[13]

Η απαγωγή της Ευρώπης[14]

Η απαγωγή ως τύπος γάμου!

Σύμφωνα με τους Mallory, J. P., and D. Q. Adams, eds. 1997 είναι:[15]

Το σύστημα αναλύσεως που εφαρμόζεται στη Ινδο-Ευρωπαϊκή (ΙΕ) μυθολογία έχει επεκταθεί και στην μελέτη των ΙΕ θεσμών ή μορφών γάμου, ιδιαίτερα εν σχέσει με τις Ρωμαϊκές και παλαιές Ινδικές παραδόσεις. Ο Georges Dumezil σημείωσε ότι οι οκτώ τύποι γάμου που αναφέρονται στις πρώτες Ινδικές παραδόσεις μπορούν να χωριστούν ουσιαστικά σε τρεις βασικούς κοινωνικούς τύπους. Υπήρχαν τέσσερις που σχετίζονται με την ιερατική λειτουργία (..) που περιβαλλόταν με θρησκευτική τελετή και κύρωση και συνδεόταν με την τάξη των ιερέων. Ο Dumezil βρήκε την αντιστοίχισή τους στο Ρωμαϊκό Confarreatio, την ένωση γάμου η οποία αφορούσε κυρίως ιέρειες ... Στην αρχαία Ινδία η πολεμική τάξη βρήκε την έκφρασή της στους τύπους γάμου που είναι γνωστοί ως gandharva, την συγκατοίκηση του άνδρα και τής γυναίκας χωρίς τελετή και το raksasa 'γάμος με απαγωγή'. Το ρωμαϊκό ισοδύναμο θεωρήθηκε το ûsus που, όπως και η gandharva, συνεπάγεται συγκατοίκηση επί ένα έτος πριν από την επίσημη τελετή. Η τρίτη κοινωνική τάξη (αυτή της γονιμότητος) υιοθετούσε τον τύπο γάμου asura που περιλάμβανε την αγορά της γυναίκας, αφορούσε δε την περιουσιακά τρίτη κάστα (την vaisya), καθώς και την περιουσιακά κατώτερη (την sudra).. Στην αρχαία Ρώμη το παράλληλό της είναι το coemptio, ήτοι ο γάμο δι' αγοράς. Παρόμοια εκτεταμένα συστήματα γάμου μπορούν να βρεθούν στην Ιρλανδία ..(βλ. το Old Indik gandhara και Lat usus) και τον γάμο με σύλληψη (Olr lanamnas etene). Το φάσμα των τύπων γάμου σε διαφορετικές ΙΕ κοινωνίες τείνει να είναι μεγάλο (και σε ένα παγκόσμιο εθνογραφικό δείγμα θα μπορούσε να τροποποιηθεί πολλές φορές). Ορισμένες πρώιμες ΙΕ κοινωνίες παρέχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για να υποθέσουμε την ύπαρξη επίσημων διακανονισμών γάμου με την καταβολή μιας 'τιμής νύφης', μιας λέξεως που μπορεί να ανακατασκευαστεί στην ΠΙΕ. Η βίαιη απαγωγή της νύφης (η οποία μπορεί να περιλαμβάνει τη συγκατάθεση της νύφης αλλά όχι των γονέων της) είναι ευρέως διαδεδομένη τόσον στην πρώιμη βιβλιογραφία όσο και στις εθνογραφίες των ΙΕ λαών (και άλλων) που θα ήταν δύσκολο να αρνηθεί την πιθανή ύπαρξή της στο ΠΙΕ ακόμα κι αν δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι λεξιλογικοί λόγοι για να το αποδείξουμε. Το GI έχει προτείνει ότι η λεκτική ρίζα * h2uedh (h2), που συνήθως μεταφράζεται ως «απαγωγή μακριά (με σκοπό τον γάμο)», εξέφρασε μάλλον μεγαλύτερη δύναμη και ότι η απαγωγή μπορεί να ήταν ο γάμος. .... 

Από την άλλη οι νεαρές Σπαρτιάτισσες παντρεύονταν περί την ηλικία των 18 ετών, σε μια ηλικία δηλαδή που θεωρούνταν κατάλληλες και ώριμες να γεννήσουν και να αναθρέψουν υγιή παιδιά. Η επιλογή του συζύγου δεν γινόταν κατόπιν ελευθέρας επιλογής, αλλά ο γάμος τελούνταν μετά από την αρπαγή της γυναίκας,[16] εικόνα η οποία είναι άλλωστε οικεία στην Ελληνική μυθολογία.[17]

Γιά την επιβίωση της δοξασίας μεταγενέστερα ο Πολίτης γράφει:[18]

 ". . . Πιθανόν, δε φαίνεται, λέγει, ότι έθιμόν τι γαμήλιον, είναι η αφετηρία της γενέσεως δοξασιών και μύθων, περί αρπαγής του πέπλου άλλου φορέματος του όντος όπερ διά ταύτης γίνεται υποχείριον του άρπαγος. Διότι, αληθώς, τα παλαιότερα γαμήλια νόμιμα, έσχον ροπήν εις την διάπλασιν ιδεών και δοξασιών, μάλιστα, δ’ εκείνων και εκλιπόντων διετηρήθη, επί μακρούς αιώνες, η μνήμη, υπό τον τύπον συμβόλων, κατά την τελετήν του γάμου. Εν τούτων είναι, η δι’ αρπαγής της γυναικός, συντέλεσις του γάμου, σύμβολον δε τής αρπαγής, παλαιότατον και συνηθέστατον, είναι η αφαίρεσις του πέπλου της νύμφης, υπό του ανδρός ή η αντικατάστασις των ενδυμάτων αυτής, και η αφαίρεσις τριχών τής κεφαλής της. Παρά τής αρχαίοις Έλλησι, μέρος σπουδαίον τής τελετής του γάμου, ήταν τα αποκαλυπτήρια ή οπτήρια, ούτω κληθέντα, διότι αφαιρουμένου του πέπλου, έβλεπεν ό γαμβρός την νύμφην. Αι απεικονίσεις του ιερού γάμου του Διός και της Ήρας, του προτύπου των γάμων των θνητών, παριστώσι τον θεόν αφαιρούντα τον πέπλον της συζύγου. Αναφέρονται δε προσέτι, παρά τοις αρχαίοις και αφαιρέσεις τριχών της νύμφης, την προτεραίαν του γάμου, του κεκρυφάλου και των ενδυμάτων, όπερ εφόρει ή κόρη . . . Αλλά πολλής προσοχής, λέγει, άξιον είναι, σημερινόν γαμήλιον έθιμον, εξηγούν την εν ταις παραδόσεσι του καθ’ ημάς λαού, αναφερομένην αρπαγήν του μανδηλίου της κεφαλής Νεράϊδας… Ενιαχού της Καλαβρίας, η αφαίρεσις τής καλύπτρας, υποχρεοί την κόρην να νυμφευθή τον αρπάσαντα, αν μη γυνή έγγαμος, δώση εις αυτήν, αμέσως την ιδικήν της… Δεν είναι ξένον και άγνωστον και εις ημάς και το έθιμον τούτο, λέγει. Και ενιαχού τής Ελλάδος, αρπαγή του μανδηλίου, από της κεφαλής παρθένου, θεωρείται σημείον αρραβώνος, αναγκάζεται δε αύτη να νυμφευθή τον αρπάσαντα. Περίεργος δίκη, περί τοιαύτης πράξεως, γενομένης εν Καματερώ της Αττικής, εδικάσθη εν τω Πλημμελειοδικείω τής ημετέρας πόλεως, την 22αν Μαΐου 1892. Ευλόγως, άρα, δυνάμεθα να εικάσωμεν ότι εις τα τοιαύτα έθιμα οφείλουσι τη γένεσιν οι μύθοι και αι δοξασίαι, περί χειρώσεως τινός, δι’ αρπαγής ενδύματος ή περιβλήματος αυτού. . . ".

Άλλωστε το έθιμο επιβιώνει και στον Διγενή Ακρίτα όπου αυτός παντρεύεται δι' αρπαγής!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. https://scontent.fath3-4.fna.fbcdn.net/v/t1.6435-9/169976451_346119673827929_7029316189317430824_n.jpg?_nc_cat=100&ccb=1-3&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=HaeDmYSQ0LcAX-1piLz&_nc_ht=scontent.fath3-4.fna&oh=d8b7c0371237ee1ef4d7e9ca568b8323&oe=60C98438

[2]. Bergren 2008.

[3]. Bergren 2008.

[4]. Persson 1942, pπ. 132-133.

[5]. Kilroy-Ewbank  2020. Από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τεχνών της Νέας Υόρκης (Accession Number: 1979.282), https://www.metmuseum.org/art/collection/search/229601.

[6]. Persson 1942, p. 133, fig. 24.

[7]. Την άποψη έχουν μεταξύ των άλλων υποστηρίξει οι Kretschmer και Nilsson (Vermeule 1958, p. 98).

[8]. Vermeule 1958, pp. 105-106.

[9]. Vermeule 1958, p. 107, fig. 12.

[10]. Vermeule 1958, p. 106, fig. 11. Βλ. <https://scontent.fath3-4.fna.fbcdn.net/v/t1.6435-9/187967266_372521847854378_7160039893247895975_n.jpg?_nc_cat=102&ccb=1-3&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=qhNmT1OCEUMAX-o_8ZS&_nc_ht=scontent.fath3-4.fna&oh=fb4bbfd108ea3bf3c0ad9eeafcb59f6b&oe=60CAA9D5>.

[11]. Zyl de Oliveira 2013.

[12]. https://scontent.fath3-3.fna.fbcdn.net/v/t1.6435-9/128015230_254601012979796_338545320419712283_n.jpg?_nc_cat=109&ccb=1-3&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=nacixvTm4isAX-Cujwp&_nc_ht=scontent.fath3-3.fna&oh=0215c108619bada9619a7685e9886c7d&oe=60D79BB5

[13]. Akulov 2017.

[14]. Ελληνιστικό ή Παρθικό από την Βαβυλώνα, British Museum BM/Big nr. 91782, Reg. nr.

1880,0617.1700.

[15]. Mallory and Adams 1997, pp. 369-370.

[16]. History 2018.

[17]. Μήττα (χωρίς χρον.).

[18]. Πολίτης 1958, σελ. 98-101. Βλ. http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2700/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_A-Lykeiou_html-empl/extras/texts/indexA2_2_parallilokeimeno3.html.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Bergren, A. 2008. Weaving Truth: Essays on Language and the Female in Greek Thought (Hellenic Studies Series 19. Washington, DC: Center for Hellenic Studies). http://nrs.harvard.edu/urn-3:hul.ebook:CHS_BergrenA.Weaving_Truth.2008.

McDaniel, S. 2020. "Did Hades Abduct Persephone or Did She Go with Him Willingly?," Tales of Times Forgotten Retelling Obscure Stories from the Distant Past, <https://talesoftimesforgotten.com/2020/02/29/did-hades-abduct-persephone-or-did-she-go-with-him-willingly/> (12 April 2021).

https://escholarship.org/content/qt1m25f9hr/qt1m25f9hr_noSplash_9c1de56f324cc798c948e4fd9a9cdd6f.pdf?t=o48u2m

Morris, M. 2016. “Colors of Conquest: A Regional Survey of Hellenistic Painting,” History

Berkeley Undergraduate Journal, pp. 1-14.

https://www.jstor.org/stable/3293967?seq=1

Vermeule, E. T. 1958. "Mythology in Mycenaean Art", The Classical Journal 54 (3), pp. 97-108.

https://gr1lib.org/book/2036122/0c31c0?id=2036122&secret=0c31c0

Persson, A. W. 1942. The Religion of Greece in Prehistoric Times, Berkeley and Los Angeles (Univ. of California Press).

https://macsphere.mcmaster.ca/bitstream/11375/5915/1/fulltext.pdf

Reeves, B. T. 2003. “The Rape of Europa in Ancient Literature” (diss. McMaster Univ.).

Kilroy-Ewbank, L.  2020. "The Abduction of Helen Tapestry," <https://smarthistory.org/abduction-of-helen-tapestry/> (21 May 2021).

https://archive.org/details/berseleneundver00poligoog

Roscher, W. H., N. G. Politis. 1890. Über Selene und verwandtes, Leipzig.

https://www.dailyartmagazine.com/europa-in-focus-rape-and-rebirth/

https://core.ac.uk/download/39672018.pdf

Gina Van Zyl de Oliveira. 2013. "The Imaging of Sexuality and Violence in Nandipha Mntambo’s Photographic Work. The Rape of Europa"  (thes. Univ. of the Witwatersrand, Johannesburg)

https://books.google.gr/books?id=tzU3RIV2BWIC&pg=PA370&lpg=PA370&dq=abduction+of+Europa+in+ancient+Gandhara&source=bl&ots=wYlZ1-458G&sig=ACfU3U0AQy0y-YujC-B5g_kv-zCpVuAYMw&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwj3gpD_49rwAhUyh_0HHYlPDsYQ6AEwHHoECBoQAw#v=onepage&q=abduction%20of%20Europa%20in%20ancient%20Gandhara&f=false

Mallory, J. P., and D. Q. Adams, eds. 1997. Encyclopedia of Indo-European Culture, Chicago.

History. 2018. "Ο γάμος στην Αρχαία Σπάρτη και η αρπαγή γυναικών," History 25/07/2018  Αρπαγή γυναικών, Ο γάμος στην Αρχαία Σπάρτη, Πολυγαμία, <https://geonews.gr/%CE%BF-%CE%B3%CE%AC%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%80%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B1%CF%81%CF%80%CE%B1%CE%B3%CE%AE/> (30 May 2021).

Μήττα, Δ. "Αρπαγές κοριτσιών: Κοσμογονία, Γάμος, Θάνατος, Πολιτική," Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας (Αριάδνη), <https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/water/page_069.html> (30 Μαίου 2021).

Πολίτης, Ν. Γ. 1958. Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού υπό Ν.Γ. Πολίτου, Βιβλιοπωλείον Ε.Γ. Βαγιονάκη & Τ. Γρηγορόπουλου, Αθήνα 1958 (4η έκδ.).

Akulov, A. 2017. "On the etymology of name Europa: Keftiw/Minoan deity Erupa/Erupā from London Medical Papyrus," Cultural Anthropology and Ethnosemiotics 3 (3), pp. 15 - 20.

Πολίτης, Ν. Γ. 1958. Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, 4η έκδ., Αθήνα.

www2.open.ac.uk/newvoices

https://fass.open.ac.uk/sites/fass.open.ac.uk/files/files/new-voices-journal/issue6/Lauriola%20Final.pdf

Rosanna Lauriola, R. 2011. "Re-Proposing ‘Heroic’ Abduction in Art: On The Side of the Victims. The Abduction of the Daughters of Leucippus by Peter Paul Rubens (1616) and Classic Tragedy by Michael Merchk (2004)," New Voices in Classical Reception Studies 6, pp. 32-52.

https://histos.org/documents/2021AA08PolettiEnemysBrides.pdf

Poletti, B. 2021. "The Enemy's Brides: Dionysius of Halicarnassus on the Abduction of the Sabine Women," Histos 15, pp. 206–37.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 03.10.21