ΑΡΓΥΡΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΑΠΟ ΤΙΣ 'ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ' (VICARELLO)
Κύπελλο των Πηγών του Απόλλωνος (Vicorello)
Σύμφωνα με το GETTY IMAGES[1] το Κύπελλο Vicarello, τέλη 1ου αι. π.Χ. - αρχές 1ου αι. μ.Χ., είναι ένα αριστούργημα της ρωμαϊκής τέχνης αργυροχρυσοχοΐας το οποίο βρέθηκε βόρεια της Ρώμης στο Vicarello, συγκεκριμένα στις αρχαίες Πηγές του Απόλλωνος (Aquae Apollinares). Εξαιρετικά επεξειργασμένο σε ανάγλυφο απεικονίζει μια πολύμορφη σκηνή με επίκεντρο ένα αγροτικό ιερό του θεού Πριάπου. Έχει τη μορφή ενός τοποσήμου τοποθετημένου επί στήλης. Μια γυναίκα που πλησιάζει από τα δεξιά φαίνεται να τον έφερε στη ζωή αγγίζοντάς τον. Αριστερά ευρίσκονται αναθήματα στον θεό τακτοποιημένα πάνω και γύρω από ένα τραπέζι. Ένας σάτυρος στα άκρα αριστερά και μια μαινάδα στα δεξιά χορεύουν εκστατικά. Δημιουργός Άγνωστος. (Φωτογραφία από Heritage Arts/Heritage Images μέσω Getty Images)
Σύμφωνα με την Dunleavy[2] το κύπελλο το οποίο φυλάσσεται στο Μουσείο Τεχνών του Κλίβελαντ είναι ένα αργυρό κύπελλο εξαιρετικής ποιότητας χρονολογούμενο την εποχή του Αυγούστου. Βρέθηκε στις πηγές στο Aquae Apollinares, στο σύγχρονο Vicarello, και είναι διακοσμημένο σε Ελληνιστικό ύφος με αρκετές ανάγλυφες βακχικές μορφές. Ο Πριάπος, τυλιγμένος σε δέρμα πάνθηρα, κάθεται στην κορυφή μιας στήλης που περιβάλλεται από ένα υπαίθριο ιερό και μοιάζει να έχει ζωντανέψει με το άγγιγμα μιας μαινάδας παραμένων όμως σταθερός στη στήλη του. Η αγροτική σκηνή καθορίζεται από την παρουσία δένδρων και βράχων, ακόμη και το έδαφος εμφανίζεται σκοπίμως ως ανώμαλο, αλλά η στήλη του είναι περίτεχνα λαξευμένη και υπάρχουν πολλά ωραία αγγεία γύρω από το ιερό που μπορεί να έχουν χρησιμοποιηθεί για να χυθούν αφιερώματα στον θεό. Η μαινάδα δίπλα στον Πρίαπο είναι γυμνή, εκτός από κάποιo πτυχωτό ύφασμα στην αγκαλιά της, και καθιστή. Αγγίζει τα γένια του καθώς χύνει τη δική του προσφορά πάνω από τον φαλλό του. Αντίθετα, στην άλλη πλευρά του αγγείου μια άλλη μαινάδα και ένας σάτυρος υπαινίσσονται Βακχική φρενίτιδα καθώς χορεύουν στο σώμα του αγγείου σε έκσταση.
Η ελληνιστική εικονογραφία όπως είδαμε τόσο στο Κύπελλο Vicarello όσο και στο κύπελλο από τη Βοστώνη, ωστόσο, μόλις στο ρωμαϊκό ρεπερτόριο τα τυπικά μοτίβα της ελληνιστικής τέχνης κορεστούν με τις πολυπλοκότητες του καθορισμού των ρωμαϊκών ιδεωδών, της αρρενωπότητας και του ελέγχου. Ο Πρίαπος[4] αποτελεί έναν χαρακτήρα στο επίκεντρο τέτοιων σχολιασμών.
Η ίδια προσθέτει:[5]Η μυθολογική πολυτέλεια της σφαίρας των θεών συνδυάζεται πολλαπλά με το αγροτικό στοιχείο και τον αστικό πλούτο, όπως συμβαίνει με το Κύπελλο Vicarello όπου πράγματι ο εισαγόμενος άργυρος και οι Ελληνιστικές μαινάδες παρουσιάζονται μαζύ σε ένα ιταλικό αγροτικό ιερό.
και:[7]
Χρησιμοποιώντας αυτές τις εικόνες, οι Ρωμαίοι δανείστηκαν πολλά από την Ελληνιστική εικονογραφία όπως είδαμε τόσον στο Κύπελλο Vicarello όσο και σε αυτό από τη Βοστώνη, ωστόσο, ήταν στο Ρωμαϊκό θεματολόγιο που τα τυπικά διακοσμητικά θέματα της Ελληνιστικής τέχνης κορέσθησαν με τις πολυπλοκότητες του καθορισμού των ρωμαϊκών ιδεωδών, της αρρενωπότητας και της εξουσίας. Ο Πρίαπος είναι μια μορφή η οποία ευρίσκεται στο επίκεντρο τέτοιων καθορισμών.
Γιά να σημειώσει επιπρόσθετα:[9]
Αυτό μπορούμε να το δούμε για παράδειγμα στο κύπελλο του Vicarello το οποίο είναι Ρωμαϊκό αντικείμενο φτιαγμένο για ένα Ρωμαϊκό κοινωνικό σκηνικό και με σαφώς Ρωμαϊκό πλαίσιο, ωστόσο οι μορφές ως πρός το πτυχωτό ένδυμά τους και την απαλή απόδοσή τους, επιπρόσθετα δε οι Βακχικοί συνειρμοί δείχνουν επίγνωση της Ελληνιστικής εικονογραφίας. Η εξάπλωση στην εγχώρια σφαίρα και η δημοφιλία των εικόνων των επηρεασμένων από τον Ελληνιστικό πολιτισμό υποβάλλει την άποψη ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είδαν τον Ελληνισμό τόσον αρνητικά όσον θα μας έκαναν να πιστεύουμε οι συγγραφείς πολλών Ρωμαϊκών κειμένων. Τα διακοσμητικά θέματα φαίνεται να ήταν το ίδιο σημαντικά, άν όχι και περισσότερο, από μια αφηγηματική σκηνή: Γιά παράδειγμα. ένα μικρό κύπελλο στο Παρίσι δείχνει επίσης πολλά από τα θέματα του Κυπέλλου Princeton και του Vicarello όπως μάσκες, αίγες και τον Πρίαπο, όμως αυτά φαίνονται τυχαίως διατεταγμένα και ασύνδετα.
Αργυρό κύπελλο Princeton με Βακχικές σκηνές[11]
Ορειχάλκινο Βακχικό κύπελλο (Paris, National Library of France)[12]
Περιγραφή του κυπέλλου και σχόλια από τον Cooney[13]
Δεξιά από το λατρευτικό άγαλμα απεικονίζεται τράπεζα που προβάλλει απότομα πέρα από το επίπεδο του ποτηριού, παρέχοντας ένα εξαιρετικό παράδειγμα ψευδαισθήσεως (Illusionism) για την τρίτη διάσταση στο ανάγλυφο, μια τεχνική ιδιαίτερα χαρακτηριστική της Ρωμαϊκής γλυπτικής αναγλύφου.[15] Η τράπεζα είναι φορτωμένη ακατάστατα με διάφορα αγγεία. Μερικά από αυτά απετέλεσαν αναμφίβολα αναθηματικά δώρα, ενώ άλλα προορίζοντο για την τοποθέτηση προσφορών σε φαγητό ή ποτό. Στην κορυφή του τραπεζιού το ψηλό, λεπτό αντικείμενο με κυκλική κορυφή είναι αναμφίβολα μια βάση με ένα πιάτο για το λιβάνι, ένα τυπικό κομμάτι εξοπλισμού σε κάθε αρχαίο ιερό. Δύο άλλα αγγεία σε κάθε άκρη του τραπεζιού αποτελούν όψιμες μορφές της ληκύθου με ψηλές, λεπτές λαβές, εάν δε οι αναπαραστάσεις τους ήταν πιο λεπτομερείς θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως οινοχόες. Τα χαμηλά αγγεία φαίνεται ότι ήταν κύπελλα πόσεως. Κάτω από το τραπέζι υπάρχουν δύο πολύ μεγάλοι κρατήρες του τύπου που συνήθως προορίζονται για την ανάμειξη οίνου και νερού. Προφανώς οι υπάλληλοι του ιερού ανέμεναν πολλές δωρεές.
Η χορεύουσα μαινάδα και ο σατύρος που εικονίζονται στις δύο πλευρές του ιερού προέρχονται από υποδείγματα παραστάσεων χρησιμοποιούμενων τακτικά σε Ρωμαϊκά ανάγλυφα τον πρώτο αι. π.Χ. και τον επόμενο αι. Θα μπορούσαν να αναφερθούν αναρίθμητοι στενοί παραλληλισμοί και η καταγωγή τους να εντοπιστεί σε σχετικά πρώιμη ημερομηνία στην ιστορία της ελληνικής γλυπτικής. Μια λεπτομέρεια του σάτυρου είναι ασυνήθιστη - δηλαδή, το αντικείμενο που μοιάζει με κορδέλα που κρατά στο εκτεταμένο δεξί του χέρι...
Η τεχνική sfumato: καινοτομία της Ελληνιστικής εποχής
Ανάγλυφο με παράσταση τοπίου όπου απεικονίζεται αγρότης που πηγαίνει στην αγορά περνώντας από ένα άγριο ιερό αρχαϊκού ύφους (Staatliche Antikensammlungen, Μόναχο), 2 αι. π.Χ.[17]
Σημειώστε την τεχνική "esfumatura" στο παρασκήνιο του ανωτέρω αναγλύφου, σε αντίθεση με τις 'ογκώδεις' απεικονίσεις στο προσκήνιο.
Σημειώνεται ότι η Sfumato είναι μια τεχνική της ζωγραφικής που σκοπόν έχει να παράσχει ήπιες μεταβάσεις από το ένα χρώμα στο άλλο. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ήταν ο πιο διακεκριμένος επαγγελματίας του sfumato, χρησιμοποιώντας την τεχνική σε πολλά έργα, συμπεριλαμβανομένης της Παναγίας των Βράχων και της διάσημης Μόνα Λίζα. Αυτός περιέγραψε το sfumato ως "άνευ γραμμών ή συνόρων, με τον τρόπο του καπνού [= fumo] ή πέρα από το επίπεδο εστιάσεως". Το Sfumato είναι ένας από τους τέσσερεις τρόπους αποδόσεως των χρωμάτων που διατίθενται στους Ιταλούς ζωγράφους της Αναγεννήσεως, μαζί με το cangiante, το chiaroscuro και το unione. .. Η καταγωγή της τεχνικής είναι Αλεξανδρινή, όπως και της chiaroscuro, όμως οι Ιταλοί - σεβόμενοι τον εαυτό τους - αντίθετα με τους σύγχρονους Έλληνες - έσπευσαν να επιβάλλουν Ιταλική ονομασία στις Ελληνιστικές τεχνικές.. [19].
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. <https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/the-vicarello-goblet-late-1st-century-bc-early-1st-century-news-photo/1183117059?adppopup=true>. Cleveland Museum of Art 1966.371.
[2]. Dunleavy 2018, p. 122.
[4]. Σύμφωνα με την Dunleavy οι αναπαραστάσεις του Πριάπου αντανακλούν βασικά χαρακτηριστικά της δομήσεως της Ρωμαϊκής ταυτότητας του άρρενος, συμπεριλαμβανομένης της ισορροπίας μεταξύ της Ρωμαϊκής παραδόσεως και της Ελληνιστικής επιρροής, όπως επίσης μεταξύ επιθετικής αρρενωπότητας και εκλεπτυσμένης θηλυκότητας (Dunleavy 2018, pp. 6-7.
[5]. Dunleavy 2018, p. 123.
[7]. Dunleavy 2018, p. 139.
[9]. Dunleavy 2018, p. 144.
[11]. Princeton University Art Museum, Cup with Bacchic motifs in high relief, early 1st century A.D.
Roman, Gilt silver, Object Nr. 2000-356.
[12]. Dunleavy 2018, fig. 63.
[13]. Cooney 1967, p. 41.
[15]. Σύμφωνα με την Mereniuk: Η αναπαράσταση της προοπτικής και του βάθους στα δισδιάστατα καλλιτεχνικά μέσα ήταν μια όψη της αρχαίας τέχνης που είχε πάρει πολύ χρόνο για να εφαρμοστεί σε μεγάλη κλίμακα. Οι απαρχές της σε ιδιωτικά έργα, όπως σε κεραμεικά και τάφους, κατέδειξαν την ελκυστικότητά της στην Ελληνική αριστοκρατία ήδη από την ύστερη αρχαϊκή περίοδο. Στην εργασία της η συγγραφέας παρουσιάζει την αυξανόμενη πρακτική της ακριβούς αναπαραστάσεως του χώρου σε δισδιάστατα έργα, δηλαδή την εφαρμογή του στις διακοσμητικές ζωφόρους των ελληνιστικών μνημείων όπως στο μνημείο του Αιμιλίου Παύλου (Δελφοί) και στην ζωφόρο του Τηλέφου στον Μεγάλο Βωμό του Διός (Πέργαμος), για να καταδείξει τη δημοτικότητά της. Αυτή η δημοτικότητα θα αποδειχθεί περαιτέρω από τη συνεχή χρήση της από τους Ρωμαίους στα δικά τους έργα με ιδιωτικό συμβόλαιο και αναμνηστικά μνημεία μέχρι την περίοδο της αυτοκρατορίας (Mereniuk 2012, p. 1).
[17]. carolinah 2014.
[19]. carolinah 2014.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
https://www.clevelandart.org/art/1966.371?fbclid=IwAR0wElJ3x3vuv6WEd73CaIs0jpaaCeMYVEcdB9aB9CGgO7jYuTWDB0MDnpE
https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/the-vicarello-goblet-late-1st-century-bc-early-1st-century-news-photo/1183117059?adppopup=true
https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/190805287/Thesis_submitted_to_library_version.pdfDunleavy, K. 2018. "The Image of Priapus Ambiguity and Masculinity in Roman Visual Culture" (diss. Univ. of Bristol).
https://www.jstor.org/stable/i25152138
Cooney, J. D. 1967. "The Vicarello Goblet," The Bulletin of the Cleveland Museum of Art 54 (2), pp. 36-41.
https://www.academia.edu/2397691/Taking_a_Closer_Look_Representing_Three_Dimensional_Space_in_Hellenistic_Art?auto=download&fbclid=IwAR0VzO-SfjUdpbbUr64uFh3K9khDi_zyg7Gu4LKy0tQWg30Anw6LvEF9CcI
Mereniuk, P. 2012. "Taking a Closer Look: Representing Three-Dimensional Space in Hellenistic Art" (thes. Univ. of Southampton).
https://arsartisticadventureofmankind.wordpress.com/2014/03/23/hellenistic-art/
carolinarh. 2014. “Hellenistic Art, Tag: Alexandria,” in ArS Artistic Adventure of Mankind. A History of Art: Hellenistic Art, <https://arsartisticadventureofmankind.wordpress.com/2014/03/23/hellenistic-art/> (29 September 2021).
https://www.facebook.com/groups/2860601000622059/posts/4785629021452571/?__cft__[0]=AZV06NaiuLL-h9dnkRKrgzH79RcNNaCjJkcjli1oxb8zIhn6FV3bugWzekBBMvqOwzXaOZOjzCxdK5qavqf3JZyKDAwAlvvEf_LhpTWKl1M93krkxSPAsbQ7u9rUPnB0EA29Kr6R0wIRV7DwB2o-Do1OYcWo15pdysv50BDrIkscSw&__tn__=%2CO%2CP-R
ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΓΑΤΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 061021
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου