The Idea of the Labyrinth from Classical Antiquity through the Middle Ages

 Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ

Ancient and medieval labyrinths embody paradox, according to Penelope Reed Doob.[1] Their structure allows a double perspective—the baffling, fragmented prospect confronting the maze-treader within, and the comprehensive vision available to those without. Mazes simultaneously assert order and chaos, artistry and confusion, articulated clarity and bewildering complexity, perfected pattern and hesitant process. In this handsomely illustrated book, Doob reconstructs from a variety of literary and visual sources the idea of the labyrinth from the classical period through the Middle Ages.

Doob first examines several complementary traditions of the maze topos, showing how ancient historical and geographical writings generate metaphors in which the labyrinth signifies admirable complexity, while poetic texts tend to suggest that the labyrinth is a sign of moral duplicity. She then describes two common models of the labyrinth and explores their formal implications: the unicursal model, with no false turnings, found almost universally in the visual arts; and the multicursal model, with blind alleys and dead ends, characteristic of literary texts. This paradigmatic clash between the labyrinths of art and of literature becomes a key to the metaphorical potential of the maze, as Doob's examination of a vast array of materials from the classical period through the Middle Ages suggests. She concludes with linked readings of four "labyrinths of words": Virgil's Aeneid, Boethius' Consolation of Philosophy, Dante's Divine Comedy, and Chaucer's House of Fame, each of which plays with and transforms received ideas of the labyrinth as well as reflecting and responding to aspects of the texts that influenced it.

Doob not only provides fresh theoretical and historical perspectives on the labyrinth tradition, but also portrays a complex medieval aesthetic that helps us to approach structurally elaborate early works. Readers in such fields as Classical literature, Medieval Studies, Renaissance Studies, comparative literature, literary theory, art history, and intellectual history will welcome this wide-ranging and illuminating book.

Τελετουργικός άρτος με το θέμα του λαβυρίνθου, Vinca

Βραχογραφίες με το θέμα του λαβυρίνθου (Rocky valley, Cornwall, Εποχή του Χαλκού ?)

Το θέμα του λαβυρίνθου σε νεολιθικές σφραγίδες από την ΝΑ Ευρώπη[2]

Οι αρχαίοι και μεσαιωνικοί λαβύρινθοι ενσωματώνουν το παράδοξο, σύμφωνα με την Penelope Reed Doob. Η δομή τους επιτρέπει μια διπλή προοπτική - την δυσάρεστη, κατακερματισμένη προοπτική που αντιμετωπίζει ο ευρισκόμενος εντός του λαβυρίνθου, Plat. Phaedo 83d,[3] και το ολοκληρωμένο όραμα που διατίθεται σε όσους ευρίσκονται εκτός. Οι λαβύρινθοι παραπέμπουν ταυτόχρονα στην τάξη και το χάος, την τέχνη και τη σύγχυση, την αρθρωτή σαφήνεια και την εκπληκτική πολυπλοκότητα, το τέλειο μοτίβο και τη διστακτική διαδικασία. Σε αυτό το όμορφα εικονογραφημένο βιβλίο, η Doob ανακατασκευάζει από μια ποικιλία λογοτεχνικών και οπτικών πηγών την ιδέα του λαβύρινθου από την κλασική περίοδο μέχρι τον Μεσαίωνα.

Ανάπτυγμα παραστάσεως Ετρουσκικής οινοχόης 7/6 αι. π.Χ. με τον λαβύρινθο[4]

Η Doob εξετάζει πρώτα διάφορες συμπληρωματικές παραδόσεις των τόπων του λαβυρίνθου, δείχνοντας πώς τα αρχαία ιστορικά και γεωγραφικά κείμενα δημιουργούν μεταφορές στις οποίες ο λαβύρινθος υποδηλώνει αξιοθαύμαστη πολυπλοκότητα, ενώ ποιητικά κείμενα τείνουν να υποδηλώνουν ότι ο λαβύρινθος είναι ένα σημάδι ηθικής διπροσωπίας. Στην συνέχεια περιγράφει δύο κοινές εκδοχές του λαβυρίνθου και διερευνά τις τυπικές επιπτώσεις τους: τον μονόδρομο, χωρίς ψευδείς στροφές, που απαντά σχεδόν καθολικά στις εικαστικές τέχνες και το πολυτροπικό μοντέλο, με τυφλά σοκάκια και αδιέξοδα, χαρακτηριστικό των λογοτεχνικών κειμένων. Αυτή η παραδειγματική σύγκρουση μεταξύ των λαβυρίνθων της τέχνης και της λογοτεχνίας γίνεται κλειδί για τη μεταφορική δυνατότητα του λαβυρίνθου, όπως υποδηλώνει η εξέταση της Doob για μια τεράστια σειρά υλικών από την κλασική περίοδο μέχρι τον Μεσαίωνα. Το βιβλίο τέλος ολοκληρώνεται με συνδεδεμένες αναγνώσεις τεσσάρων 'λαβυρίνθων λέξεων': από την Αινειάδα του Βιργιλίου, την Παρηγορία της Επιστήμης του Βοηθίου, την Θεία Κωμωδία του Δάντη και τον Οίκο της Φήμης του Chaucer, καθένα από τα οποία προσεγγίζει και μετασχηματίζει ποικίλες ιδέες για τον λαβύρινθο ενώ σχολιάζει και συνδιαλέγεται με πτυχές των κειμένων που το επηρέασαν.

Το Doob όχι μόνο παρέχει νέες θεωρητικές και ιστορικές προοπτικές για την παράδοση του λαβυρίνθου, αλλά επίσης απεικονίζει μια πολύπλοκη μεσαιωνική αισθητική που μας βοηθά να προσεγγίσουμε δομικά επεξεργασμένα πρώιμα έργα. Οι αναγνώστες σε τομείς όπως η Κλασική λογοτεχνία, οι Μεσαιωνικές Σπουδές, οι Αναγεννησιακές Σπουδές, η συγκριτική λογοτεχνία, η λογοτεχνική θεωρία, η ιστορία της τέχνης και η διανοητική ιστορία θα καλωσορίσουν αυτό το ευρύ και φωτεινό βιβλίο. 

Graffito at Pompeii. (Museo Borbonico.)

Ο μύθος του πολυσύχναστου Κρητικού λαβύρινθου φαίνεται ότι υπήρχε σε κάποια μορφή ήδη από τον Όμηρο, ο οποίος περιγράφει στη μεγάλη ασπίδα του Αχιλλέα τον χορευτικό στίβο[5] που κατασκεύασε ο Δαίδαλος στην Κρήτη για την Αριάδνη, ένα απόσπασμα που συχνά ερμηνεύτηκε ως υπαινιγμός του λαβύρινθου, Ιλ. 18.590-592:[6]

Ο λαβύρινθος από πήλινη πινακίδα της Πύλου (1200 π.Χ.)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΙΛΙΑΔΟΣ 

ἐν δὲ χορὸν ποίκιλλε περικλυτὸς ἀμφιγυήεις,

τῷ ἴκελον οἷόν ποτ᾽ ἐνὶ Κνωσῷ εὐρείῃ

Δαίδαλος ἤσκησεν καλλιπλοκάμῳ Ἀριάδνῃ. 

ΑΠΟΔΟΣΗ - ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΚΡΙΔΗ - ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ 

Ξόμπλιαζε ακόμα ο κουτσοπόδαρος θεός και χοροστάσι,

όμοιο μ᾿ εκείνο που 'χε ο Δαίδαλος της ομορφομαλλούσας

της Αριάδνης στην απλόχωρη Κνωσό παλιά φτιαγμένο.

Αργυρό νόμισμα της Κνωσού του 400 π.Χ. με παράσταση λαβυρίνθου[7]

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ - ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΑΠΟ ΤΗΝ SHAW[8]

Στην παρούσα μελέτη εξετάζεται η νωπογραφία του «Λαβυρίνθου», θραύσματα της οποίας εντοπίστηκαν από τον Sir Arthur Evans κατά τις ανασκαφές που διεξήγαγε στην ανατολική πτέρυγα του μινωϊκού ανακτόρου στην Κνωσσό. Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι το σχέδιο πραγματοποιήθηκε με εγχάραξη στην επιφάνεια του κονιάματος και πλήρωση των αυλακώσεων με ένα καθαρό κόκκινο χρώμα. Περιέργως, αυτό το διακοσμητικό σχέδιο παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με άλλο διακοσμητικό σχέδιο σε δάπεδο, που παρουσιάζεται να λειτουργεί ως στίβος για ταυροκαθάψια, σε επιτοίχιο ζωγραφικό έργο που ανακαλύφθηκε πρόσφατα στο Tell el-Dabca (Άβαριν), μια περιοχή στο Δέλτα του Νείλου, στην Αίγυπτο. Συνεπώς, εγείρεται το ερώτημα κατά πόσον η νωπογραφία του Λαβυρίνθου από την Κνωσσό χρησιμοποιήθηκε και ως διακοσμημένο, γύψινο δάπεδο, εκτός από επιτοίχια διακόσμηση, όπως γενικώς πιστευόταν μέχρι σήμερα. Μια πιθανή ερμηνεία για το ζωγραφικό έργο του Tell el-Dabca είναι ότι οι δημιουργοί καλλιτέχνες υπήρξαν μετανάστες από την Κρήτη – πράγμα που θα μπορούσε να φωτίσει περισσότερο τις πιθανές επαφές μεταξύ του Αιγαίου και της Αιγύπτου στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. Επιπλέον σχετικά με τα ταυροκαθάψια στην Κνωσσό, η συγγραφέας προτείνει ότι οι αγώνες πιθανόν να λάβαιναν χώρα σε μια περιοχή ανατολικά του ανακτόρου, γεγονός που εξηγεί την παρουσία, όχι πολύ μακρύτερα, του διαδρόμου με τη διακόσμηση του Λαβυρίνθου στο δάπεδο.

Παράσταση ταυροκαθαψίων με λαβύρινθο (Άβαρις)

ΠΡΟΣΘΗΚΗ[9]

Διάβασα μόλις και για τον Λαβύρινθο. Σας στέλνω και μια μικρογραφία με λαβύρινθο από χειρόγραφο του 12ου αι. (διάμετρος 13 εκατοστών) που βρίσκεται στο Bayerische Staatsbibliothek στο Μόναχο (Clm. 14731, Fol 82 v.). Το κείμενο πάνω από τον λαβύρινθο γράφει CUM MINOTHAURO PUGNAT THESEUS [IN] LABORINTO. (Ο Θησέας πολεμά με τον Μινώταυρο στον Λαβύρινθο). This late 12th Century manuscript maze (13cm in diameter) is in the Bayerische Staatsbibliothek in Munich (Clm. 14731, Fol 82 v.). The text above the maze reads CUM MINOTHAURO PUGNAT THESEUS [IN] LABORINTO. = Theseus fights with the Minotaur in the Labyrinth.The maze design was clearly intended to be the 12-level simple, alternating, transit maze with level sequence 0 3 2 1 4 7 6 5 8 11 10 9 12, a common maze in medieval manuscripts, but the 11th level was taken over by the center image (traces of it are still visible); level 8 is led directly to the center; levels 9 and 10 are now cut off from the rest of the path, and have been joined separately to the center. The topological meaning of the maze has been sacrificed to the visual impact of the composition. [Από : Tony Phillips

Math Dept SUNY Stony Brook

tony at math.stonybrook.edu

September 23, 2020]. Στη σελ. http://www.math.stonybrook.edu/~tony/mazes/index.html

CUM MINOTHAURO PUGNAT THESEUS [IN] LABORINTO. (Ο Θησέας πολεμά με τον Μινώταυρο στον Λαβύρινθο)[11]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Reed Doob 2019.

[2]. Prijatelj 2007.

[3]. Κονιδάρης 2020, σελ. 245, σημ. 1031.

[4]. Reed Doob 2019, pl. 2. Απεικονίζονται τον 6ο αιώνα π.Χ. δείχνει δύο ιππείς που οδηγούν έξω από ένα διαγραμματικό μονόδρομο λαβύρινθο unicursal, επισημαίνεται δ η αναγραφή της λέξεως 'truia' σε έναν βρόχο. Η έννοια του truia έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών συζητήσεων: πιθανώς πρόκειται για την Ετρουσκική λέξη για την Τροία, ίσως όμως πρόκειται για κάποια σκοτεινή λατινική λέξη που σημαίνει στίβος χορού ή αρένα.

[5]. Υπογραμμίζεται εδώ η συσχέτιση του λαβυρίνθου με τον στίβο χορού, στοιχείο που φαίνεται, ενδεχομένως, να επαναλαμβάνεται και στο Ετρουσκικό αγγείο! Αξιοσημείωτη είναι επίσης η ύπαρξη λαβυρίνθου στον στίβο ταυροκαθαψίων από την Μινωική τοιχογραφία της Αβάριος, ενώ έχει υποστηριχθεί ότι το ίδιο διακοσμητικό θέμα είχε πιθανώς υιοθετηθεί για την διακόσμηση του στίβου ταυροκαθαψίων στο ανάκτορο της Κνωσού (Shaw 2012)!

[6]. Reed Doob 2019, n. 2. Ο Kern αναφέρει αυτό το απόσπασμα ως αποδεικτικό στοιχείο του γεγονότος ότι πρώτος λαβύρινθος ήταν ένας περίπλοκος χορός. Δείτε επίσης Lawler (Lawler 1964, pp. 44-46), and Miller (Miller 1986, pp. 24-25). Γιά τον λαβύρινθο στην Μυκηναϊκή Πύλο αλλά και την αρχαία Ινδία βλ.: Miller 2015; Heller  1961).

[7]. Ελληνιστικό Κρητικό νόμισμα (Metropolitan Museum of Art 05.44.574).
[8]. Shaw 2012.

[9]. Από προσωπική επικοινωνία με την κ. Β. Γxωρxίου (200821).

[11]. Bayerische Staatsbibliothek in Munich (Clm. 14731, Fol 82 v.).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://d3p9z3cj392tgc.cloudfront.net/wp-content/uploads/2019/03/03164617/9781501738456.pdf

Reed Doob, P. 2019. The Idea of the Labyrinth from Classical Antiquity through the Middle Ages, Ithaca and London.

Kern, H. 1981. Labirinti: Forme e interpretazioni: 5000 anni di presenza di un archetipo, trans. Libero Sosio, Milan.

Shaw, M. C. 2012. “New light on the Labyrinth Fresco from the Palace at Knossos,” The Annual of the British School at Athens 107, pp. 143-159.

https://www.academia.edu/6961034/Prijatelj_A._2007._Digging_the_Neolithic_stamp-seals_of_SE_Europe_from_archaeological_deposits_texts_and_mental_constructs._Documenta_Praehistorica_34_231-256

Prijatelj, A. 2007. "Digging the Neolithic Stamp-seals of SE Europe from Archaeological Deposits, Texts and Mental Constructs," Documenta Praehistorica 34, pp. 231-256.  

Lawler, L. B. 1964. The Dance in Ancient Greece, Middletown.

Miller, J. 1986. Measures of Wisdom: The Cosmic Dance in Classical and Christian Antiquity, Toronto.

Κονιδάρης, Δ. 2020. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήνα.

Miller, M. 2015. "2000 Year Old Labyrinth Uncovered in India Shows Same Pattern as a Greek Maze from 1200 BC," Ancient Origins, <https://www.ancient-origins.net/news-history-archaeology/2000-year-old-labyrinth-uncovered-india-shows-same-pattern-greek-maze-020474> (28 May 2021).

Heller, J.  1961. "A Labyrinth from Pylos?," AJA 65 (1), pp. 57-62.

https://www.labyrinthos.net/C42%20Babylonian%20Labyrinths.pdf

Myers Shelton, R. 2013. "The Babylonian Labyrinths," Caerdroia 42, pp. 7-29.

http://ecsi.se/wp-content/uploads/2021/10/OpAthRom-08-05.pdf

Berndt, S. 2015. "Cutting the Gordian knot The iconography of Megaron 2 at Gordion," Opuscula 8, pp. 99-122.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ: 21.08.21