ΤΟ ZAGHUNLUK ΩΣ ΠΥΛΗ ΕΙΣΟΔΟΥ ΕΠΙΡΡΟΩΝ ΣΤΟΝ ΚΙΝΕΖΙΚΟ ΧΩΡΟ

ΤΟ ZAGHUNLUK ΩΣ ΠΥΛΗ ΕΙΣΟΔΟΥ ΕΠΙΡΡΟΩΝ ΣΤΟΝ ΚΙΝΕΖΙΚΟ ΧΩΡΟ

Χάρτης της Κίνας

Προκειμένου να παράσχουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αλληλεπιδράσεων οι οποίες επηρέασαν τον Κινεζικό χώρο μέσω της Xinjiang, ζώνης διεπαφής με την Δύση, θα ανακεφαλαιώσουμε κρίσιμες σχετικές παρατηρήσεις μας σχετιζόμενες με την θέση του Zaghunluk πλησίον του Qiemo στην έρημο Taklamakan, περίπου στο μέσον του νότιου κλάδου της Οδού του Μεταξιού ισαπέχουσα περί τα 500 μίλια από την Khotan και το Dunhuang (Θροάνα του Κλαυδίου Πτολεμαίου).[9_115b]

Ζώνες πολιτιστικής επιρροής στις στέπες μεταξύ του Βόλγα και των ορέων Altai, με ένδειξη της θέσεως του Zaghunluq (Anthony 2007, fig. 13.2)

Μείζονες εμπορικές διαδρομές κατά τον πρώτο και δεύτερο αι. μ.Χ. (Hill 2009)

Γενετικές έρευνες στις σορούς του νεκροταφείου του οικισμού έχουν αποκαλύψει ότι κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού και την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου οι κάτοικοι ανήκαν στην Ευρωπαιοειδή φυλή του Μεσογειακού κλάδου, πιθανολογείται δε ότι είχαν μετοικήσει στην περιοχή διαθέτοντες ήδη στις αποσκευές τους ένα σύνολο προηγμένων πολιτιστικών χαρακτηριστικών: μόνιμη εγκατάσταση, αγροτο – κτηνοτροφική ενασχόληση, υφαντουργία κ.ά.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μούμιες ανευρεθείσες στο Zaghunluk, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της ερήμου Taklamakan, διέθεταν γαλάζιους λίθους τοποθετημένους στην θέση των ματιών, ενώ το λεγόμενο κυανούν βρέφος έφερε και κάλυμμα κεφαλής έντονου κυανού χρώματος.[9_115] Ερευνητές έχουν αποδώσει στο κυανούν συμβολική συσχέτιση με την αθανασία είτε τον θρήνο, την συγκεκριμένη δε συνήθεια στο Qiemo ερευνητές έχουν θεωρήσει ως επιρροή από την Ανατολική Μεσόγειο (Αίγυπτο, Αιγαίο, Εγγύς Ανατολή).[9_116]

Η μούμια του κυανού βρέφους

Πράγματι συχνά στον Όμηρο θεοί αλλά και ήρωες χαρακτηρίζονται ως κυανοχαίται, ήτοι ως διαθέτοντες κυανή κόμμωση,[9_117] ιδιαιτερότητα η οποία απαντάται και στην Αίγυπτο αλλά και την Εγγύς Ανατολή.[9_118] Η δημοφιλία του ιδιαίτερου και αφύσικου αυτού χρώματος για την κόμμωση φαίνεται επιβιώνουσα και μεταξύ των ποιητών της κλασικής περιόδου, ενώ ακόμη και ο Φειδίας εμφανίζεται να έχει υποκύψει στην γοητεία του.[9_119] Ο Griffith έχει υποστηρίξει ότι η Αιγαιακή αυτή στάση έναντι του κυανού οφείλεται σε Αιγυπτιακή επιρροή, λαβούσα χώραν κατά την περίοδο της XVIII δυναστείας, όμως δεν λείπει και η αντίκρουση επ’ αυτού.[9_120] Συσχέτιση με την Αίγυπτο αναγνωρίζεται από μελετητές και στην περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέως, Ιλ.18.564, όπου η εικονογράφηση, αποδίδουσα ιδιαίτερη θέση στο κυανούν, εκτιμάται ως παρόμοια με αυτήν του τάφου του Nakht, αξιωματούχουτης XVIII δυναστείας.[9_121] Άλλωστε σε τελετουργικό κράνος από ‘κυανούς’ χαυλιόδοντες αγριοχοίρου προερχόμενο από την Μιδέα Αργολίδος των μέσων της δευτέρας χιλιετίας αποδίδεται επίσης ομοιότητα με φαραωνικές περούκες κυανού χρώματος.[9_122]

Τάφος ΤΤ52 του Nakht: σκηνές ψαρέματος, κυνηγίου και οινοπαραγωγής

Αν και η επικρατούσα άποψη θεωρεί ότι ο ιδιαίτερος συμβολισμός του κυανού και η συσχέτισή του με το θείο συνιστά Αιγυπτιακή επιρροή ή, έστω, επιρροή από την Εγγύς Ανατολή, από την πλευρά μας διατηρούμε κάποιες επιφυλάξεις επ’ αυτού. Τούτο διότι ήδη από την τρίτη χιλιετία στα πλαίσια του Κυκλαδικού Πολιτισμού το κυανούν, όπως και το μαύρο, είχαν υιοθετηθεί για την απόδοση ή τον τονισμό ανατομικών λεπτομερειών μαρμάρινων εδωλίων όπως τα μάτια, τα φρύδια, η κώμη και το ηβικό τρίγωνο.[9_123] Στην εικονογραφία της υπό Μινωική επιρροή Θήρας οι ξυρισμένες κεφαλές απεικονίζοντο κυανές, στην δε τοιχογραφία των κροκοσυλλεκτριών το κυανούν συσχετίζεται με την νεότητα.[9_124] Επιπρόσθετα το κυανούν είναι το χρώμα της κεφαλής του ψαρά του Ακρωτηρίου και, ακόμη πιο αξιοσημείωτο, συνδέεται με το θείο, δεδομένου ότι εμφανίζεται στην απεικόνιση της καθιστής θεάς της Ξεστής 3.[9_125] Στην ίδια την Αίγυπτο, συγκεκριμένα στις Μινωικές τοιχογραφίες της Αβάριος (Tell el-Dabca), το κυανούν υιοθετείται ως το χρώμα των ξυρισμένων κεφαλών των νέων, ακολουθώντας την Θηραϊκή σύμβαση.[9_126] Συμπερασματικά η υιοθέτηση του κυανού χρώματος για την κόμμωση των θεών, ημιθέων και ηρώων εμφανίζεται ως κοινό χαρακτηριστικό των πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου, ενδεχομένως δε το αρχικό σημείο όπου του απεδόθη το συγκεκριμένο συμβολικό φορτίο να ευρίσκεται στην Εγγύς Ανατολή.

Δείγμα υφάσματος από το Zaghunluq (1000 π.Χ., <http://www.textileasart.com/ancient-asian-textiles-1082.htm>

Επανερχόμενοι στην κύρια αφήγησή μας σημειώνουμε ότι από το Zaghunluk προέρχονται μερικά από τα αρχαιότερα δείγματα υφασμάτων στην Κίνα χρονολογούμενα περί το 1000 π.Χ., διαθέτοντα ποικιλία χρωμάτων και σχεδίων όπως γεωμετρικά, το θέμα των αντικρυστών τριγώνων, της κλεψύδρας ή τα παραπέμποντα στην καλαθοπλεκτική, ενώ δημοφιλή διακοσμητικά στοιχεία υπήρξαν επίσης η έλικα (δίνη), το κυματοειδές στοιχείο, ο κοχλίας, ο μαίανδρος, το δίγαμμα, το άγκιστρο κ.ά.[9_127] Στα υφαντά τους απαντώνται επίσης μερικές από τις πλέον πρώιμες απεικονίσεις τοπίου στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, οι οποίες μάλιστα παραβάλλονται προς αυτές των υφαντών του - Ελληνικής συσχετίσεως - τύμβου 6 του Noin Ula.[9_128]

Άτρακτοι με σφονδύλια φέροντα διακόσμηση σπειρών (Zaghunluq, 400-200 π.Χ., <http://www.zum.de/Faecher/G/BW/Landeskunde/rhein/kultur/museen/ma_reiss/ausst/seidenstrasse/zagunluk_spinn1.htm>)

Σημειώνεται ότι η ζωγραφική τοπίου στην σύγχρονη εποχή θεωρείται ότι οφείλει την γέννησή της στην Αναγέννηση και ιδιαίτερα στον Ντα Βίντσι, του οποίου όμως οι πρώτοι απεικονισθέντες βράχοι, δένδρα και ζώα μοιάζουν να έχουν βγεί από πρωιμότερα Κινεζικά έργα! Η πρώιμη απεικόνιση τοπίων στην Κίνα εμφανίζεται σε ορειχάλκινα θυμιατήρια της περιόδου των Han, σε υφαντά και σε άλλα τεχνουργήματα (κεραμεικά, καθρέπτες, ταφικές τοιχογραφίες), υιοθετεί δε ως βασικά στοιχεία της τον ουρανό, το πτηνό και το όρος, όλα έμφορτα συμβολισμών. Η γέννησή της από τον Rostovtseff έχει αποδοθεί εν μέρει σε Ελληνιστική επιρροή, άποψη που ενστερνίζεται και ο Cumont. Άλλοι ερευνητές αποδίδουν την γέννηση αυτής της ζωγραφικής σε επιρροή από το εξωτερικό, η οποία εμφανίσθηκε με το θέμα του κυνηγίου και των ορέων, όμως αναγνωρίζουν την ιδιαίτερη Κινεζική προσέγγιση του θέματος και την διαμόρφωση ιδιαίτερου ύφους.[9_128a]

Με την υφαντουργία συνδέεται επίσης τεκμήριο από τους τάφους το οποίο εμφανίζεται παρόμοιο με πολύ παλαιότερο Ελλαδικό. Πρόκειται για δύο σφονδύλια, προερχόμενα από τους τάφους 2 και 5, τα οποία φέρουν διακόσμηση τετραπλής έλικας, που παραπέμπει στο εικονογραφικό υπόδειγμα σφραγίδας από την Λέρνη της ΠΕ ΙΙ (CMS V 101 και 100), ενώ θυμίζει επίσης παρόμοιες συνθέσεις από τον πολιτισμό της Βακτρίας - Μαργιανής![9_129] Αν το εικονογραφικό πρότυπο του συγκεκριμένου σφονδύλου ευρίσκεται στον Ελλαδικό χώρο ή αλλού, ή αν πρόκειται για ανεξάρτητη επινόηση του καλλιτεχνικού θέματος στο Taklamakan αποτελεί ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί. Πάντως επαναλαμβάνουμε εδώ ότι η Barber έχει διατυπώσει την εκτίμηση ότι κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού υπήρχε εμπορική σύνδεση Anau και Κεντρικής Ευρώπης, περιλαμβάνουσα ενδιαμέσως την Τροία και Θράκη, μέσω της οποίας διεξήγετο εμπόριο υφαντικών σφονδύλων.[9_130]

Παράσταση μάχης από την σφραγίδα του Γρύπα Πολεμιστή Πύλου (https://aristomenismessinios.blogspot.com/2019/02/the-combat-agate-from-grave-of-griffin.html)

Μερικά από τα ενδύματα τα οποία έφεραν οι μούμιες του Zaghunluq, και ευρύτερα του λεκανοπεδίου Tarim, διέθεταν σχεδίαση από διασταυρούμενες λωρίδες διαμορφωμένες σε πολύχρωμα τετράγωνα. Αυτό το χαρακτηριστικό από την Barber θεωρήθηκε ανάλογο με το χαρακτηρίζον υφασμάτινα τεκμήρια από τον πολιτιστικό κύκλο του Halstatt, της κεντρικής Ευρώπης (1200-800 π.Χ.), γεγονός το οποίο έχει οδηγήσει σε σειρά υπερβολικών εικασιών για την παρουσία Κελτών στην έρημο![9_131]  Όμως το διακοσμητικό θέμα των τετραγώνων, συνδεόμενο σήμερα κατ’ εξοχήν με τους Σκωτσέζους και τους Κέλτες, φαίνεται ότι διέθετε ευρύτατη διάδοση στο παρελθόν. Από την πλευρά μας, στα πλαίσια της από μέρους μας αναζητήσεως ενδεχόμενων Αιγαιακών κυρίως συσχετίσεων με την Xinjiang, σημειώνουμε ότι το θέμα υπήρξε γνωστό στον Ελλαδικό χώρο,[9_132] αν και οι κλιματικές συνθήκες δεν έχουν ευνοήσει την διάσωση σχετικών τεκμηρίων. Πάντως στην περίφημη σφραγίδα του Μυκηναίου Γρύπα Πολεμιστή της Πύλου δύο από τους εικονιζόμενους χαρακτήρες διαθέτουν ζώματα (ήτοι κοντές φούστες) με το εδώ σχολιαζόμενο θέμα,[9_133] ενώ το ίδιο υπονοείται και σε νεώτερο γλυπτό από την Αλικαρνασσό.[9_134] 

Από τον τάφο 3 του Zaghunluq έχει ανασκαφεί φαιό κωνικό καπέλο από τσόχα (ερέα) χρονολογούμενο μεταξύ πέμπτου και τρίτου αι. π.Χ., το οποίο θυμίζει αυτό του Robin Hood![9_135] Η τσόχα ή ερέα θεωρείται ότι ανακαλύφθηκε από τους Σουμερίους, συνδέεται δε με τους νομαδικούς πληθυσμούς των στεπών, ενώ δεν λείπει και από το Αιγαίο της Εποχής του Χαλκού, όπου χρησιμοποιήθηκε στους θαλάμους ναυτικών σκαφών (ίκρια),[9_136] αλλά και στην κατασκευή τύπου κράνους.[9_137] Το σχολιαζόμενο εδώ φαιοκόκκινο κάλυμμα κεφαλής του Zaghunluq, όπως και πλήθος άλλων ανασκαφέντων στην ίδια θέση θεωρούνται ως αποδεικτικά πολλαπλών επιρροών.[9_138] Πράγματι τα καπέλα αυτά παραπέμπουν σε καλύμματα κεφαλής νομάδων, όπως του Χρυσού Πολεμιστή του τύμβου Issyk ή Σκυθών όπως αυτοί αναπαρίστανται σε φιάλη του Ελληνικής επιρροής τύμβου Kul Oba στον Βόσπορο,[9_139] στους Ελληνικούς καλάθους τους συνδεδεμένους με την λατρεία της Δήμητρας,[9_140]  στον Ελληνικό – επίσης – πίλο του πέμπτου / τετάρτου αι. π.Χ. όπως αυτός κοσμεί την κεφαλή αναθηματικού αγαλματιδίου βοσκού από την Λυκόσουρα Αρκαδίας,[9_141]  κ.ά.

Αναθηματικό αγαλματίδιο βοσκού με πίλο από την Λυκόσουρα Αρκαδίας (Μουσείο Λούβρου, https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/shepherd)

Πίλος με φτερά από το Loulan

Η ίδια θέση φαίνεται ότι απετέλεσε πύλη εισόδου στην Κίνα της συνήθειας να τοποθετείται στον νεκρό ταινία σταθεροποιήσεως του στόματος σε κλειστή θέση (Ομηρική οθόνη, Hom. Od. 11.404, Od. 7.107), έθιμο συσχετιζόμενο μεταξύ των άλλων με την Μυκηναϊκή Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό εν προκειμένω το παιγνιώδες απόσπασμα του Λουκιανού ο οποίος στο Περί Πένθους θέλει τον νεκρό να λέγει, απευθυνόμενος στους θρηνούντες (Luc. Luct. 19):

ὥστε μοι νὴ τὴν Τισιφόνην πάλαι δὴ ἐφ᾽ οἷς ἐποιεῖτε καὶ ἐλέγετε παμμέγεθες ἐπῄει ἀνακαγχάσαι, διεκώλυσε δὲ ἡ ὀθόνη καὶ τὰ ἔρια, οἷς μου τὰς σιαγόνας ἀπεσφίγξατε
ή σε Νεο - Ελληνική απόδοση:
Ώστε εδώ και ώρα, μά την Τισιφόνη, μου ερχόταν να ξεκαρδιστώ στα γέλια με όσα κάνατε και λέγατε, αλλά με εμπόδισε το ύφασμα και το μαλλί με το οποίο μου δέσατε σφιχτά τα σαγόνια".. 

Πράγματι, όπως έχει ήδη αναφερθεί, ως παλαιότερο σχετικό εύρημα στον μετέπειτα Κινεζικό χώρο θεωρείται το προερχόμενο από την πολλαπλή ταφή 85Μ2 στην θέση Zaghunluk,[9_142] ενώ αναφέρονται και άλλα νεώτερα (Jumbulak, Niya, Yingpan, Sampula).[9_143] Άλλωστε ο οικισμός έχει δώσει ευρήματα συγγενή προς αυτά του Chawuhugou, σε κεραμεικά τεκμήρια του οποίου η Debaine-Francfort έχει αναγνωρίσει Ελληνική επιρροή.[9_143a] Ιδιαίτερη σημασία επίσης αναγνωρίζεται στο γεγονός ότι στην θέση έχουν ευρεθεί άρπες οι οποίες χρονολογούνται στους τελευταίους αιώνες π.Χ.[9_144] και εμφανίζουν ομοιότητα με άλλες από τους τάφους του Pazyryk αλλά και της Ολβίας Ποντικής![9_145]

Απεικόνιση νεκρικών οθονών σε λουτροφόρους (Von Salis 1957, figs. 4, 5)

Νεκρική οθόνη μούμιας τάφου 95MNIM8 από την Niya (Yu Zhiyong 2000, p. 30)

Τετραπλή σπείρα από εγχάρακτο σφονδύλι του Zaghunluk (αριστερά), από σφραγίδα της Λέρνης (CMS V 101, δεξιά)

Η τελευταία αυτή άρπα, του οριζόντιου γωνιακού τύπου, ευρέθη σε τάφο στην περιφέρεια της Ολβίας Ποντικής, ο οποίος αποδόθηκε σε ευγενή των Σαρματών της ύστερης Σκυθικής περιόδου, μάλιστα δε στην περίοδο μετά την υποχώρηση της Ελληνικής κυριαρχίας στην περιοχή. Σημειώνεται όμως ότι και υπό την Σκυθική (ή Σαρματική) εξουσία οι εκεί πολιτικές οντότητες διατήρησαν τα οργανωτικά και άλλα στοιχεία της προηγηθείσας Ελληνικής.[9_146] Πιθανολογείται ότι κατά την υπόψη περίοδο στον Βόσπορο βασίλευε ο Τιβέριος Ἰούλιος Κότυς Α' Φιλόκαισαρ Φιλορωμαῖος Eὐσεβής, ως υποτελής των Ρωμαίων.[9_147] O Κότυς υπήρξε απόγονος, από την μία πλευρά, των Μακεδόνων βασιλέων Αντιγόνου Α του Μονοφθάλμου και Σελεύκου Α του Νικάτορος. Τα ευρήματα τα σχετικά με την ύστερη Σκυθική περίοδο μαρτυρούν έντονη την Ελληνική επίδραση ενώ υπογραμμίζουν την κινητικότητα και τις αλληλεπιδράσεις με μακρυνά πολιτιστικά σχήματα. Έτσι φυλακτά παραπέμπουν σε ευρήματα του Χρυσού Λόφου (Tillya Tepe),[9_148] ενώ σφραγίσματα (μαρκαρίσματα) βοοειδών αναφέρεται ότι εμφανίζουν στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Σαρματία, το Παντικάπαιον, ακόμη και την Βακτρία.[9_149] Τα σφραγίσματα αυτά εγίνοντο με πυρωμένο σίδερο και αποτύπωναν στα βοοειδή εμβλήματα Σαρματικών φατριών, τα λεγόμενα tamga, προκειμένου να γίνει ταυτοποίηση του ιδιοκτήτη τους. Η σχετική παράδοση ακολουθείτο στην αρχαϊκή Ελλάδα και πιθανώς στις Ελληνικές αποικίες της Μαύρης Θάλασσας,[9_149a1] κατά μία άποψη δε ο όρος tamga προέρχεται από το Ελληνικό τάγμα.[9_149a2]  Η νεκρόπολη του Ust’-Al’ma στην ΝΔ Κριμαία παρέχει επίσης πληθώρα τεκμηρίων για την έκταση της Ελληνικής επιρροής όπως την απόθεση στους τάφους Ελληνικής παραδόσεως λυχνιών,[9_150] την δημοφιλία ταφικών αναθημάτων του Διονυσιακού,[9_151] ή θαλάσσιου θεματολογίου,[9_152] ενώ αξιοσημείωτη είναι η ανεύρεση στην κρύπτη 820 του Ust’-Al’ma πολυεδρικής χάνδρας παρόμοιας με ευρεθείσες στον γεωγραφικό χώρο της Κίνας.[9_153]

Μετάλλιο – φάλαρο με παράσταση σατύρου και μαινάδας (Noin Ula)

Η έντονη Ελληνική επιρροή επί των Σκυθών – Σαρματών - Σακών, ισχυρή και κατά την ύστερη περίοδο, αναφέρεται εδώ προκειμένου να στηρίξει την υπόθεση ότι, ενδεχομένως, η άρπα της Ολβίας – παρόμοια αυτών στην Κίνα – απετέλεσε επίσης πολιτιστικό δάνειο από τους πρώτους, άποψη που έχει υποστηριχθεί και από άλλους ερευνητές.[9_154] Άλλωστε είναι στην Χερσόνησο Taman (αλλως του Κιμμερίου Βοσπόρου ή της Ηώνης) όπου πρόσφατα ευρέθη η αρχαιότερη Ελληνική λύρα,[9_155] η οποία προηγείται χρονικά της ανασκαφείσας στην Πειραϊκή νεκρόπολη αλλά και αυτής από τον Τάραντα! Πράγματι η λύρα χρονολογήθηκε στον έκτο αι. π.Χ., η Πειραϊκή στον πέμπτο ενώ αυτή από τον Τάραντα στον τρίτο / δεύτερο. Η Κριμαϊκή λύρα ευρέθη στην νεκρόπολη ‘Wave-1’, αποτελεί δε παραλλαγή του τύπου ‘τριγώνου’. Βεβαίως υπάρχει το μαρμάρινο ειδώλιο του αρπιστή της Κέρου της Πρώιμης Κυκλαδικής περιόδου.

Χάρτης δεικνύων την περιοχή όπου επαίζοντο οι οριζόντιες γωνιακές άρπες περί το 500 π.Χ. (διαγραμμισμένη περιοχή είναι η επικράτεια των Αχαιμενιδών, Lawergren, 2003b, fig. 10b)

Στο Xiangbaobao, το οποίο - όπως και η Shanpula - θεωρείται πολιτιστικά συγγενές προς το Zaghunluk,[9_156] γενετικές έρευνες αποκάλυψαν ότι οι κάτοικοι κατά την Εποχή του Σιδήρου διέθεταν ‘δυτικά χαρακτηριστικά τα οποία συγγενεύουν τόσον με αυτά της σύγχρονης Aνατολικής Μεσογείου όσον και με των αρχαίων Σακών των υψιπέδων του Pamir εντός των ορίων της τότε ΕΣΣΔ’.[9_157] Ενδιαφέρον παρουσιάζει σχετικά η άποψη του Francfort ότι το Zaghunluk απετέλεσε μέρος ενός ολόκληρου πολιτιστικού σχήματος στην δυτική πλευρά του λεκανοπεδίου Tarim, οι δε κάτοικοί του εμφανίζονται από πολιτιστική άποψη ως εξάδελφοι των Σκυθών / Σακών της Κεντρικής Ασίας.[9_158]

Κυκλαδικό ειδώλιο αρπιστή του τύπου Πρώιμου Σπεδού (The J. Paul Getty Museum, nr. 85.AA.103)

Διάφορες άρπες: Pazyryk, Ολβία, Zaghunluq & Yanghai

Καταλήγοντας υπογραμμίζουμε ότι στην περίπτωση του Zaghunluk απαντώνται σχεδόν όλοι εκείνοι οι παράγοντες οι οποίοι συμμετείχαν στην διάχυση των πολιτιστικών επιδράσεων που έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην διαμόρφωση εν συνεχεία του Κινεζικού πολιτισμού. H μετανάστευση πολιτιστικά προηγμένων φυλετικών ομάδων αλλά και η εμπορική και άλλη επαφή με τους νομάδες και μέσω αυτών με πολιτιστικά σχήματα όπως της Ευρασιατικής στέπας, των Ιρανικών υψιπέδων, της Ελληνίζουσας Μαύρης Θάλασσας, της Βακτρίας κ.ά. απετέλεσαν παράγοντες οι οποίοι συνέβαλαν ώστε η ευρύτερη λεκάνη του Tarim να καταστεί χώρος πολιτιστικών συγχωνεύσεων..

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

9_115b. Tupikova, Schemmel and Geus 2014, p. 32. 

9_115. Barber 2014, p. 34, fig. 4.7.

9_116. Chouinard 2015; Griffith 2005, p. 334. Για το συμβολικό φορτίο του κυανού στο προϊστορικό Αιγαίο και την Αίγυπτο βλ. επίσης Κονιδάρη (Κονιδάρης 2019, § 7.2, σελ. 110-111).

9_117. Griffith 2005. Ζεύς (Il.1.528, Il.17.209), Ήρα (Il.15.102), Διόνυσος (Hymn. Hom. 7 [Bacch.] 5), Ποσειδών (Il.13.563), Άδης (Hymn. Hom. 2 [Cer.] 347, cf. Eur. Alc. 261), Βορέας (Il.20.224), Έκτωρ (Il.22.402), Οδυσσεύς (Od.16.176, Od.6.231). Βλ. Griffith 2005.

9_118. Griffith 2005.

9_119, Αναφέρεται, Strab. 8.2.30, ότι ο Φειδίας σκόπευε να βασίσει το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός της Ολυμπίας στην περιγραφή του στίχου Il.1.528:

‘ἦ καὶ κυανέῃσιν ἐπ᾽ ὀφρύσι νεῦσε Κρονίων:’

όπου o Ζεύς κάνει νεύμα στην Θέτιδα δηλωτικό της συγκατανεύσεώς του για την έμμεση υποστήριξη του Αχιλλέως.

9_120. Griffith 2005. Αρνητική κριτική έχει εκφράσει ο Bajema (Bajema 2012, p. 409).

9_121. Moret 1912, p. 244; Griffith 2005, p. 331, n. 19.

9_122. Griffith 2005, p. 333, n. 32.

9_123. Hendrix 1998. Βλ. επίσης Cycladic Art 2004; Color in Cycladic Art 2015. Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης εκτίθεται η υπ’ αρ. 592 φιάλη της ΠΚ ΙΙ περιόδου με ίχνη κυανού χρώματος (http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=RESOURCE&cresrc=915&cnode=35&clang=1).

9_124. Sheng-chieh Hsu 2012, p. 93; Ceremonies 2015. Πρόκειται για νεαρά κροκοσυλλέκτρια από το δωμάτιο 3α στην Ξεστή.

9_125. Sheng-chieh Hsu 2012, p. 94, fig. 2.

9_126. Bietak 1966, p. 76; Cole 2010, p. 123.

9_127. Bellezza 2018; Francfort 1998, p. 46; Xiaojuan Mao 2018. Βλ. επίσης σημ. 9_85.

9_128. Οι τύμβοι στο Noin Ula της σημερινής Μογγολίας χρονολογούνται στους τελευταίους αιώνες π.Χ., απετέλεσαν δε την τελευταία κατοικία αριστοκρατών Ούννων νομάδων (Xiongnu), σε  αυτούς δε αφθονούν τα τεκμήρια Ελληνικής πολιτιστικής επιρροής.

9_128a. Για την Μινωική ζωγραφική τοπίου βλ. Chapin (Chapin 2004).

9_129. Francfort 1998, p. 53, fig. 24.

9_130. Barber 1991, p. 308.

9_131.  King 2006.

9_132.  Stocker and Davis 2017, n. 19.

9_133.  Stocker and Davis 2017, fig. 14.

9_134. Higgs 1998, p. 245, fig. 4. Το ακέφαλο σήμερα γλυπτό αρ. 1102 γυναικείας μορφής τηρείται στο Βρετανικό Μουσείο (GR 1870.3-15.1).

9_135. Williams 2012, p. 66, table 1: C.

9_136. Barber 1991, pp. 344-345.

9_137. Salimbeti 2018. Παράβαλε το κράνος του Μηριόνη, Hom. Il. 10.265.

9_138. Williams 2012, p. 89, figs. 20, 21.

9_139. Williams 2012, p. 88, fig. 19.

9_140.  Βλ. σημ. 9_38

9_141. Jost 1975, fig. 7. Βλ. Μουσείο Λούβρου <https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/shepherd>.

9_142. Müller 2003, pp. 45-46.

9_143. Müller 2003, pp. 53-54, 61.

9_143a. Debaine-Francfort 1989, p. 185, fig. 3:3, 4, 6, n. 7.

9_144. Xie Jin 2005. Το 1996 στο Zagunluk (Qiemo της Xinjiang) ανεσκάφησαν δύο ξύλινες άρπες του 5ου αι. π.Χ., το δε 2003 στο Shanshan (ομοίως της Xinjiang) εντοπίσθηκαν άλλες τρείς που χρονολογήθηκαν στο 1000 π.Χ. περίπου (;).

9_145. Lawergren 1990; 2010, p. 123; Симоненко / Simonenko 1999, fig. 2. Εκτός από το τεκμήριο από το Pazyryk στα όρη Altai, χρονολογηθέν περί το 350 π.Χ., άλλη μία άρπα ευρέθη σε τάφο του πλησίον ευρισκομένου Bashadar.

9_146 Симоненко / Simonenko 1999, p. 249.

9_147. Симоненко / Simonenko 1999, p. 249.

9_148. Симоненко / Simonenko 1999, p. 245.

9_149. Симоненко / Simonenko 1999, p. 249.

9_149a1. Voroniatov 2014, p. 32.

9_149a2. Manassero 2013, p. 61; Perrin 2010, p. 24, n. 1.

9_150. Chrzanovski and Zhuravlev 1998, p. 18.

9_151. Пуздровский / Puzdrovsky 2007, pl. 15: 4, pl. 6: 7.

9_152. Пуздровский / Puzdrovsky 2007, pl. 14: 6. Τα θέματα από τον θαλάσσιο κόσμο όπως δελφίνια κ.ά. υπήρξαν δημοφιλή στην Ελληνιστική τέχνη.

9_153. Пуздровский / Puzdrovsky 2007, pl. 14: 5.

9_154. Lisovoi and Alpatova 2016, p. 30.

9_155. Whelan 2018.

9_156. Vigo 2004, p. 340, table I.

9_157. Han Kangxin 1994, p. 4.

9_158. Francfort 1998, p. 46.

ΠΡΟΣΘΕΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Xiaojuan Mao. 2018. “Study on Woolen Clothing and Pattern Unearthed in Zagunluk Cemetery in Qiemo County of Xinjiang,” Asian Social Science 14 (5), pp. 95-103.

Anthony, D. W. 2007. The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World, Princeton and Oxford.

Williams, A. 2012. “Ancient Felt Hats of the Eurasian Steppe,” Sino-Platonic Papers 228, pp. 66-93.

Salimbeti, A. 2018. The Greek Age of Bronze: Early Helmets, < http://www.salimbeti.com/micenei/helmets1.htm> (21 July 2019).

Barber, E. J. W.  1991. Prehistoric Textiles: The Development of Cloth in the Neolithic and and Bronze Ages, with Special Reference to the Aegean, Princeton University Press.

Jost, M, 1975. "Statuettes de bronze archaïques provenant de Lykosoura", Bulletin de Correspondance Hellénique 99, pp. 341-343.

Κονιδάρης, Δ. 2019. Ο Πρώιμος Αιγυπτιακός Πολιτισμός και οι Αλληλεπιδράσεις με το Αιγαίο, Αθήνα.

Color in Cycladic Art = The use of colour in Cycladic art. Museum of Cycladic Art. http://www.cycladic.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=resource&cresrc=138&cnode=40&clang=1 (July 2015).

Capart, J. 1905. Primitive Art in Egypt, trans. A. S. Griffith, London.

Moret, A. 1912. Kings and Gods of Egypt, New York and London.

Hendrix, E. A. 1998. “Painted Ladies of the Early Bronze Age,” The Metropolitan Museum of Art Bulletin 55 (3), pp. 4-15.

Sheng-chieh Hsu, F. 2012. “Ritual Significance in Mycenaean Hairstyles,” Chronika 2, pp. 92-102.

Ceremonies = Ceremonies in The Bronze Age on the Aegean Islands. Foundation of the Hellenic World,

<http://www.fhw.gr/chronos/02/islands/en/religion/ceremony/index.html> (July 2015).

Bietak, M. 1966. Avaris: The Capital of the Hyksos. Recent Excavations at Tell el-Dabca, British Museum Press.

Cole, S. 2010. “The Wall Paintings of Tell el-Dab’a: Potential Aegean Connections,” Pursuit - The Journal of Undergraduate Research at the University of Tennessee 1 (1), Article 10, pp. 103-136.

Stocker, S. R., and J. L. Davis. 2017. “The Combat Agate from the Grave of the Griffin Warrior at Pylos,” Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 86 (4), pp. 583-605.

Tupikova, I., M. Schemmel, K. Geus. 2014. “Travelling along the Silk Road: A new interpretation of Ptolemy’s coordinates,” Max Planck Institute for the History of Science, pp. 1-73.  

Higgs, P. 1998. “After the Mausoleum: Hellenistic Sculptures from Bodrum in the British Museum,” in Regional Schools in Hellenistic Sculpture, Proceedings of an International Conference held at the ASCSA (Oxbow Monograph 90), ed. O. Palagia and W. Coulson, pp. 243-252.

King, D. 2006. “Greeks in the East,” Independent, < http://phdiva.blogspot.com/2006/08/greeks-in-east.html> (25 July 2019).

Von Salis, A. 1957. “Antiker Bestattungsbrauch,” Museum Helveticum 14, pp. 89–99.

Yu Zhiyong (Xinjiang Provinsial Institute of Antiquity and Archeology). 2000. “Tomb 95MNIM8 at the Niya Site in Minfeng County, Xinjiang,” Chinese Archaeology 2, pp. 238-241.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ απο το βιβλίο Ο ΚΙΝΕΖΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ, διατιθέμενο από την lulu.com και τον συγγραφέα (omada5a3@gmail.com)

τελευταία αναθεώρηση / εμπλουτισμός: 20.09.2020