Απλός φύλαρχος λοιπόν ο Μένιος Β' (καθ' ημάς Αγαμέμνων ..)

Στο παρόν Β' μέρος του σχολιασμού μας του βιβλίου Όμηρος και Ανατολή στο σταυροδρόμι του Αιγαίου, Ιστορία, Αρχαιολογία, Μυθολογία θα επικεντρωθούμε σε θέματα κοσμογονίας, θεογονίας και εν γένει θρησκευτικά - μυθολογικά.

Ζ' ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Στην σελ. 17 ο Χανιώτης αναφέρεται στην σχέση του μύθου του Ουλλικούμμη με τον μύθο του Αχιλλέα, παραπέμποντας σε απόψεις της Bachvarova και άλλων, οι οποίες αποδίδουν χαρακτηριστικά του Αχιλλέως αλλά και Ομηρικά στοιχεία, άν όχι όλον τον επικό κύκλο (;),[1] σε εξ Ανατολών επιρροή (ex oriente lux) ... .. Υπενθυμίζουμε εδώ ότι η Bachvarova, εξετάζοντας την προέλευση της Ομηρικής Ιλιάδας, καταλήγει τελικά στο συμπέρασμα ότι οι πρώτοι Έλληνες άποικοι στην περιοχή της Τρωάδας βρήκαν εκεί μιαν ήδη καθιερωμένη, γηγενή Ανατολιακή παράδοση για την πτώση της Τροίας, την οποία στη συνέχεια προσάρμοσαν. Αυτή η γηγενής παράδοση διαμορφώθηκε - κατά την ίδια πάντα - από τις παραδόσεις της Εγγύς Ανατολής με την μεσολάβηση της αυτοκρατορίας των Χετταίων. Η Bachvarova αναπτύσσει μια λεπτομερή στρωματογραφία της Ιλιάδας, που περιλαμβάνει μια πρώιμη λουβική 'Wilusiad', μια μεταγενέστερη Φρυγική παράδοση για την πτώση της Τροίας, διάφορες πιθανές ελληνο - ανατολιακές δίγλωσσες παραδόσεις και τον ανταγωνισμό μεταξύ Αιολέων και Ιώνων αοιδών στην Ανατολία. Αυτό είναι ένα σύνθετο υπόδειγμα, που μπορεί να αμφισβητηθεί σε ορισμένες λεπτομέρειες, αλλά η πραγματικότητα πρέπει - κατά τον Elmer στην σχετική βιβλιοκρισία του - σίγουρα να ήταν τουλάχιστον το ίδιο περίπλοκη, αν όχι περισσότερο...[2]

Πράγματι έχει διαπιστωθεί ότι αρκετές αφηγηματικές λεπτομέρειες εμφανίζονται με παρόμοιο τρόπο στις παραλλαγές του θέματος της Βασιλείας στον Ουρανό (Kingship in Heaven) του Τραγουδιού της Αναδύσεως (Song of Going Forth)[3] και στην Θεογονία: οι ρόλοι των βασιλέων στον ουρανό (Anu/Ουρανός, Kumarbi/Κρόνος, Θεός της καταιγίδας (stormgod)/Ζεύς), ο ευνουχισμός του Anu/Ουρανού όταν είχε την πρωτοκαθεδρία των θεών, η παρουσία πλήρως ανεπτυγμένων θεών μέσα στον Kumarbi/Κρόνο καθώς και η τροφή με λίθους και η εκστόμισή τους από τον Kumarbi/Κρόνο, οι οποίοι στην συνέχεια καθίστανται αντικείμενο σεβασμού.[4]

Όμως οι ομοιότητες και παραλληλισμοί[5] οι οποίοι πράγματι εντοπίζονται στην θεογονία λαών της Ανατολικής Μεσογείου από τους Beckman & Arbor αποδίδονται στην ύπαρξη μιάς Πολιτιστικής Κοινής της περιοχής και όχι σε μετάδοση προτύπων στους Έλληνες μέσω της Ανατολίας![6]

Εξώφυλλο του βιβλίου του Burkert[7]

Ο Burkert αναλόγως υποστηρίζει (αναφερόμενος στην αρχαϊκή περίοδο):[8]

.. στην οποία, υπό την επιρροή της σημιτικής Ανατολής — από συγγραφείς, τεχνίτες, εμπόρους, θεραπευτές — ο ελληνικός πολιτισμός άρχισε τη μοναδική του άνθηση, για να αποκτήσει σύντομα την πολιτιστική ηγεμονία στη Μεσόγειο (.. which, under the influence of the Semitic East—from writers, craftsmen, merchants, healers—Greek culture began its unique flowering, soon to assume cultural hegemony in the Mediterranean). Όμως στοιχείο ιπποσκευής που επιβλητικά κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου του και χαρακτηρίζεται από τον ίδιο ως 'βόρειο Συριακό' αποδεικνύεται ότι δεν στερείται έντονης Ελληνικής συσχετίσεως, υπονομεύοντας έτσι από την αρχή την επιχειρηματολογία του! Συγκεκριμένα το εύρημα προέρχεται από το Ηραίον Σάμου, φυλάσσεται δε στο Μουσείο Καρλοβασίου.[9] Πρόκειται για προμετωπίδιο ίππου, ενδεχομένως λάφυρο προερχόμενο από την εκστρατεία των Αραμαίων εναντίον της πολιτικής οντότητος Patina/Unki, υβριδικής πληθυσμιακής συστάσεως, περιλαμβάνουσας ισχυρό Αιγαιακό (Ελληνικό) στοιχείο. Η Palastin (Walastin εκ του Φιλισταίος) υπήρξε μεγάλο και ισχυρό Φιλισταϊκό βασίλειο στην πεδιάδα Amuq κατά το τέλος της δευτέρας χιλιετίας π.Χ. και μετά, το οποίο ήλεγχε το σημαντικό θρησκευτικό κέντρο του Aleppo και την περιοχή της Hama, περιλαμβάνοντας τις Patina/Unqi, Arpad και Hamath, γνωστές πολιτικές οντότητες της Εποχής του Σιδήρου.[10]

Ο ίδιος Ολλανδός ερευνητής εντοπίζει ομοιότητα μεταξύ της Οδυσσειακής σκηνής όπου η Πηνελόπη πηγαίνει στην υπερώα προκειμένου να προσευχηθεί στην Αθηνά εν όψει της αναχωρήσεως του Τηλεμάχου, Od. 4. 759-767, και της σκηνής στην Τυπική έκδοση του Gilgamesh,[11] όπου η Ninsun, μητέρα του Gilgamesh, προβαίνει στην ίδια πράξη ανερχόμενη στην οροφή, εν όψει της αναχωρήσεως των Gilgamesh και Enkidu για το επικίνδυνο ταξίδι τους προς τον Humbaba.[12] Ανάλογη προσέγγιση ακολουθεί ο Burkert αναφερόμενος στην κατ' αυτόν εισαγόμενο Απόλλωνα[13] αλλά στον θρύλο των Επτά επί Θήβας τον οποίον αποδίδει σε Μεσοποταμιακή επίδραση από τον ποιητή Kabti-Ilani-Marduk της τελευταίας χιλιετίας π.Χ.,[14] άν και οι Ελληνικές Ομηρικές αναφορές θεωρούνται αναγόμενες σε πρότερο χρόνο!

Πρίν κλείσουμε την αναφορά μας στις θέσεις του Burkert σημειώνουμε την άποψή του ότι οι Έλληνες ανέπτυξαν ότι αυτοί δανείστηκαν από την Ανατολή, υποστηρίζοντας ότι πλείστα Ελληνικά τεχνουργήματα της Ανατολίζουσας περιόδου μπορούν καλλίτερα να ερμηνευθούν ως έργα μεταναστών από την Ανατολή, ενώ διατυπώνει και την ανιστόρητη άποψη ότι οι Έλληνες έμαθαν για τους πίνακες γραφής αλλά και τους δερμάτινους κυλίνδρους από την ίδια Ανατολή,[15] αγνοώντας το παρελθόν τους στο Αιγαίο της Εποχής του Χαλκού![16] Πράγματι στην Γραμμική Β συναντούμε την λέξη di-pte-ra-po-ro, ήτοι διφθεραφόρος, ενώ στο Μυκηναϊκής συσχετίσεως ναυάγιο της Αντιφέλλου (Uluburun) έχουν ανευρεθεί ξύλινες πτυκτές πινακίδες γραφής, η μία μάλιστα φέρουσα αριθμητικά της Γραμμικής![17] Στο ίδιο πνεύμα ο συγγραφέας αποδίδει Σημιτική καταγωγή στην λέξη δέλτος, αγνοώντας την εναλλακτική συσχέτιση με το δαιδάλλω![18]

Το 'πρώτο βιβλίο του κόσμου' από το ναυάγιο της Αντιφέλλου

Είναι νομίζουμε ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ ότι η Bachvarova θεωρεί ότι τα αφηγηματικά τραγούδια της Χουριανής - Χεττιτικής παραδόσεως υπήρξαν έργα της λεγομένης προφορικής παραδόσεως, με την σειρά τους δε συσχετίζονται στενά με την παράδοση της Εγγύς Ανατολής. Κατά την ίδια η παράδοση κατέστη διαθέσιμη - γνωστή στους αγραμμάτους[19] Ελληνόφωνους[20] αοιδούς της Εποχής του Σιδήρου μέσω της προφορικής εκφοράς της πιθανώς στο έδαφος της Ανατολίας κατά τους πρώτους αιώνες της τελευταίας π.Χ. χιλιετίας..[21].

Ερχόμενοι στα υπό του καθηγητού υποστηριζόμενα σημειώνουμε τα ακόλουθα ..

Ο Χουριανός μύθος με τίτλο το "Τραγούδι του Ullikummi" (περ. 1200 π.Χ.) επιβιώνει στην Χεττιτική εκδοχή του, εξ αντιγραφής - προσαρμογής από το Χουριανό υπόδειγμα, σε τρείς κατακερματισμένες πήλινες πινακίδες φέρουσες κείμενο σε σφηνοειδή,[22] αποτελούμενο από 300 γραμμές περίπου.[23] Έχοντας λάβει το όνομά του από το ομώνυμο τυφλό και κωφό λίθινο τέρας, η ιστορία περιγράφει τις μηχανορραφίες του Kumarbi, ενός μνησίκακου εκθρονισμένου θεού, ο οποίος επιθυμεί να σφετεριστεί τον θρόνο από τον υιό του, θεό της θύελλας Tesub. Για την επιτυχία του εγχειρήματός του ο Kumarbi συνευρίσκεται ερωτικά με βράχο και έτσι προκύπτει εκ του λίθου γένεση όντος αρκετά ισχυρού ώστε να καταστρέψει τους θεούς, ο μύθος δε παραβάλλεται προς αυτόν του Τυφώνος. Συμπερασματικά και εν συνόψει τέρας το οποίο αποστέλλεται από τις καθαιρεθείσες παλαιές δυνάμεις των θεών απειλεί τον νέο θεό στο Κάσιον όρος (Συρία), κατά δε τον Guterbock[24] οι διαφορές μεταξύ των διαφόρων εκδοχών (Βαβυλωνιακών, Χουριανών, Ελληνικού) έγκεινται στις λεπτομέρειες και στο ύφος - πνεύμα. Διακόπτοντας ή, μάλλον, τερματίζοντας την αφήγησή μας του συγκεκριμένου μύθου σημειώνουμε εδώ ότι η έννοια της γής μητρός (terra mater) εκτιμάται ότι είχε διαμορφωθεί ήδη από την νεολιθική περίοδο, και μάλιστα ενείχε χαρακτηριστικά που επιπρόσθετα συνέδεαν την γή και με το υδάτινο στοιχείο,[25] όπως φαίνεται να συμβαίνει κατά το πρώτο σκέλος στον μύθο του Ullikummi ενώ κατά το δεύτερο μοιάζει να εκφράζεται, μεταξύ των άλλων, στον άλλο Χουριανό μύθο, το "Τραγούδι του Hedammu". Το τελευταίο, σωζόμενο επίσης στην Χεττιτική εκδοχή του από την περίοδο του Νέου Χεττιτικού βασιλείου[26] σε μιά ανάλογη εξιστόρησή του φάσεων της γενεαλογίας των θεών περιλαμβάνει την γένεση ισχυρού τέρατος αυτήν την φορά από την θάλασσα ..

Στα πλαίσια μιάς ιδιόμορφης τάσεως για ψευδο - επιστημονική ορθότητα, ας αποκαλέσουμε έτσι με την σειρά μας τον όρο scientifically correct, είμαστε μάρτυρες προσπαθειών ερευνητών οι οποίοι συναγωνίζονται προκειμένου να εντοπίσουν και αναγνωρίσουν νέα τεκμήρια για την εξάρτηση των Ομηρικών επών αλλά και του μέτρου από Ανατολικά αρχέτυπα,[27] ex oriente lux. Έτσι στο απόσπασμα της Ιλιάδος 16.33-35 ανακαλύπτονται νέες επιρροές από την Εγγύς Ανατολή. Συγκεκριμένα η Αλεπίδου σημειώνει:[28]

Αυτό το άρθρο επανεξετάζει το περίφημο σχόλιο του Πατρόκλου για την σκληρότητα του Αχιλλέα, στο οποίο η θάλασσα και οι βράχοι αναλαμβάνουν τον ρόλο των γονέων του τελευταίου (Ιλ. 16.33–35). Οι στίχοι αντικατοπτρίζουν μύθους της Εγγύς Ανατολής σχετικά με τη γέννηση απειλητικών πλασμάτων από την θάλασσα και τους βράχους και συνδέονται ιδιαίτερα με το Τραγούδι του Hedammu και αυτό του Ullikummi της Χούρο-Χεττιτικής παραδόσεως. Θεματικοί, μυθολογικοί και φρασεολογικοί παραλληλισμοί μεταξύ αυτών των κειμένων συζητούνται προκειμένου να διερευνηθεί η ύπαρξη ενός κοινού θέματος με συγκεκριμένες συνδηλώσεις στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ασίας.

Πρόκειται συγκεκριμένα για το σημείο όπου ο Πάτροκλος στρεφόμενος εναντίον του Αχιλλέως για την απραξία του, παρά τις δυσμενείς για τους Αχαιούς εξελίξεις, του καταλογίζει:

οὐκ ἄρα σοί γε πατὴρ ἦν ἱππότα Πηλεύς,/ οὐδὲ Θέτις μήτηρ˙

γλαυκὴ δέ σε τίκτε θάλασσα /πέτραι τ᾽ ἠλίβατοι

Η προσωρινή, όπως γνωρίζουμε, απραξία του Αχιλλέως, απαραίτητη όμως για την κορύφωση του ενδιαφέροντος αλλά και την παρουσίαση αμφοτέρων των Διοσκούρειων πλευρών τού ήρωος, αποδίδεται λοιπόν στο χωρίο στην γέννησή του όχι από τον Πηλέα και την Θέτιδα αλλά από την θάλασσα και τους λίθους (σπήλαια, βράχους). Η φράση έχει ερμηνευτεί από τον Janko ως οφειλόμενη σε μιά γενική αντίληψη αποδίδουσα την γέννηση της ανθρωπότητας σε πρωταρχικά στοιχεία, όμως η επιστημονική ορθότης δυσκολεύεται να αποδεχθεί την άποψη .. Από την άλλη σειρά παλαιών αλλά και σύγχρονων σχολιαστών του Ομήρου θεωρούν ότι η θάλασσα και οι βράχοι αποτελούν μετωνυμία της Θέτιδος και του Πηλέως, αλλά και αυτή η θεώρηση απορρίπτεται επίσης ως μη συμβιβαζόμενη με την προκρούστεια κλίνη του Ανατολισμού .. επίσης...
Αξίζει να προστεθεί εδώ ότι η Αλεπίδου επιχειρεί να εντάξει τον Αχιλλέα στους ανταγωνισμούς των θεών, σημειώνοντας ότι ο Πίνδαρος στα Ίσθμια, Isth. 8.27–45, τον χαρακτηρίζει ως δυνητική απειλή για την θεϊκή εξουσία του Διός![29]

Καταληκτικές παρατηρήσεις

Χωρίς να απορρίπτουμε τις επαφές και επιρροές από την Μεσοποταμία, θεωρούμε ότι - μάλλον - το εδώ σχολιαζόμενο βιβλίο όπως και το νεώτερο του 2022[30] ακολουθεί το ρεύμα ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ ΤΟ ΦΩΣ ..

Δύο μόνον παρατηρήσεις:

(α) Ο μύθος του Οδυσσέως και Πολυφήμου έχει υποστηριχθεί ότι διαθέτει στοιχεία κληρονομημένα από το απώτατο παρελθόν, βλ. άνάρτησή μου για τον Οδυσσέα & Πολύφημο.[31]

(β) Ο χαρακτήρας Humbaba μπορεί να θεωρηθεί παράλληλος αυτoύ της Γοργούς - Μέδουσας για την οποία υποστηρίζεται η άποψη για την προιστορική Ελλαδική καταγωγή της ..[32]

Εν κατακλείδι και αντί επιλόγου δανειζόμαστε το ακόλουθο σχετικό απόσπασμα από τον Rostislav Oreshko:[33]

.. Θα ήταν δίκαιο να πούμε ότι η ύπαρξη κάποιας πολιτιστικής επιρροής της Ανατολίας στην ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία, η οποία μπορεί να χρονολογείται από την ΥΕΧ, θεωρείται σήμερα πρακτικά δεδομένη. Οι εκτιμήσεις για την έκταση και το βάθος αυτής της επιρροής, καθώς και για την ακριβή πηγή της (οι Χετταίοι, οι Λουβιανοί ή κάποιοι άλλοι λαοί της Δυτικής ή Νότιας Ανατολίας), μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από μελετητή σε μελετητή, αλλά η ίδια η ιδέα φαίνεται να έχει γίνει αποδεκτή πλέον στα μάτια πολλών (αν όχι όλων) ως ένα παγιωμένο γεγονός, αντικατοπτρίζοντας κατά κάποιον τρόπο μια παρόμοια διαδικασία «αναγνωρίσεως» γενικότερων «ανατολίτικων» επιρροών στην πρώιμη ελληνική λογοτεχνία. Αυτή η πεποίθηση έχει τις ρίζες της στο προφανές γεγονός της άμεσης γεωγραφικής εγγύτητας της Ανατολίας και του Αιγαίου, στο κάπως λιγότερο προφανές αλλά ακόμα αποδεδειγμένο γεγονός των επαφών μεταξύ των Μυκηναίων Ελλήνων και των λαών της Ανατολίας και, τέλος, σε μιά πολύ πιο προβληματική -και συχνά υποσυνείδητη- πεποίθηση ότι η Ανατολία ως τμήμα της Αρχαίας Εγγύς Ανατολής ήταν πολιτιστικά ανώτερη από τον κόσμο του Αιγαίου κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, κάτι που θα έπρεπε να είχε κάνει αυτόματα τους Έλληνες δεκτικούς στις πολιτιστικές παρορμήσεις από αυτήν την περιοχή. Η υποκείμενη πίστη στη σημασία του παράγοντα της Ανατολίας για την πρώιμη ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία δημιούργησε με τα χρόνια ένα επιβλητικό (ακόμη και αν όχι πολύ πυκνό) σμήνος δημοσιεύσεων που ισχυρίζονταν ότι βρήκαν το ένα ή το άλλο συγκεκριμένο παράδειγμα της Ανατολίας ή, για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο που χρησιμοποιείται συχνότερα στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα, επίδραση των Χετταίων στον τομέα του ελληνικού λεξιλογίου, μορφολογίας ή φρασεολογίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Elmer 2017. Άλλωστε το 'τραγούδι του Ullikummi' αναγνωρίστηκε από την αρχή ως προκάτοχος ή υπόδειγμα των ελληνικών μύθων του Ησιόδου. Παραλληλισμοί με τον ελληνικό μύθο του Τυφώνα, του αρχαίου ανταγωνιστή του θεού των κεραυνών Δία, έχουν διατυπωθεί από τον Burkert

[2]. dbpedia, s.v. Ullikummi (https://dbpedia.org/page/Ullikummi): Η σχετική αναφορά του Elmer (ό.π.) έχει ως εξής: In accounting for the origins of the Homeric Iliad, Bachvarova eventually concludes that the earliest Greek settlers in the region of the Troad found there an already established, native Anatolian tradition about the fall of Troy, which they subsequently adapted. This native tradition was itself shaped by Near Eastern traditions mediated by the Hittite Empire. Bachvarova develops a detailed stratigraphy of the Iliad, involving an early Luwian “Wilusiad,” a later Phrygian tradition about the fall of Troy, various possible Greco-Anatolian bilingual traditions, and rivalry between Aeolic and Ionic singers in Anatolia (summary on 453–57). This is a complex model, open to question in some particulars, but the reality must surely have been at least as complex, if not more...

[3]. van Dongen 2012, p. 25. Η διασωθείσα Χεττιτική εκδοχή του έργου προέρχεται από την πινακίδα CTH 344, χρονολογούμενη στα τέλη του ΧΙΙΙ αι. π.Χ., όμως θεωρείται ότι προέρχεται από παλαιότερο υπόδειγμα!

[4]. van Dongen 2010, p. 142. Το πρωτότυπο κείμενο έχει ως εξής:

In section 4.1.3, several narrative details were found to feature similarly in the variants of the ‘Kingship in Heaven’-theme of the Song of Going Forth and the Theogony: the roles of the kings in heaven (Anu/Ouranos, Kumarbi/Kronos, stormgod/Zeus), the castration of Anu/Ouranos when he is king of the gods, the presence of full-grown gods inside Kumarbi/Kronos, and the feeding to and spitting out of a stone by Kumarbi/Kronos, which subsequently becomes an object of veneration.

[5]. Χαρακτηριστική ομοιότητα είναι αυτή που σχετίζεται με την γένεση της Αθηνάς, η οποία παραβάλλεται με αυτήν του ηρωϊκού βασιλέως KA.ZAL (Beckman & Arbor 2011, p. 25). Ομοιότητες Ομηρικών επών με το έπος Gilgamesh καταγράφονται και από τον Steymans (Steymans 2020, pp. 328-330). Ο West, μεταξύ των άλλων, εντοπίζει ως δάνεια το θέμα της τοξομαχίας όπως και αυτό του χρυσόμαλλου δέρατος (West 1997, pp. 433, 589). Όμως το μέν πρώτο έχει θεωρηθεί ως Ινδοευρωπαικό στοιχείο, υπαρκό - ως εκ τούτου - στις ΙΕ γλώσσες και φύλα, ενώ το δεύτερο ανταποκρίνεται σε επιβεβαιωμένες ιστορικές πραγματικότητες Μυκηναϊκών επαφών με την Κολχίδα!

[6]. Beckman & Arbor 2011, p. 25.

[7]. Burkert 1995.

[8]. Burkert 1992, p. 6.

[9]. Burkert 1992, p. 16. Το τεκμήριο φυλάσσεται στο Μουσείο Καρλοβασίου, αρ. B2579.

[10]. Κονιδάρης 2022a, σελ. 118, σημ. 8_98; Lawson 2016; Eph'al and Naveh 1989.

[11]. Πρόκειται για το απόσπασμα Gilg. 3.39-45 από την Τυπική έκδοση (Standard Edition) του Gilgamesh, η οποία έλαβε την τρέχουσα, τελική μορφή της κατά τους πρώτους αιώνες της τελευταίας χιλιετίας π.Χ. (Bakker 2001, pp. 331-332, n. 2; George 2010, p. 5), βλ. <https://uruk-warka.dk/Gilgamish/The%20Epic%20of%20Gilgamesh.pdf>. Κατά τον George: Όταν ο όρος 'έπος' εφαρμόζεται στον Gilgameš, η έκφραση αποτελεί ιδιοκατασκευή ευκολίας, δεδομένου ότι αυτός δεν διαθέτει αντίστοιχο στην Ακκαδική γλώσσα. .. Τα Σουμεριακά ποιήματα που συσχετίζονται με το 'έπος' αναφέρουν μερικούς από τους ίδιους θρύλους και θέματα με τμήματα του Ββυλωνιακού ποιήματος, αλλά είναι ανεξάρτητες συνθέσεις και δεν αποτελούν ένα λογοτεχνικό σύνολο. Τα Σουμεριακά και Βαβυλωνιακά ποιήματα μοιράζονταν κάτι περισσότερο από μια κοινή λογοτεχνική κληρονομιά, είτε αυτή ήταν προφορική (όπως φαίνεται πιθανό) ή γραπτή. Σε κάθε περίπτωση τα Σουμεριακά ποιήματα που συσχετίζονται με το 'έπος' αποτελούν διακριτά επεισόδια, συνολικού μήκους περί τις 600 γραμμές κειμένου (George 2010).

[12]. Burkert 1992, pp. 99-100; Bakker 2001, pp. 331-332. Το σχετικό απόσπασμα στο πρωτότυπο έχει ως εξής: pp. 331-332

The most obvious and rewarding Near Eastern parallel to Homer, though by no means the only one, is the Gilgamesh Epic that has been unearthed. in many places throughout the Near East. The most complete version of the epic is the so-called Standard Version, that has. been found in the form of eleven tablets in the library of King Ashurbanipal in Nineveh, Ancient Assyria, and that took final shape in the first centuries of the first millennium BCE.[2] Both West and Burkert assign to this Standard Version a key role in the relations between Homer and the Near East. Homeric epic, they argue, borrows from the neo-Assyrian standard version of Gilgamesh. West, in fact, goes as far as saying that there was some kind of «hotline» linking the Greek epic tradition with Assyrian court literature, of which the standard Gilgamesh was an important part. He imagines the existence of Greek poets traveling to Nineveh to become acquainted with Gilgamesh, Artahasis, and other Akkadian classics ; or alternatively, he thinks of a "disaffected" Assyrian [] poet "defecting" to the West, becoming Hellenized in the course of a few years, and turning into a Greek poet».[3: West 1997, 629, hotline: 627] It is hard to see how such a bilingual individual could shape the Homeric tradition so profoundly. This is not to reject, however, the very real possibility of a poetic component to the intensive contacts between the Greek world and Near East in the 8th and 7th centuries. Those contacts may have had a bearing on the Homeric poems in this crucial stage in their development, and it is entirely possible that the Gilgamesh Epic in its Standard Version lurks in the background of the Homeric imagination, and that certain scenes of the Near Eastern classic surface in the narrative of the Iliad and the Odyssey. Burkert in particular has pointed out striking similarities between certain Homeric scenes and Gilgamesh. The scene in which Penelope goes up the roof of the palace {υπερώα - ανώγι] and prays to Athena after she has learned of Telemachos's departure[4: Od. 4. 759-767] bears a close resemblance, he points out, to Gilg. 3.39-45 where Ninsun, Gilgamesh's mother, does the same, praying to Shamash the sun god, after Gilgamesh's and Enkidu's departure on their risky journey to Humbaba, the Guardian of the Cedars.[5: Burker 1992, 99-100]

[13]. Burkert 1992, p. 61. Περί αυτού σχολιάσαμε στην Γ' παρατήρηση του Α' μέρους.

[14]. Burkert 1992, p. 109.

[15]. Burkert 1992, 109.

[16]. Nagy 2020; Κονιδάρης 2022a, σελ. 205, σημ. 10_21.

[17]. Κονιδάρης 2022a, σημ. 10_27.

[18]. Chantraine 1968, p. 261.

[19]. Bachvarova 2018, pp. 8-9.

[20]. βλ. ανωτέρω κ. Χ.

[21]. Bachvarova 2018, p. 8.

[22]. McClanahan 2021.

[23]. Guterbock 1951, p. 136.

[24]. Guterbock 1951, p. 145.

[25]. York 1993, p. 248.

[26]. Bachvarova 2018, p. 9.

[27]. Βachvarova 2016, pp. 458–464.

[28]. Alepidou 2019.

[29]. Alepidou 2019, p. 17, n. 49.

[30]. Petropoulos 2022.

[31]. Κονιδάρης 2022b.

[32]. Κονιδάρης 2022c.

[33]. Oreshko 2018, pp. 93-94. Το πρωτότυπο έχει ως εξής:

.. It would be fair to say that the existence of some cultural influence of Anatolia on Greek language and literature which may be dated as far back as the LBA is at present taken practically for granted. The assessments of the extent and depth of this influence, as well as of its exact source (the Hittites, the Luwians or some other peoples of Western or Southern Anatolia), may vary considerably from scholar to scholar, but the very idea seems to have assumed by now in the eyes of many (if not all) the quality of an established fact, mirroring in a way a similar process of ‘recognition’ of more general ‘Oriental’ influences in the early Greek literature. This belief is rooted in the obvious fact of immediate geographic proximity of Anatolia and the Aegean, in the somewhat less obvious but still demonstrable fact of contacts between the Mycenaean Greeks and Anatolian peoples and, lastly, in a far more problematic —and often subconscious — belief that Anatolia as a part of the Ancient Near East was culturally superior to the Aegean world in the Late Bronze Age, which should allegedly have automatically made the Greeks receptive to cultural impulses from this region. The underlying belief in the importance of the Anatolian factor for the Early Greek language and literature generated over the years an imposing (even if not all too dense) swarm of publications claiming to have found one or the other concrete instance of Anatolian or, to apply the term most frequently used for the most part of the 20th century, Hittite influence in the domain of Greek vocabulary, morphology or phraseology.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://www.academia.edu/4998534/The_Greek_Gilgamesh_or_the_Immortality_of_Return?email_work_card=view-paper

Bakker, E. 2001. "The Greek Gilgamesh, or the Immortality of Return," in ΕΡΑΝΟΣ. Από τα πρακτικά του Θ᾽ Συνεδρίου για την Οδύσσεια (2-7 Σεπτεμβρίου 2000), Ιθάκη: Κέντρο Οδυσσειακών Σπουδών, pp. 331-353.

https://dataspace.princeton.edu/handle/88435/dsp010g354j272

Davies, T. H. 2021. "Greek Cosmology and Its Bronze Age Background" (diss. Princeton University).

López-Ruiz, C. 2016. "Cosmogonies and theogonies," Oxford Classical Dictionairy, <https://oxfordre.com/classics/view/10.1093/acrefore/9780199381135.001.0001/acrefore-9780199381135-e-8031> (10 Oct. 2022).

West, M. L. 1997. The East Face of Helicon: West Asiatic Elements in Greek Poetry and Myth, Clarendon Paperbacks.

https://www.jstor.org/stable/631836

https://books.google.gr/books?id=fIp0RYIjazQC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false

Revealing Antiquity 5

Burkert, W. 1992. The Orientalizing Revolution. Near Eastern Influence on Greek Culture in the Early Archaic Age, Cambridge

https://bmcr.brynmawr.edu/2000/2000.05.08/

https://books.google.gr/books/about/The_Orientalizing_Revolution.html?id=cIiUL7dWqNIC&redir_esc=y

https://archive.org/details/burkert-1992-the-orientalizing-revolution-greek-culture-revolution

Burkert, W. 1992. The Orientalizing Revolution: Near Eastern Influence on Greek Culture in the Early Archaic Age, Harvard University Press.

Lawson (Younger, Jr.), K. 2016. "Why the Arameans?," ANE Today IV (12), <https://www.asor.org/anetoday/2016/12/why-the-arameans/?fbclid=IwAR1BLAMMaBvMA9ruiW725EmJz7jArHaB3MBJQqv4a3JiJDaiUnt8N5wwwfg> (9 Oct. 2022).

https://www.jstor.org/stable/i27926147

Eph'al, L. and J. Naveh. 1989. "Hazael's Booty Inscriptions," Israel Exploration Journal 39 (3/4), pp. 192-200.

Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022a. Οι Χετταίοι και ο κόσμος του Αιγαίου, Αθήναι.

https://brill.com/view/journals/yago/4/1/article-p1_1.xml

https://www.chs.harvard.edu/wp-content/uploads/2020/11/fdrafts-alepidou.pdf

Alepidou, A. 2019. “Near-Eastern Echoes in Iliad XVI 33-35.” CHS Research Bulletin 7.

https://research-bulletin.chs.harvard.edu/2019/05/31/report-near-eastern-echoes-in-iliad-xvi-33-35/

http://nrs.harvard.edu/urn-3:hlnc.essay:AlepidouA.Near-Eastern_Echoes_in_Iliad_XVI_33-35.2019

Alepidou, A. 2019. "Near Eastern Echoes in Iliad 16.33–35," in Yearbook of Ancient Greek Epic Online 4 (1), pp. 1-26.

https://muse.jhu.edu/article/667429

Elmer, D. F. 2017. Rev. of M. R. Bachvarova, From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, in Classical World 110 (4), pp. 590-592.

https://www.degruyter.com/document/doi/10.31826/jlr-2018-161-209/pdf

Rostislav Oreshko. 2018. "Anatolian linguistic influences in Early Greek (1500–800 BC)? Critical observations against sociolinguistic and areal background," Journal of Language Relationship 16 (2), pp. 93–118.

http://limudbchevruta.wiki.huji.ac.il/images/Ullikummi_1.pdf

Guterbock, H. G. 1951. "The Song of Ullikummi Revised Text of the Hittite Version of a Hurrian Myth," Journal of Cuneiform Studies 5 (4), pp. 135-161.

https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/817439/

van Dongen, E. W. M. 2010. "Studying external stimuli to the development of the ancient Aegean. The ‘Kingship in Heaven’-theme from Kumarbi to Kronos via Anatolia" (diss. Univ. College London).

Kumarbi: Mythen vom churritischen Kronos

https://www.jstor.org/stable/1579554?read-now=1&refreqid=excelsior%3Ae3ddf4c965791570e46f609dea71470a&seq=1#page_scan_tab_contents

Güterbock, H. G. 1951. Rev. of H. Otten, Mythen vom Gotte Kumarbi. Neue Fragmente, in Oriens 4 (1), pp. 137-139.

https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/88159/AOAT-391-Beckman.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Beckman, G., A. Arbor. 2011. "Primordial Obstetrics. 'The Song of Emergence' (CTH 344)," Alter Orient und Altes Testament 391, pp. 25-33.

https://books.google.gr/books?id=wxd-CwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false

Bachvarova, M. R. 2016. From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, Cambridge.

https://www.academia.edu/39143309/From_Hittite_to_Homer_The_Anatolian_Background_of_Ancient_Greek_Epic_2016_Cambridge_Cambridge_University_Press

McClanahan, J. R. 2021. "Stone Births in Western Mythology," <https://journeytothewestresearch.com/tag/song-of-ullikummi/> (25 April 2021).

http://limudbchevruta.wiki.huji.ac.il/images/Ullikummi_1.pdf

Guterbock, H. G. 1951. "The Song of Ullikummi Revised Text of the Hittite Version of a Hurrian Myth," Journal of Cuneiform Studies 5 (4), pp. 135-161.

https://core.ac.uk/download/pdf/2791031.pdf

George, A. R. 2010. The Epic of Gilgamesh, Cambridge Univ. Press, pp. 1-12.

https://eprints.soas.ac.uk/1603/1/George%20Babylonian%20Gilgamesh%201.pdf

George, A. R. 2001. The Babylonian Gilgamesh Epic I, Oxford Univ. Press.

https://www.academia.edu/39143038/Multiformity_in_the_Song_of_%E1%B8%AAedammu_Evidence_and_Implications

Bachvarova, Μ. Ρ. 2018. "Multiformity in the Song of Ḫedammu," Altorientalische Forschungen 45(1), pp. 1–21.

Yoram Cohen, 2016. Rev. of M. R. Bachvarova, From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, in BMCR 2016.11.14, <https://bmcr.brynmawr.edu/2016/2016.11.14/> (25 April 2021).

https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00437956.1993.11435902

York, M. 1993. "Toward a Proto-Indo-European vocabulary of the sacred," Word 44:2, pp. 235-254.

https://www.cambridge.org/core/journals/classical-review/article/abs/homeric-epics-and-the-anatolian-context-mr-bachvarova-from-hittite-to-homer-the-anatolian-background-of-ancient-greek-epic-pp-xl-649-ills-maps-cambridge-cambridge-university-press-2016-cased-100-us160-isbn-9780521509794/1BC1AAB0BB5B83969E73CD3E68964A55

Metcalf, C. 2016. Rev. of M. R. Bachvarova, From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, in The Classical Review 67(1), pp. 3-5.

https://willamette.edu/arts-sciences/classics/faculty/bachvarova/sp16-bachvarova-clas-231w.pdf

Baughan, E. P. 2011. "Sculpted Symposiasts of Ionia," American Journal of Archaeology 115 (1), pp. 19-53.

https://www.jstor.org/stable/23342111

van Dongen, E. 2012. "The Hittite "Song of Going Forth" (CTH ₃₄₄): A Reconsideration of the Narrative," Die Welt des Orients 42 (1), pp. 23-84.

GILGAMESH

https://history.stackexchange.com/questions/48551/whats-the-dating-of-the-standard-akkadian-version-of-the-gilgamesh-epic

http://www.ancienttexts.org/library/mesopotamian/gilgamesh/?fbclid=IwAR2Rfvr-6_6KZdG74Lv6O-evYYbuzgWKc8op2OXHyYfZi2d9PfxwFSRn6b0

https://www.academia.edu/66394331/Human_Divine_Interactions_in_Homer_Hittite_and_Other_Near_Eastern_Literary_Traditions?fbclid=IwAR1e-FPvYnLfxuHQ0PT-F9piDgFC7toH7pPJwplo3HNT3qPr9sy1sqxueLo

Petropoulos, E. K. 2022. "Human-Divine Interactions in Homer, Hittite and Other Near Eastern Literary Traditions," in Conceptualising Divine Unions in the Greek and Near Eastern Worlds (Ancient Philosophy & Religion, Vol. 7), ed. E. Pachoumi, Leyden / Boston, pp. 119-147.

https://www.jstor.org/stable/25066876?seq=1

Yegül, F. K. 1986. Rev. of W. Martini, Das Gymnasium von Samos, in AJA 90, pp. 496–499.

Jean Collins, B. Rev. of H. G. Güterbock, K. Aslihan Yener, H. A. Hoffner, Jr. Recent Developments in Hittite Archaeology and History: Papers in Memory of Hans G. Güterbock, in BASOR 337, pp. 95-97.

Watkins C. 1998. “Homer and Hittite Revisited,” in Style and Tradition: Studies in Honor of Wendell Clausen, ed. P. Knox, C. Foss, pp. 201–211.

https://biblio.ugent.be/publication/8569392/file/8569393.pdf
Nadine Nys. 2018. “The Sphinx unriddled” (diss. Ghent Univ.).

https://api.follow.it/trackstatistics/v2/tH5WT6qKMJoQ0mHB4EWyQfM2CMHnzIxiHnQptcwNaIkEjMK2GOIu-5qk4CXh0JuOKol8tWqMuFqshnb_HOn_Bw?key=--XHZqzvL82ZdBOxaQRrb3aDXsHBblRrIAIflPVxNhD35qaFXOz2o8_thSzZU0Dx

Almut Fries. 2021. "The Mountain in Labour: A Possible Graeco-Anatolian Myth," Greek, Roman, and Byzantine Studies 61 (4), pp. 423-445.

The Graeco-Latin proverb and fable of the ‘mountain that gives birth to a mouse’, with Athenaeus’ version in which Zeus expresses fear at the impending birth, can be connected with the motif of the ‘mountain in labour’ of the Hurro-Hittite Kumarbi Cycle.

https://books.ub.uni-heidelberg.de/propylaeum/catalog/book/502

Wolf, D. 2019. Monsters and the Mind. Composite Creatures and Social Cognition in Aegean Bronze Age Glyptic (Daidalos – Heidelberger Abschlussarbeiten zur Klassischen Archäologie), Propylaeum.

Humbaba, Medusa etc

https://www.academia.edu/keypass/eEV0S2VBMERvTmRYSWx1Z21hSW1mTEd4clVnK29FYzlyTTVhcnJVZWlyWT0tLTBjU20rMkJSOG1xK2t1alNnYUJSSFE9PQ==--c5956ec1e2b71ab4f6db395517242dd66a0e0c69/t/oLi9-QeoA10x-Zsjfj/resource/work/37322467/2018_The_Origin_of_the_Different_Gorgos_and_Minotaurs_of_the_Aegean_Bronze_Age_In_Making_Monsters_edited_by_E_Bridges_and_D_al_Ayad_165_175?email_work_card=title

Anastasiadou, M. 2018. "The Origin of the Different: 'Gorgos' and 'Minotaurs' of the Aegean Bronze Age," in Making Monsters, ed. E. Bridges and D. al-Ayad, pp. 165-175.

https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/138028/1/Steymans_2010_Gilgamesch.pdf

Steymans, H. U., ed. 2020. Gilgamesh: Epic and Iconography (Orbis Biblicus et Orientalis 245), Vandenhoeck & Ruprecht.

https://www.researchgate.net/publication/272220947_The_Head_of_Humbaba

Graff, S. B. 2013. "The Head of Humbaba," in Archiv für Religionsgeschichte 14(1), pp. 129-142.

https://brill.com/view/book/9789004327412/BP000002.xml

Boedeker, D. 1974. "Aphrodite’s Origin in an Indo-European Tradition," in Aphrodite's Entry into Greek Epic (Mnemosyne, Supplements 32), Brill.

https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/ARCH133/Nilsson%2C%20The%20Minoan-Mycenaean%20religion%20and%20its%20survival%20in%20Greek%20religion-C.%20W.%20K.%20Gleerup%20%281927%29.pdf

https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.529266

Nilsson, M. P. 1927. Minoan Mycenaean Religion And Its Survival In Greek Religion, Lund.

Nagy, G. 2020. "A Minoan-Mycenaean scribal legacy for converting rough copies into fair copies," Classical Inquires, <https://classical-inquiries.chs.harvard.edu/a-minoan-mycenaean-scribal-legacy-for-converting-rough-copies-into-fair-copies/> (11 Oct. 2022).

https://archive.org/details/Dictionnaire-Etymologique-Grec/page/n273/mode/2up?view=theater

Chantraine, P. 1968. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots, Paris.

https://www.metmuseum.org/toah/hd/gilg/hd_gilg.htm

Ira Spar. 2009, Gilgamesh, The Metropolitan Museum of Art.

https://books.google.gr/books?redir_esc=y&hl=el&id=7fY2eCEFkKgC&q=Hesiod#v=snippet&q=Hesiod&f=false

Griffin, J. 1986. "Greek myth and Hesiod," in The Oxford History of Greece & the Hellenistic World, ed. J. Boardman, J. Griffin, O. Murray, 1986, pp. 82-106.

Yoram Cohen. 2016. Rev. of M. R. Bachvarova, From Hittite to Homer: The Anatolian Background of Ancient Greek Epic, in BMCR 2016.11.14, <https://bmcr.brynmawr.edu/2016/2016.11.14/> (19 April 2021).

https://books.google.gr/books?redir_esc=y&hl=el&id=7fY2eCEFkKgC&q=Hesiod#v=snippet&q=Hesiod&f=false

Griffin, J. 1986. "Greek myth and Hesiod," in The Oxford History of Greece & the Hellenistic World, ed. J. Boardman, J. Griffin, O. Murray, 1986, pp. 82-106.

Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022b. "Οδυσσεύς & Πολύφημος ή Οδυσσεύς ως Πολύφημος..," ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ <https://dnkonidaris.blogspot.com/2021/11/odysseus-polyphemos.html> (14 οΚΤ. 2022).

Κονιδάρης, Δ. Ν. 2022c. "Γοργώ - Μέδουσα: Μεσοποταμιακής ή Ελλαδικής Νεολιθικής Καταγωγής;," ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ <https://dnkonidaris.blogspot.com/2022/03/origin-of-gorgo-medusa.html> (14 Οκτ. 2022).

https://hellanicus.lib.aegean.gr/bitstream/handle/11610/19933/%E1%BC%A9%20%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE%CF%82%20%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD%20%CE%91%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9C%CE%B5%CF%83%CF%8C%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%BF%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%B7%20%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE%CF%82%20%CF%83%CF%84%CE%BF%20%CE%91%CE%B9%CE%B3%CE%B1%CE%AF%CE%BF.pdf?sequence=4&isAllowed=y

Μαζαράκος, Θ. 2019. "Η τεχνολογία της γραφής στην Ανατολική Μεσόγειο και η ανάπτυξή της στο Αιγαίο" (Μετ. εργ. Παν. Αιγαίου).

ΥΛΙΚΟ

https://www.degruyter.com/document/doi/10.31826/jlr-2018-161-209/pdf

p. 113: The results of this survey are certainly rather discouraging: considering the evidence soberly and without obsessive concentration exclusively on Anatolian and Greek, one should state that among the most frequently cited cases there is not a single one which may be properly qualified as contact-induced borrowing from an Anatolian language into Greek dating to the Late Bronze Age or Early Iron Age.

p. 114: Similarly, the absence of bilingual communities makes it rather unlikely that the Greeks had any access to Anatolian literary texts (oral or written) and, consequently, an explanation for any eventual similarities in phraseology or literary themes between Greece and Anatolia — or, wider, the Ancient Near East — should be sought along different lines, such as generic or typological similarity, common heritage or common cultural experience.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

https://www.researchgate.net/publication/276092863_Speech_from_Tree_and_Rock_Recovery_of_a_Bronze_Age_Metaphor

https://chs.harvard.edu/wp-content/uploads/2020/11/Forte_SpeechfromTreeandRock_FirstDrafts.pdf

Forte, A. S. W. 2011. "Speech from Tree and Rock: Recovery of a Bronze Age Metaphor," American Journal of Philology 136 (1), pp. 1-35.

Interpreters of archaic Greek epic poetry have long labored to explain the meaning of the semantically ambiguous phrase involving "tree (delta rho nu(sic)) and/or rock (pi epsilon tau rho eta)." The idiom appears three times in archaic epic: in the proem of Hesiod's Theogony, during Hector's deliberation about negotiating a truce in Iliad 22, and in Penelope's speech to a disguised Odysseus in Odyssey 19. A tantalizingly similar, and equally unsolved idiom, rgm w Ihst 'abn, appears in the thirteenth-century Ugaritic Ba'al Cycle found at Ras Shamra. Current scholarship agrees that this phrase connotes ideas of prophecy. This article argues that the phrase's history can be traced further back to a metaphor describing the audio-visual phenomenon of lightning and thunder as the storm-god's oracular speech. Crucial evidence for this account is found in Bronze Age material culture.

Frame, D. . "Achilles and Patroclus as Indo-European Twins: Homer’s Take," <http://nrs.harvard.edu/urn-3:hlnc.essay:Frame.Achilles_and_Patroclus_as_Indo-European_Twins.2013> (28 Oct. 2022).

https://archive.chs.harvard.edu/CHS/article/display/4988

https://grbs.library.duke.edu/article/view/16540/7424

Fries, A. 2021."The Mountain in Labour: A Possible Graeco-Anatolian Myth," Greek, Roman, and Byzantine Studies 61 (4), pp. 423–445.

ὤδινεν ὄρος, Ζεὺς δ᾽ ἐφοβεῖτο, τὸ δ᾽ ἔτεκεν µῦν.

DOI: 10.13140/RG.2.2.22593.02409

ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΑΝΑΝΕΩΣΗ: 270123

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

BUY NOW

Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2022